روش‌های مقابله با گرمای تابستان و حفاظت از گیاهان

مقدمه

در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش دما و کمبود آب گیاهان بیشتر در معرض خطر  گرمازدگی هستند. هوای گرم و خشک تابستان می‌تواند به‌شدت به گیاهان آسیب برساند. درصورتی‌که در این شرایط اقدامی برای حمایت از گیاهان صورت‌ نگیرد بی‌تردید عملکرد کمی و کیفی محصولاتی که تحت تنش قرارگرفته‌اند کاهش خواهد یافت. بنابراین، برای محافظت از گیاهان لازم است اقداماتی انجام شود که برخی از آن‌ها در ادامه به‌صورت خلاصه بیان‌شده‌است.

استفاده از مالچ

اولین و ساده‌ترین راه‌کار برای محافظت از گیاهان در مقابل گرمای شدید تابستان و جلوگیری از ایجاد تنش در گیاهان استفاده از مالچ است. یک لایۀ نازک مالچ می‌تواند کمک زیادی به درختان، درختچه‌ها، باغ‌ها و گیاهان فضای سبز نماید.

کارکرد اصلی مالچ حفظ رطوبت خاک است. مالچ باعث ایجاد محیطی سردتر در پای گیاه می‌شود و در نتیجه گیاه از گرمای شدید آسیب کمتری خواهد دید.

علاوه بر مالچ‌های مصنوعی که در انواع مختلف در بازار یافت می‌شوند، موادی مانند کمپوست، برگ‌های خشک‌شده، پوست درختان، بریده‌های چمن خشک‌شده و یا هر نوع مادۀ ارگانیک دیگری می‌تواند به عنوان مالچ مورداستفاده قرار‌گیرد.

برخی از گیاهان (مانند زغال‌اخته و آزالیا) برای رشد مناسب خاک‌های اسیدی را ترجیح می‌دهند. برای این گونه گیاهان بهتر است از مالچ‌هایی که خاصیت اسیدی دارند (مانند مالچ چوب درخت کاج یا پوستۀ دانۀ پنبه) استفاده‌گردد. این کار علاوه بر کارایی معمول مالچ، می‌تواند به اسیدی‌شدن خاک اطراف گیاه نیز کمک‌ نماید.

اگر از مواد گیاهی تازه و نپوسیده (مانند خاک ارۀ تازه یا بریده‌های چمن تازه) به‌عنوان مالچ استفاده‌شود، به دلیل استفادۀ میکروارگانیسم‌ها از نیتروژن خاک برای تجزیۀ این مواد در ابتدا نیتروژن خاک کاهش می‌یابد. کاهش  نیتروژن می‌تواند موجب کاهش رشد گیاهان شود.

استفاده از مالچ در باغ‌ها و مزارع سابقه‌ای دیرینه دارد. به‌عنوان‌ مثال در دهۀ ۱۸۰۰ و پیش از آن، استفاده از سنگ‌های درشت به عنوان مالچ در اطراف درختان میوه و دیگر گیاهان در بین کشاورزان رواج داشته‌است.

آبیاری مناسب

شرایط محیطی (مانند رطوبت هوا، نوع خاک، شدت و مدت تابش خورشید و …) تأثیر زیادی بر میزان نیاز گیاهان به آبیاری دارد. به‌عنوان مثال اگر خاک ماسه‌ای باشد، گیاهان به صورت مکرر به آبیاری نیاز دارند و حجم زیاد آب در یک مرحله تأثیر چندانی بر حفظ رطوبت خاک نخواهد داشت زیرا میزان زهکشی در این نوع خاک‌ بسیار زیاد است و آب به سرعت از دسترس گیاهان خارج می‌شود. در این نوع خاک لازم است آبیاری در حجم کم ولی با دفعات زیاد (حداقل روزی یک‌بار) انجام‌گیرد. بر خلاف خاک ماسه‌ای، خاک رسی به‌دلیل توانایی بالای نگهداری آب، نیاز به دفعات کمتر آبیاری (مثلاً یک یا دو بار در هفته) دارد.

گیاهان بارور به مقدار آب بیشتری خصوصاً در ماه‌های گرم تابستان نیاز دارند زیرا در بیشتر میوه‌ها و سبزی‌ها درصد زیادی از بافت گیاه از آب تشکیل می‌شود. بنابراین، در ماه‌های گرم و خشک تابستان، آبیاری تکمیلی می‌تواند تأثیر زیادی بر بهبود کیفیت محصول داشته‌باشد. بهتر است آبیاری به صورت عمقی انجام‌شود (خصوصاً برای درختان و گیاهان بزرگ) تا هدررفت آب از سطح خاک نیز کاهش یابد.

