پرندگان مزاحم و آسیب‌رسان به محصولات کشاورزی
مقدمه پرنده‌ها دارای گونه‌های متعددی هستند که برخی از آن‌ها (گنجشک، کلاغ، کبوتر و …) گیاهان کشت شده توسط انسان را مورد تغذیه قرار داده و جزء آفات اصلی برخی از محصولات کشاورزی محسوب می‌شوند، ازاین‌رو مبارزه با این پرندگان اجتناب‌ناپذیر است و باید از گیاهان در برابر این پرندگان همچون حشرات آفت به روش‌های […]
فهرست محتوا این مقاله
مقدمه
پرنده‌ها دارای گونه‌های متعددی هستند که برخی از آن‌ها (گنجشک، کلاغ، کبوتر و …) گیاهان کشت شده توسط انسان را مورد تغذیه قرار داده و جزء آفات اصلی برخی از محصولات کشاورزی محسوب می‌شوند، ازاین‌رو مبارزه با این پرندگان اجتناب‌ناپذیر است و باید از گیاهان در برابر این پرندگان همچون حشرات آفت به روش‌های مختلف محافظت نمود.
در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا بهترین روش‌های مقابله با این پرنده‌های مزاحم را به شما معرفی کنیم، امید است این مطالب موردتوجه و استفاده شما عزیزان قرار بگیرد.
خانواده‌های آسیب‌رسان به محصولات کشاورزی در بین پرندگان
مهم‌ترین خانواده‌های پرندگان که به محصولات کشاورزی آسیب می‌رسانند عبارت‌اند از:
- کلاغ‌ها (Corvidae)
- گنجشک‌ها (Passeridae)
- سارها (Sturnidae)
- کبوترها (Columbidae)
- چکاوک‌ها (Alaudidae)
- زرد پره‌ها (Emberizidae)
نکته: به‌جز خانواده کبوترها که به راسته کبوترسانان تعلق دارند مابقی خانواده‌های فوق در راسته گنجشک‌سانان قرار دارند.
مراحل آسیب‌رسانی پرندگان
پرنده‌ها در تمام مراحل رشد می‌توانند به محصولات کشاورزی آسیب برسانند اما به طور معمول پرندگان بیشترین آسیب را در مراحل کاشت (بذرهای در حال کاشت یا تازه کاشته شده) و برداشت (محصولات رسیده و آماده برداشت و یا محصولات برداشت شده و در حال نگهداری)، به محصولات کشاورزی وارد می‌کنند.
کدام محصولات بیشتر مورد حمله پرنده‌ها قرار می‌گیرند؟
بیشتر غلات خصوصاً گندم، جو و ذرت و همچنین بسیاری از میوه‌ها مثل خرما، انگور، گیلاس و خرمالو مورد حمله پرندگان قرار می‌گیرند و با افت شدید کمی و کیفی مواجه می‌شوند.
میزان و نحوه تغذیه
پرنده‌ها بسیار پرجنب‌وجوش و فعال‌اند و ازاین‌رو باید به طور دائم مشغول تغذیه باشند تا بتوانند انرژی فراوان موردنیاز خود را تأمین کنند.
خسارت‌های ناشی از پرندگان
پرنده‌ها در مراحل مختلف کاشت، داشت، برداشت و حتی پس از برداشت به محصولات کشاورزی آسیب می‌رسانند. اگرچه تنوع این پرندگان آسیب‌رسان خیلی زیاد نیست ولی تعدادی از آن‌ها در طول زمان به‌گونه‌ای تکامل‌یافته‌اند که می‌توانند آسیب‌های بسیار شدیدی به محصولات کشاورزی وارد کنند، این آسیب‌ها ممکن است در مزارع کشاورزی، باغ‌ها و یا انبارها صورت بگیرد.
آسیب پرندگان تنها از راه تغذیه مستقیم از میوه و دانه محصولات کشاورزی نیست و ممکن است با آسیب به برگ‌ها، گیاهچه‌ها یا جوانه‌های گیاهان و همچنین تغذیه از محصولات انباری یا آلوده کردن این محصولات، باعث کاهش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی شوند.
