آفات انار

مقدمه

 کشور ایران در اغلب مناطق خود مستعد احداث باغات انار است. انار یک میوه نیمه گرمسیری است و آب و هوای نیمه خشک و بیابانی را می پسندد. از این رو در بسیاری از مناطق ایران امکان کاشت این درخت وجود دارد و انار ایران یکی از با کیفیت ترین انار ها در دنیا به شمار می آید. از طرفی درختان انار همواره با آفات و بیماری های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کنند که گاهی سبب بروز خسارت های فراوان و از بین رفتن بازارپسندی این میوه می شوند. خسارت برخی از آفات انار به حدی است که ممکن است بیش از ۸۰ درصد باغ را درگیر کرده و در نهایت هیچ گونه محصولی برداشت نشود. شناخت و شناسایی به موقع آفات در باغات کمک می‌کند که باغداران با هزینه اندک و به دور از ریسک بالا اقدام به مبارزه با این آفات بکنند. در این مقاله سعی خواهیم کرد تا مهمترین آفات انار در کشور ایران را معرفی کنیم و روش های پیشنهاد شده برای مدیریت و کنترل آنها را بررسی نماییم.

 چرا آفات انار مهم هستند؟

 از نظر فیزیولوژیکی، میوه های انار زمان نسبتاً طولانی را بر روی درختان سپری می‌کنند و از طرفی اقلیم مورد نیاز برای رشد درختان انار غالباً به گونه‌ ای است که ممکن است این درختان را در استرس ناشی از شرایط محیطی، آبی و تغذیه ای قرار بدهد. در نتیجه آفات انار به راحتی بر روی درختان مستقر شده و خسارات خود را وارد می کند. از این بین برخی از آفات نظیر کرم گلوگاه انار بسیار جدی و پر خطر بوده و متاسفانه باعث شده که بسیاری از باغات در مناطق مختلف ایران جمع آوری و تغییر کاربری دهند. همانطور که اشاره شد گاهاً خسارت آفات مستقر بر روی درختان انار به حدی بالا است که ممکن است در انتهای فصل حتی یک عدد انار سالم در باغ وجود نداشته باشد. از طرفی متاسفانه بسیاری از باغداران به خصوص باغداران جدید، نسبت به بروز و ظهور این آفات در باغات بی اطلاع هستند و همین موضوع سبب افزایش خسارت این آفات به درختان می شود. زمان، رکن بسیار مهمی در کنترل آفات انار است و اگر زمان طلایی مدیریت آفات در باغات از دست برود تقریباً می توان گفت که هیچ روش مدیریتی دیگری بر روی آنها موثر نخواهد بود. بنابراین شناخت به موقع آفات کمک می کند تا در زمان مناسب با آنها مبارزه شود.

 در ادامه به بررسی مهمترین آفات انار در ایران خواهیم پرداخت و روشهای مدیریتی آنها را بررسی می کنیم:

۱- کرم گلوگاه انار

Ectomyelois ceratoniae  نام علمی این آفت مهم و خطرناک است. کرم گلوگاه انار مهمترین، خسارت زا ترین معروف ترین آفت انار در ایران به شمار می‌آید. این آفت در واقع شب پره های بسیار کوچکی هستند که در مراحل لاروی خود خسارت های سنگینی به انار وارد می کنند. در بهار و هم زمان با تشکیل میوه های اولیه، این آفت شروع تخمک گذاری در ناحیه گلوگاه انار یعنی جایی که پرچم های گل حضور دارند می کنند. تخم ها پس از مدتی در محیط امن و در لا به لای پرچم ها تفریخ می شود  لاروهای تازه سر از تخم درآمده شروع به تغذیه از بافت میوه به صورت خارجی و داخلی می‌کنند.  منافذ ورود این کرم ها  به داخل میوه بسیار ظریف بوده و ممکن است به راحتی دیده نشوند. لاروها شروع به تغذیه از دانه های در حال تشکیل کرده و ضمن خسارت مستقیم ناشی از تغذیه دانه ها باعث ورود سایر بیمارگر ها نظیر قارچ ها،  باکتری ها و مخمرها به نسج میوه می شود. این پاتوژن های ثانویه سبب پوسیده شدن و لهیده شدن بافت داخلی میوه شده و درنتیجه بازارپسندی میوه انار به صورت کلی از دست می رود. این آفت سبب بروز خسارت های بالای ۴۰ درصد به باغات می گردد و نه تنها در روی درختان بلکه در انبار نیز ممکن است سبب ایجاد خسارت بشود.

