کشاورزی در استان اصفهان
در این مقاله به کشاورزی در استان اصفهان و پتانسیل‌ها و توانایی‌هایی که این استان در کشاورزی و زراعت و دامپروری دارد، پرداختیم.
فهرست محتوا این مقاله
مقدمه
استان اصفهان ۳ درصد اراضی کشاورزی کشور را در اختیار دارد و ۶ درصد محصولات کشاورزی را تولید می‌کند که این نشان‌دهنده بهره‌وری بیشتر از منابع در استان اصفهان است. ۵ درصد اراضی استان اصفهان به بخش کشاورزی اختصاص‌یافته است.
در سال‌های اخیر تولیدات و محصولات زراعی استان اصفهان ۳ و نیم‌میلیون تن بوده که شامل ۴۹۴ هزار تن محصولات باغی، ۲۷۸ هزار تن محصولات گلخانه‌ای و یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن محصولات دامی بوده است.
استان اصفهان در زمینه تولید غده‌های کوچک سیب‌زمینی (مینی توبر به‌عنوان بذر)، تولید پیاز و کشت نشایی پیاز و گلرنگ رتبه اول، تولید محصولات جالیزی رتبه دوم، در تولید سیب‌زمینی و نیز خربزه رتبه سوم، تولید سبزی رتبه چهارم و در تولید ذرت علوفه‌ای و یونجه رتبه هفتم، در تولید گیاهان دارویی رتبه دوم، تولید سیب‌درختی رتبه سوم کشور را داراست. همچنین استان اصفهان در زمینه تولیدات گلخانه‌ای موفق به کسب رتبه دوم در سطح کشور شده است و میزان تولید محصولات گلخانه‌ای استان از ۱۶۷ هزار تن به ۲۳۵ هزار تن افزایش پیدا کرده است.
رتبه استان اصفهان در تولید محصولات کشاورزی در کشور
استان اصفهان ۵۶۳ هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد که معادل ۵ درصد از مساحت استان و ۳.۵ درصد از اراضی کشاورزی کشور است این استان ۶ درصد محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند و این نشان‌دهنده بهره‌وری بیشتر از منابع در این استان است.
استان اصفهان اقلیم‌های متنوعی دارد که این تنوع در شرایط آب‌وهوایی باعث شده که این استان توانایی تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی را داشته باشد، به‌گونه‌ای که در مناطق سرد و کوهستانی گردو و بادام و در مناطق معتدل و معتدل سرد، انواع محصولات دانه‌دار و هسته‌دار و در مناطق گرم و خشک آن پسته، خرما و انار کشت می‌شود.
زراعت
در سال‌های طبیعی (از حیث بارندگی) حدود ۷۰ درصد اراضی کشاورزی به کشت محصولات زراعی مانند انواع غلات، حبوبات و محصولات علوفه‌ای، جالیزی و انواع سبزی و صیفی و گیاهان زینتی اختصاص می‌یابد و تولید سالانه محصولات زراعی استان در شرایط عادی حدود چهار میلیون و پانصد هزار تُن برآورد می‌شود.
باغ‌داری
مجموع اراضی باغی این استان حدود ۸۰ هزار هکتار است و به‌طور عمده انواع سیب‌درختی، انار، به انگور، بادام، پسته، گلابی و زردآلو در باغات کشت می‌شود و مجموع تولیدات باغی و گلخانه‌ای استان در شرایط عادی حدود ۸۰۰ هزار تُن برآورد می‌شود.
دامپروری و طیور
از تولیدات شاخص محصولات کشاورزی استان می‌توان به شیر خام با تولید یک هزار و ۴۴۳ تُن (رتبه اول کشور)، گوشت مرغ با تولید حدود ۲۰۰ هزار تُن و تخم‌مرغ ۱۰۵ هزار تُن در سال (رتبه دوم)، گوشت قرمز با تولید ۷۰ هزار تُن در سال (رتبه پنجم)، عسل هفت هزار و سیصد تُن در سال (رتبه سوم)، گوشت بوقلمون ۱۰ هزار تُن (رتبه اول) و شترمرغ با تولید هزار تُن در سال (رتبه دوم) در سال اشاره کرد.
