مبارزه با کنه تارتن دولکه ای و کنه قرمز اروپایی + معرفی سموم کنه کش

مبارزه با کنه

کنه ها دارای گونه­ های زیادی هستند و به موجودات مختلف از گیاهان و جانوران گرفته تا انسان حمله می­‌کنند. اکثر کنه ها مضر هستند ولی برخی از آن‌ها نیز برای ما سودمندند و می‌توان از آن‌ها برای مبارزه بیولوژیک استفاده نمود.

کنترل کنه ها بسیار دشوار و در برخی شرایط غیر ممکن به نظر می‌رسد ولی با آگاهی از نقاط ضعف و قوت این حشرات و همچنین مدیریت صحیح می­‌توان تعداد آن‌ها را پایین‌تر از آستانه اقتصادی نگه داشته و آسیب­‌های شدید آن‌ها را کنترل نمود.

در این مقاله قصد داریم دو گونه­ بسیار مؤثر در کاهش عملکرد بخش کشاورزی را معرفی و راهکارهایی برای مقابله با آن‌ها ارائه دهیم.

 

۱) کنه تارتن دو لکه‌ای

این آفت انتشار بسیار گسترده‌ای در میان گیاهان دارد و به گونه های مختلف محصولات کشاورزی و همچنین گونه ­های جنگلی و مرتعی حمله می‌کند و همه ساله خسارات بسیار زیادی به بخش­ های مختلف کشاورزی و محیط‌ زیست وارد می­‌کند.

ریخت شناسی

کنه های جنس نر تحرک بیشتری نسبت به ماده ­ها دارند و پاهای آن‌ها نیز بلندتر است ولی از نظر جثه کوچک تر و لاغرتر بوده و انتهای بدن آن‌ها باریک و به شکل دوک است در حالی که انتهای بدن ماده ها گرد است. در زمان جفت گیری ماده ها با تولید فرمون جنس مخالف را به سمت خود جذب می‌کنند. پس از تخم گذاری، از درون تخم‌های گرد و حدوداً ۰٫۱۴ میلی‌متری لارو کنه خارج شده و تا رسیدن به مرحله بلوغ باید چند مرحله را طی کند.

زیست شناسی

کنه های ماده با کاهش طول روز (کمتر از ۱۰ ساعت) و همچنین سرد شدن هوا (کمتر از ۱۵ درجه) وارد مرحله دیاپوز شده و در حالی که باردار  هستند دوران سرما را در پناهگاه هایی سپری می­‌کنند و با بهبود شرایط محیطی از پناهگاه زمستانی خود خارج شده و در ابتدا مدتی را بر روی علف‌­های هرز به سر می‌برند و پس از مدتی به گیاهان زراعی و درختان حمله می­‌کنند.

سرعت رشد و تکامل کنه­‌های نر بیشتر از  ماده ها است ولی در هر دو جنس با افزایش دما تا دمای مناسب رشد (۳۰ درجه سانتی­‌گراد) سرعت رشد و تکامل افزایش می‌­یابد، همچنین میزان تخم‌­ریزی در این دما افزایش و برعکس با کاهش دما فعالیت آن‌ها کاهش می‌یابد به گونه ای که در دمای کمتر از ۱۳ درجه تخم‌ریزی متوقف خواهد شد، البته رطوبت نیز در رشد و نمو کنه ها بسیار اثرگذار است.

به طور کلی با افزایش دما و کاهش رطوبت در تابستان میزان فعالیت این کنه ­ها افزایش می یابد و با توجه به کوتاهی دوره رشد قادرند تا ۱۵ نسل در سال تولید کنند و در صورتی که مواد غذایی در دسترس نباشد و یا تراکم آن‌ها خیلی زیاد شود با کمک تارهایی که می تنند و یا با کمک باد به مکان­ های دیگر انتقال یافته و از این طریق در محیط منتشر می­‌شوند.

نکته: در مورد درختان آلودگی ابتدا از علف­های هرز پای درخت آغاز شده و سپس از طریق تنه درختان به شاخه­ های پایینی درخت گسترش یافته و به مرور به قسمت­ های بالایی و انتهایی درخت می رسد.

خسارت

این آفت قطعات دهانی خود را به درون سلول برگ فرو برده و  مواد داخل سلول را می­خورد که در نتیجه آن، بافت سبزینه برگ از بین می ­رود و در ابتدا لکه های زرد بر روی برگ و سطح زیرین آن ایجاد و با ادامه تغذیه آفت برگ به رنگ قهوه ­ای درآمده و می ریزد، البته خسارت این کنه ها فقط محدود به برگ­ها نمی‌­شود و به ساقه، میوه و گل هم آسیب می­‌رسانند.

