مهمترین آفات ریشه درختان

مقدمه

آفات خاکزی و ریشه ای یکی از مشکلات همیشگی و بسیار پر دردسر در سیستم های کشاورزی هستند. از آنجایی که مکان اصلی فعالیت این آفات در داخل خاک و یا بسترهای کشت است بنابراین ممکن است به سختی توسط کشاورزان و باغداران رصد شده و خسارات شدیدی وارد کنند. ریشه یکی از مهم‌ترین این بخش های گیاهی است و هرگونه آسیب به آن ممکن است صدمات جبران ناپذیری به درختان وارد کند. شناسایی به موقع این آفات و مبارزه اصولی با آنها تحت برنامه مدیریت آفات باعث می شود تا ضمن کاهش مصرف سموم پرخطر در خاک، به موقع با این آفات مبارزه شده و از بروز خسارت های شدیدتر جلوگیری به عمل آید . در این مقاله مهمترین آفاتی که معمولاً در باغات میوه بر روی ریشه درختان مشاهده می شود را بررسی خواهیم کرد روش‌های مبارزه با آن ها را به شما خواهیم گفت.

 چرا آفات ریشه مهم هستند؟

 قبل از این که به معرفی آفات مهم ریشه درختان بپردازیم، بایستی مقدمه ای در خصوص اهمیت ریشه درختان بدانیم. ریشه اولین عضوی است که از بذر بیرون می آید و بنابراین مهمترین عاملی که بقای گیاه را در ادامه حفظ می کند و گیاه محتاج آن است، ریشه می باشد. ریشه جذب کننده آب و املاح معدنی و مغذی مورد نیاز برای رشد و نمو گیاهان است. همچنین این عضو مهم باعث استقرار گیاهان در خاک شده و استواری درختان را ایجاد می کند. چنانچه درختی دارای ریشه های ضعیف و یا پوسیده باشد نسبت به شرایط محیطی مانند بادهای شدید و یا بارش های سنگین برف مقاومتی نداشته و ممکن است از خاک خارج و ریشه کن شود. همچنین درختانی که سیستم ریشه ای ضعیف و یا بیمار دارند، در جذب آب و مواد مغذی ضعیف بوده و در نتیجه نمی توانند به مقدار مناسب و کافی به اندام های هوایی غذا رسانی کنند، این موضوع باعث می‌شود تا درخت دچار زوال عمومی شود و از راندمان آنها کاسته گردد. بنابراین هرگونه عاملی که سبب ایجاد اختلال در رشد و نمو طبیعی ریشه ها شود به عنوان یک عامل خطرناک به شمار می آید. شاید آفات ریشه مهمترین و خسارت زا ترین این موارد باشند. این آفات با تغذیه مستقیم از ریشه و یا انتقال سایر بیماریها به آن باعث اختلال در عملکرد طبیعی آنها شده و مشکلات فراوانی را ایجاد می کنند.

 در ادامه با مهمترین آفاتی که بر روی ریشه درختان حضور دارند آشنا خواهید شد.

۱- کرم سفید ریشه

این آفت مهم با نام علمی  Polyphylla olivieri  در واقع سوسک هایی به رنگ سیاه و با نقاط سفید رنگ بر روی بدن خود هستند که در مراحل لاروی خود بر روی ریشه درختان ایجاد خسارت می کنند .

این آفت به جرأت مهم ترین و خسارت بار ترین آفات ریشه درختان می باشد. دامنه میزبانی این آفت بسیار بالا بوده و تقریباً می تواند به تمامی گیاهان ریشه دار حمله کند. اما درختانی مانند گردو، انار و گیلاس از حساسیت بالاتری نسبت به این آفت برخوردار هستند. لارو های این آفت پس از خروج از تخم ها به صورت فعالانه به دنبال ریشه ها گشته و از آنها تغذیه می کنند. به خصوص در سنین لاروی بالاتر و درست قبل از ورود به مرحله بلوغ این آفات از خسارت سنگین تری برخوردار هستند. بسته به اینکه این آفات از کدام قسمت ریشه تغذیه می کنند درصد خسارت ممکن است متفاوت باشد. چنانچه تغذیه این آفت از ریشه های اصلی و نزدیک به طوقه درختان باشد ممکن است خشک شدن ناگهانی درختان اتفاق بیفتد که این مشکل یکی از مشکلات بسیار شایع در بسیاری از باغات به خصوص در فصل تابستان می باشد. حتی جمعیت های پایین این آفت در باغات نیز ممکن است باعث بروز خسارات سنگینی بشود.

مبارزه با این آفت از جهات گوناگون می تواند انجام شود. مهمترین بخش شاید جلوگیری از ورود این آفات به باغ باشد. کودهای دامی تازه و نپوسیده یکی از از مواردی است که می‌تواند به راحتی این آفات را وارد باغ شما کند. علاوه بر این آب و ادوات آلوده نیز ممکن است جمعیت اولیه کرم سفید ریشه را وارد خاک باغ شما نماید. در هر صورت رعایت اصول قرنطینه‌ای در باغ یکی از عوامل مهم جلوگیری از این آفت می باشد.

