آفات و بیماری های مهم ذرت و روش مبارزه
ذرت گیاهی است که از منظر کشاورزی از دو جهت حائز اهمیت است: اول اینکه این گیاه در حالت کاشت به‌صورت علوفه‌ای بخش بزرگی از نیازهای علوفه‌ای دام در دنیا را تأمین می‌کند و دوم اینکه دانه‌های این گیاه در صنایع روغن‌کشی و سایر صنایع غذایی مانند تولید نشاسته، گلوتن، آلبومین و سایر مواد این‌چنینی […]
ذرت گیاهی است که از منظر کشاورزی از دو جهت حائز اهمیت است: اول اینکه این گیاه در حالت کاشت به‌صورت علوفه‌ای بخش بزرگی از نیازهای علوفه‌ای دام در دنیا را تأمین می‌کند و دوم اینکه دانه‌های این گیاه در صنایع روغن‌کشی و سایر صنایع غذایی مانند تولید نشاسته، گلوتن، آلبومین و سایر مواد این‌چنینی کاربرد دارد. ازاین‌رو ذرت به‌عنوان یک محصول زراعی مهم و حیاتی در صنایع مختلف حائز اهمیت است.
حفظ و نگهداری از کشت‌های ذرت که معمولاً در زمین‌های وسیع انجام می‌شود همانند سایر گیاهان از اهمیت بالایی برخوردار است. پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا به مهم‌ترین بیماری‌ها و آفات این گیاه آشنا شوید.
فهرست محتوا این مقاله
بیماری‌های ذرت
پوسیدگی ساقه باکتریایی
عامل این بیماری باکتری به نام Pectobacterium chrysanthemi pv. Zeae است. اعضای این دسته از باکتری‌ها در گیاهان مختلف ایجاد پوسیدگی‌های لزج و نرم می‌کنند. در اثر حمله این باکتری ساقه، قاعده برگ‌ها و بلال‌ها می‌تواند درگیر شده و پوسیدگی‌های نرم معمولاً به رنگ بنفش تا قهوه‌ای ایجاد شود.
اگر این پوسیدگی در ساقه به‌خصوص در قسمت‌های زیرین اتفاق بیفتد، ساقه نسبت به وزش باد حساس شده و ممکن است بشکند. این بیماری به‌خصوص در مناطق شمالی و مرطوب و نیز در ابتدای فصل که میزان رطوبت بیشتر است شدیدتر دیده می‌شود. آبیاری بارانی نیز سبب تشدید این بیماری می‌شود. این بیماری در شرایط غرقاب زمین به‌صورت تهاجمی گسترش‌یافته و به‌سرعت باعث ازبین‌رفتن محصول می‌گردد.
مبارزه با پوسیدگی ساقه باکتریایی
بهترین روش مبارزه با این بیماری کشت ارقام مقاوم توسعه‌یافته در برابر این بیماری است. اصلاح سیستم آبیاری و اجتناب از آبیاری غرقابی نیز باعث عدم گسترش این بیماری می‌شود. رعایت تراکم کشت مناسب با رقم نیز در مدیریت بیماری مؤثر است. در صورت وجود امکان سم‌پاشی استفاده از سموم مسی نظیر اکسی کلرور مس و مخلوط بردو مؤثر واقع می‌شود.
سیاهک معمولی
این بیماری یک بیماری قارچی با عامل Ustilago maydis است. این بیماری روی اندام‌های مختلف شامل ریشک‌ها، برگ‌ها، گل‌ها و بلال‌ها می‌تواند حضور داشته باشد اما علائم آن روی گل و دانه‌های بلال مشهودتر است.
در اثر این بیماری گال‌های کوچکی روی اندام‌های گیاه ایجاد می‌شود که بعد از مدتی متراکم، کشیده و لیفی شکل می‌شود. این گال‌ها ابتدا سبزرنگ بوده ولی پس از مدتی به رنگ سیاه تغییر پیدا می‌کند که در این زمان مملو از اسپورهای قارچی هستند. این اسپور ها در صورت ترکیدن گال‌ها در هوا پخش شده و سیکل جدیدی از بیماری را آغاز می‌کنند.
هرچه گیاه در مراحل ابتدایی‌تر رشد خود باشد نسبت به این بیماری حساس‌تر است. با اینکه بیماری بذر زاد است اما عمده آلودگی‌های جدید به‌صورت خاکزاد و از اسپورهای قارچی داخل خاک ایجاد می‌شوند. در واقع خاک عامل اولیه آلوده‌کننده ذرت‌های جوان است و سیکل‌های بعدی توسط اسپورهای موجود در قطرات آب و معلق در هوا ایجاد می‌شود.
