اهمیت و دلایل کشت صنعتی چوب و معرفی درختان مناسب
در این مقاله به انواع درختان قابل کاشت به شکل تجاری و نکات مربوط به کشت آنها خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا این مقاله
مقدمه
چوب یکی از مواد مورداستفاده انسان از دوران باستان بوده است و روند استفاده از این کالا طی گذشت زمان نه‌تنها کمتر نشده بلکه نیاز بیشتری به آن ایجاد شده است. تا سالیان پیش استحصال چوب اکثراً از درختان وحشی و جنگلی بوده و همین امر باعث کاهش روزافزون حجم و مساحت جنگل‌های دنیا شده است. این موضوع به‌عنوان یک موضوع جهانی مطرح بوده و در ایران نیز مشکلات این‌چنینی در نتیجه برداشت غیراصولی چوب از جنگل‌ها، خسارات فراوانی به محیط‌زیست وارد کرده است. اما طی سالیان اخیر در کنار انواع محصولات کشاورزی و باغی، کشت‌وزرع چوب برای برداشت و استفاده صنعتی در بسیاری از نقاط رواج پیدا کرده که همین امر نویدبخش حفظ پوشش جنگلی و کاهش فشار بر طبیعت است.
در این مقاله به انواع درختان قابل کاشت به شکل تجاری و نکات مربوط به کشت آنها خواهیم پرداخت.
دلایل استفاده از چوب‌های حاصل از زراعت
همانطور که در مقدمه هم اشاره شد، نیاز به چوب طی سالیان گذشته حفظ و حتی افزایش یافته است. صنایع تولیدات مبلمان، کاغذ صنایع‌دستی و ساخت زغال از جمله بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان چوب هستند. برطرف‌کردن نیاز این بخش صنعتی نیازمند برداشت بی‌رویه از جنگل‌ها بوده و همین امر فشار مضاعفی بر محیط‌زیست وارد کرده و در مواردی امکان جایگزینی آن نیست. همچنین باتوجه‌به قوانین بازدارنده موجود در خصوص برداشت از جنگل‌ها ازیک‌طرف و نیاز بازار به چوب از طرف دیگر، قیمت این محصول طی سالیان گذشته افزایش چشمگیری داشته است؛ بنابراین یکی از منطقی‌ترین راه‌ها کشت تجاری این درختان جهت استحصال چوب است.
کشت چوب محیط‌زیست را حفظ کرده، قیمت تمام شده چوب را پایین آورده و امکان استفاده از چوب‌های صنعتی و باکیفیت را فراهم می‌کند. کشت چوب همچنین سبب ایجاد گستره سبز در زمین‌ها شده و اکوسیستم‌های تازه‌ای ایجاد می‌نماید. در واقع جنگل زایی موقتی یکی دیگر از خصوصیات کشت صنعتی چوب است.
نکات مهم برای زراعت چوب
توجه به این نکته ضروری است که زراعت چوب یک سرمایه‌گذاری بلندمدت بوده و نیازمند صبر و حوصله فراوان است؛ بنابراین این زراعت گرچه بازدهی بالایی دارد اما مستلزم گذشت زمان نسبتاً طولانی برای رسیدن به مرحله برداشت است. اخذ مجوزهای لازم برای کاشت و برداشت این محصولات نیز از نکات دیگر است که ممکن است در مناطق مختلف متفاوت باشد. ازآنجایی‌که درختان زراعت شده در باغات چوب، حداقل ۵ سال در باغ رشد و نمو می‌کنند و در نهایت کیفیت چوب تولید اثر مستقیم در میزان فروش آن دارد، نگهداری از باغ در طول این مدت از اهمیت بالایی برخوردار است. گاهاً خسارت یک آفت چوب‌خوار در اواخر دوره کشت می‌تواند زحمات چندین‌ساله باغدار را از بین ببرد؛ بنابراین حفظ و نگهداری باغات زراعت چوب از جمله نکات مهم و کلیدی ورود به این بخش از دنیای کشاورزی است. یکی از عواملی که کشت چوب را اقتصادی‌تر می‌کند، کشت همراه در سال‌های نخست (اول تا سوم) کاشت درختان است و می‌توان بسته به نوع منطقه و شرایط موجود گیاهان زراعی مختلفی را برای کشت در ردیف‌های بین درختان انتخاب کرد.
در ادامه به معرفی برخی از این درختان خواهیم پرداخت.
۱) صنوبر
صنوبر درختی بسیار سازگار با آب‌وهوای ایران است. این درخت نیاز آبی کمی دارد و سریع‌الرشد است. صنوبر را می‌توان در فواصل کمی از هم کاشت و ازآنجایی‌که تنه یکدست و بلندی دارد برای صنایع مختلف چوبی مناسب است. این درخت حتی در نواحی نیمه بیابانی هم به‌خوبی رشد می‌کند و می‌تواند به‌راحتی در زراعت چوب مورداستفاده قرار بگیرد.