 میوه های آلوده ممکن است علائمی از خود نشان ندهند و به صورت کاملاً سالم و با ظاهری شاداب بر روی درختان حضور داشته باشند اما عمق این میوه ها به خصوص در میوه هایی که دارای اندازه درشت ترین هستند به شکل آفت زده دیده خواهد شد.

 متاسفانه آفت مذکور فقط به انار حمله نکرده و به صورت ترجیحی انار را می پسندد اما بر روی سایر میوه جات و حتی بقولات نیز ممکن است دیده شوند.  بنابراین احداث باغات جدید در تمامی مناطق ممکن است دارای خطرهای ناشی از این آفت باشد.

 روش های کنترلی مختلفی برای مبارزه با این آفت خطرناک تا کنون پیشنهاد شده است که شاید موثرترین آنها تراشیدن ناحیه پرچم پس از فندقی شدن ابتدایی میوه است. به این منظور با فرچه های مخصوص و یا دستگاه های  موجود اقدام به خارج کردن و تمیز کردن ناحیه پرچم گلوگاه انار به صورت انفرادی بر روی همه میوه ها می نماییم. در نتیجه ضمن از بین رفتن لارو و تخم در این ناحیه شرایط محیطی نیز برای باقی ماندن لارو های احتمالی در آن منطقه کاهش پیدا می کند.

 متاسفانه مبارزه شیمیایی با این آفت هیچ گونه تاثیری ندارد و به خصوص هنگامی که در لابلای پرچم ها گذاشته شدند هیچ گونه ماده شیمیایی بر آنها موثر نخواهد بود. استفاده از زنبورهای پارازیتوئید نظیر تریکوگراما و همچنین تله های فرمونی در کاهش جمعیت این آفات بسیار موثر است. رعایت اصول قرنطینه و بهداشت زراعی و باغی نیز کمک می کند تا جمعیت این آفت در باغات انار کاهش یابد به طور مثال می توان با جمع آوری بقایای آلوده به خصوص میوه های به زمین ریخته شده در انتهای فصل از بروز مجدد این آفت در سال آتی تا حد زیادی کاست. همچنین باید توجه کرد که این آفت در انبار نیز زنده مانی مناسبی دارد و ممکن است که از یک منطقه به منطقه دیگر وارد شود بنابراین رعایت اصول بهداشتی و گیاه پزشکی برای واردات انار از منطقه آلوده به منطقه سالم نیز بایستی توسط کشاورزان و مسئولین مورد بررسی قرار بگیرد.  توجه به تغذیه گیاهی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و گیاهانی که از نظر مواد غذایی بخصوص عناصر پتاسیم کلسیم و سیلیسیوم کمبود خاصی ندارند کمتر به این آفت دچار می شود.  کاهش تنش های ناشی از شرایط محیطی و نگهداری باغ نظیر آبیاری های نامنظم نیز باعث می‌شود تا این آفت کمتر ایجاد خسارت کند .به عبارت دیگر باغاتی که دچار تنش آبی بوده و یا آبیاری نامنظمی دارند بیشتر با این آفت دست و پنجه نرم می‌کنند.

۲- شته انار

 یکی دیگر از آفاتی که پراکنش بسیار زیادی در تمامی  باغات انار در ایران دارد شته انار با نام علمیAphis punicae است.این آفات همانند تمامی شته ها از شیره سلولی و گیاهی تغذیه کرده و مواد دفعی چسبناک و شیره مانندی را از خود به جای می گذارند که به آن عسلک می گویند. شته ها یکی از آفات مهم ابتدای فصل در باغات انار هستند و همزمان با تشکیل گل ها و سرشاخه های جدید به درختان حمله کرده باعث ایجاد ضعف عمومی در آنها می‌شود. بر روی گل ها و میوه های تازه تشکیل شده نیز شته ها بسیار با اهمیت هستند و تغذیه آنها از گل ها سبب ریزش آنها می شود.