این بیماری برای اپیدمی و گسترش نیازمند دماهای بالای ۲۵ درجه سانتی‌گراد و آب‌وهوای خشک می‌باشد؛ لذا در اکثر نقاط ایران امکان گسترش و ایجاد بیماری را دارد.
مبارزه با سیاهک معمولی
برای مبارزه با این بیماری می‌توان از ارقام مقاوم به آن استفاده نمود. حذف ذرت‌های آلوده قبل از سیاه شدن گال‌های آنها و نیز رعایت اصول و بهداشت زراعی از جمله دقت در عدم آسیب واردکردن به گیاه می‌تواند باعث کاهش خسارت این بیماری در مزارع شود.
کاهش مصرف کودهای حاوی نیتروژن نیز در کاهش استقرار این بیماری به‌خصوص در اول فصل کمک شایانی خواهد کرد. قارچ‌کش‌های کربوکسین و یا مخلوط کربوکسین و تیرام در کنترل شدت بیماری مؤثر است.
سیاهک خوشه
عامل ایجاد این بیماری قارچ Ustilago reiliana است که برخلاف سیاهک معمولی گال هایی تولید می‌کنند که بسیار ناپایدار بوده و به‌سرعت غشای خود را ازدست‌داده و خوشه‌های ذرت را تبدیل به توده سیاه‌رنگ می‌کنند. در این نوع سیاهک، خوشه به طور کامل از بین رفته و حالت رشته رشته‌های سیاه‌رنگ به خود می‌گیرد.
روش‌های مدیریت این بیماری مشابه با سیاهک معمولی است.
پوسیدگی فوزاریومی
علامت اصلی این بیماری قارچی درگیرشدن آوندهای ساقه است. معمولاً این قارچ با حمله به آوندها و مسدودکردن آنها سبب پژمردگی و تغییر رنگ برگ‌ها به قهوه‌ای و در نتیجه مرگ گیاهان می‌شود. تهیه مقطع عرضی از این گیاه و مشاهده وضعیت آوندها بهترین روش پیش‌آگاهی از این بیماری قبل از برزو علائم شدیدتر است.
در برخی گونه‌های قارچی عامل تولی این پوسیدگی، بار قارچ و علائم بر روی ساقه نیز مشاهده شده و بار قارچ به رنگ صورتی یا سفید قابل‌مشاهده است. علاوه بر ضعف انتقال مواد در آوندها این بیماری سبب کاهش مقاومت ذرت به باد و درنتیجه شکستن آنها می‌شود. این بیماری غالباً بذر زاد است و چرخه‌های ثانویه بیماری ممکن است از طریق خاک و باد انجام شود. این بیماری به بلال‌ها نیز حمله کرده و سبب کپک زدگی آنها می‌شود.
روش‌های کنترل و مدیریت پوسیدگی فوزاریومی
روش‌های کنترل و مدیریت این بیماری محدود به استفاده از ارقام مقاوم و کاهش مصرف کودهای حاوی نیتروژن است اما استفاده از سموم تیوفانات متیل و ایپرودیون و کاربندازیم می‌تواند میزان پاتوژن را به‌خوبی کنترل کند.
سفیدک داخلی
این بیماری قارچی مختص به اوایل فصل بوده و عامل آن Sclerospora graminicola است. در گیاهچه‌های تازه روییده لکه‌های برگی طولی کوچک به رنگ زرد تا خاکستری ظاهر می‌شود. روی این لکه‌ها معمولاً بار قارچ به رنگ سفید تا خاکستری قابل‌مشاهده است.
در اثر بیماری گیاهان آلوده دچار کمبود رشد شده و نسبت به ذرت‌های سالم کوتاه‌تر می‌مانند. در این بیماری فاصله میان گره‌ها کم و ظاهر ذرت‌ها پرپشت‌تر می‌شود.
شروع چرخه این بیماری از اسپورهایی است که زمستان را در خاک و یا در بقایای ذرت گذرانده‌اند اما سیکل‌های بعدی بیماری توسط اسپورهای پراکنده شده توسط هوا اتفاق می‌افتد.
روش‌های کنترل سفیدک داخلی
ازآنجایی‌که معمولاً سم‌پاشی علیه این بیماری اقتصادی نیست، استفاده از ارقام مقاوم، بذور سالم و ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک نظیر متالاکسیل و یا فوزتیل آلومینیوم می‌تواند در کاهش بیماری مؤثر باشد. گرچه سم‌پاشی بوته‌های جوان با همین سموم نیز باعث کاهش چشمگیر علائم بیماری می‌شود.
