آموزش جامع نگهداری از باغ و باغچه

نگهداری از باغ در طول سال

اگر شما باغدار هستید یا حتی اگر چند درخت در حیاط خود دارید احتمالاً دوست دارید بدانید که چگونه باید از درختان خود مراقبت کنید اگر برای یافتن زمان مناسب برای کود دادن، سم‌پاشی، هرس درختان و… با مشکل مواجه شده‌اید و یا به دنبال بهترین روش انجام کارهای مربوط به درختان خود و افزایش حداکثری عملکرد آنها می‌گردید، به شما پیشنهاد می‌کنم این مقاله را تا انتها مطالعه نمایید.

ما قصد داریم در این مقاله تمام مواردی را که در طول یک سال لازم است در نگهداری از باغ اجرا کنید تا دارای درختان سالم و پربارتری باشید، شرح دهیم.

آزمایش آب‌ و خاک

اگر شما بخواهید وضعیت باغ خود را بهبود ببخشید باید ابتدا از وضعیت کنونی آن اطلاع کامل داشته باشید تا بتوانید بر اساس آن برای بهبود وضعیت برنامه‌ریزی کنید و برای این کار باید در اولین قدم یک آزمایش آب‌ و خاک بگیرید تا از مشکلات باغ خود آگاهی کامل کسب کنید.

به‌ عنوان‌ مثال اگر شما در باغ قدیمی خود از آبی استفاده کنید که شور باشد و شما از این موضوع خبر نداشته باشید ممکن است درختان تنومند شما به خاطر ریشه‌های عمیق خود و همچنین مقاومت به شوری که به‌مرور به دست آورده‌اند با مشکل محسوسی مواجه نشوند ولی زمانی که شما بخواهید چند نهال جدید به باغ اضافه کنید و یا باغ جدیدی احداث کنید بیشتر نهال‌های جوان به خاطر حساسیت بیشتر به شوری خشک شوند و ضرر هنگفتی را به شما تحمیل کنند، در حالی‌که اگر از وضعیت آب‌ و خاک آگاه بودید می‌توانستید با مشورت با کارشناس خود و انجام اقدامات پیشگیرانه از این ضرر جلوگیری کنید.

نگهداری از باغ و آماده‌سازی آن در زمستان

استفاده از کود دامی پوسیده

در زمستان بهتر است کود دامی به باغ بدهید. کود دامی باید پوسیده باشد و اگر از پوسیدگی کامل آن اطمینان ندارید بهتر است کود را زودتر مثلاً در اواخر پاییز یا اول زمستان به زمین بدهید تا زمان کافی برای پوسیدن کود داشته باشید. در همین زمان گوگرد هم بر روی زمین پاشیده و سپس یک شخم سبک بزنید. اگر به هر دلیلی کود دامی را دیر استفاده کردید می‌توانید با دادن مقداری کود اوره به آن سرعت پوسیدن کود را افزایش دهید.

مبارزه با باکتری و بیماری‌های قارچی

زمانی که خاک مرطوب است با استفاده از سموم مسی می‌توانید باکتری‌ها و یا قارچ‌هایی را که ممکن است در بین برگ‌های ریخته شده بر روی زمین به وجود آمده باشند از بین ببرید، البته مس علاوه بر باکتری‌های مضر، باکتری‌های مفید را هم از بین می‌برد.

اگر باغ شما دارای آلودگی زیادی نیست استفاده از این سموم توصیه نمی‌شود و بهتر است در این زمینه با نظر مشاور خود اقدام کنید.

زمان هرس درختان

در اسفند ماه می‌توانید باغ خود را هرس کنید این کار بسیار حساس است و عوامل زیادی در زمان و مقدار هرس باید مورد توجه قرار گیرند.

زمانی که درخت هرس می‌شود به آن شوک وارد می‌شود و درنتیجه هرچه درخت دیرتر هرس شود دیرتر هم شروع به جوانه‌زنی و شکوفه دهی می‌کند در این شرایط ممکن است به خاطر دیر رسیدن محصول شما به بازار نتوانید از فروش نوبرانه که معمولاً قیمت بالاتری هم دارد سود ببرید ولی این اتفاق می‌تواند برای شما یک مزیت هم داشته باشد زیرا اگر سرمای دیررس رخ دهد درختان شما از آن در امان خواهند بود. پس شما باید براساس وضعیت آب‌وهوای منطقه خود و پیش‌بینی‌های اعلام شده از سوی سازمان هواشناسی زمان هرس درختان خود را انتخاب کنید.

