نحوه تکثیر گیاهان از طریق خوابانیدن

مقدمه

برخی از گیاهان به‌طور طبیعی از طریق خوابانیدن تکثیر می‌شوند، اما گاهی اوقات تکثیر دستی گیاهان نیز با این فرآیند انجام می‌شود. خوابانیدن با زخمی کردن ساقه در جایی که ریشه‌ها قرار است تشکیل شوند افزایش می‌یابد. محیط تشکیل ریشه همیشه باید هوادهی و رطوبت ثابتی داشته باشد.

ساقه‌هایی که هنوز به گیاه مادری خود متصل هستند ممکن است در جایی که با محیط ریشه‌زایی تماس پیدا می‌کنند، ریشه تشکیل دهند. این روش تکثیر رویشی عموماً موفقیت‌آمیز است، زیرا تنش آبی به حداقل رسیده و سطح کربوهیدرات و مواد مغذی معدنی بالاست. رشد ریشه روی ساقه درحالی‌که ساقه هنوز به گیاه مادر متصل است را خوابانیدن می‌گویند. یک ساقه خوابانده شده، ساقه ریشه‌دار پس از جدا شدن (حذف) از گیاه مادر است.

خوابانیدن ساده (Simple Layering)

خوابانیدن ساده را می‌توان با خم کردن یک ساقه کم‌رشد و انعطاف‌پذیر و رساندن آن به خاک انجام داد. برای این کار شاخه‌های جوان و انعطاف‌پذیر را در قسمت بیرونی گیاه انتخاب کنید که می‌توانند تا سطح زمین خم شوند. قسمتی از ساقه را با خاک بپوشانید و ۶ تا ۱۲ اینچ باقیمانده از نوک ساقه را بالای خاک بگذارید. نوک را به حالت عمودی خم کنید و در جای خود قرار دهید. خم کردن شدید اغلب باعث ریشه‌زایی می‌شود، اما زخمی کردن قسمت پایینی شاخه خم شده نیز می‌تواند کمک کننده باشد. خوابانیدن ساده را می‌توان روی اکثر گیاهان با شاخه‌های کم‌رشد انجام داد. نمونه‌هایی از گیاهانی که با خوابانیدن ساده تکثیر می‌شوند عبارت‌اند از رزهای بالارونده، یاس زرد، خرزهره هندی، پیچ امین‌الدوله، شمشاد، آزالیا و مورد مومی.

خوابانیدن ساده را می‌توان در اوایل بهار با استفاده از شاخه خفته یا در اواخر تابستان با استفاده از شاخه بالغ انجام داد. به‌طور دوره‌ای رطوبت محیط و تشکیل ریشه‌ها را بررسی کنید. ممکن است یک یا چند فصل طول بکشد تا لایه خوابیده آماده جدا شدن از گیاه مادری و انتقال شود.

خوابانیدن نوک شاخه یا انتهایی (Tip Layering)

خوابانیدن انتهایی کاملاً شبیه خوابانیدن ساده است. حفره‌ای به عمق ۳ تا ۴ اینچ حفر کنید. نوک شاخه فصل جاری را در حفره قرار دهید و آن را با خاک بپوشانید. نوک شاخه ابتدا به سمت پایین رشد می‌کند، سپس به شدت خم می‌شود و به سمت بالا رشد می‌کند. ریشه‌ها در محل خم ایجاد می‌شوند. نوک شاخه خمیده شده به گیاه جدیدی تبدیل می‌شود. شاخه خوابانیده و ریشه‌دار شده را جدا کرده و در اواخر پاییز یا اوایل بهار بکارید. نمونه‌هایی از گیاهانی که با خوابانیدن نوک شاخه تکثیر می‌شوند عبارت‌اند از تمشک بنفش، تمشک سیاه و بلک بری سیاه رونده.

خوابانیدن مرکب یا مارپیچی (Compound (serpentine) Layering)

خوابانیدن مرکب (سرپانتین) شبیه به خوابانیدن ساده است، اما چندین گیاه جدید می‌تواند از یک ساقه منفرد ایجاد شود. ساقه را مانند خوابانیدن ساده در خاک خم کنید، اما به‌طور متناوب بخش‌هایی از ساقه را بپوشانید و بخش‌هایی از آن را در معرض دید قرار دهید. هر بخش باید حداقل یک جوانه در معرض دید و یک جوانه پوشیده از خاک داشته باشد. قسمت پایینی هر بخش ساقه را که باید توسط خاک پوشانده شود را زخم کنید. این روش برای گیاهانی مانند فیلودندرون برگ قلبی، پتوس، گلیسین، کلماتیس و انگورها به‌خوبی کار می‌کند.