پوسیدگی زغالی
این بیماری با عامل قارچی Macrophomina phaseolina در واقع عامل پوسیدگی زغالی لوبیا است که به ذرت نیز حمله‌ور می‌شود. محل حمله قسمت‌های فوقانی ریشه و ناحیه طوقه گیاه است. این بیماری در روی ریشه‌ها لکه‌های قهوه‌ای تا سیاه‌رنگ ایجاد می‌کند و سبب پوسیدگی تدریجی آن و نیز ناحیه طوقه می‌شود. این پوسیدگی حتی می‌تواند تا نیمی از ساقه نیز منتشر شود.
ذرت‌های آلوده زودتر از حالت عادی به خوشه می‌روند و سریع‌تر خشک می‌شوند. بار قارچ در زیرپوست خارجی ریشه و ساقه به شکل اندام‌های سیاه‌رنگ سخت و کوچک تحت عنوان سختینه مشاهده می‌شوند.
زمستان‌گذرانی این بیماری با همین سختینه ها در خاک بوده و بنابراین گیاهان جوان نسبت به این بیماری حساس‌تر هستند. گیاه در مرحله خوشه‌دهی و دانه‌بندی نیز به این بیماری حساسیت بالایی خواهد داشت.
روش‌های کنترل پوسیدگی زغالی
مدیریت آبیاری و جلوگیری از مرطوب شدن بیش از حد ناحیه ریشه و طوقه در کنترل بیماری مؤثر است. کاهش مصرف کودهای نیتروژنه نیز سبب افزایش مقاومت ذرت به این بیماری می‌شود. قارچ‌کش‌های تیوفانات متیل و نیز ایپرودیون و کاربندازیم نیز در صورت توجیه مسائل اقتصادی آن کاربردی است.
لکه قهوه‌ای برگی
این بیماری قارچی با نام علمی Helminthosporium turcicum سبب ایجاد لکه‌های موازی و نواری به‌خصوص در برگ‌های پایین و پیرتر گیاه می‌شود. این لکه‌ها در ابتدا به شکل سبز رنگ‌پریده بوده و به‌تدریج به رنگ قهوه‌ای مایل می‌شوند.
رطوبت نسبی بالای هوا سبب تشدید گسترش بیماری و خسارت آن می‌شود، بنابراین در غالب نقاط ایران این بیماری مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند. این قارچ به غلاف بلال‌ها حمله‌ور شده ولی نمی‌تواند روی دانه‌ها اثری بگذارد.
کنترل بیماری لکه قهوه‌ای برگی
سمومی نظیر مانب و مانکوزب در کاهش خسارت بیماری بسیار مؤثر واقع شده است. سم کلروتالونیل نیز برای این بیماری اثربخش بوده است.
بیماری‌های ویروسی
این بیماری‌ها سبب ایجاد اختلالات فیزیولوژیکی در ذرت می‌شود معروف‌ترین این بیماری‌ها، ویروس کوتولگی زبر ذرت (MRDV) است که سبب کوتاه شدن ذرت‌ها و زردی عمومی در گیاه می‌شود.
بلال‌های ایجاد شده نیز دارای دانه‌های ناهمسان و دفرمه هستند. کچلی بلال‌ها نیز از علائم این بیماری است. ویروس موزائیک ذرت (MMV) نیز باعث ایجاد لکه‌های رنگ‌پریده نواری روی برگ‌ها شده و سطح فتوسنتزی گیاه را کم می‌کنند.
مبارزه با بیماری‌های ویروسی ذرت
تنها راه مبارزه با ویروس‌ها استفاده از بذور سالم و مبارزه با حشرات ناقل این ویروس‌ها شامل انواع زنجره‌ها است.
آفات ذرت
کرم طوقه‌بر
این آفت جزء خسارت‌زاترین آفات ذرت در مناطق معتدل است. این آفت در واقع شب‌پره‌ای با نام علمی Agrotis segetum است و لاروهای آن در خاک و اکثراً شب‌هنگام به نواحی بالایی ریشه و طوقه ذرت حمله‌ور شده و با تغذیه از بافت گیاهی و قطع کردن آوندها سبب تضعیف یا انداختن ذرت‌ها به زمین می‌شوند.
یخ آب زمستانه بهترین روش کنترل این آفت است. شخم زمین و ازبین‌بردن بقایا نیز به کاهش جمعیت آن کمک می‌کند. سموم دیازینون، سایپرمترین و آلدرین و یا استفاده از طعمه آلوده به این سموم در مدیریت این آفت تأثیرگذار است.
