گانودرما قارچ معجزه‌آسا بین سنت و مدرنیته

مقدمه

قارچ گانودرما ازنظر دارویی و همچنین تجاری مهم‌ترین قارچ دارویی در جهان است که تجارت جهانی فعلی آن حدود ۲ میلیارد دلار است. گزارش‌شده که گانودرما دارای ویژگی‌های ضد تومور، ضدالتهاب، کاهش قند خون (ضد دیابت)، ضد حمله قلبی (کاهش کلسترول)، تعدیل‌کننده سیستم ایمنی، آنتی‌اکسیدان و سایر صفات بیولوژیکی است که باعث می‌شود از آن به‌عنوان گیاهان دارویی برای مقابله با انواع بیماری‌ها استفاده شود. در طب چینی و ژاپنی گانودرما تقریباً به‌عنوان یک اکسیر شناخته می‌شود. اخیراً، مرکز تحقیقات ملی قارچ درزمینهٔ توسعه فن‌آوری کشت گانودرما، به موفقیت بزرگی دست‌یافته است که با استفاده از آن کشاورزان و کارآفرینان می‌توانند به تولید این قارچ بپردازند و سودهای زیادی دریافت کنند. مطالعه حاضر به‌منظور اجرای روش مناسب برای کشت مصنوعی Ganoderma. lucidum در کیسه‌های پلی‌پروپیلن با انواع بسترهای ارزان‌قیمت و در دسترس طراحی‌شده است. نژادهای کره‌ای، تایلندی و آمریکایی قارچ بسیار عالی هستند

تاریخچه مصرف

قارچ گانودرما در چین باستان با نام مستعار قارچ جاودانگی شهرت دارد. درواقع، کمیاب‌ترین و باارزش‌ترین درمان از طب سنتی چینی است. افسانه‌ای آن را به‌عنوان یک ” ذات معنوی” توصیف می‌کند که دارای قدرت معجزه‌آسای”زنده کردن مردگان” است.

گانودرما شناخته‌شده‌ترین قارچ در میکروتراپی و احتمالاً نوعی قارچ با بیشترین تعداد مطالعه و تحقیق است که علاقه داروهای غربی را برانگیخته است.

به‌طور سنتی، گانودرما در طب عامیانه چین و ژاپن به‌عنوان کمکی برای اختلالات کبدی و کلیوی، فشارخون بالا، آرتروز، ضعف اعصاب، بی‌خوابی، برونشیت، آسم و زخم معده استفاده می‌شود. در چین، از زمان بسیار قدیم نیز به‌عنوان آداپتوژن و مقوی استفاده می‌شده است.

سیستم تولید

قارچ گانودرما می‌تواند توسط کشاورزان به‌صورت فصلی در اتاق‌هایی که شرایط محیطی آن تحت کنترل باشد پرورش داده شود. ازآنجایی‌که قارچ گانودرما تنها به‌عنوان دارو استفاده می‌شود، باید به‌صورت ارگانیک پرورش یابد. کشاورزان باید در قسمت‌های بالایی (سقف) و کناری محل پرورش قارچ چندین کاور (پوشش پلاستیکی) قرار دهند و حداکثر شرایط بهداشتی را برای جلوگیری از بیماری‌ها و آفات رعایت کنند زیرا در پرورش قارچ گانودرما از هیچ ماده شیمیایی سمی برای کنترل آفات و بیماری‌ها استفاده نمی‌شود.