خوابانیدن فرانسوی یا تپه‌ای (Mound (stool) Layering)

خوابانیدن تپه‌ای برای درختچه‌ها با شاخه‌های زیاد و نزدیک به تنه و پایه مفید است. در فصل خواب تنه را نزدیک به سطح زمین و تا ۱ اینچ از بالای خاک برش دهید. سپس در بهار و در فصل رشد هنگامی‌که شاخه‌های جدیدی روی تنه تشکیل می‌شوند، شاخه‌های جدید اطراف تنه را زیر خاک دفن کنید. ریشه‌ها در پایه شاخه‌های جوان رشد می‌کنند. در فصل خواب گیاهان ریشه‌دار شده را از گیاهان مادری جدا کنید. این تکنیک فقط برای درختچه‌هایی که به شدت رشد می‌کنند (مانند پایه‌های سیب، اسپیره، به دافنه، ماگنولیا و شیرخشت) مناسب است.

خوابانیدن هوایی (Air Layering)

خوابانیدن هوایی را می‌توان برای تکثیر گیاهان خانگی بزرگ و بیش‌ازحد رشد کرده مانند گیاه کائوچو، کروتون یا دیفن باخیا که بیشتر برگ‌های پایینی خود را از دست داده‌اند استفاده کرد. گیاهان زینتی چوبی مانند آزالیا، کاملیا، مگنولیا، خرزهره و هالی را نیز می‌توان از طریق خوابانیدن هوایی تکثیر کرد. در بهار برای ریشه‌زایی بهینه، خوابانیدن هوایی را روی شاخه‌های تولیدشده در فصل قبل یا در اواسط تا اواخر تابستان روی شاخه‌های رشد فصل جاری ایجاد کنید. برای گیاهان چوبی، ساقه‌هایی با قطر مداد یا بزرگ‌تر بهترین هستند. ناحیه‌ای را درست زیر یک گره انتخاب کنید و برگ‌ها و شاخه‌های ۳ تا ۴ اینچ بالا و پایین این نقطه را حذف کنید. این کار معمولاً در حدود ۳۰ سانتیمتر از نوک ساقه انجام می‌شود.

خوابانیدن هوایی بسته به اینکه گیاه تک‌لپه‌ای یا دولپه‌ای باشد متفاوت است. برای تک‌لپه‌ای‌ها، یک برش ۱ تا ۱.۵ اینچی به سمت بالا در حدود یک‌سوم ساقه ایجاد کنید. برش را با خلال‌دندان یا چوب‌کبریت باز نگه‌دارید. اطراف زخم را با یک مشت خزه اسفاگنوم مرطوب و آسیاب نشده که در آب خیس شده و فشرده شده (تا رطوبت اضافی آن از بین برود) بپوشانید. اطراف خزه‌ها را با پلاستیک بپوشانید و با کش یا نوار برقی در جای خود نگه‌دارید. هیچ خزه‌ای نباید از انتهای پلاستیک فراتر رود. برای حفظ رطوبت و جلوگیری از ورود آب، دو انتهای پلاستیک را محکم ببندید. در صورت قرار گرفتن در معرض نور خورشید، پلاستیک باید پوشانده شود. همچنین می‌توان از فویل آلومینیومی استفاده کرد، زیرا برای ثابت نگه‌داشتن آن نیازی به پیچ یا چسب ندارید.

فرآیند خوابانیدن هوایی در دولپه‌ای‌ها مشابه تک‌لپه‌ای است، به‌جز اینکه یک حلقه ۱ اینچی از پوست ساقه جدا می‌شود. با یک چاقوی تیز، دو برش موازی به فاصله حدود یک اینچ از هم در اطراف ساقه و از طریق پوست و لایه کامبیوم ایجاد کنید (شکل زیر را ببینید). دو برش موازی را با یک برش بلند وصل کنید. حلقه پوست را بردارید و بافت چوبی داخلی را در معرض دید بگذارید.

