نکات مهم نگهداری از تاسیسات گلخانه

مقدمه

گلخانه یک واحد اقتصادی تولیدی در کشاورزی به شمار می آید و در واقع هدف از ایجاد آن کسب سود بیشتر نسبت به کشت های زمینی توسط بهره‌ برداران است. گلخانه مانند یک کارخانه دارای بخش های متنوع و مسئولیت‌های گوناگون در داخل خود است که اگر هر کدام از این شرایط مهیا باشد و به صورت درست کار کند سبب می شود تا خروجی کارخانه که همان محصول گیاهی نهایی است از کیفیت بالاتری برخوردار بوده و به قیمت های بالاتری نیز به فروش برسد و در نتیجه حاشیه سود واحد اقتصادی گلخانه افزایش یابد. یکی از این بخشها مربوط به نگهداری از تاسیسات گلخانه است. اگر تاسیسات یک گلخانه به درستی مدیریت شوند و نگهداری مناسبی داشته باشند، عمر بیشتری خواهند داشت، کمتر دچار فرسودگی شده و با راندمان بهتر باعث ایجاد حاشیه سود بیشتر برای بهره بردار گلخانه خواهد شد. در این مقاله به بررسی نکاتی که برای نگهداری از تاسیسات گلخانه اهمیت دارد و هر گلخانه داری بایستی به آن ها توجه ویژه کند خواهیم پرداخت و شما را با آن ها آشنا خواهیم کرد.

تاسیسات گلخانه چیست؟

 منظور از تاسیسات هرگونه مورد فیزیکی و یا الکترونیکی است که در مجموع یک واحد گلخانه را تشکیل داده و یا به هر نحو قسمتی از گلخانه را به خود اختصاص داده است. مجموعه تاسیساتی که در یک گلخانه وجود دارند در نهایت تشکیل یک گلخانه را می دهند و باعث می شوند که گیاهان بتوانند در آن محیط رشد بهینه تری داشته باشد. اگر گلخانه را به مانند یک ساختمان در نظر بگیریم، مواردی مانند سازه، سیستم های گرمایش و سرمایش، پمپ ها و مخازن، سیم کشی ها و تابلو برق ها، لوله کشی ها، پنجره ها و دریچه ها جز موارد تاسیساتی هستند که با یکدیگر مشترک است اما گلخانه تاسیسات بیشتری مانند پوشش گلخانه، کف و سکوبندی، سیستم های تهویه و یا در شرایطی سیستم های کنترل از راه دور را نیز شامل می شوند که در یک واحد گلخانه حرفه ای بایستی به نگهداری تک‌ تک آنها توجه ویژه کرد.

چرا نگهداری از تاسیسات گلخانه مهم است؟

 تمامی تاسیسات موجود در گلخانه با صرف هزینه های مالی و زمانی بالایی برای بهره بردار اجرا و به مرحله بهره برداری رسیده اند. همانند سایر صنایع همواره نگهداری و تعمیر تاسیسات و افزایش طول عمر اقتصادی آنها به صرفه تر از تعویض و نوسازی آنهاست. در واقع نگهداری از تاسیسات گلخانه به ما اجازه می‌دهد تا با صرف هزینه های بسیار کمتر از نظر مالی و زمانی و همچنین بدون پذیرش ریسک نوسانات بازار، از منابع موجود در گلخانه استفاده بهینه را ببریم.

 در نظر داشته باشید که صرف نظر از ارزش زمین گلخانه بیش از ۹۰ درصد هزینه‌ های یک گلخانه مربوط به تاسیسات آن است و هر گونه اقدامی که سبب افزایش طول عمر هر چند جزئی این تاسیسات شود باعث حفظ سرمایه و افزایش حاشیه سود شما خواهد شد.

 برای نگهداری از تاسیسات گلخانه بایستی به چه نکاتی توجه کرد؟

 معمولاً هر گلخانه داری قوانین را برای گلخانه خود در جهت افزایش طول عمر تاسیسات گلخانه وضع می کند. این مورد از یک گلخانه گلخانه دیگر و از کشتی به کشت دیگرممکن است متفاوت باشد. اما در ادامه ما شما را نکاتی که لازم است در تمامی گلخانه ها فارق از نوع کشت و محل جغرافیایی اجرا شود آشنا خواهیم کرد.