قارچ گانودرما روی خاک‌اره درختان پهن‌برگ (انبه، صنوبر، نارگیل، شیشم) رشد می‌کند. خاک‌اره، به‌دست‌آمده از کارخانه‌ها، با ۲۰٪ سبوس گندم اصلاح‌شده و تا سطح ۶۵٪ مرطوب می‌شوند سپس سولفات کلسیم (سنگ گچ) و کربنات کلسیم (پودر گچ) برای به دست آوردن PH 5/5 به آن اضافه می‌شود. بستر خشک وزنی حدود ۷۰۰ گرم و بستر مرطوب شده وزنی حدود ۲.۱ کیلوگرم دارد. بستر در کیسه‌های پلی‌پروپیلن ریخته می‌شود که دهانه آن با قرار دادن یک حلقه پلاستیکی بسته می‌شود (دقیقاً مانند بسته‌بندی بذر گندم در یک کیسه). سپس کیسه‌ها تحت‌فشار ۲۲(۲۲=p.s.i) به مدت ۲ ساعت استریل می‌شوند.

پس از خنک شدن، بذر گندم که حاوی اسپان قارچ (بذر اولیه تولید قارچ) است را به میزان ۳٪ بر اساس وزن خشک (به دلیل اینکه گانودرما نسبتاً یک قارچ با رشد کند است) روی بستر کشت می‌ریزیم. برای ادامه رشد اسپان‌ها کیسه‌ها در دمای ۲۸ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد در اتاق‌های تاریک و حاوی دی‌اکسید کربن بالا قرار داده می‌شوند (در این مرحله از رشد نه‌تنها به نور و تهویه نیاز نداریم بلکه نور و تهویه در این مرحله برای تولید قارچ مضر است).

پس از رشد کامل اسپان‌ها و مشاهده میسلسوم­ها (کیسه‌های کاملاً سفید شده) که حدود ۲۵ روز طول می‌کشد، سر کیسه‌ها برش داده می‌شود و در معرض شرایط مناسب برای پین دهی یا سنجاق زدن قرار می‌گیرد. شرایط مناسب برای پین دهی عبارت‌اند از دمای ۲۸ درجه سانتی‌گراد، دی‌اکسید کربن ۱۵۰۰ ppm، لوکس نوری بالای ۸۰۰ و رطوبت ۹۵ درصد است.

هنگامی‌که پین‌ها به اندازه کافی رشد کردند و کلاهک تشکیل شد (که با مسطح شدن قسمت سفید سر سنجاق مشخص می‌شود)، رطوبت به ۸۰ درصد کاهش می‌یابد و هوای تازه بیشتری وارد می‌شود (سطح دی‌اکسید کربن را به ۱۰۰۰ پی پی‌ام می‌رسانیم). دما در این مرحله همچنان باید ۲۸ درجه سانتی‌گراد باشد.

هنگامی‌که کلاهک کامل شکل گرفت که با زرد شدن حاشیه کلاهک نشان داده می‌شود (درصورتی‌که رشد کلاهک کامل نشده باشد حاشیه آن سفید است)، درجه حرارت تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد و برای ضخیم شدن کلاهک، قرمز شدن و بلوغ قارچ‌ها، رطوبت به ۶۰٪ کاهش می‌یابد.

هنگامی‌که کلاهک کاملاً قهوه‌ای مایل به قرمز است و اسپورها در بالای کلاهک دیده می‌شوند، بلوغ کامل شده است و برداشت با محکم کشیدن قارچ (نگه‌داشتن ریشه با یک دست و بالا کشیدن قارچ با دست دیگر) انجام می‌شود. از قیچی و چاقو نیز می‌توان برای برداشت استفاده کرد اما مراقب باشید پس از برداشت هیچ ته‌مانده‌ای از قارچ باقی نماند. یک چرخه رشد ۱۰-۱۵ روز طول می‌کشد.

 پس از برداشت اولین فلاش، دوباره شرایط را برای سنجاق زدن، شروع و تکمیل فلاش دوم مهیا می‌کنیم (دمای ۲۸ درجه سانتی‌گراد، رطوبت ۹۵٪، دی‌اکسید کربن ۱۵۰۰ پی پی‌ام و لوکس نوری ۸۰۰). بسته به شرایط ۲ الی ۳ فلش می‌توانیم برداشت کنیم. به‌طورکلی از هر یک کیلوگرم ماده خشک بستر حدود ۲۵۰ گرم قارچ تازه به دست می‌آید. کل دوره حدود چهار ماه طول می‌کشد.