 مبارزه مکانیکی با جمع‌آوری حشرات بالغ و همچنین انجام یخ آب زمستانه و یا شخم های عمیق نیز کمک می کند تا جمعیت این آفت در خاک کمتر شود. مبارزه شیمیایی با این آفت با استفاده از سمومی نظیر دیازینون و یا سایپرمترین انجام پذیر است. این سموم بایستی به صورت آبیاری در خاک استفاده گردد. 

۲-  کرم های طوقه بر

 این دسته از کرم ها نیز در واقع لاروهای سوسک های گونه های مختلف حشره ای هستند. برخلاف کرم سفید ریشه این دسته از کرم ها علاقه بیشتری به تغذیه از ناحیه اتصال تنه و ریشه دارند و به خصوص درختانی که دچار ضعف تغذیه هستند با شدت بیشتری به آنها حمله می کند. این آفات بخصوص در باغات تازه تشکیل شده و یا نهالستان ها بیشتر حائز اهمیت است چرا که با افزایش سن درختان احتمال حمله و خسارت این آفت نیز کمتر می‌شود. کرم ها با تغذیه مستقیم از ناحیه طوقه باعث ایجاد خسارت در درخت و کاهش مقاومت آن در مقابل بادهای شدید می‌شود و همچنین بخشی از آوند های مهم که متصل کننده ریشه و اندام های هوایی هستند نیز بر اثر تغذیه این آفت از بین می رود. روش کنترل این دسته از آفات تقریباً مشابه با کرم سفید ریشه است با این تفاوت که این دسته از آفات در  تاریکی هوا به سطح خاک مهاجرت کرده و بنابراین می توان لارو های آنها را نیز به صورت مکانیکی جمع آوری کرد تا از خسارات بیشتر جلوگیری نمود.

۳- کرم های ریشه خوار و چوب خوار

 این دسته از آفات نیز طیف وسیعی از گونه های حشره ای را به خود اختصاص داده است. غالب این کرم ها مراحل لاروی سوسک های مختلف هستند که مانند کرم سفید ریشه از ریشه های چوبی شده تغذیه می کنند. گاهی این کرم ها می توانند وارد بافت ریشه شده و از آن محل به سمت بالا و طوقه گیاه نیز حرکت کند به طور مثال کرم های سرچکشی این قابلیت را دارند که پس از تغذیه ابتدایی از اندام ریشه وارد چوب شده و از آنجا به سمت بالا حرکت کند. در نتیجه حمله این دسته از آفات ممکن است ریشه به ظاهر سالم به نظر بیاید اما داخل بافت چوبی ریشه و همچنین ناحیه طوقه به شدت آلوده باشد. این دسته از آفات سبب کاهش مقاومت درختان به بادهای شدید شده و حتی ممکن است با یک ضربه کوچک و یا بار موجود بر اثر وجود میوه ها بر روی شاخه ها باعث افتادن درخت و یا قطع شدن آن از ناحیه طوقه شود. حشرات بالغ این آفات معمولاً در باغ به راحتی قابل رصد هستند و معمولاً دارای بالپوش های به رنگ متالیک می باشند. روش های کنترلی پیشنهادی برای این دسته از آفات نیز دقیقا مشابه با دو دسته قبلی است.

۴- زنجره ها 

 زنجره ها حشراتی با قدرت پرواز بالا هستند که تخم های خود را در داخل خاک رها می‌کنند. این تخم ها پس از تفریخ تولید پوره هایی را می کنند که ممکن است از ریشه برخی از گیاهان تغذیه کند. به طور مثال زنجره مو، در مرحله پورگی خود می تواند از ریشه ها نیز تغذیه کند. از آنجایی که قدرت تخم گذاری این دسته از آفات بسیار بالا است بنابراین می توانند به سرعت در باغات گسترش یافته و خسارات سنگینی را ایجاد کنند اما معمولاً زنجره ها دارای میزبان اختصاصی هستند و مانند کرم سفید ریشه دارای تعدد میزبان نمی باشند. زنجره ها عمر طولانی دارند و ممکن است چندین سال در خاک باقی بماند. انجام شخم های عمیق و استفاده از یخ آب زمستانه یکی از راهکارهای بسیار موثر در کاهش جمعیت این دسته از آفات است. گر چه همچنان رعایت اصول قرنطینه‌ای و استفاده از نهال های سالم و کود دامی کاملاً پوسیده مطمئن ترین راه برای جلوگیری از ورود این آفات به باغات می‌باشد.