کنه ها علاوه بر خسارت حاصل از تغذیه مقدار زیادی تار هم می‌­تنند و با افزایش این تارها و نشستن گرد و غبار بر روی آن‌ها میزان نوری که به برگ می­رسد به شدت کاهش می‌­یابد و در نتیجه توانایی فتوسنتز در برگ باز هم کاهش یافته و در نهایت باعث ریزش برگ می شود. با ریزش برگ­ها تولید مواد غذایی در گیاه به شدت کاهش یافته و در نتیجه میوه ها کوچک می مانند و از طرفی گیاه ضعیف شده و در سال بعد نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد و در مورد درختان ممکن است باعث سال آوری شود. همچنین کنه تارتن دو لکه ­ای می تواند باعث خشک شدن کامل برخی از گیاهان مثل لوبیا و سویا شود.

چگونه کانون های کنه را تشخیص دهیم؟

از آنجا که کنه‌ها بسیار ریزند و با چشم غیر مسلح به سختی می­توان آن‌ها را دید معمولاً دیر متوجه هجوم آن‌ها می‌شوند. برای تشخیص وجود کنه ها می­‌توان بر روی برگ‌ها به دنبال تارهای مخصوص کنه ها و یا پوسته آن‌ها گشت و یا با تکان دادن برگ بر روی یک کاغذ سفید در صورت ریختن کنه و حرکت کنه بر روی کاغذ می‌توان آن‌ها را تشخیص داد. همچنین می­توانید از یک ذره‌بین برای دیدن کنه ها و تخم آنها (معمولاً در پشت برگ‌­ها) استفاده کنید.

۲) کنه قرمز اروپایی

کنه قرمز اروپایی همان طور که از نامش پیداست از کشورهای اروپایی به ایران وارد شده و در سال ۱۳۵۳ وجود آن بر روی نهال­ های سیب گزارش شده است. این آفت اولین بار توسط کوچ بر روی درخت نارون مشاهده شده و (Tetranychus Ulmi) نام‌گذاری شد. این آفت بیشتر روی درختان و به خصوص سیب، گلابی و به فعالیت می کند.

ریخت شناسی

کنه های ماده بالغ بزرگ‌تر از جنس نر بوده و به رنگ قرمز یا قهوه ای هستند. پشت بدن آن‌ها قوس‌دار بوده و به شکل تخم مرغ است. طول بدن در ماده ها بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ میکرون و در نرها حدود ۳۰۰ میکرون است. رنگ نرها نارنجی و انتهای بدن آن‌ها باریک‌تر است. تخم این کنه قرمز رنگ است و لاروها پس از خروج از تخم دارای سه جفت پا هستند.

زیست شناسی

کنه قرمز اروپایی در تابستان طول عمر کمی در حد چند روز دارد ولی در هوای خنک مثل بهار و پاییز مراحل رشد و نمو آن‌ها کندتر شده و در نتیجه طول عمر بیشتری خواهند داشت و ممکن است تا بیش از یک ماه عمر کنند، به‌طور معمول طول عمر کنه نر کوتاه تر از جنس ماده است. با توجه به طول عمر کوتاه، این آفت در طول سال چندین نسل تولید می­کند.

با سرد شدن هوا تخم کنه ها تا گرم شدن مجدد هوا معمولاً بر روی میوه ها و شاخه های درختان باقی می مانند. این تخم­ها نسبت به تخم­هایی که در تابستان گذاشته می­شوند بزرگ‌تر و تیره رنگ ترند. قطر تخم­های تابستانه حدود ۱۴۰ میکرون است ولی قطر تخم­هایی که برای زمستان گذرانی گذاشته می­شوند حدود ۱۵۰ میکرن است و همگی ماده هستند. پس از  باز شدن تخم ها این کنه های ماده نسل بعدی را که نر و ماده هستند به وجود خواهند آورد.

خسارت

کنه قرمز اروپایی با تغذیه از محتویات درون سلول برگ باعث کاهش کلروفیل در برگ و در نتیجه کاهش سطح فتوسنتز کننده می­شود پس از آن برگ رنگ پریده شده و با افزایش تغذیه برگ­ها قهوه­ ای شده و می­ریزند. در پی کاهش سطح فتوسنتز کننده گیاه، تولید میوه­ ها کاهش یافته و میوه­ های تولید شده نیز کوچک و بی کیفیت می­شوند. همچنین گیاه ضعیف شده با خطراتی همچون حمله دیگر آفات و بیماری­ها و سال آوری مواجه خواهد شد.