قارچ‌های برداشت‌شده، پس از شستشو با آب، در دمای پایین (<50 درجه سانتی‌گراد) در قفسه‌های خشک‌کن قرار می‌گیرند. ترجیحاً در دمای ۳۵ درجه سانتی‌گراد رطوبت قارچ‌ها گرفته می‌شود. با این‌حال خشک‌کردن در سرما بهتر است.

قارچ گانودرما ماده خشک بسیار بالایی دارد (۴۵%، یعنی ۴۵۰ گرم ماده خشک از یک کیلوگرم قارچ تازه).

بازاریابی

قارچ گانودرما به‌عنوان دارو و نه به‌عنوان غذا استفاده می‌شود زیرا تلخ، سخت و چوب‌پنبه‌ای است. پرورش‌دهندگان و تولیدکنندگان باید بازاری را پیدا کنند که اساساً بخش داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی (مواد غذایی) باشد. تولیدکنندگان داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی می‌توانند آن را به اشکال مختلف کپسول، قرص، عصاره مایع گانودرما و… فرآوری، بسته‌بندی و تجارت کنند.

ترکیب غذایی قارچ گانودرما تحت تأثیر عوامل زیادی مانند تفاوت بین نژادها، ترکیب بستر رشد، روش کشت، مرحله برداشت، بخش خاصی از اندام بار دهنده و… قرار دارد.

خصوصیات و مواد فعال

حدود ۴۰۰۰ ترکیب زیست فعال از اندام بارده Ganoderma lucidum جداشده است که از این تعداد حدود ۱۴۰ تری ترپن / ترپنوئید، بیش از ۲۰۰ نوع پلی ساکارید و گلیکوپروتئین، نوکلئوتید، سربروزید، ارگوسترول، اسیدهای چرب، پروتئین با فعالیت‌های خاص، پپتیدها و مقادیر کمی از عناصر دیگر است. در میان مواد معدنی توجه به وجود مقدار زیاد ژرمانیوم (نوعی عنصر شبه‌فلز) مهم است که بسیاری از اثرات مفید آن را توضیح می‌دهد.

در اینجا برخی از مهم‌ترین مواد فعال گانودرما آورده شده است:

• نمک‌های معدنی: آهن، روی، مس، منگنز، منیزیم، پتاسیم، کلسیم، ژرمانیوم
• ویتامین B
• ۱۷ اسیدآمینه شامل کلیه اسیدهای آمینه ضروری
• پلی ساکاریدهای متشکل از گلوکز، گالاکتوز، مانوز همراه با مقادیر کمی از زایلوز و فوکوز
• گلوکانهای بتا و گلوکانهای آلفا
• استرول‌های پیش ماده هورمونی
• موادی با فعالیت آنتی‌هیستامین
• آدنوزین
• لوسیدنیک اسید
• اسید گانودرما
• اسید گنولوسید

خواص گانودرما

برای هر یک از این عناصر زیست فعال، خصوصیات بالقوه‌ای خاص وجود دارد که می‌تواند “اثرات مستقیم” مانند مقوی، تحریک‌کننده سیستم ایمنی، ضدالتهاب، ضد باکتری، ضدویروس، آنتی‌هیستامین و اثرات “غیرمستقیم” مانند تنظیم‌کننده سیستم ایمنی و کاهنده قند خون باشد.

فواید گانودرما برای سلامتی

این قارچ می‌تواند به‌طور مشخص در مقاومت بدن در برابر فشارهای مختلف، ازنظر جسمی و روحی، نقش داشته باشد.

• ضدالتهاب

پشتیبانی از فعالیت ضدالتهابی گانودرما به دلیل یک ترکیبی است که به‌عنوان آنالوگ هیدروکورتیزون شناخته‌شده است، بدون وجود عوارض جانبی معمول ضدالتهاب‌های استروئیدی و غیر استروئیدی است. به نظر می‌رسد که گانودرما به ویژه برای کمک به کاهش درد و تورم در حالت‌های التهابی نشان داده‌شده است. به نظر می‌رسد که گانودرما به‌ویژه به کاهش درد و تورم در حالت‌های التهابی کمک می‌کند.

