ضدعفونی گلخانه و انبارهای کشاورزی

مقدمه

 گلخانه و انبارهای کشاورزی از جمله انواع سیلو ها، سردخانه ها و سایر اماکن سرپوشیده ای که به هر نحو برای مقاصد کشاورزی استفاده می شوند، جز بخش های مهم صنعت کشاورزی به شمار می آیند.  به خصوص در انبارها که در واقع محصول نهایی و حاصل دست رنج کشاورزان در آنها نگهداری می شود، ضد عفونی و مبارزه با آفات و بیماری ها بسیار حائز اهمیت است چرا که کوچکترین آلودگی‌ها می‌تواند به سرعت در بین تمامی مواد غذایی و کشاورزی انبار شده گسترش یافته و آنها را از بین ببرد. در مورد گلخانه ها نیز با توجه به اقلیم متفاوتی که از زمین های کشاورزی دارند، بحث ضد عفونی قبل، هنگام و پس از برداشت  محصول از اهمیت بالایی برخوردار است. توجه به این نکات کوچک و آشنایی با مواردی که می‌تواند این ضدعفونی را برای این اماکن انجام دهد بسیار مهم بوده و کمک می کند تا  با کمترین هزینه مباحث مربوط به مدیریت آفات و بیماریها انجام گردد. در این مقاله به بررسی و شناسایی روش هایی که برای ضدعفونی گلخانه ها انبارهای کشاورزی استفاده می‌شود خواهیم پرداخت و به شما خواهیم گفت که این عملیات از چه نظر هایی اهمیت دارد.

 چرا ضدعفونی گلخانه و انبار های کشاورزی مهم است؟

 در بسیاری از کشورهای پیشرفته مباحث مربوط به ضدعفونی اماکن کشاورزی از جمله گلخانه و انبار های کشاورزی، جزء لاینفک مراحل کشت و نگهداری از محصول است. گلخانه ها در واقع مراکزی هستند که پرورش دهنده بخشی از غذای انسان های کره زمین به خصوص به شکل خارج از فصل می باشند. سرعت کشت در گلخانه ها نسبت به زمین های زراعی بسیار بالاتر است و ممکن است چندین کشت پشت سر هم در آنها انجام شود چیزی که در زمین های کشاورزی به ندرت انجام می گردد. اقلیم مناسب گلخانه در کنار شرایط مصنوعی که در این محیط حکم فرما است باعث می شود که عوامل بیماری زا و آفات گوناگون فرصت بیشتری برای حمله به محصولات کشاورزی داشته باشند. گلخانه یک محیط بسته بوده و وقوع هر گونه آلودگی در آن می تواند به سرعت مایه اولیه  آلودگی را گسترش داده و مشکلات فراوانی را ایجاد کند.

 انبار ها یکی از محیط های استراتژیک در بحث کشاورزی به شمار می‌آیند. در واقع انبار ها مکان هایی هستند که محصول نهایی یک گیاه و در واقع غذای یک انسان در آن انبار می شود. بنابراین اگر تمامی شرایط تولید محصولات کشاورزی به صورت دقیق و کامل انجام شود اما در انبار این مسائل رعایت نگردد، گویی هیچ کاری برای تولید آن محصول انجام نشده است.  منظور از انبار تمامی مکان هایی هستند که به هر نحو مواد کشاورزی به صورت خرده و یا عمده در آن نگهداری می شوند. در نتیجه تمامی سیلوهای غلات، سوله های نگهداری کاه و کلش، سردخانه های نگهداری انواع میوه، سالن های سورت و بسته بندی مواد تر باری و خشکباری و حتی انبار مغازه ها نیز جزء این اماکن به شمار می‌آیند. هرچه وسعت این اماکن بیشتر باشد اهمیت ضدعفونی آنها نیز خود را بیشتر نشان می‌دهد.