پیشنهاد می‌کنیم مقاله زمان هرس و نحوه هرس کردن را بخوانید. درباره هرس زمستانه، تابستانه و بهاره و نحوه هرس بصورت کامل توضیح داده شده است.

مقدار هرس درختان

نکته: مقدار هرس در درختان مختلف متفاوت است، بعضی درختان مثل مرکبات به هرس نیاز ندارند، برخی درختان مثل سیب و گلابی نیز به هرس خیلی کم و در حد آرایش برخی شاخه‌ها نیاز دارند ولی بعضی از درختان مثل هلو، شلیل، آلو و خصوصاً انگور باید هرسال و به مقدار زیاد هرس شوند و از هر شاخه بسته به نوع درخت فقط چند بند باقی گذاشته شود. با توجه به اینکه همه بندها در سال بعد فعال نیستند و در درختان مختلف شرایط هرس متفاوت است، هرس حتماً باید با نظر کارشناس و توسط فرد ماهر صورت گیرد.

محافظت از تنه درختان در مقابل آفات

در اسفندماه می‌توانید از محافظ تنه مثل چسب مرهم استفاده کنید البته می‌توانید خودتان با استفاده از چسب باغبانی و سمومی مثل تیوفانات متیل محلولی غلیظ درست کرده و با فرچه روی کل تنه را بپوشانید، اگر بر روی تنه زخم مشاهده کردید باید ابتدا زخم‌ها و شیرابه‌های احتمالی را کاملاً بتراشید سپس با یک سمباده نرم سطح موردنظر را کاملاً صاف کنید (درصورتی‌که سطح به‌خوبی صاف نشود قارچ‌ها در شیارهای ریز باقی‌مانده و کار شما کم اثر می‌گردد) و سپس با همین محلول روی زخم را به‌صورت مرهم بپوشانید. همچنین در اواخر پاییز می‌توانید دور تنه گونی بکشید تا با ایجاد محیطی مناسب برای تخم‌گذاری و زمستان گذرانی آفات، تنه درختان را از آسیب حفظ کرده و در اسفند گونی را برداشته و آتش بزنید.

سم‌پاشی و کود دهی

نحوه استفاده از سموم زمستانه

در اسفندماه می‌توانید سم‌هایی مثل دیازینون گرانول و متالاکسیل گرانول را به‌صورت مخلوط و قبل از شخم زدن روی خاک بپاشید و در انتها با سم تری فلورالین (ترفلان) جهت از بین بردن بذر علف‌های هرز سم‌پاشی کرده و بلافاصله شخم بزنید تا با خاک سطحی مخلوط شوند.

در اواخر اسفند و قبل از جوانه‌زنی و زمانی که جوانه‌ها در حال متورم شدن هستند می‌توان از سمومی مثل:

• سموم مسی
• دیازینون: از بین بردن تمامی حشرات
• کنفیدور
• روغن‌های امولسیون شونده: جهت از بین بردن شپشک، کنه، تخم برخی حشرات و بعضی لاروهای زمستانی
• اتیون: تخم‌کشی و کنه کشی
• و…

استفاده نمود.

روغن امولسیون شونده حالت خفه‌کننده دارد و بهتر است دیازینون و کنفیدور را با آن مخلوط کنیم تا قدرت اثر و ماندگاری آن‌ها نیز افزایش یابد، اتیون را نیز می‌توان با روغن مخلوط کرده و استفاده نمود.

نحوه مصرف ترکیبات مسی

ترکیبات مس را باید کاملاً جدا استفاده کنید و با هیچگونه سم و کودی ترکیب نکنید، مثلاً اگر امروز از ترکیبات مسی استفاده کردید حداقل یک روز فاصله گذاشته و فردا می‌توانید از مخلوط روغن و دیگر سموم استفاده کنید.

فرمول و روش صحیح کوددهی در زمستان

در این زمان و قبل از آب اول برای هر اصله درخت می‌توانید کود‌های:

• اوره فسفات: ۲۰۰ گرم
• اسید بوریک: ۵۰ گرم
• هیومیک اسید: ۵۰ گرم
• سولفات روی: ۵۰ گرم
• کود دامی: ۲ کیلوگرم

را با هم مخلوط کرده و چالکود کنید.