بعضی از روش‌های آسیب‌رسانی پرندگان به گیاهان
- برخی از پرندگان مثل کلاغ یا کبوتر در زمان کاشت محصولات دانه ریزی مثل غلات، از دانه‌های تازه کاشته شده تغذیه می‌کنند.
- در مراحل اولیه رشد گیاه، برخی از پرنده‌ها مثل چکاوک‌ها ممکن است به گیاهچه محصولاتی مانند آفتاب‌گردان یا کلزا آسیب برسانند و سطح برگ‌ها را حتی تا ۵۰ درصد کاهش دهند.
- در برخی موارد کلاغ‌ها ریشه گیاهان جوان را از خاک خارج نموده و می‌خورند.
- در زمان رسیدن دانه‌های آفتاب‌گردان، گندم و ذرت، برخی از پرنده‌ها (مثل گنجشک‌ها و کبوترها) از دانه‌ها تغذیه می‌کنند و عملکرد محصول را به شدت کاهش می‌دهند به‌گونه‌ای ممکن است در مرحله خمیری دانه گندم تا ۲۵ درصد محصول از بین برود و درمورد آفتاب‌گردان ممکن است خسارت حتی از این مقدار هم فراتر رفته و کشاورزان را با ضررهای سنگین مواجه سازد.
- در مورد میوه‌هایی مثل خرمالو، گیلاس، انگور، انجیر، سیب، زردآلو و … خسارت‌ها بیشتر کیفی است و اگرچه ممکن است مقدار بسیار کمی از میوه مورد تغذیه قرار گیرد ولی کیفیت و بازارپسندی محصول به شدت کاهش خواهد یافت.
- برخی پرنده‌ها ممکن است در زمان آبیاری، با لگدکوب کردن گیاهچه‌ها، جوانه‌ها و برگ‌های برخی گیاهان مثل برنج و گندم به آن‌ها آسیب برسانند.
- برخی از پرنده‌ها ممکن است در سیلوها و یا انبارها به محصولات آسیب برسانند که این خسارت‌ها علاوه بر تغذیه مستقیم از محصولات می‌تواند از طریق آلوده کردن (با ریختن فضولات، پرها، اجساد پرندگان و …)، آن‌ها نیز به وجود آید.
نکاتی که برای مبارزه با پرندگان مزاحم باید موردتوجه قرار گیرد
- در زمان آماده‌سازی زمین و کشت محصولات و با به‌هم‌خوردن خاک، پرندگان (خصوصاً کلاغ‌ها) می‌توانند از موجودات خاکزی و لاروها تغذیه کنند و بخش زیادی از هجوم پرندگان در این زمان به همین دلیل است.
- در تحقیقی که بر روی گنجشک اسپانیایی انجام شد مشخص شد که این گنجشک قادر است در طول تابستان ۳ کیلو از بذر محصولات کشاورزی را بخورد و باتوجه‌به این‌که در یک منطقه ممکن است بیش از صدها هزار گنجشک وجود داشته باشد، آسیب وارده می‌تواند بسیار جدی و اقتصادی باشد.
- باید توجه داشته باشید که پرندگان به‌غیراز خسارت‌هایی که ممکن است به برخی از محصولات کشاورزی وارد کنند، فواید بسیار زیادی نیز به همراه دارند و نقش زیادی در کنترل آفات مضر دارند.
مبارزه با پرنده‌های آفت محصولات کشاورزی
ازآنجاکه هزینه مبارزه با پرندگان ممکن است بسیار بالا باشد پیش از آغاز مبارزه با این پرندگان باید ابتدا مطمئن شوید که این پرندگان قادر به آسیب اقتصادی هستند و سپس با انتخاب بهترین روش‌ها (معمولاً تلفیقی از چند روش مبارزه)، بر اساس شرایط با آن‌ها مبارزه نمایید.
روش‌های کلی مبارزه با پرندگان آفت
- روش‌های مبارزه مکانیکی و فیزیکی
- روش‌های مبارزه زراعی
- روش‌های مبارزه بیولوژیک
- روش‌های مبارزه شیمیایی
روش‌های مبارزه مکانیکی و فیزیکی
- گرفتن پرندگان به‌وسیله تله‌گذاری
- گرفتن پرندگان به‌وسیله تور
- تخریب لانه‌های پرندگان
- ترساندن پرندگان
ترساندن پرندگان خود دارای روش‌های متعددی است که بر اساس شرایط و ابتکار کشاورزان می‌توان از آن‌ها به‌خوبی استفاده نمود، در ادامه برخی از این تکنیک‌ها توضیح داده می‌شود.