 منظور از ضد عفونی چیست؟

 در طول کشت یک گیاه و یا نگهداری محصول در انبار عوامل مختلفی ممکن است به آنها حمله کرده و آنها را دچار خسارت عمده و یا و جزئی بکنند. این خسارات ممکن است توسط حشرات مختلف صورت گیرد و یا توسط عوامل بیماری زا نظیر انواع قارچ ها، باکتری ها، مخمرها و یا حتی پستاندارانی نظیر موش و خرگوش ایجاد شود. بسیاری از این عوامل خسارت زا دارای فرم هایی هستند که می توانند شرایط سخت محیطی را تحمل کرده و مدت زمانی را به صورت خاموش در داخل انبار و یا گلخانه به سر ببرند و با کشت بعدی و یا دپوی جدید مواد غذایی خود را بروز داده و ایجاد آلودگی بکنند. بنابراین می‌توان قبل از انجام کشت و یا پر کردن مجدد انبار با انجام فرآیند های ضدعفونی از بروز این عوامل خسارت زا جلوگیری نمود. البته ممکن است که مراحل ضدعفونی محدوده زمانی که گلخانه و یا انبار خالی است، نباشد و این کار در زمان خود حضور گیاه و یا محصول کشاورزی در انبار نیز اتفاق بیفتد. 

 در هر حال با انجام ضدعفونی احتمال بروز خسارت بر اثر انواع حشرات و عوامل بیمارگر کاهش یافته و سلامت محصول تضمین می شود.

 در ادامه به بررسی روش های موجود برای ضدعفونی گلخانه ها می پردازیم.

۱-  روش های فیزیکی

 منظور از روش های فیزیکی مجموعه اعمالی است که بدون  استفاده از مواد شیمیایی انجام می پذیرد. روش های گوناگونی برای ضدعفونی اماکن مختلف وجود دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد:

الف- رعایت بهداشت گلخانه و انبار

 شاید مهمترین عاملی که از بروز خسارات سنگین در انبارها و گلخانه ها جلوگیری می کند رعایت بهداشت در آنها است. در واقع مادامی که یک گلخانه و یا انبار از بهداشت عمومی پایینی برخوردار باشد و تمیز کاری های روتین در آن انجام نشود، این مکان بسیار مستعد بروز آلودگی های فراوان است.  بنابراین بهره برداران بایستی توجه کنند گلخانه و انبار دائماً تمیز شده و به خصوص بقایای گیاهی و یا ضایعات کشاورزی در آنها وجود نداشته باشد. درز بندی گلخانه و انبار یکی از مهم ترین نکاتی است که بایستی انجام شود. این موضوع کمک می‌ کند تا آفات و بیماری ها کمتر وارد گلخانه شده و آلودگی‌ های سال آتی نیز کمتر شود. افراد شاغل در گلخانه ها و انبار ها نیز بایستی با رعایت اصول بهداشتی آشنا بوده و آن ها را رعایت کنند. شستشوی دائم سکوها، راهروها ادوات و تجهیزات کمک می‌ کند که بخشی از هزینه‌ های مربوط به ضدعفونی گلخانه ها ذخیره شود.

ب-  استفاده از گرما و نور خورشید

 نور خورشید و گرمای ساطع شده از آن یکی از روش های ارگانیک و فیزیکی برای از بین بردن طیف وسیعی از عوامل بیمارگر می باشد. گرما می تواند به صورت مصنوعی نیز در اماکنی که امکان حضور نور خورشید وجود ندارد اعمال شود. در هر صورت در دمای بالا از بین برنده انواع آفات و بیماری ها در گلخانه ها و انبار ها می باشد.  برای این کار می توان در زمان هایی که کشت در گلخانه صورت نمی گیرد تمامی منافذ گلخانه را مسدود نمود، سایه بان ها را خارج کرد و اجازه داد که گلخانه چندین روز تحت تابش شدید نور خورشید قرار بگیرد. در صورتی که آبیاری جزئی در زمین گلخانه نیز انجام شود این ضدعفونی می تواند محدود به سازه گلخانه نبوده و باعث ضدعفونی خاک سطحی گلخانه نیز بشود. 

 استفاده از بخاری های صنعتی در سوله ها و انبار ها نیز از جمله روش هایی است که می توان برای گرما دهی به این سالن ها و ضدعفونی آنها استفاده کرد. یکی از مزیت های این روش، عدم وجود خطر برای انسان ها به خاطر استفاده از مواد شیمیایی بوده و همچنین از آنجایی که گرما به تمامی خلل و فرج اماکن نفوذ می کند، می تواند یک ضدعفونی کامل را برای ما ایجاد کند.