یکی از منابع آلودگی باغات به شته ها  سرشاخه های جدید و یا پاجوش ها هستند. این دو دسته دارای بافت سلولی بسیار لطیف و نرمی بوده و برای شته ها از جذابیت بالایی برخوردار هستند بنابراین حذف پاجوش ها در ابتدای بهار می تواند در کاهش جمعیت شتر در باغات بسیار موثر باشد. خوشبختانه شته ها در زمانی ظهور پیدا می کنند که مبارزه شیمیایی با آنها انجام پذیر است و می‌توان از سمومی نظیر ایمیداکلوپراید، مالاتیون، استامی پراید و یا دی کلرووس برای کاهش جمعیت آنها طی دو تا سه مرحله استفاده نمود.  همچنین سمپاشی زمستانه با روغن های امولسیون شونده کمک می کند تا شته های زمستان گذران و یا تخم های آنها که بر روی بقایای گیاهی و یا تنه درختان حضور دارد به خوبی کنترل شوند.

۳- کرم سفید ریشه

Polyphylla ollivieri  آفت پلی فاژ و همه چیز خوار بوده که می تواند به درختان انار نیز حمله کند و از ریشه آنها تغذیه نماید. این آفت به خصوص هنگامی که به ریشه های اصلی حمله کند می‌تواند سبب خشک شدن و یا حداقل تضعیف درختان انار در باغ بشود. لاروهای این سوسک تقریباً در اکثر مراحل زندگی خود دارای سر قهوه ای رنگ و ۳ جفت دست و پا می باشند و به شکل خمیده در خاک حضور دارند و می توانند از سیستم ریشه گیاه تغذیه و در نهایت به سوسک های بالغ تبدیل شود. رصد این آفت در باغات بسیار ساده است و با بیل زنی ساده پایه درخت می توان آنها را در خاک مشاهده کرد. در صورت مشاهده اندک این آفات در خاک نیز بایستی مبارزه با آنها آغاز گردد که یکی از بهترین روش ها با توجه به اقلیم موجود برای کاشت انار استفاده از تکنیک یخ آب زمستانه می باشد. همچنین سموم شیمیایی نظیر دیازینون، سایپرمترین و دلتامترین نیز می تواند جمعیت این آفت را در خاک کاهش دهند. حذف مکانیکی و دستی سوسک های بالغ و یا استفاده از تله های نوری و فرمونی هم باعث می شود تا تخم ریزی مجدد در باغ برای این آفات کاهش پیدا کند.

۴- سوسک های گرده خوار

 این سوسک ها که از جنس Oxythyrea   هستند و می توانند در اوایل فصل همزمان با تشکیل گل ها، از دسته جات پرچم و بساک و همچنین دانه های گرده تغذیه کرده و سبب عقیم شدن گل ها شوند. کاهش دانه گرده در باغات بر اثر حمله این آفت در جمعیت های بالا ممکن است سبب کاهش تشکیل میوه و برداشت محصول در انتهای فصل شود. سوسک های گرده خوار خسارت خود را به صورت غیر مستقیم به درختان وارد کرده و خود تغذیه از میوه و یا برگ ها ندارد. برخلاف اکثر حشرات آفت، سوسک های گرده خوار در دوران بلوغ خود به درختان حمله ور می شوند. معمولاً جمع آوری دستی این سوسک ها در باغات کوچکتر توصیه می گردد اما در باغات بزرگ لازم است سمپاشی با سموم شیمیایی نظیر فن والریت، دیازینون و یا  فنیتروتیون انجام گیرد.

