آفات مهم نیشکر

مقدمه

گیاهان صنعتی مختلفی به منظور تولید مواد غذایی و یا مواد صنعتی در دنیا در حال کشت و زرع است است. از این گیاهان هم به عنوان غذا و هم از فرآورده‌های جانبی آنها به عنوان مواد اولیه صنعتی استفاده می شود. از این میان نیشکر جزء گیاهانی است که هم برای استحصال مواد قندی و نیز برای صنایع کاغذ سازی، الکل سازی و مواد شیمیایی کاربرد داشته و کشت می شود. در ایران نیشکر به صورت عمده در استان خوزستان در حال کشت و زرع است و مجتمع‌های کشت و صنعت فراوانی برای کشت و فرآوری این محصول ایجاد شده است. اهمیت نیشکر به حدی بالا است که در برخی از کشورها اقتصاد عمده کشور بسته به این محصول است و اشتغال‌زایی فراوانی از قبل این محصول ایجاد شده است. این محصول همانند سایر گیاهان می تواند درگیر بیماری ها و آفات مختلف شود. هرگونه خسارت در این محصول ممکن است سبب کاهش تولید قند و مواد جانبی آن شود. از آنجایی که کشت نیشکر یک کشت صنعتی است، آفات و بیماری های این محصول نیز در سطوح وسیع آشکار می شود و گاها مبارزه و مدیریت آنها بسیار سخت است. بنابراین می توان حدس زد اگر افراد مستقر در واحدهای کشت و صنعت نیشکر آشنایی به آفات و بیماری های این محصول داشته باشند می توانند در بهترین زمان خود آنها را شناسایی و اقدامات مدیریتی را بر علیه آنها شروع کنند. در این مقاله به بررسی مهمترین آفات نیشکر در ایران خواهیم پرداخت.

۱- کرم های ساقه خوار

آفات مختلفی می توانند در مراحل لاروی خود به ساقه پر از قند نیشکر حمله کرده و از آنها تغذیه کنند.  گونه های مختلفی از شب پره وجود دارد که می تواند روی این گیاه فعالیت داشته باشند. از جمله مهمترین این آفات می‌توان به گونه‌های مختلف شب پره جنس Sesamia اشاره کرد. این آفات در واقع پروانه های شب رو هستند که پس از تفریخ از تخم ها از نواحی مختلف به خصوص نواحی بند ساقه نیشکر، وارد ساقه اصلی شده و از محتویات ساقه تغذیه می کند. این آفت در ابتدا آفت ذرت است و در صورت وجود ذرت در اطراف مزارع نیشکر تمایلی به حمله به نیشکر ها ندارد،اما بالعکس در مناطقی که کشت و کار صنعتی نیشکر در حال انجام است، این آفت از جمله مهمترین آفات نیشکر به شمار می آید. زمستان گذرانی این آفات به شکل شفیره  و یا لارو در بقایای ساقه نیشکر به جا مانده بر روی زمین است. همزمان با گرم شدن تدریجی هوا در  زمستان،  حشرات بالغ تشکیل و پس از تخم گذاری بر روی نواحی مختلف گیاه، نسل جدید را آغاز می کنند. حرکت لاروها در داخل ساقه به صورت عمودی است و بنابراین برش طولی ساقه می تواند بهترین راهکار برای شناسایی این آفات در نیشکر باشد. این آفت ممکن است تا چند نسل در سال ایجاد بکند. بنابراین شناسایی به هنگام این آفت سبب می شود تا مدیریت جمعیت آن کارا تر انجام شود. مدیریت بقایای گیاهی و حذف آنها از مزارع پس از برداشت از اهمیت بالایی در کنترل جمعیت این آفت برخوردار است.بلافاصله پس از رصد اولین حشرات بالغ در مزارع بایستی سمپاشی با سموم کرم کش نظیر مالاتیون، دیازینون، کلرپیرفوس و یا فن والریت انجام گردد.