 به طور کلی پیشنهاد می شود که هر گلخانه با توجه به شرایط خود دارای یک چک لیست برای نگهداری از تاسیسات خود باشد که این چک لیست شامل بازدیدهای دوره ای، نگهداری های دوره ای و گزارشات مشکلاتی است که ممکن است در تاسیسات دیده شوند. منظور از دوره در نگهداری از تاسیسات مدت زمانی است که توسط مدیر گلخانه برای بازرسی تاسیسات تعریف می شود. این دوره برای سیستم های آبیاری ممکن است به شکل روزانه، برای پمپ ها به شکل هفتگی و یا برای اسکلت گلخانه به شکل سالیانه باشد. پس از وقوع حوادث غیرمترقبه ممکن است این زمان بندی ها به هم خورده و پس از ایجاد این شرایط توسط افراد انجام شود. به طور مثال بعد از وقوع یک طوفان سخت لازم است که تاسیسات گلخانه ای به خصوص بخاری ها، سیستم های سرمایشی و نایلون گلخانه مورد بررسی قرار بگیرد.

 در ادامه به بررسی جزئی‌ تر این موارد خواهیم پرداخت:

۱- موارد مربوط به سازه

 منظور از سازه گلخانه اسکلت بندی، فوندانسیون، پوشش گلخانه، دیوار کشی، راهروها و هر عامل دیگری نظیر اتصالات فرعی و اصلی است که در کل بخش ساختمانی گلخانه را تشکیل می‌دهند.

بسته به نوع سازه نگهداری دوره‌ای از سازه گلخانه نیاز است به خصوص در گلخانه های طرح فائو ممکن است که سازه به صورت سالانه نیاز به آچار کشی و یا بازرسی مجدد کمان ها و ستون ها داشته باشند.  بتن ریزی و آجر کشی دیواره ها و همچنین کف راهروها نیز از جمله مواردی است که معمولاً به صورت سالیانه بررسی و نواقص آن گرفته می‌شود. این موضوع به خصوص در کف راهروها از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است و هرگونه شکستگی و یا عدم یکپارچگی بتن در آن منجر به رشد علف های هرز از بین رفتن بهداشت گلخانه از نظر آفات و بیماری ها خواهد شد.

 نایلون گلخانه نیز بایستی در دوره های مشخص مثلاً بعد از هر کشت مورد بازرسی قرار بگیرد و همچنین پس از وقوع باران، برف و یا باد شدید نیز پیشنهاد می شود که پوشش گلخانه مورد بررسی قرار گرفته و در صورت وجود هرگونه نشتی و یا پارگی بلافاصله ترمیم گردد چرا که پارگی های بسیار کوچک بر روی بدنه نایلون ممکن است باعث از بین رفتن بخش بزرگی از پوشش گلخانه بر اثر وزش باد شود. از طرف دیگر پوشش گلخانه دارای عمر مشخصی است که پس از تمام شدن بایستی نسبت به تعویض آن در دوره‌ ای که کشت در داخل گلخانه وجود ندارد اقدام نمود. 

پس از بروز طوفان ها ممکن است که ستون های گلخانه و یا فوندانسیون آنها دچار انحراف و یا خمیدگی شده باشد که بایستی توسط عوامل گلخانه بررسی گردد. 

پیشنهاد می شود که در صورت مشاهده هرگونه خوردگی و یا زنگ زدگی در اجزا و اتصالات سازه نسبت به تعویض آنها اقدام نمود چرا که این زنگ زدگی ها ممکن است در آینده مشکلات بیشتری از جمله کاهش مقاومت سازه را ایجاد کنند.

۲- سیستم های آبیاری

 یکی از مهمترین بخش های هر گلخانه‌ای سیستم آبیاری آن است.  توجه به سلامت پمپ ها،  فیلترها، مخازن، لوله های اصلی و فرعی، نوار های تیپ و قطره چکان ها همگی جز مواردی هستند که بایستی حداقل به صورت هفتگی مورد بازرسی قرار بگیرد گرچه وجود هرگونه اشکال در این بخش به سرعت توسط کارگران گلخانه رصد شده و نمایان می شود. مخازن بایستی همواره به شکل تمیز و عاری از رسوب و یا جلبک و یا حتی باقیمانده سموم و کودها باشد. بنابراین شست و شوی دائمی آن ها با مواد شوینده و یا انواع اسیدهای رسوب زدا به سلامت آنها کمک می‌کند. این موضوع باعث افزایش عمر مفید فیلترها نیز شده و از ورود این موارد به سایر بخش های سیستم آبیاری جلوگیری می کند. به همین صورت دیگر بخش‌های مربوط به آبیاری و مه پاشی نیز بایستی از نظر سلامت و میزان دبی آب مورد بررسی قرار گرفته در صورت بروز مشکل در همان ابتدا به آنها رسیدگی شود.