کوددهی مناسب

کوددهی برای تقویت گیاهان و داشتن گیاهانی سالم ضروری است. در صورت کوددهی مناسب گیاهان از سلامت بیشتری برخوردار شده و بهتر از گیاهان ضعیف می‌توانند در مقابل گرما و خشکی مقاومت کنند. میزان باردهی گیاهان در گونه‌ها و ارقام مختلف متفاوت است. بنابراین در کوددهی باید به چگونگی و میزان تغذیۀ گیاهان مختلف توجه‌شود. سبزی‌ها و گیاهان فضای سبز به‌طور منظم در طول تابستان کوددهی می‌شوند اما کوددهی درختان بالغ، به‌ویژه در زمانی که میوه دارند، باید با روش‌های خاصی صورت گیرد که به میوه‌ها آسیب واردنشود.

برخی مواد و عناصر خاص (مانند اسیدهای آمینه­ و سیلیکات پتاسیم به‌دلیل داشتن عناصر سیلیسیم و پتاسیم) تأثیر زیادی بر روی مقاومت گیاهان در برابر تنش‌ها دارند که می‌توان بر اساس نظر کارشناس و با توجه به نوع گیاه و شرایط محیطی از آن‌ها استفاده‌نمود.

توقف کاشت و یا هرس گیاهان

در تابستان خصوصاً در مناطقی با آب‌وهوای گرم و خشک حتی‌الامکان نباید به کاشت گیاهان یا درختان اقدام‌نمود. جابجایی گیاهان نیز نباید در این زمان صورت‌گیرد. همچنین تا جایی که ممکن است باید از هرس گیاهان در دورۀ گرم تابستان اجتناب نمود و حتی اگر هرس (مثلاً به‌دلیل وجود بیماری) ضروری است، حتماً پس از انجام آن کود اضافی و آب کافی در اختیار گیاه قرارداده‌شود و زخم‌های احتمالی با چسب باغبانی تیمارشوند. اگر در طول تابستان گیاهان از گلدان به زمین منتقل شوند، باید به مدت چند هفته به طور کامل و منظم آبیاری شوند.

استفاده از سایه‌بان در شرایط خاص و ضروری

بسیاری از انواع گیاهان (مانند زغال‌اخته در دوران جوانی و سبزی‌هایی مانند لوبیا) در ساعات گرم بعدازظهر از شدت نور و گرما آسیب می‌بینند و سایه را ترجیح‌می‌دهند. اگر باغبان با استفاده از پارچۀ تیره‌رنگ سایه‌بان موقتی برای محدودۀ خاصی از گیاهان ایجادکند، به گونه‌ای که گیاهان تنها در ساعات گرم بعدازظهر در سایه قرار گیرند، در بسیاری از موارد به‌دلیل کنترل استرس ناشی از گرمای شدید رشد گیاهان افزایش می‌یابد.

جمع‌بندی

برای موفقیت در کشاورزی باید به موارد متعددی توجه نمود. مجموعۀ این موارد اگر به درستی انجام‌شوند عملکرد و سوددهی مناسب به دست خواهد آمد. یکی از مواردی که باید موردتوجه قرارگیرد، جلوگیری از ایجاد تنش در گیاهان در دوران گرمای تابستان است.

استفاده از مالچ در اطراف گیاه می تواند رطوبت را حفظ کرده، مقاومت گیاهان را در مقابل گرما افزایش دهد. همچنین برای افزایش مقاومت گیاهان باید با توجه به شرایط محیطی روش‌هایی اتخاذشود که آب کافی در اختیار گیاهان قرار گیرد (به عنوان مثال در خاک های ماسه‌ای باید دفعات آبیاری افزایش یابد و در عوض حجم آب کمتر شود و یا در خاک‌های رسی مقدار آب بیشتری در هر بار آبیاری به گیاه داده شده و دفعات آبیاری کاهش یابد).

مورد دیگر تغذیۀ گیاهی است، برای تقویت گیاهان و افزایش مقاومت آن‌ها باید به تغذیۀ کودی گیاهان توجه کرد. در گرمای تابستان باید از کاشت، جابجایی و هرس درختان اجتناب شود و در صورت ضرورت باید آب و مواد غذایی کافی در اختیار گیاه قرارگیرد.

استفاده از سایه‌بان موقتی می‌تواند تا حدودی گرمای شدید بعدازظهر را کاهش داده، از گیاهان محافظت کند. بررسی این موارد و انتخاب شیوه‌های متناسب با وضعیت مزرعه و باغ پس از مشورت با کارشناسان خبره می‌تواند از آسیب به گیاهان و کاهش عملکرد نهایی آن‌ها جلوگیری نموده، وضعیت کشت را بهبود ببخشد.

ویدئو مرتبط