همچنین در بخش ماهیان زینتی با تولید ۶۷ میلیون و پانصد هزار قطعه در سال (رتبه اول)، محصولات گلخانه‌ای با تولید سالیانه ۳۰۲ هزار تُن (رتبه سوم)، پیاز با تولید سالیانه ۳۹۰ هزار تُن (رتبه دوم) و سیب‌زمینی با تولید سالانه ۵۲۸ هزار تُن (رتبه سوم) و سیب‌درختی با تولید سالانه ۲۷۷ هزار تُن (رتبه چهارم کشور) و قارچ با تولید سالیانه ۱۳ هزار تُن (رتبه سوم) به این استان اختصاص دارد.
بیش از ۳۰ نوع محصول زراعی،۱۸ نوع محصول باغی، ۳ نوع محصول گلخانه‌ای و سبزی و صیفی و ۸ نوع گل شاخه بریده در استان اصفهان تولید می‌شود.
توانمندی‌های کشاورزی استان اصفهان
این بخش به دلیل ایفای نقش حیاتی در تأمین مواد غذایی سالم، خودکفایی استان، ایجاد اشتغال و بهره‌مندی صحیح از مواهب الهی مانند آب‌وخاک، در اقتصاد استان نقش بسیار مهمی دارد.
کشاورزان استان اصفهان، کشاورزانی کارآمد، باتجربه و سخت‌کوش همیشه به‌عنوان کشاورزان نمونه در کشور مطرح بوده‌اند و دایره فعالیت آن‌ها حتی فراتر از استان اصفهان، به سایر استان‌های کشور نیز گسترش‌یافته است.
توزیع جغرافیایی زمین‌های کشاورزی در استان متأثر از ویژگی‌های آب‌وهوایی، طبیعت، پستی و بلندی‌ها و کیفیت خاک است. این ویژگی‌ها باعث شده است که حدود ٥٠ درصد از زمین‌های کشاورزی استان شامل ٢٨ درصد از مساحت کل استان باشد. عمده زمین‌های زیر کشت اصفهان در حاشیه زاینده‌رود و بخش‌هایی از شهرستان‌های غربی و جنوبی استان قرار دارند.
پراکندگی جغرافیایی نواحی کشاورزی استان اصفهان
نواحی کشاورزی استان به سه ناحیه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- ناحیه دشت (اطراف زاینده‌رود، گلپایگان و …) که به علت وجود آب‌های سطحی و زیرزمینی و خاک مساعد، از مهم‌ترین نواحی کشاورزی استان است.
- ناحیه کوهستانی و کوهپایه‌ای (سمیرم، فریدن، فریدون‌شهر و …)
- ناحیه بیابانی (اردستان، نائین، کاشان، خور و بیابانک)
این سه ناحیه از نظر آب‌وهوا، کیفیت خاک و منابع آب با یکدیگر متفاوت‌اند؛ ازاین‌رو، محصولات تولیدشده در هر ناحیه و میزان تولید هر محصول، تفاوت‌های زیادی با هم دارند. حاصلخیزترین زمین‌های کشاورزی در حاشیه زاینده‌رود با خاک‌های آبرفتی و آب فراوان (به جز سال‌های خشک) واقع شده است. برخلاف تعداد محدودی از دشت‌های کوهستانی، اغلب خاک‌های ناحیه کوهستانی استان به دلیل شیب زیاد و عمق کم، شرایط مناسبی برای کشاورزی ندارند.
در قسمت بیابان‌های شرقی و شمالی، به دلیل شوری خاک و محدودیت آب (شور و ناکافی بودن آب)، انجام فعالیت‌های کشاورزی با مشکلات فراوانی روبه‌رو است.
بیشترین مساحت زمین‌های کشاورزی نسبت به کل مساحت استان مربوط به فلاورجان و کمترین مربوط به نائین است.