۲- کرم های ریشه و طوقه

 این دسته از آفات معمولاً سوسک هایی هستند که در مراحل لاروی خود به ریشه و طوقه نیشکر حمله می کنند.  این آفات به خصوص در مراحل اولیه رشدی و جوانه زنی ابتدایی نیشکر بسیار حائز اهمیت هستند. و عدم توجه به آنها سبب بروز خسارات فراوان به مزارع نیشکر می شود. این آفات با تغذیه از ریشه، اندام های زیرزمینی و ناحیه طوقه باعث ایجاد ضعف عمومی، پژمردگی و یا افتادن بوته های نیشکر به زمین می شوند.  سوسک های خانواده Scarabaeidea مهم ترین این آفات هستند.  برای کنترل این دسته از آفات پیشنهاد می شود تا شخم زمین ها به صورت عمیق تر انجام شده و بیش از یکبار تکرار گردد. همچنین درصورت امکان، استفاده از روش آفتاب دهی و یا یخ و آب برای زمین های به شدت آلوده توصیه می گردد. سموم شیمیایی نظیر سایپرمترین، دیازینون و دلتامترین می تواند در کاهش جمعیت های این حشرات موثر واقع شود.

۳- موریانه ها

 در دنیای گیاهی معمولاً موریانه ها مشکل خاصی برای گیاهان زنده و در حال رشد ایجاد نمی کند. این حشرات علاقه زیادی به سلولز و مواد چوبی دارند. اما گیاه نیشکر بر خلاف سایر گیاهان به دلیل ماهیت جذاب و شیرین و نیز وجود مواد سلولزی فراوان مورد علاقه موریانه ها است. است این حشرات با حمله به نواحی زیرزمینی نیشکر و تغذیه از آنها علاوه بر اینکه خسارت مستقیم خود را با تغذیه از اندام های زیرزمینی به جای می گذارند، می تواند سبب بروز بیماریهای قارچی و باکتریایی مختلف بر روی ریشه نیشکر نیز بشوند که دلیل این امر ایجاد زخم های فراوان بر روی ریشه و از بین بردن سد دفاعی طبیعی نیشکر است. متاسفانه مبارزه با موریانه ها بسیار دشوار است و به دلیل وجود زندگی اجتماعی و ملکه در جوامع موریانه ها، کاهش جمعیت آنها بدون از بین بردن ملکه امکان پذیر نمی باشد. در زمین‌های به شدت آلوده به موریانه توصیه می گردد تا زمان انجام شخم عمیق در زمستان نسبت به انجام یخ آب زمستانه نیز اقدام گردد. موریانه ها به شدت نسبت به سموم مقاوم می شود، اما به عنوان یک راهکار موقت می توان از سم سایپرمترین برای کاهش جمعیت بالای آن ها استفاده نمود. 

۴-ملخ ها

 گونه های مختلف ملخ می تواند از برگ ها و حتی ساقه های جوان در نیشکر را تغذیه کند. خسارت ملخ ها  گاهی به حدی است که سبب لخت شدن ساقه از برگ و ایجاد خسارات شدید به محصول نهایی می شود.  ملخ ها معمولاً در اوایل بهار ظاهر شده و ممکن است بین یک تا سه نسل در سال را ایجاد کنند. هرچه تعداد نسل های ملخ لخ خسارت این آفات نیز بیشتر خواهد بود. باید توجه داشت که ملخ ها در برخی از سال ها به صورت طغیانی و گله ای  وارد برخی از مناطق می شوند و در این صورت مبارزه با آنها تقریباً غیر ممکن خواهد بود. اما در جمعیت های کمترین آفات و در حالت های غیر طغیانی می توان با استفاده از طعمه های آلوده، سمومی نظیر مالاتیون، فنیتروتیون و دلتامترین  از جمعیت آن ها کاست. از آنجایی که این حشرات زمین های تقریباً مرطوب را برای تخم گذاری در زیر خاک انتخاب می کنند، شخم زدن و جابجایی خاک اطراف کانال ها و رودها در اطراف مزارع نیشکر بسیار کمک می کند تا جمعیت اولیه این آفت کاهش یابد.

