آفات مهم چغندر قند

مقدمه

یکی از محصولات کشاورزی مهم در ایران که به‌صورت صنعتی کشت و جایگاه بسیار مهمی در صنایع غذایی کشور دارد، چغندرقند است. این گیاه جهت استحصال قند و شکر کشت شده و همچنین برخی ارقام آن به‌صورت پخته شده مورد مصرف قرار می‌گیرد. این گیاه یک میزبان جذاب برای بسیاری از آفات و بیماری‌ها است و هم در اندام‌های هوایی و هم در ناحیه غده می‌تواند خسارات سنگینی را متحمل شود. ازآنجایی‌که این گیاه صنعتی نقش بسیار مهمی در تأمین شکر و در پی آن صنایع غذایی دارد، هرگونه خسارت به آن می‌تواند صدمات فراوانی را به چرخه اقتصادی وارد نماید؛ بنابراین در بسیاری از کشورهای دنیا از این محصول همانند محصولات استراتژیک دیگر مانند ذرت و گندم در مقابل آفات به‌شدت محافظت می‌گردد. در این مقاله شما را به زبان ساده با مهم‌ترین آفات چغندرقند آشنا می‌کنیم.

با اینکه حدود ۱۷۰ گونه آفت مختلف از چغندرقند در ایران جداسازی شده است اما تنها حدود ۱۰ گونه جزء آفات مهم و کلیدی آن به شمار می‌آید که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد:

کرم کارادرینای چغندرقند

نام علمی این آفت Spodoptera exigua است. این آفت در واقع شب‌پره‌ای است که در مراحل لاروی خسارت خود را با تغذیه شدید از برگ‌ها به وجود می‌آورد. لاروهای این حشره با سرعت بالا و تعداد زیاد برگ‌های چغندر را خورده و در آلودگی‌های شدید باعث خشک شدن بوته‌ها می‌شود. گرچه این آفت پلی فاژ بوده و به گیاهان مختلفی حمله می‌کند اما همچنان چغندر یکی از ترجیحات غذایی آنها است. زمستان‌گذرانی این آفت به شکل شفیره در خاک است و در اواخر اسفند حشرات بالغ آن ظهور می‌یابند و پس از تخم‌گذاری هم‌زمان با فصل رشدی چغندر به آنها حمله می‌کنند. برای مبارزه با این آفت شخم زمین پس از برداشت همراه با یخ آب زمستانه بسیار مؤثر است. همچنین هم‌زمان با تفریخ تخم‌ها در اواسط اردیبهشت‌ماه می‌توان از سمومی نظیر فوزالن، دیازینون و فن والریت استفاده نمود. حذف علف‌های هرز نیز کمک می‌کند تا این جمعیت این آفت طغیان نکند.

کرم طوقه بر اگروتیس

این آفت با نام علمی Agrotis segetum نیز یک شب‌پره است که لاروهای آن در سطح و لایه‌های رویی خاک ایجاد خسارت می‌کنند. لاروهای این آفت روی گیاهچه‌های تازه کشت شده چغندر بسیار خسارت‌زا بوده و حتی می‌توانند باعث ازبین‌رفتن کلی مزارع شوند. این آفت با تغذیه از ناحیه طوقه و اندکی از قسمت‌های پایینی آن می‌تواند سبب قطع شدن اندام هوایی و ازبین‌رفتن بوته‌های جوان شود. اما خسارت این آفت فقط محدود به گیاهان تازه سبز شده نیست و می‌تواند روی گیاهان مسن‌تر نیز ایجاد خسارت کنند اما این خسارت محدود به تغذیه از نواحی بالایی غده و ایجاد حفراتی در آن است. این حفرات و زخم‌ها مکان مناسبی برای شروع بیماری‌های خاکزاد چغندر خواهد بود.

ازآنجایی‌که زمستان‌گذرانی این آفات به‌صورت لارو در عمق پایین ۲۰ سانت خاک است بنابراین استفاده از شخم و یخ آب زمستانه بر روی آنها بسیار مؤثر است. استفاده از سموم دیازینون، کلرپیرفوس و فوزالن برای حشرات بالغ و نیز استفاده از دیازینون و سایپرمترین در خاک به شکل سم آبیاری بسیار مؤثر در کاهش جمعیت‌های بالای این آفت است.