۵- سوسک های سرشاخه خوار

 گونه های مختلفی از سوسک ها می توانند بر روی درختان انار از سرشاخه ها تغذیه کرده و سبب اختلال رشد در آنها شوند.  لاروهای این سوسک ها با نفوذ به سرشاخه های جوان در آن ها ایجاد دالان هایی می کنند و از رشد انتهایی سرشاخه ها جلوگیری به عمل می آورند. این آفات بخصوص در جمعیت های بالا باعث عقب ماندن باغ از شرایط سنی واقعی خود شده و تولید محصول در سالیان آتی را تحت تاثیر قرار می دهد.  از آنجایی که بسیاری از این آفات در داخل خود سرشاخه‌ها زمستان‌گذرانی می‌کنند،هرس سرشاخه های آلوده در زمستان و از بین بردن آنها بسیار موثر خواهد بود. مخلوط سموم ایمیداکلوپراید با کرم کش هایی نظیر فن والریت، کلرپیریفوس و دیازینون می تواند باعث کاهش جمعیت های لارو در داخل سر شاخه ها شود. تله های فرمونی نیز می‌تواند به راحتی افراد بالغ را به خود جلب کرده و تخم ریزی مجدد آن‌ها بر روی سرشاخه ها و ایجاد آلودگی های جدید جلوگیری به عمل آورد.

۶- کنه ها

 این دسته از آفات حشرات مکنده ای هستند که در صورت تغذیه در جمعیت های بالا باعث از بین رفتن بخش وسیعی از سلول های فتوسنتز کننده برگها شده و راندمان گیاه را به شدت کاهش می دهند. درختان انار آلوده به کنه بر روی برگ های خود حالت زنگ زدگی دارند که ممکن است همراه با نقاط سیاه رنگ بسیار کوچکی باشد. سرشاخه های درختان آلوده نیز دچار اختلال در رشد شده و از رشد طبیعی باز می مانند.  کنه ها همچنین می توانند بر روی میوه ها نیز مستقر شوند و به خصوص هنگامی که به میوه‌های جوان‌تر حمله کنند باعث تغییر رنگ آنها سیاه شدگی و یا ترک خوردگی آنها می‌شوند.  در صورت ایجاد ترک بر روی میوه ها، مخمر ها، باکتری ها و قارچ ها به راحتی به داخل آن نفوذ پیدا کرده و باعث گندیدگی میوه می شود.

 شست و شوی درختان با ترکیبات صابونی و همچنین استفاده از سموم شیمیایی نظیر پروپارژیت، آبامکتین و بروموپروپیلات می تواند باعث کاهش جمعیت کنه ها در باغات انار بشود.

۷- مگس سفید

 این دسته از آفات نیز در بسیاری از باغات به خصوص باغات اناری که در مناطق معتدل تر حضور دارند دیده می‌شوند. مگسهای سفید نیز در اکثر مراحل زندگی خود از شیره سلولی و گیاهی تغذیه کرده و باعث کاهش راندمان درختان می شود. استفاده از ترکیبات کلسیم و سیلیسیوم باعث می‌شود تا مگس سفید علاقه‌ای به تغذیه از درختان نداشته باشد. همچنین سموم شیمیایی نظیر دی کلرووس و ایمیداکلوپراید برای کنترل این دسته از آفات موثر گزارش شده است.

 نتیجه گیری

 همانطور که مشاهده شد درختان انار با آفات گوناگونی در ارتباط هستند که مهمترین آنها را بررسی کردیم.  مجددا تاکید می گردد که شناسایی به موقع این آفات بخصوص در آفات خطرناکی نظیر کرم گلوگاه انار کمک می کند تا قبل از بروز خسارت با آنها مبارزه شده و جمعیت آنها را کاهش داد. در احداث باغات جدید نیز پیشنهاد می شود تا وضعیت آفات و بیماریهای باغات مجاور حتی در صورتی که فاقد کشت انار باشند مورد بررسی قرار گیرد و سپس اقدام به تهیه نهال های سالم و عاری از آفت و بیماری و کاشت آنها در زمین گردد. پیشنهاد می کنیم که برای شناسایی آفات در باغات خود از این مقاله به عنوان یک سر نخ استفاده کرده و برای کنترل و مدیریت آنها حتماً با گیاه پزشک خود مشورت کنید.