۵-کنه ها

گونه sacchari Oligonychus مهمترین کنه موجود بر روی اندامهای هوایی نیشکر است. این کنه همانند سایر همنوعان خود با تغذیه از شیره سلولی و گیاهی سبب ایجاد لکه های کوچک نکروزه بر روی برگهای نیشکر می شود. علاوه بر خسارت مستقیم ناشی از تغذیه کنه از شیره سلولی و گیاهی، این لکه های نکروزه سطح سبز برگ را کاهش داده و در نتیجه میزان مواد حاصل از فتوسنتز را کمتر میکند. کنه ها معمولاً در آب و هوای گرم تر بیشتر دیده می شوند و بنابراین می توان گفت که این آفت در ابتدای فصل کمتر ایجاد خسارت میکند اما همزمان با بلوغ نیشکر ها میزان خسارت بیشتر میشود. برخی از گونه های کنه قابلیت تنیدن تار بر روی اندامهای گیاهی را داشته و یا ممکن است که ظاهری گرد و خاک مانند به برگ بدهد. ورود به مزارع نیشکر دیکه دچار آفت کنه هستند باعث ایجاد خارش بر روی بدن کارگران می شود. مبارزه با کنه ها با توجه به اینکه به سرعت نسبت به سموم شیمیایی مقاومت از خود نشان می دهند اندکی دشوار است. بهترین راه استفاده از دشمنان طبیعی برای کاهش جمعیت کم ها است.برخی از گونه های کفشدوزک و کنه های شکارگر میتوانند از این کنه های آفت گیاهی تغذیه کرده و سبب کاهش جمعیت آنها شوند.  علاوه بر این سمومی مانند پروپارژیت، آبامکتین، بروموپروپیلات و ایمیداکلوپراید می توانند در کاهش جمعیت های این آفت موثر باشند.

۶- شته ها

 گونه های مختلف پسته از جمله گونه  Sipha flava می‌تواند به برگهای نیشکر حمله و از شیره گیاهی تغذیه کنند.  شته ها با تغذیه خود تولید ماده ای چسبناک و شیرین به نام عسلک کرده که این موضوع می‌تواند سبب جلب سایر حشرات از جمله مورچه ها به اندام‌های هوایی نیشکر بشود.شته‌ها همچنین سبب نشستن گرد و خاک بیشتر بر روی برگ ها و کاهش میزان فتوسنتز در آنها می‌شوند. تغذیه شته ها از برگ ها سبب بی حالی رنگ پریدگی و یا تغییر شکل جزئی آنها می شود. بهترین راه مبارزه با شته ها استفاده از سموم سیستمیک نظیر ایمیداکلوپراید و یا سوم تماسی نظیر دیکلروس و یا مالاتیون می باشد.

۷-زنجره و زنجرکها

 این دسته از آفت ها نیز هم در مراحل پورگی و هم در مراحل بلوغ می توانند بر روی نیشکر ایجاد خسارت کنند.  این دسته از آفات در هنگام بلوغ ممکن است از از جوانه های انتهایی و یا حاشیه برد ها تغذیه داشته و موجب بدشکلی بوته ها شوند در مراحل لاروی ممکن است لاروها از اندامهای هوایی و یا زیرزمینی نیشکر تغذیه کرده و باعث ایجاد ضعف عمومی در آنها بشود.مبارزه با این دسته از آفات هم به شکل شیمیایی و هم به شکل روش های زراعی امکان پذیر است. انجام شخم عمیق در زمین هایی که تحت کشت نیستند و یا آماده برای کشت می شوند در از بین بردن جمعیت های اولیه این آفت بسیار اثر بخش است. همینطور یک خواب زمستانه باعث کاهش جمعیت اولیه این آفات در مزارع می شود. اما برای مقابله بازارها معمولاً استفاده از سموم دیازینون، سایپرمترین، کلرپیرفوس ومالاتیون می تواند راهگشا باشد.

جمع بندی

 نیشکر به عنوان یک گیاه صنعتی بسیار مهم در زنجیره غذایی انسان ها نیازمند مراقبت فراوان است. مزرعه بزرگ نیشکر معمولاً این اجازه را نمی دهد تاثر کشی های دوره ای از داخل مزارع صورت بگیرد. بنابراین پیشنهاد می شود که در مراکز کشت و صنعت با استفاده از تله های فرمونی، کارت های چسبنده و تله های نوری جمعیت برخی از آفات کنترل شود. همچنین برای سایر حشرات می توان از روشهای نمونه برداری علمی برای تخمین جمعیت آفات در مزارع استفاده نمود. با استفاده از این روش ها می توان جمعیت آفات حاضر در مزرعه را تخمین زد و چنانچه جمعیت آنها در در نزدیکی آستانه اقتصادی قرار داشت، شروع به انجام مباحث مدیریتی بر علیه آفات نمود.