میزان چوب خالص برداشتی از این درخت در هکتار بین ۳۰ تا ۵۰ مترمکعب در هکتار و در هرسال است. یعنی به زبان دیگر در طول ۵ سال از یک هکتار می‌توان بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ مترمکعب چوب برداشت نمود.
صنوبر به شکل قلمه به‌راحتی قابل تکثیر است و برای احداث باغ می‌توان از نهال‌های حاصل از قلمه استفاده کرد. بهترین فضای ممکن برای این درختان سه مترمربع به‌ازای هر درخت است. معمولاً فاصله بین ردیف‌های کاشت این درخت سه متر و فاصله هر درخت با درختان مجاور روی ردیف یک متر در نظر گرفته می‌شود. گرچه امکان کاشت در فواصل کمتر برای این درخت وجود دارد، اما سبب کاهش میزان رشد و طولانی‌تر شدن زمان برداشت می‌شود، علاوه بر اینکه امکان تردد تجهیزات باغبانی نیز در زمین مورد کشت سخت‌تر می‌شود.
صنوبر نیاز آبی و کودی اندکی دارد و معمولاً ۵ تا ۷ بار آبیاری سنگین به روش غرقابی و یا ۷ تا ۱۰ بار آبیاری با حجم کافی در آبیاری قطره‌ای برای یک سال این درخت کافی است. نهال‌ها در سال‌های اول و دوم نیاز آبی بیشتری دارند. از نظر تغذیه‌ای نیز بسته به آنالیز خاک می‌توان سالی یک الی دو بار از کودهای ویژه رشد با فرمول متعادل و حاوی عناصر ریزمغذی استفاده نمود.
آفات و بیماری‌های صنوبر تقریباً شایع و خسارت‌زا است. زنبورهای گال‌زا، شته‌ها، کرم‌های ریشه خوار و پوست خوار، سوسک‌ها و پروانه‌های برگ‌خوار و چندگونه قارچ می‌توانند به صنوبر حمله کرده و آنها را دچار خسارت کنند؛ بنابراین سم‌پاشی دوره‌ای یکی از مراقبت‌های مهم برای این نوع درختان است.
چوب صنوبر به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین چوب‌های دنیا دارای بافتی سبک، بدون گره، نرم، با چکش خوری و فرم پذیری مناسب است و ازاین‌جهت مناسب صنایع مبلمان، کاغذسازی و صنایع‌دستی است. از شاخه‌های جانبی این درخت نیز می‌توان برای تولید جعبه‌های چوبی محصولات کشاورزی استفاده نمود. اما از طرفی این چوب مناسب صنایع سنگین مانند پالت سازی، ساختمان‌سازی و کشتی‌سازی نیست. به‌طورکلی چوب صنوبر در رده‌بندی‌های چوب‌های صنعتی از جمله چوب‌های پرمصرف با قیمت پایین‌تر دسته‌بندی می‌شود.
۲) پالونیا
این درخت که بومی آسیای شرقی است، گیاهی سریع‌الرشد و مناسب برای کشت چوب است. ارقام مختلفی از این درخت معرفی و مورد مصرف زراعت قرار می‌گیرد. باتوجه‌به اینکه اصولاً این درخت یک گیاه گرمادوست است، از نظر اقلیمی بسیاری از واریته‌های آن امکان کشت در مناطق با زمستان بسیار سرد را ندارند. این گیاه به‌راحتی از طریقه ریشه و یا قلمه تکثیر شده و در باغات تحت کشت این درختان، نیازی به واکاری درختان پس از برداشت نیست.
پالونیا علاوه بر چوب برای تعلیف دام‌ها از طریق برگ‌های تولیدی و همچنین تولید عسل نیز کشت می‌شوند اما همچنان کاربرد اصلی آن زراعت چوب است. برخلاف درخت صنوبر، این گیاه نیاز آبی بیشتری داشته و دفعات و مقدار آبیاری بایستی حدود ۱.۵ برابر آن چیزی باشد که در مورد صنوبر ذکر شد. این درخت نیاز به فواصل بیشتری برای رشد داشته و معمولاً نیاز به ۹ الی ۱۲ مترمربع فضا برای رشد هر درخت دارد و در نتیجه فواصل بین ردیف‌ها و درختان روی هر ردیف سه متر در نظر گرفته می‌شود. این درخت به سرماهای زمستان حساس بوده و در برخی ارقام سرمای پایین‌تر ۱۵ درجه سانتی‌گراد زیر صفر سبب خشک شدن تنه درختان می‌شود.
پالونیا در ۵ سال اول رشد خود، دارای رشد و نمو صعودی است و از سال پنجم این رشد رفته‌رفته کاهش می‌یابد بنابراین دوره‌های برداشت این درخت حدود ۵ الی ۶ سال خواهد بود. چوب این گیاه همانند صنوبر سبک، یکدست و بی گره بوده، چکش‌پذیری بالایی دارد ولی نسبت به آن مقاومت ساختاری و دمایی بالاتری داشته و علاوه بر موارد مصرفی که برای چوب صنوبر ذکر شد می‌تواند برای صنایع کشتی‌سازی و پالت سازی نیز مورداستفاده قرار بگیرد.