لوله ها و اتصالات بایستی به نحوی طراحی شوند که زیر پای کارگران و یا چرخ ادوات داخل گلخانه گیر نکرده و به مرور زمان ساییده نشوند. 

 پمپ ها یکی از مهمترین تاسیسات این بخش هستند به خرابی آن ها علاوه بر هزینه های بالا برای گلخانه دار سبب فلج شدن کشت خواهد شد.همواره بایستی دارای فیلترهای تمیز با اتصالات الکترونیکی سالم و قوی و از نظر موارد مکانیکی فعال و روغن کاری شده باشند. باید توجه کرد که پمپ ها هیچگاه به صورت خشک کار نکرده و برای اتصال به سیستم برقی گلخانه حتماً دارای کلیدهای مینیاتوری باشند.

۳-  سیستم های سرمایشی و گرمایشی

از دست رفتن سیستم سرمایش و گرمایشی در تابستان و یا زمستان یکی از خسارات بسیار بزرگ است که معمولاً گلخانه داران با آن مواجه می‌شود یکی از مهمترین دلایل آن عدم توجه به نگهداری اصولی آنها است.  سیستم های سرمایشی که معمولاً به شکل فن و پد در گلخانه ها دیده می شوند پیش از شروع فصل تابستان بایستی بررسی شوند. پدها بایستی جستجو شده فاقد املاح خشک و رسوب بوده و بتوانند به راحتی هوا را از خود عبور دهند. واتر پمپ هایی که آب را به فن ها می رسانند بایستی دارای مخزن جداگانه تمیز و پمپ با توان مناسب باشند. این تاسیسات بایستی به صورت هفتگی بررسی و مشکلات ناشی از عدم یکنواختی ریزش آب در آنها و در نتیجه ایجاد سرمایش نامناسب بررسی گردد. فن ها نیز بایستی متناسب با گلخانه انتخاب شده و از نظر سلامت پره ها، تسمه ها، موتور و دامپر مورد بررسی قرار بگیرند. روغن کاری بلبرینگ ها و لولا های دامپر یکی از مواردی که بایستی به صورت دائمی انجام شود.

 در سیستم‌های گرمایشی نیز بایستی دقت کرد که لوله‌های خروج گازهای ناشی از احتراق به درستی بر روی بدنه گلخانه نصب باشند و گاز ها به صورت فعال از گلخانه خارج شوند هرگونه پارگی نایلون در اطراف دودکش ها بایستی بررسی و به سرعت رفع شود. نحوه سوختن گاز و گازوئیل در بخاری ها نیز بسیار با اهمیت است و بایستی به صورت دائمی توسط مسئولین چک شود تا از ورود گازهای سمی به داخل گلخانه جلوگیری به عمل آید. اتصالات بخاری ها بایستی محکم بود و بایستی به صورت دائمی مورد بررسی قرار گیرد زیرا ممکن است در دماهای بالاتر شل شده و یا کارکرد خود را از دست بدهند.

 کالیبره کردن سیستم های سرمایشی و گرمایشی و متناسب سازی آن با نیاز گلخانه ما علاوه بر بهینه کردن کشت گلخانه افزایش راندمان آن باعث کاهش هزینه های گلخانه به شکل چشمگیری نیز خواهد شد.

۴-سیستم های برقی و الکترونیکی

 تمامی موارد گلخانه به نحوی با برق در ارتباط هستند توجه به سلامت سیم کشی ها، تابلوهای برق، کلید ها و شاسی ها و همچنین روشنایی سالن گلخانه از جمله مواردی است که باعث آسیب به صورت دائمی تحت نظر مسئولین گلخانه باشد. قطع برق در گلخانه باعث بروز صدمات جبران ناپذیر به کشت خواهد شد به علاوه بر آن سیستم الکترونیکی و برقی نوعی من باعث بروز خطرات زیادی برای پرسنل و یا حتی خود گلخانه نیز خواهد بود که بروز آتش سوزی ها و یا برق گرفتگی ها تنها بخشی از آن است. تابلوهای برق بایستی در محیطی مهیا شوند که به دور از رطوبت بوده و سیم کشی بخش های مختلف در آن به صورت کاملا واضح و به نحوی که برای تمامی پرسنل قابل فهم باشد آورده شده باشد. سیم کشی ها بایستی مطابق با آمپر مصرفی بوده و دچار گرم شدگی بر اثر استفاده زیاد نشوند. سیم ها بایستی از نظر سلامت و یکپارچگی مورد بررسی دائمی قرار گرفته و هرگونه پارگی و یا خوردگی توسط ترمینال های مناسب برطرف گردد. گلخانه دارای سیستم های سنجش از راه دور و یا اینترنت اشیا است ،مودم ها و سرورها، خطوط تلفن و کامپیوترها و سنسورها بایستی همگی بررسی شده و راندمان آنها نیز توسط کالیبراسیون در دفعات مشخص افزایش یابد. 