برخلاف این محدودیت‌ها، وجود تنوع آب‌وهوا، از اقلیم سرد فریدون‌شهر، فریدن و سمیرم گرفته تا آب‌وهوای گرم و خشک خور و بیابانک و نائین، آران و بیدگل و کاشان و نیز مهارت کشاورزان این استان باعث شده است تا بخش‌هایی از استان برای کشت گیاهان مختلف ازجمله محصولات مخصوص مناطق سردسیر نظیر سیب‌زمینی، سیب‌درختی و غلات تا محصولات و باغات گرمسیری مانند خرما و محصولاتی که به آب کمتری نیاز دارند (مانند پسته، زعفران و…) مناسب شود.
از مجموع زمین‌های کشاورزی مورد بهره‌برداری استان سهم زمین‌های آبی حدود ٩٠ درصد و زمین‌های زیر کشت دیم حدود ۱۰ درصد است. دیم‌کاری استان بیشتر شامل گندم و جو بوده و مناطق دیم‌کاری استان، محدود به قسمتی از جنوب و شمال غرب استان است و تولیدات رتبه‌های نخست کشوری را به خود اختصاص داده است.
تولید محصولات باغی به شدت تحت تأثیر شرایط آب‌وهوا است؛ به‌طوری‌که در سال‌های پربارش که همراه با سرمای بهاره نباشد، تولید محصولات باغی با عملکرد مناسب روبه‌رو خواهد بود.
از مهم‌ترین این محصولات می‌توان به میوه‌های هسته‌دار، دانه‌دار، بادام، گردو، پسته، خرما و … اشاره کرد. بیشترین سطح باغات استان به شهرستان سمیرم و کمترین آن به شهرستان فریدن اختصاص دارد.
در بین میوه‌ها سیب‌درختی، انار و انگور بیشترین سهم تولیدات باغی استان را به خود اختصاص داده‌اند و شهرستان‌های سمیرم، اردستان و تیران و کرون بالاترین درصد تولید را دارند. استان اصفهان از نظر تولید میوه‌های دانه‌دار و هسته‌دار در کشور به ترتیب رتبه پنجم و چهاردهم را داراست.
نمونه‌ای دیگر از فعالیت‌های کشاورزی در استان اصفهان کشت گلخانه‌ای است که به‌صورت مجتمع‌های گلخانه‌ای در اغلب نقاط استان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. این نوع کشت به دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب‌وخاک، امکان اجرای آن در تمامی فصول سال و کنترل آسان شرایط کشت، در سال‌های اخیر به شدت مورد استقبال و توجه قرار گرفته است.
تنوع تولیدات گلخانه‌ای در استان و کیفیت جهانی برخی از تولیدات آن مانند گل‌وگیاه که به بازارهای خارجی صادر می‌شود، بر اهمیت این شیوه کشت افزوده است. استان اصفهان ازنظر کشت گلخانه‌ای با تولید سالیانه ١٣٦ هزار تن، رتبه دوم کشور را داراست. کشت گیاهان دارویی و باغات زیتون نیز از دیگر فعالیت‌های کشاورزی در استان اصفهان است. همچنین شهر برزک به‌عنوان بزرگ‌ترین قطب تولید شاه‌توت کشور است.
گفتنی است تولید گل محمدی و اسانس آن در شهرستان‌های کاشان، آران و بیدگل از شهرت جهانی برخوردار است.
جمع‌بندی
استان اصفهان اقلیم‌های متنوعی دارد که این تنوع در شرایط آب‌وهوایی باعث شده که این استان توانایی تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی را داشته باشد. در بین میوه‌ها سیب‌درختی، انار و انگور بیشترین سهم تولیدات باغی استان را به خود اختصاص داده‌اند و شهرستان‌های سمیرم، اردستان و تیران و کرون بالاترین درصد تولید را دارند. استان اصفهان از نظر تولید میوه‌های دانه‌دار و هسته‌دار در کشور به ترتیب رتبه پنجم و چهاردهم را داراست. استان اصفهان ازنظر کشت گلخانه‌ای با تولید سالیانه ١٣٦ هزار تن، رتبه دوم کشور را داراست.