ترساندن پرندگان با استفاده از صدا
این کار می‌تواند با کمک صداهای ایجاد شده از وسایل ساده‌ای مثل طبل و قوطی حلبی یا به‌وسیله روش‌های پیچیده‌تر (مثل تیراندازی با تفنگ، استفاده از دستگاه‌هایی که در زمان‌بندی مشخص با انفجار تولید صدا می‌کنند، پخش صدای ضبط شده پرنده‌های به‌دام‌افتاده، پخش صداهای ناهنجار مانند آژیر و …)، انجام شود.
ترساندن پرندگان با استفاده از روش‌های دیداری
این کار با استفاده از مترسک، پرچم‌های رنگی، بالون‌های رنگی، انعکاس نور با آینه و یا وسایل مشابه، مجسمه پرندگان شکاری و… انجام می‌شود.
آویزان کردن مار و یا مارمولک پلاستیکی به شاخه‌های درختان در باغ می‌تواند باعث وحشت و دور شدن پرندگان از باغ شود.
یکی از مؤثرترین کارها برای ترساندن پرندگان، آویزان کردن پرنده‌های مرده در مزرعه است این روش از قدیم معمول بوده و کشاورزان با آویزان کردن چند کلاغ مرده در نقاط مختلف مزرعه، باعث ایجاد ترس و دور شدن بقیه کلاغ‌ها می‌شوند.
نکته: ازآنجاکه پرنده‌ها پس از مدتی به عامل ترساننده عادت می‌کنند، استفاده از یک روش به‌صورت طولانی‌مدت، کم‌اثر خواهد بود و لازم است تا با ایجاد تغییرات دائم، عوامل ایجاد ترس را تقویت نمود.
روش‌های مبارزه زراعی
۱) اگر در منطقه‌ای احتمال حمله پرنده خاصی زیاد است، می‌توان از محصولاتی که کمتر مورد هجوم آن پرنده قرار می‌گیرند استفاده نمود.
۲) باید تلاش نمود تا مزرعه تاحدامکان از محل زندگی و لانه‌سازی پرندگان مهاجم (مثل درختان بزرگی همچون تبریزی و یا دهانه چاه‌ها)، دور باشد.
۳) در مناطقی که به طور معمول پرندگان در زمان کاشت مقدار زیادی از بذور را می‌خورند باید مقدار بذر بیشتری کشت نمود.
۴) انتخاب زمان کشت به‌گونه‌ای که زمان حساسیت محصول به حمله پرنده‌ها، با زمان مهاجرت آن پرنده‌ها به منطقه متفاوت باشد.
۵) استفاده از گیاهان تله به‌گونه‌ای که در اطراف مزرعه اقدام به کشت محصولات موردعلاقه پرنده شود تا محصول اصلی از حمله پرندگان در امان بماند، مثلاً می‌توان در اطراف مزارعی که مورد هجوم گنجشک‌ها قرار می‌گیرد، ارزن که بسیار موردعلاقه گنجشک‌ها است، کشت نمود.
۶) مزارع کوچک در میان مزارع بزرگ را نباید به کشت محصولات موردعلاقه پرندگان اختصاص داد.
۷) استفاده از ارقامی که کمتر مورد هجوم پرنده‌ها قرار می‌گیرند باید در اولویت قرار بگیرد.
۸) محصول را به‌محض رسیدن باید برداشت نمود تا از خسارت شدیدی که در مراحل پایانی رشد به گیاهان وارد می‌شود جلوگیری شود.
۹) بهتر است کاشت و برداشت محصول در یک منطقه خاص، به طور هم‌زمان انجام شود تا مدت کمتری گیاهان در معرض آسیب پرندگان باشند و خسارت به حداقل برسد.
۱۰) هرس و تنک کردن درختان می‌تواند میزان شب‌گذرانی پرندگان را در آن‌ها کاهش دهد.
روش‌های مبارزه بیولوژیک
- می‌توان با حمایت و محافظت از پرندگان شکاری روز پرواز مثل قرقی، ترلان و انواع شاهین‌ها با پرندگان آسیب‌رسان مقابله نمود.