تخمین زده شده است که در طی ۶ سال هر نهال پالونیا حدود یک مترمکعب چوب تولید می‌نماید و این مقدار بسته به نوع نگهداری و باغداری می‌تواند متغیر باشد. آفات و بیماری‌های گوناگونی پالونیا را تهدید می‌کنند که البته میزان آنها نسبت به صنوبر بسیار پایین‌تر است. اجرای یک برنامه مدون تغذیه و مدیریت آفات و بیماری‌ها در باغات پالونیا می‌تواند راندمان تولید چوب این گیاه را تضمین نماید.
۳) گز شاهی
این درخت یکی از درختان بومی ایران است که در مناطق خشک و بیابانی رویش می‌کند. این درخت، گیاهی پر رشد و زودبازده است که توقع باغداری بسیار اندکی دارد، به‌نحوی‌که در طرح‌های بیابان‌زدایی نیز از آن استفاده می‌شود. این درخت در واقع مناسب مناطق بیابانی و شرایطی است که امکان کاشت گیاهان دیگر برای انجام طرح‌های اقتصادی وجود ندارد.
مقاومت بسیار بالای این درخت به زمستان‌های سرد، تابستان‌های گرم، شرایط بی‌آبی و خاک‌های شور و قلیایی زراعت آن را جذاب‌تر کرده است. چوب این درخت بین سه تا ۱۰ سال بعد از کاشت بسته به نوع هدف باغدار قابل بهره‌برداری است. گرچه چوب این درخت همانند دو درخت قبل، خاصیت الوارشوندگی کمی دارد ولی برای صنایع تولید MDF ، نئوپان، کاغذسازی و همچنین زغال سازی بسیار کاربردی و مناسب است. در بسیاری از مناطق روستایی نیز از چوب این درخت به‌عنوان هیزم و یا در ساخت درب و پنجره استفاده می‌شود.
۴) اکالیپتوس
این گیاه نیز جزء درختان سریع‌الرشد و مناسب برای احداث باغات زراعت چوب است. به‌خصوص در مناطق جنوبی کشور، این گیاه بسیار سازگار با نواحی نیمه‌خشک و مرطوب است و به‌راحتی راندمان بالایی از تولید چوب از خود به‌جای می‌گذارد. این درخت علاوه بر چوب می‌تواند تولید ارزش افزوده از طریق برگ‌های خود نیز داشته باشد. این برگ‌ها حاوی اسانس بوده و در صنایع داروئی و بهداشتی مورد مصرف دارد.
اکالیپتوس در دوره‌هایی بین ۵ تا ۱۰ سال برداشت شده و چوب آن خاصیت الوارشوندگی مناسبی دارد. معمولاً فواصل کاشت این درخت سه متر در سه متر است و نیاز آبی همانند صنوبر دارد. رنگ خاص چوب این درخت که به رنگ نارنجی تا قرمز است، سبب شده تا در صنایع لوکس از چوب این درخت استفاده فراوان شود. گرچه صنایع تولید خمیرکاغذ و نئوپان نیز از چوب این گیاه بهره می‌برند.
جمع‌بندی
استفاده اصولی از ارقام و گونه‌های سریع‌الرشد درختان که سازگاری مناسبی به منطقه کشت دارند، تضمین‌کننده بهره‌برداری اصولی و سودآور در زراعت چوب است. زراعت چوب این امکان را می‌دهد تا از زمین‌هایی که امکان بهره‌برداری کمتری برای سایر شاخه‌های کشاورزی دارند با پتانسیل بالا استفاده نمود. این موضوع همچنین کمک شایانی به حفظ محیط‌زیست کشور می‌کند و با کاهش برداشت از جنگل‌ها ضمن حفظ و گسترش مساحت جنگل‌ها، افراد بیشتری را تشویق به این نوع بهره‌برداری می‌نماید. گرچه مدت‌زمان برگشت سرمایه و سوددهی در این نوع زراعت طولانی‌مدت است اما مبلغ ریالی سود این کشت به حدی جذاب است که می‌تواند به‌راحتی تمامی مشکلات پیش روی این موضوع را پوشش داده و در نهایت عایدی مناسبی را نصیب بهره‌برداران کند.
سلام من دنبال نهال های جنگلی سخت چوب کم یاب برای کشت بودم اگر اطلاع دارید که از کجا تهیه کنم اطلاع دهید ممنون میشم اید است مقاله های شما بهتر شود تشکر .
سلام وقت بخیر دکتر. درخت برای منطقه جنوب فارس. وضعیت خاک‌خوب ولی اب شور ۷۰۰۰هزار بهترین درخت برای سرمایه گذاری چه نوع درختی معرفی می نماید تشکر
طبق این مقاله گز شاهی باید مناسب باشد
پیشنهاد میکنم اکالیپتوس بکارید