انواع روش‌های مبارزه با کنه و سموم کنه کش

روش زراعی

در این روش بر اساس شرایط کشت تلاش می‌­کنیم تا رطوبت محیط را به هر طریق ممکن افزایش دهیم. مثلاً در گلخانه با استفاده از سیستم مه پاشی و در مزرعه با آبیاری بارانی (البته فقط در مقاطع مورد نظر) می­توانیم به این هدف دست یابیم.

روش بیولوژیک

استفاده از دشمنان طبیعی همچون کفشدوزک­‌ها، سن شکارگر و کنه شکارگر برای کنترل این نوع کنه کاربرد دارد. در حال حاضر در گلخانه ها کنه های شکارگر به گونه مؤثری مورد استفاده قرار می­گیرند و از سنین مختلف کنه دو لکه ای تغذیه کرده و به خوبی آن را کنترل می‌­کنند.

روش تلفیقی

در این روش اولاً تلاش می‌شود با آبیاری منظم و بکارگیری دشمنان طبیعی فعالیت کنه ­ها را کاهش داد و در صورتی که این کار برای کنترل آن‌ها کافی نباشد از سموم شیمیایی انتخابی و به مقداری که به حشرات شکارچی آسیب زیادی وارد نشود استفاده خواهد شد.

مبارزه شیمیایی

برای مبارزه شیمیایی ابتدا تعداد مشخصی برگ را نمونه برداری کرده و تعداد کنه ­های روی آن‌ها را شمارش می­‌کنند و اگر از آستانه اقتصادی (تا قبل از شروع برداشت معمولاً ۵۰ عدد کنه در هر ۱۰۰ برگ) بالاتر بود سم‌پاشی انجام می­‌شود.

با توجه به اینکه مقاومت کنه ها در سنین مختلف در مقابل سموم شیمیایی یکسان نیست، در مبارزه شیمیایی باید از چند نوع سم استفاده نمود.

به عنوان مثال می­توانید از آبامکتین و کلوفنتزین برای سم‌پاشی در غروب استفاده کنید (سم‌پاشی را غروب انجام داده و توجه داشته باشید که زیر و روی برگ‌ها باید کاملاً شسته شوند) و صبح روز بعد با اسپیدور اقدام به سم‌پاشی کنید. همچنین می­توان از گوگرد مایع و گوگرد پودری هم برای مبارزه با کنه ها استفاده نمود.

نکات مهم:

1. در مورد کنه ها میزان مصرف محلول سم ممکن است تا ۵ برابر بیشتر از سم‌پاشی‌های معمول باشد و برگ‌ها باید شستشوی کامل داده شوند.
2. به خاطر تجمع کنه ها در سطح زیرین برگ سم‌پاشی باید بیشتر در زیر برگ­ها صورت گیرد.
3. با توجه به اینکه حرکت کنه ها بسیار کند است و به سرعت در منطقه پخش نمی شوند در صورت مشاهده می­توان به صورت نقطه ای و با استفاده از سموم قوی با آن‌ها مبارزه کرد و یا می توان چند بوته آلوده را به طور کلی حذف نمود.

جمع‌بندی

اکثر نقاط کشور ما در فصول گرم به خاطر دمای بالا و رطوبت کم و همچنین وزش بادهای همراه با گرد و خاک شرایط بسیار مناسبی برای گسترش کنه ها دارند که این موضوع باعث مصرف بسیار زیاد سموم شیمیایی برای مبارزه با کنه ­ها در کشور ما شده است و به خاطر مقاوم شدن کنه­ ها نسبت به این سموم باید هر ساله از سموم قوی ­تر و به مقدار بیشتر استفاده نمود. این سموم علاوه بر هزینه بسیار زیاد و آسیب به محیط زیست برای سلامت ما نیز بسیار مضرند.

در حالی که با تغذیه مناسب گیاهان (مراجعه کنید به مقاله: مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری با تغذیه مناسب) می توان مقاومت آن‌ها را در برابر حمله کنه ها افزایش داد و همچنین با آبیاری مناسب و مدیریت صحیح از مصرف بیش از حد سموم شیمیایی جلوگیری نمود و با استفاده به موقع از سموم و روغن­ ها پیش از گرم شدن هوا و گسترش کنه ­ها، می‌توان شدت حمله این آفت را در فصل گرما کاهش داد.

امید است با به‌کارگیری موارد فوق بتوانیم علاوه بر کاهش هزینه­ ها و افزایش درآمد به سلامت هم وطنان و محیط زیست خود نیز کمک کنیم.