 حلقه تازه برهنه شده را خراش دهید تا بافت کامبیال جدا شود تا از تشکیل پل بافت پینه جلوگیری شود. استفاده از یک ماده تقویت‌کننده ریشه در زخم در معرض دید گاهی مفید است.سپس با همان روشی که برای تک‌لپه‌ای‌ها توضیح داده شد، پیچیده و پوشانده شود.

پس از ریشه‌دار شدن محل خوابانیده شده، ساقه را از زیر محیط جدا کرده و آن را در گلدان قرار دهید. گیاه جدید معمولاً تا زمانی که سیستم ریشه توسعه‌یافته‌تر شود، نیاز به نگهداری دارد. تا زمانی که گیاه به‌خوبی مستقر شود، سایه و رطوبت کافی را برای آن فراهم کنید.

اشکال طبیعی خوابانیدن

گاهی اوقات خوابانیدن به‌طور طبیعی و بدون کمک در طبیعت اتفاق می‌افتد. رانرها و افست‌ها ساختارهای تخصصی گیاهی هستند که تکثیر را با خوابانیدن تسهیل می‌کنند.

یک رانر وقتی به محیط رشد برسد شاخه‌های جدیدی تولید می‌کند. گیاهانی که استولون یا رانر تولید می‌کنند با جدا کردن گیاهان جدید از ساقه‌های مادر تکثیر می‌شوند. رانرها ممکن است درحالی‌که هنوز به والد متصل هستند ریشه‌دار شوند یا جدا شده و در محیط ریشه زا قرار گیرند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به گیاه توت‌فرنگی و گل عنکبوتی اشاره کرد.

گیاهان با ساقه‌های رزت اغلب با تشکیل شاخه‌های جدید به نام شاخه‌های جانبی در پایه خود (پاجوش) یا در محور برگ تکثیر می‌شوند. شاخه‌های جدید را پس‌ازاینکه سیستم ریشه خود را توسعه دادند از گیاه مادر جدا کنید. افست‌های ریشه‌دار نشده برخی از گونه‌ها را می‌توان برداشته و در محیط ریشه‌زایی قرار داد. برخی از آن‌ها باید قطع شوند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است به سادگی از ساقه مادر جدا شوند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به نخل خرما، بروملیاد و بسیاری از کاکتوس‌ها اشاره کرد.

مشکلات تکثیر از طریق خوابانیدن

اگر خاک خشک باشد، ساقه‌های خوابانده شده ریشه نخواهند داد، بنابراین مطمئن شوید که آن‌ها را در دوره‌های خشک آبیاری می‌کنید. شاخه‌های جدیدی که از لایه‌های خوابانیده شده رشد می‌کنند می‌توانند توسط راب‌ها و حلزون‌ها آسیب ببینند.

نتیجه‌گیری

خوابانیدن یکی از ساده‌ترین روش‌های تکثیر گیاهان است. برخلاف قلمه‌ها که باید به تنهایی زنده بمانند، شاخه‌های خوابانده شده درحالی‌که هنوز به گیاه مادر متصل هستند، ریشه تشکیل می‌دهند. خوابانیدن یک روش مؤثر تکثیر برای گیاهانی مانند ماگنولیا، فندق، کوتینوس و گونه‌های گل‌دار کورنوس است که قلمه آن‌ها به‌راحتی ریشه‌دار نمی‌شوند.

خوابانیدن برای گیاهانی که ساقه‌های انعطاف‌پذیر دارند و می‌توانند تا سطح زمین خم شوند مناسب است. اگر ساقه‌ها این قابلیت را ندارند، خوابانیدن هوایی را امتحان کنید، تکنیکی که برای ریشه‌دار ‌کردن بخش‌های ساقه روی گیاه مادر بدون پایین آوردن آن‌ها به سطح خاک استفاده می‌شود. خوابانیدن فقط تعداد کمی گیاه جدید تولید می‌کند. تکنیک‌های تجاری مانند خوابانیدن فرانسوی و خوابانیدن سرپانتین دیگر زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، اما می‌توانند تعداد بیشتری گیاه جدید تولید کنند و برای باغبان‌های خانگی امکان‌پذیر است. خوابانیدن را می‌توان در پاییز یا بهار انجام داد. گیاهان برگ‌ریز در هر فصلی به‌خوبی به خوابانیدن پاسخ می‌دهند، اما خوابانیدن گیاهان همیشه‌سبز در بهار بهتر است.