ج- سرمادهی

 بر خلاف گرمادهی سرمادهی می‌تواند در فصول سرد سال به خصوص در گلخانه ها و برای آفات خاکزی استفاده شود. با آبیاری جزئی سطح گلخانه های خاکی و یخ زدن این آب می توان از شر بسیاری از آفات خاکزی خلاص شد. دمای پایین  همچنین میتواند باعث فراری دادن بسیاری از جوندگان از جمله انواع موش ها از انبارها شود و در واقع فرصت مناسبی  برای اجرای درز بندی انبار ها ایجاد می کند. سرمادهی طولانی مدت در گلخانه ها نیز بسیار موثر بوده و به خصوص بر روی آلودگی های باکتریایی بسیار اثر بخش است.

د-  اشعه دهی

 بسیاری از بیماری‌ها نظیر قارچ ها و باکتری ها نسبت به برخی از طول موج های نوری حساسیت بالایی دارند و بر اثر تابش این طول موج از بین میروند.  اشعه ماوراء بنفش، یکی از این اشعه ها است  که می تواند طیف وسیعی است قارچ ها و باکتری ها را از بین ببرد. ضمناً بر اثر تابش این اشعه، تخم های بسیاری از حشرات نیز از بین رفته و یا حشرات بالغ عقیم می شوند. بنابراین استفاده از نور مصنوعی فرابنفش که توسط لامپ های مخصوصی تولید می شود به خصوص در فضاهای کوچک می تواند بسیار موثر باشد. باید دقت کرد که هنگام اشعه دهی با نور ماوراء بنفش مقداری گاز اوزون نیز تولید می شود که خود این گاز نیز خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد اما هنگام ورود به محیط هایی که اشعه دهی با نور فرابنفش به آنها انجام شده است بایستی با رعایت اصول ایمنی اقدام نمود.

ه-  استفاده از بخار آب

 بخار آب نیز یکی از مواد ضد عفونی کننده با قدرت بالا است. باید دقت داشت که منظور از بخار آب،  بخار با دمای بالای آب است یعنی بخاری که بر اثر جوشیدن آب ایجاد شده باشد. دستگاه های مخصوصی وجود دارد که ایجاد بخار گرم آب کرده با استفاده از آنها می‌توان به ضدعفونی سطوح در انبارها و گلخانه ها پرداخت.

۲- روش های شیمیایی

 در این دسته از روش های ضدعفونی، از یک یا چند ماده شیمیایی برای از بین بردن عوامل بیماری زا و یا آفات استفاده می گردد که در ادامه به بررسی مهمترین آنها می پردازیم:

الف-  اتانول

اتانول یکی از الکل هایی است که می تواند طیف وسیعی از باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و سایر عوامل بیماری زا را از بین ببرد.  در اماکن کشاورزی می توان از اتانول ۷۰ درصد به عنوان سم پاشی بر روی تمامی سطوح استفاده نمود.

ب-  هیپوکلریت سدیم  

این ترکیب که در زبان عامیانه آب ژاول و وایتکس معروف است،در واقع ماده ای است که حاوی مقادیر بالایی گاز کلر است و هنگامی که با آب مخلوط شده و در گلخانه و انبارها سم پاشی می شود می تواند این گاز را از خود متصاعد کرده و با نفوذ به تمام منافذ موجود در انبار و یا گلخانه باعث ضدعفونی آنها شود. در هنگام استفاده از هیپوکلریت سدیم به عنوان عامل ضد عفونی کننده بایستی توجه داشت که تمامی منافذ مکان مورد نظر از قبل مسدود شده باشد.

ج- گوگرد

 گوگرد پالایشگاهی یکی از مواردی است که در ضدعفونی اماکن استفاده می شود. از این محصول می توان هم به صورت مستقیم یعنی به صورت پودری و هم به شکل گازی استفاده نمود. در برخی از گلخانه ها گوگرد را در داخل بخاری ها انداخته و از گاز حاصل از سوختن آن به عنوان ماده ضدعفونی کننده گلخانه استفاده می شود. البته به دلیل وجود خطرهای زیاد این روش توصیه نمی گردد اما می توان از سوزاندن گوگرد به صورت کنترل شده در این فضاها استفاده نمود.

ه-  کلروپیکرین

 این ترکیب یک ترکیب گازی سمی است که تحت عنوان گاز اشک آور نیز شناخته می‌شود. به طور کلی ترکیبات گازی قابلیت نفوذ بالایی به منافذ داشته و بنابراین می توان اثربخشی بالایی داشته باشد. کلروپیکرین از بین برنده طیف وسیعی از موجودات بوده و در واقع یک ترکیب زنده کش به شمار می‌آید.