شب‌پره گاما

این آفت با نام علمی Autographa gamma  نیز همانند کارادرینای چغندر بسیار پلی فاژ بوده ولی روی چغندر نیز خسارات بالایی به‌جای می‌گذارد. این آفت همانند کارادرینا شب‌پره‌ای است که در مراحل لاروی از برگ‌ها تغذیه و سبب ایجاد خسارت روی آنها می‌شود. برخلاف کارادرینا، این آفت زمستان را به شکل لارو در بقایای گیاهی و سطح خاک سپری می‌کند لذا مبارزه با آنها اگر مدیریت بهداشت زمین انجام شود بسیار ساده خواهد بود. در زمان خروج از تخم‌ها که هم‌زمان با گرم‌شدن تدریجی هوا است می‌توان از سموم فن والریت، فوزالن و دیازینون استفاده نمود.

لیتای چغندرقند

این آفت برخلاف سایر شب‌پره‌هایی که یاد شد، علاقه فراوانی به برگ‌های در حال تشکیل و میانی چغندر دارد. این شب‌پره با تغذیه از این برگ‌ها سبب ازبین‌بردن مریسم و اختلال در رشد بوته‌های چغندر می‌شود. در محل تغذیه این آفت اندام‌هایی شبیه به تار عنکبوت همراه با فضله‌های آفت نیز مشاهده می‌شود. نام علمی این آفت مهم Scrobipalpa ocellatella و تقریباً در نواحی گرمسیرتر بیشتر و طغیانی‌تر دیده می‌شود. ازآنجایی‌که لاروهای این آفت به قسمت‌های میانی بوته حمله‌ور می‌شود، مبارزه با آنها اندکی دشوارتر است و بهتر است به‌محض مشاهده آنها در مزرعه سم‌پاشی با سمومی نظیر فن والریت، سایپرمترین، فوزالن و یا دیازینون انجام شود.

سرخرطومی‌ها

گونه‌های مختلفی از سرخرطومی می‌تواند به چغندرقند حمله کنند. این آفات در حالت بالغ خود از برگ‌ها و دمبرگ‌ها تغذیه و باعث افتادن آنها می‌شوند. در برخی گونه‌ها لاروها می‌توانند وارد ساقه برگ شده و به‌صورت حفاری در آن حرکت و تغذیه کنند. همچنین برخی لاروها می‌توانند از سیستم ریشه‌ای و تا حدودی غده‌های در حال تشکیل نیز تغذیه نمایند. معمولاً این آفات زمستان را به‌صورت حشرات بالغ در داخل بقایای گیاهی و سطح خاک سپری می‌کنند که همین عامل اهمیت مدیریت بقایای گیاهی در انتهای فصل را برای کنترل این آفات مشخص می‌کند. سموم شیمیایی نظیر دیازینون، کلرپیرفوس، مالاتیون و دلتامترین برای این آفات مؤثر گزارش شده‌اند.

شته سیاه

این آفت مکنده که غالباً روی باقلا و لوبیا مشاهده می‌شود می‌تواند به چغندرقند نیز حمله کند. این حشرات با مکیدن شیره گیاهی سبب تضعیف بوته‌ها شده و همچنین با ایجاد تغییر شکل در برگ‌ها و نیز آسیب به مریستم انتهایی سبب تغییر در عادات تولید برگ گیاه می‌شوند. گیاهان آلوده به دلیل ترشحات شته‌ها، ظاهری روغنی و خیس داشته و مستعد آلودگی به قارچ‌های بیماری‌زای گیاهی و یا قارچ‌های ساپروفیت نیز خواهند بود. سموم ایمیداکلوپراید، استامی پراید، مالاتیون و پریمیکارب برای کنترل جمعیت‌های این آفت مؤثر گزارش شده است.

شته ریشه

این گونه شته با نام علمی Pemphigus fuscicornis که به شته خاکی نیز معروف است. بر روی سطح ریشه‌ها مستقر شده و از شیره سلولی و آوندی تغذیه می‌کند. تغذیه این آفت سبب ضعف و زردی عمومی شده و از میزان تناژ و عیار محصول می‌کاهد. استفاده از سموم سیستمیک نظیر ایمیداکلوپراید برای کاهش میزان جمعیت این آفات مؤثر است.