توجه: مقدار کودها تقریبی است و بر اساس نوع و سن درختان ممکن است تغییر کند.

از آنجا که ریشه‌های فعال درخت معمولاً از تنه اصلی مقداری فاصله دارند بهترین محل برای قرار دادن کود در یک‌ سوم انتهایی سایه‌انداز درخت است و بهتر است کود در عمق ۲۰ تا ۵۰ سانتیمتری خاک (براساس نوع و سن درخت) قرار گیرد و درصورتی‌که از آبیاری قطره‌ای استفاده می‌کنید در زیر قطره‌چکان‌ها قرار گیرد.

بهترین حالت زمانی است که مخلوط کود در چهار طرف درخت تقسیم شود. اگر باغ شما به‌ صورت جوی و پشته است و درختان شما بر روی پشته قرار دارند شما باید کود را درجایی که آب از روی آن عبور می‌کند قرار دهید. برای اطلاعات بیشتر مقاله چالکود چیست و نحوه و روش اجرای چالکود را بخوانید.

کود دهی به درختان در فصل بهار

در اوایل بهار برای تقویت شاخ و برگ دهی باید کودهای:

• سولفات آهن
• نیتروژن (اوره، منو آمونیوم و…)
• هیومیک اسید
• کود دامی کاملاً پوسیده

چالکود شود.

در بهار و با متورم شدن جوانه با استفاده از محلول‌پاشی فروت ست می‌توانید تعداد شکوفه‌ها را افزایش دهید و البته باید توجه داشته باشید که با افزایش تعداد شکوفه‌ها شما در مراحل بعدی نیز به کود دهی بیشتری نیاز دارید تا درخت بتواند این شکوفه‌ها را به میوه‌های باکیفیت تبدیل کند.

سم پاشی پس از ریختن شکوفه ها

در مدتی که درخت شکوفه دارد نیازی به دادن آب یا کود نیست و پس از ریختن شکوفه‌ها دوباره می‌توانید از سمومی مثل کنفیدور (شته‌کش) و دیازینون (برای از بین بردن شته‌ها و پروانه‌ها) استفاده کنید و درصورتی‌که باغ شما با آسیب شدید کرم در سال‌های گذشته روبرو بوده است می‌توانید از کرم‌کش‌های قوی‌تری مثل:

• فن والریت
• تیودیکارب
• سومی پلئو
• آوانت
• و…

استفاده کنید.

سم پاشی درختان هلو و گیلاس

برای درختانی مثل هلو و گیلاس که به بیماری‌های قارچی حساس‌ترند می‌توانید دوباره از سموم مسی استفاده کنید.

در این زمان با توجه به اخبار هواشناسی در صورت سرمازدگی باید از سه روز قبل از اسیدآمینه استفاده کنید تا از شدت سرمازدگی و آسیب به درخت کاسته شود و در صورت ماندگاری سرما باید هر ۲ تا ۳ روز یک‌بار استفاده از اسیدآمینه را تکرار کنید و ۳ روز پس از پایان سرما نیز یک‌بار از اسیدآمینه استفاده کنید تا درخت اصطلاحاً شوک را رد کند.

کود دهی در زمان میوه نارس و چغاله

زمانی که شکوفه‌ها به چغاله تبدیل شدند باید شروع به مصرف کودهای پتاس بالا کنیم که این کار تا پایان دوره ادامه دارد و حداقل باید ۲ تا۳ بار تکرار شود، می‌توانید سولفات پتاسیم و نیترات کلسیم را به‌صورت جدا از هم چالکود کنید و هرچقدر از سولفات پتاسیم استفاده کردید از نیترات کلسیم هم استفاده کنید.

همچنین می‌توانید برای رسیدن سریع‌تر و درشت‌تر شدن میوه از کودهای پتاس بالا مثل سوپرگرین ۴ و هاسکون ام ۱۰ به صورت محلول‌پاشی استفاده کنید.

افزایش ماندگاری و انبار داری میوه

برای افزایش ماندگاری میوه و انبارداری بیشتر در مراحل پایانی می‌توانید کلسیم را محلول‌پاشی کنید.