- می‌توان با حمایت و محافظت از پرندگان شکاری شب پرواز مثل جغدها، تعداد پرندگان آسیب‌رسان را کاهش داد.
روش‌های مبارزه شیمیایی
مبارزه شیمیایی دارای محدودیت‌های فراوانی است به‌عنوان‌مثال به‌خاطر حلال‌گوشت بودن برخی از این پرندگان (مثل گنجشک و کبوتر)، مسمومیت آن‌ها می‌تواند باعث مسمومیت انسان شود، همچنین استفاده از سموم شیمیایی می‌تواند باعث مسمومیت حیوانات اهلی و وحشی شود و به‌خاطر قدرت پرواز پرندگان و خطرات احتمالی، نمی‌توان روش مبارزه شیمیایی را توصیه نمود و استفاده ازاین‌روش باید به شرایط و مناطق خاص محدود شود.
برخی از روش‌های خاص برای مبارزه شیمیایی با پرندگان عبارت‌اند از:
۱) سم‌پاشی نقاط تجمع و زندگی حشرات، خصوصاً در اطراف مزارع که با کاهش مواد غذایی برای پرنده‌ها، به طور غیرمستقیم باعث کاهش تعداد پرندگان در منطقه می‌شود.
۲) استفاده از مواد شیمیایی دور کننده پرندگان که معمولاً با ایجاد بوی نامطبوع برای پرندگان باعث دور شدن آن‌ها می‌شوند، همچنین بعضی از سموم قارچ‌کش یا حشره‌کش به طور هم‌زمان می‌توانند پرندگان را نیز دور کنند، به‌عنوان‌مثال سم متیوکارب که معمولاً برای کنترل حلزون‌ها به کار می‌رود، می‌تواند برای ضدعفونی‌کردن بذور بکار رفته و پرندگان را دور نماید.
۳) استفاده از موادی که با ایجاد طعم ناخوشایند و یا مشکلات گوارشی برای پرنده‌ها، باعث می‌شوند که پرندگان کمتر از محصول تغذیه کنند.
۴) می‌توان در زمان کاشت، بذرها را با یک ماده دور کننده مثل آنتراکینون یا دیفنیل گوآنیدین، پوشش داد، این روش بخصوص در مورد بذر غلات بسیار مفید است.
۵) می‌توان از مواد چسبناک به‌عنوان تله برای به دام انداختن پرندگان استفاده نمود، این روش هم باعث شکار و کاهش تعداد پرندگان می‌شود و هم به دام افتادن پرنده‌ها باعث ایجاد ترس و وحشت در بقیه پرنده‌ها می‌شود ازاین‌رو می‌توان گفت که این روش تلفیقی از دو روش مبارزه شیمیایی و مکانیکی است.
جمع‌بندی
پرنده‌ها در برخی موارد تأثیر بسیار زیادی بر روی کاهش عملکرد محصولات کشاورزی (خصوصاً غلات و میوه‌ها) دارند. به‌خاطر خصوصیات ویژه‌ای مثل توانایی پرواز تا فواصل زیاد و حلال‌گوشت بودن پرندگان، مبارزه با آن‌ها بسیار حساس و دشوار است و پیش از انتخاب روش مبارزه باید تمام جوانب کار در نظر گرفته شود تا بتوان به نتایج مناسب دست‌یافت.
با وجود روش‌های متعددی که برای مبارزه با پرنده‌های آفت محصولات کشاورزی معرفی شده است اما هیچ‌یک از این روش‌ها به طور کامل نمی‌توانند مشکل را برطرف نمایند و بهترین راهی که برای مبارزه کارآمد با این پرندگان توصیه می‌شود، تلفیقی از چند روش است تا علاوه بر تنوع‌بخشی به تکنیک‌های مبارزه و عادت نکرده پرندگان به این روش‌ها، از آسیب به محیط‌زیست هم جلوگیری گردد.
امیدواریم با مطالعه این مقاله بتوانید به‌خوبی از کشت و کار خود در مقابل پرندگان آفت محصولات کشاورزی محافظت نموده و این مقاله موردتوجه و استفاده شما قرار بگیرد.