پروانه ساقه خوار
نام علمی این حشره Osterina nubilalis است. لاروهای این حشره از طریق خاک و یا پس از تفریخ تخم‌ها به برگ‌ها حمله‌ور شده و پس از مدتی تغذیه از آنها وارد ساقه ذرت می‌شوند. اوج خسارت این آفت هنگامی است که لاروها وارد ساقه شده و کنترل آنها غیرممکن می‌شود. محل ورود این آفات به ساقه معمولاً در محل اتصال بلال به ساقه است. لاروها به چوب بلال نیز حمله و از آن تغذیه می‌کنند. علاوه بر کاهش عملکرد ذرت‌ها، به دلیل تغذیه از داخل بافت گیاه، ذرت‌های آلوده نسبت به وزش باد حساس شده و شکننده می‌شوند.
یخ آب زمستانه، شخم زمین و ازبین‌بردن بقایا و علف هرز به کاهش جمعیت این آفت کمک می‌کند. سموم دیازینون، سایپرمترین، آلدرین، فوزالون و دیمیکرون برای این آفت توصیه شده است.
کرم ریشک بلال
این حشره با نام علمی Heliothis zea می‌تواند در مراحل لاروی خود به گل‌آذین نر و سپس به نواحی بالایی بلال و دانه‌های آن حمله‌ور و از آن تغذیه نماید. در مراحل اولیه تغذیه این آفت از برگ‌ها بوده و سوراخ‌های کوچکی روی آنها ایجاد می‌کنند. خسارت اصلی این آفت بر روی ذرت شیرین و کاهش بازارپسندی آن است.
مرحله اصلی مدیریت این آفت زمانی است که لاروها از تخم بیرون آمده‌اند اما هنوز وارد بلال‌ها نشده‌اند. سموم دیازینون، دیپترکس و گوزاتیون برای این آفت مؤثرتر هستند. همچنین عملیات زراعی شامل یخ آب و شخم عمیق در کنار رعایت بهداشت مزرعه در کاهش آفت مؤثر است.
کرم‌های برگخوار
این دسته از آفات طیف وسیعی را شامل می‌شوند و معمولاً شامل پروانه‌ها یا شب‌پره‌هایی هستند که به طور گسترده از برگ‌های درت تغذیه می‌کنند. این آفات انتشار بالایی داشته و می‌توانند خسارات سنگینی را به مزارع وارد کنند. پروانه گاما (Plusia gamma) ، پروانه تک نقطه‌ای برنج (Cirphis unipuncta) و پروانه کارادرینا (Caradrina exigua) معروف‌ترین این آفات هستند. در برخی موارد ممکن است تغذیه لاروها از برگ به نحوی باشد که برگ حالت توری (سوراخ شده) به خود بگیرد. در حالات شدید، تغذیه به نحوی است که تنها رگبرگ اصلی برگ ذرت بر روی گیاه باقی می‌ماند.
استفاده از سموم فسفره به‌محض رویت اولین لاروها به‌صورت دوره‌ای سبب ریشه‌کن شدن این آفت می‌شود، ایندوکساکارب، تیودیکارب، فوزالون، دیازینون و زولون از جمله سموم مؤثر روی این دسته از آفات هستند.
کنه‌ها
کنه‌ها می‌توانند با تغذیه از برگ‌های ذرت سطح فتوسنتزی گیاه را کاهش داده و با مکیدن شیره گیاهی آن را بیشتر تضعیف کنند. معمولاً کنه‌ها با ایجاد نقاط رنگ‌پریده در سطح برگ خسارت وارد می‌کنند. همانند سایر کنه‌های گیاهی استفاده از سموم کنه‌کش نظیر نئورون، نیسرون، آبامکتین و پروپارژیت به‌صورت دوره‌ای (جهت کاهش خطر بروز مقاومت در جمعیت کنه‌ها) می‌تواند از پراکنش آنها در مزارع بکاهد.
نتیجه‌گیری
گیاه ذرت محصولی مهم برای صنایع مختلف غذایی در دنیا است. بیش از نیمی از غذای دام در دنیا از ذرت تأمین می‌شود. نگهداری و حفاظت از این گیاه باتوجه‌به صنعتی شدن کشت آن دچار سختی‌هایی است و باتوجه‌به قیمت پایین‌تر آن نسبت به سایر محصولات شاید مبارزه شیمیایی و یا بیولوژیک با آفات و بیماری‌ای آن توجیه اقتصادی چندانی نداشته باشد. در نتیجه رعایت اصول زراعی و بهداشت و استفاده از بذور سالم و مقاوم می‌تواند منطقی‌ترین راهکار کاهش خطرات ناشی از آفات و بیماری‌ها باشد.