و- پریسیدین

پریسیدین  یک ترکیب ضدعفونی کننده بر مبنای استیک اسید است و علاوه بر اینکه در صنایع پزشکی کاربرد فراوان دارد، در سال های اخیر یکی از ترکیبات بسیار پرمصرف برای ضدعفونی انبار ها و گلخانه ها به شمار آمده است. این ترکیب اثر چندانی بر روی حشرات نداشته اما عوامل باکتریایی ویروسی و قارچی را به خوبی کنترل می کند و می توان از آن به شکل سمپاشی استفاده نمود.

ز- متیل بروماید

متیل بروماید یا برومو متان یک ترکیب ضد عفونی کننده گازی است که می تواند با اثربخشی بالا سبب ضدعفونی عوامل میکروارگانیسمی موجود در انبار ها و گلخانه ها شود. از این ترکیب معمولا بعد از درز بندی کامل اماکن به صورت گازی استفاده شده و اجازه داده می شود تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت این گاز در محیط بماند و پس از تهویه کامل آن محل، استفاده مجدد از آنها امکان پذیر می باشد.

ح- متام سدیم

 این ترکیب در واقع یک مایع است که بیشتر برای ضدعفونی خاک و بسترهای کشت استفاده می شود اما در صورت اختلاط با آب می‌توان آن را بر روی سطوح مختلف نیز سمپاشی نمود. متام سدیم برای تمامی میکروارگانیسم ها و همچنین حشرات سمی بوده و می تواند محیط انبار و گلخانه را ضدعفونی نماید.

ط-  قرص های گازسوز

 این دسته از مواد سمی قرص هایی هستند که در صورت آتش گرفتن ایجاد گازهای سمی در محیط می کنند و این گازها به تمامی شکاف های موجود در مکان مورد نظر کرده و باعث از بین رفتن انواع حشرات می گردد. این قرص ها معمولاً حاوی مواد موثره این زیر سایپرمترین، دلتامترین، تترامترین و فنیتروتیون می باشند. تمامی این سموم بر روی طیف وسیعی از حشرات موثر بوده و سبب کنترل آنها می شوند.

ی-  گاز اوزون

اوزون نیز یک ترکیب گازی است که می‌تواند به سرعت باعث از بین رفتن طیف وسیعی از آفات و بیماری ها شود. این گاز مخصوصاً بر روی انواع باکتری ها و مخمرها و اسپورهای قارچ ها موثر است اما اثر کمتری بر روی حشرات دارد. دستگاه های مخصوصی وجود دارد که اکسیژن هوا را تبدیل به اوزون کرده و از این طریق می‌توان به ضدعفونی اماکن مختلف پرداخت.

 نتیجه گیری 

اهمیت ضدعفونی گلخانه ها و انبارها  شاید از مراحل کاشت و انبارداری نیز مهم تر باشد چرا که کوچکترین آلودگی در محیط های بسته این‌چنینی خسارت های بسیار فراوانی را به محصولات کشاورزی وارد می نماید. روش های ضدعفونی معمولاً بایستی با سرعت انجام شود تا سالن و یا گلخانه آماده محصولات جدید شود. روش های فیزیکی معمولاً روش های کندی هستند و نمی توانند به سرعت باعث از بین رفتن آفات و بیماری ها در اماکن شوند و از این رو بسیاری از بهره‌برداران از روش های شیمیایی برای این منظور استفاده می کنند. روش های شیمیایی در صورتی که به درستی اجرا شوند می‌توانند بسیار اثربخش بوده و اثرات زیست محیطی بسیار اندکی نیز داشته باشند. بایستی توجه داشت که ضدعفونی گلخانه و انبارها یک کار بسیار تخصصی بوده و بهتر است توسط اهل فن انجام شود چرا که کوچکترین اشتباه در این راه می تواند اثرات جبران ناپذیری را از نظر بهداشتی بر روی افرادی که در حال انجام ضد عفونی هستند داشته باشد. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که برای انجام ضدعفونی های این چنینی از افراد متخصص و شرکت‌های معتبر مشورت و کمک بگیرید تا بهترین و ایمن ترین  نتیجه برای شما حاصل شود.