مگس مینوز چغندرقند

نام علمی این آفت مهم و مخرب Pegomyia betae است. حشرات بالغ ظاهری بسیار شبیه به مگس‌های خانگی داشته و از همین جهت چندان موردتوجه کشاورزان قرار نمی‌گیرند. لاروهای این آفت بعد از خروج از تخم‌ها به سمت پارانشیم برگ حرکت کرده و از لایه میانی برگ‌ها تغذیه می‌کنند. بر اثر تغذیه دالان‌هایی در میانه برگ ایجاد می‌شود که ممکن است به هم بپیوندند و برگ را دچار خشکیدگی کنند. این آفت می‌تواند سطح غذاساز بوته‌ها را کاهش داده و سبب کاهش عیار یا تناژ برداشتی شوند. این گونه از مگس مینوز می‌تواند روی علف‌های هرز خانواده سلمه تره نیز حضور داشته باشد. شخم عمیق زمستانه و نیز ازبین‌بردن علف‌های هرز میزبان از مهم‌ترین راهکارهای مدیریتی این آفت است. با ورود لاروها به داخل برگ معمولاً غالب مبارزه‌های شیمیایی عملکرد خود را ازدست‌داده و بی‌اثر می‌شوند. ترکیب سم مالاتیون و ایمیداکلوپراید برای کاهش جمعیت این آفت مؤثر گزارش شده است.

کک چغندرقند

این آفت یک سوسک بسیار کوچک با نام علمی Chaetocnema tibialis است که در حالت بالغ خود از برگ‌ها تغذیه کرده و حالت توری شکل به آنها می‌دهد. اما خسارت اصلی این آفت هنگامی است که به جوانه و مریستم بوته حمله‌ور شده و از آن تغذیه می‌کند. در این صورت خسارات بسیار سنگینی از این آفت ایجاد خواهد شد. در آلودگی‌های شدید ممکن است کل مزرعه درگیر شده و نیاز به کاشت مجدد چغندر در زمین باشد. این حشره در بقایای گیاهی و نیز در کلوخ‌های روی سطح خاک زمستان‌گذرانی می‌کند. این حشره علاقه‌مند به تغذیه از بوته‌های ضعیف و تحت تنش محیطی هستند بنابراین توجه به عملیات زراعی و تغذیه گیاهی در این آفت از اهمیت بالایی برخوردار است. سموم مالاتیون، دیپترکس و فوزالن برای این کنترل جمعیت این آفت پیشنهاد شده است.

کنه‌ها

این حشرات نیز در جمعیت‌های بالا می‌توانند به چغندرقند حمله‌ور شوند. کنه‌ها با ازبین‌بردن سلول‌های اپیدرمی باعث کاهش سطح فتوسنتزکننده گیاه شده و ظاهری سوخته و نقره‌ای رنگ به برگ‌های چغندر می‌دهند. کنه‌ها زادوولد بالا و سریعی دارند و همین موضوع سبب می‌شود تا به‌سرعت با شرایط جدید تطبیق‌یافته و خسارات بیشتری به گیاهان بزنند. کنه‌ها پلی فاژ بوده و می‌توانند روی سایر گیاهان از جمله علف‌های هرز نیز مستقر بوده و ادامه حیات دهند. مبارزه با این حشرات هم‌زمان با شروع فصل گرما است و سمومی مانند استامی پراید، آبامکتین، بروموپروپیلات و پروپارژیت می‌تواند در کنترل آنها مؤثر واقع شود.

نتیجه‌گیری

در این مقاله با مهم‌ترین آفات چغندرقند در مزارع ایران آشنا شدید. برخی آفات ممکن است تأثیری در ظاهر بوته‌ها نداشته و خسارت آنها مشهود نباشد اما نکته مهم در مورد این گیاه میزان قند تولیدی است که تحت عنوان عیار معروف است. بسیاری از آفات به‌خصوص آفات مکنده می‌توانند از عیار تولید قند کاسته و ضرر اقتصادی به محصول نهایی وارد نمایند. رصد دائمی آفات در مزرعه قبل از کاشت تا بعد از برداشت بسیار حیاتی است و کشاورزان بایستی به آن توجه ویژه داشته باشند. همواره مدیریت جمعیت‌های کمتر از آفات راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است. امیدواریم با مطالعه این مقاله آشنایی هرچند جزئی با این آفات پیدا کرده باشید. اکیداً توصیه می‌کنیم که برای شروع مبارزه و مدیریت آفات در مزرعه خود به این مقاله اکتفا نکرده و با کارشناس گیاه‌پزشکی خود در تماس باشید.