۵-دریچه ها

دریچه های سقفی و کناری گلخانه ها به خصوص در ایام گرم تر سال از جمله مواردی هستند که بسیار به کار کشت می آیند. این دریچه ها بایستی در محل اتصالات خود به صورت دائمی روغن کاری شده و یا اگر دارای موتور هستند سلامت موتور آنها سیم پیچی آن و همچنین نحوه روغن کاری اتصالات آن مورد بررسی قرار گیرد. به خصوص در دریچه های سقفی که از توری های ضد تریپس برای جلوگیری از ورود حشرات استفاده می شود اینطوری ها نیز بایستی از نظر سلامت و پارگی مورد بررسی دائمی قرار بگیرد.

۶- ادوات کوچک

 این ادوات شامل دماسنج ها، رطوبت سنج ها، سینی های کشت، بسترهای کشت، شلنگ ها، سر آبپاش ها، نخ ها و بست های اتصال گیاه، سمپاش ها، ترازوها و سایر مواردی است که در گلخانه مورد استفاده قرار می گیرد. این دست تجهیزات با این‌دکه مصرفی بوده و با سرعت بالاتری دچار استحصال می‌شوند اما تمیز نگه داشتن آن ها و توجیه کارگران هنگام استفاده از آنها می تواند دوره های تعویض آنها را بلندتر کرده و در نتیجه باعث افزایش حاشیه سود گلخانه شود تمامی وسایل اینچنینی گلخانه پس از استفاده بایستی توسط کارگران و اپراتور ها شستشوی کامل شده و سر جای قبلی خود قرار بگیرند. نازل ها و سر آبپاش ها هرگز نباید در کف گلخانه رها شده و یا در داخل گل و لای قرار بگیرند. 

۷- تجهیزات ایمنی و بهداشتی

 یک گلخانه همواره بایستی از نظر ایمنی برای کارکنان خود مهیا باشد. کپسول های آتش نشانی و فایرباکس ها بایستی همواره توسط متخصصین بررسی شده و آماده به استفاده باشند. ماسک ایمنی، کلاه ایمنی، دستکش ایمنی، روپوش ایمنی، عینک ایمنی و کفش ایمنی از جمله مواردی است که بایستی توسط مسئولین به گلخانه تامین و به صورت دائمی در گلخانه وجود داشته باشد. جعبه کمک های اولیه، دستورالعمل‌های مربوط به مواجهه با سموم و مواد شیمیایی نیز بایستی در گلخانه‌ها در دسترس کارگران بوده و به صورت دوره ای توسط مسئولین مورد بازبینی و شارژ قرار بگیرند.

نتیجه گیری

 در این مقاله به صورت کلی با مواردی که می‌ تواند ما را در جهت اقتصادی تر شدن هرچه بیشتر گلخانه با نگهداری از تاسیسات به شکل اصولی کمک کند آشنا شدیم. البته باید توجه داشت که گلخانه داری کاری کاملا عملی است و شاید ذکر این نکات تنها سرمشقی برای ادامه کار گلخانه داران در جهت نگهداری از تاسیسات گلخانه باشد و شرایط هر گلخانه با دیگری تفاوت های عمده ای داشته باشد. در هر صورت واضح است که نگهداری اصولی از تاسیسات کمک می کند که محصول نهایی در گلخانه از ریسک های کمتری در طول کشت برخوردار بوده و همچنین طول عمر وسایل و تجهیزات گلخانه ای افزایش یابد. در واقع با رعایت نکات ساده و صرف هزینه های بسیار کمتر می توان از تجهیزات گلخانه ای به خوبی محافظت و طول عمر آنها را افزایش داد.