۵- سرخرطومی ها

 سرخرطومی ها حشراتی هستند که در زمان بلوغ خود دارای سر کشیده و خرطوم مانند می باشند. این دسته از حشرات در واقع سوسک های هستند که در مرحله لاروی خود به شکل خمیده و غالباً به رنگ صورتی و با یک سر قهوه‌ای رنگ و بدون دست و پا ظاهر می‌شوند. حشرات بالغ تخم های خود را در اواخر فصل بر روی طوقه درختان و سایر گیاهان گذاشته و این تخم ها پس از تفریخ بلافاصله به داخل خاک نفوذ می کند و در واقع زمستان و اوایل بهار را در آنجا می گذراند و از ریشه ها تغذیه می کنند. سرخرطومی ها در زمان بلوغ نیز می توانند از اندام های سبز گیاه تغذیه کنند. مبارزه با حشرات بالغ باعث می‌شود تا میزان تخم ریزی این آفات کمتر شده و در نتیجه به ریشه گیاهان کمتر آسیب برسانند همچنین مبارزه با علفهای هرز از آنجایی که یک منبع مناسب برای تخم ریزی و تغذیه سرخرطومی ها است بهترین راهکار برای مبارزه با این آفات به شمار می‌آید اما سموم شیمیایی نظیر سایپرمترین، دلتامترین و دیازینون نیز می‌تواند در دوزهای توصیه شده برای مبارزه با این آفت موثر باشد.

۶-  شپشک های ریشه

تصور عمومی بر این است که شپشک ها آفات مخصوص برگ و ساقه گیاهان است در صورتی که شپشک می تواند به اندام های زیرزمینی و ریشه های در حال تشکیل نیز حمله ور شود و با تغذیه از شیره گیاهی باعث ایجاد ضعف عمومی در گیاهان گردد. شپشک های ریشه مخصوصاً در خاکهای سبک تر و و شنی خسارات بیشتری وارد می کنند.  این دسته از حشرات دارای نرخ رشد بالایی هستند و در صورت آلودگی ریشه به آنها می توانند به سرعت گسترش پیدا کنند. برای کنترل این دسته از آفات می توان از سموم سیستمیک نظیر ایمیداکلوپراید و یا استامی پراید استفاده کرد.

۷-  شته های ریشه

 شته ها نیز همانند شپشک ها از شیره گیاهی در ناحیه ریشه تغذیه کرده و باعث ایجاد ضعف عمومی در گیاهان می شوند. این دسته از آفات به خصوص در ناحیه زیر طوقه می توانند و روی ریشه ها مستقر شده و از آنها تغذیه کنند. به طور کلی هرچه بافت خاک سبک تر باشد احتمال حمله شته های خاکزی به ریشه ها بیشتر می باشد. همانند شپشکها سموم سیستمیک برای کنترل این دسته از آفات پیشنهاد می گردد.

آفات منتقل کننده و ایجاد کننده بیماری ها

 در بسیاری از موارد خسارت آفات به صورت مستقیم در ریشه ها به حدی نیست که باعث ایجاد مشکل در سیستم طبیعی گیاهان شود اما بر اثر تغذیه این آفات ممکن است برخی از عوامل بیماری زا مانند قارچ ها، باکتری ها و یا  ویروس ها به گیاهان حمله ور شوند. در واقع بر اثر تغذیه آفات خاک سد طبیعی گیاه از بین رفته و مستعد دریافت پاتوژن های ثانویه می گردد. برخی از این آفات نیز می‌تواند ویروس های گیاهی را از یک گیاه به گیاه دیگر از طریق قطعات دهانی خود منتقل کنند. پوسیدگی های ریشه و  پژمردگی های آوندی یکی از مهمترین بیماری‌هایی هستند که توسط حشرات خاکزی تشدید می‌شوند. در واقع مبارزه و مدیریت آفات خاکزی می‌تواند سبب کاهش بیماری‌های قارچی باکتریایی و ویروسی نیز بشود. 

جمع بندی

خاک محیطی مناسب و ایده آل برای زندگی بسیاری از جانداران است که بخشی از این جانداران را حشرات آفت تشکیل می دهند. خاک محیطی پیچیده و دارای عناصر و ساختارهای گوناگون است که باعث می شود تا مبارزه با آفات در چنین محیطی بسیار سخت تر از اندام هوایی گیاه باشد.  ریشه های درختان معمولاً از نظر کشاورزان و باغداران پنهان است و برخلاف شاخ و برگ درختان ‌توان آلودگی‌های اولیه را به سرعت تشخیص داد. پیشنهاد می‌شود که در باغات رصد دائمی ریشه ها طی یک برنامه مدون  انجام گردد. به این منظور بایستی ریشه ها به صورت تصادفی و یا حداقل درختانی که ضعف عمومی نشان می‌دهند باز شده و از نزدیک مورد بررسی قرار گیرد تا در صورت مشاهده اولین نشانه های آلودگی به آفت نسبت به مبارزه با آنها اقدام شود. شاید از بین تمامی آفات خاکزی درختان، کرم سفید ریشه مهمترین آنها باشد که در سراسر کشور نیز پخش شده و خسارات فراوانی را به باغات مختلف وارد نموده است. بدون شک رعایت بهداشت باغی و انجام عملیات باغی صحیح در زمستان شامل شخم عمیق و یخ آب زمستانه اصولی بسیار کمک می‌کند تا این آفت با جمعیت کمتری به سال آتی رفته و در نهایت از بین برود.