در این مرحله باید سم‌پاشی‌ها را متوقف کنید تا فرصت برای گذشت دوره کارنس سموم قبل از برداشت محصول داشته باشید در صورت حمله آفات یا بروز هر مشکلی در این زمان حتماً برای سم‌پاشی با نظر کارشناس خود اقدام نمایید.

در دوران برداشت میوه‌ها و در تابستان پتاسیم و هیومیک را چالکود کنید. در این مرحله از کود مرغی نیز می‌توانید استفاده کنید (کود مرغی مایع را می‌توانید با آب آبیاری به درختان بدهید)، این کود به جذب بهتر مواد باقیمانده در خاک مثل پتاسیم و فسفر نیز کمک می‌کند.

درصورتی‌که بخواهید بجای چالکود کردن کودهای پتاسه و هیومیک را با آب آبیاری به درختان بدهید باید مقدار کود را کاهش داده و در چند نوبت مثلاً هر دو هفته یک‌بار در اختیار گیاه قرار دهید. در حال حاضر کودهای گرانول کامل نیز در بازار موجود است که می‌توانید از آن‌ها برای چالکود کردن استفاده کنید، اما استفاده جداگانه از کودها به کودهای کامل ارجحیت دارد.

نگهداری و مراقبت از باغ پس از برداشت میوه

زمانی که محصول برداشت می‌شود نباید باغ را به حال خود رها کنید زیرا در این صورت ممکن است درخت که تمام ذخایر خود را صرف تولید میوه‌ها کرده است نتواند توان خود را بازیابی کند که این امر باعث افت شدید محصول در سال بعد خواهد شد. (سال آوری یا تناوب باردهی)

پیشگیری از سال آوری درختان

شاید درختانی را دیده‌اید که یک سال در میان میوه میدهند درواقع این درختان در سال‌هایی که میوه نمی‌دهند مشغول جمع‌آوری و ذخیره مواد غذایی برای سال بعد هستند درصورتی‌که اگر پس از برداشت محصول تغذیه آن‌ها به‌درستی صورت گرفته و در زمان مناسب و با دقت هرس شوند می‌توانند هرسال میوه بدهند و از طرفی با تقویت این درختان، خطر حمله آفات و بیماری‌ها نیز بشدت کاسته خواهد شد.

پس از برداشت محصول میتوانید از فروت ست که حاوی نیتروژن، روی، بور و پتاسیم است به‌صورت محلول‌پاشی (۱ تا ۳ بار تا زمان ریختن ۳۰ درصد برگ¬ها) استفاده کنید. پس‌ازاین مرحله و زمانی که‌برگ‌ها در حال ریختن هستند می‌توانید با مس و گوگرد و دیازینون (برای از بین بردن قارچ‌ها و حشرات) اقدام به سم‌پاشی کنید.

کاهش شیوع بیماری و آفات باغ

پس‌ازاینکه برگ‌ها ریختند بهتر است آن‌ها را جمع کرده و در یک گودال که برای این کار اختصاص داده‌اید بریزید این کار شرایط را برای زمستان گذرانی حشرات دشوار ساخته و شیوع بیماری‌های قارچی را نیز کاهش می‌دهد، همچنین برگ‌های جمع‌آوری‌شده می‌توانند در سال آینده به‌عنوان کود استفاده شده و نیاز به مصرف کود حیوانی را به‌شدت کاهش داده یا به صفر برسانند.

می‌توانید بر روی برگهای جمع‌آوری‌ شده گوگرد بریزید تا از حمله قارچ¬ها جلوگیری کنید، اضافه کردن اوره، آبپاشی و پوشاندن روی چاله می‌توان به پوسیدن سریع تر برگ ها کمک کند.

هزینه نگهداری از باغ

اگرچه هزینه‌های نگهداری از باغ در نگاه اول ممکن است به نظر زیاد باشد ولی در مقایسه با سلامتی باغ، افزایش طول عمر درختان و افزایش عملکرد و سود نهایی شما این هزینه ها بسیار ناچیز است.

مقالات مرتبط

• ۶ نکته مهم درباره آماده سازی باغ و زمین پس از برداشت
• نحوه محافظت و مراقبت از درختان میوه در زمستان

ویرایش فنی : مهندس هوشنگ قهاری