• مقوی

این قارچ که مقوی طبیعی محسوب می‌شود، به کاهش فشارخون کمک می‌کند و در مبارزه با کلسترول بد شرکت می‌کند. Ganoderma lucidum در سطح رگ‌های خونی، به پیشگیری از ترومبوز کمک می‌کند زیرا غنی از مواد مؤثره است که به جلوگیری از تجمع پلاکت‌ها در داخل رگ‌های خونی کمک می‌کند. فعالیت ضد فشارخون ناشی از ۱۱۲ تری ترپن است که با عمل مهاری ACE شناسایی شده‌اند.

• تحریک‌کننده سیستم ایمنی

اثرات حمایتی اقدامات تحریک‌کننده سیستم ایمنی عمدتاً به پلی ساکاریدهای گانودرما نسبت داده می‌شود، در این میان بتا گلوکان‌ها، موادی با خاصیت تحریک‌کننده ایمنی برجسته هستند. این مولکول‌ها با تحریک تولید سلول‌های B و ماکروفاژهایی که ابزار دفاعی بدن ما را نشان می‌دهند، عمل می‌کنند.

• ضد حساسیت

همواره در سطح ایمنی بدن و همراه با کورتیزون، گانودرما از اقدامات ضد آلرژی هم در برابر آلرژی‌های تنفسی و هم آلرژی‌های غذایی پشتیبانی می‌کند.

• کاهش قند خون

مطالعات علمی در شرایط آزمایشگاهی و روی مدل‌های حیوانی وجود دارد که فعالیت کمکی قارچ گانودرما در تیمارهای کاهش قند خون، تحریک تولید انسولین، استفاده محیطی از گلوکز و متابولیسم کبدی گلوکز را نشان داده‌اند. برخی از اجزای ترکیبات گانودرما می‌توانند آنزیم α-گلوکوزیداز را که باعث تجزیه نشاسته‌ها و ساکاریدهای مواد غذایی می‌شود، مهار کنند، بنابراین اجازه جذب گلوکز را می‌دهند.

• محافظت از کبد

اقدامات حمایتی برای محافظت از کبد در برابر قارچ‌ها به صورت کلی انجام می‌شود، همچنین به محافظت از کبد در برابر آسیب‌های سمی احتمالی کمک می‌کند.

• درمان ضعف اعصاب

مطالعات مختلف و گسترده‌ای برای بررسی تأثیرات گانودرما بر روی ضعف اعصاب، سندرم پیچیده‌ای که با درد عضلانی، سرگیجه، سردرد، اختلالات خواب، ناتوانی در آرامش، تحریک‌پذیری و سوءهاضمه مشخص می‌شود، انجام‌شده است. پس از ۲ ماه درمان با دوزهای از گانودرما (تا ۵ گرم در روز)، در بیشتر بیماران بهبود علائم مشاهده شد. اگرچه مکانیسم عملکرد این اثر هنوز ناشناخته است.

موارد منع مصرف

هیچ منع خاص و یا موارد مسمومیت ناشی از مصرف گانودرما وجود ندارد. بااین‌حال، در موارد نادر، اختلالات گوارشی خفیف، بثورات پوستی یا میگرن گزارش‌شده است اما محدود به اولین دوره استفاده است. این عوارض جانبی مربوط به روند سم‌زدایی است که توسط گانودرما ایجاد می‌شود.

مواردی گزارش‌شده است که تجویز دوزهای بالای قارچ منجر به اسهال می‌شود. با مصرف مقادیر مناسب ویتامین C، ویتامین ای که علاوه بر موارد دیگر، جذب مواد مغذی موجود در قارچ را به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد، می‌توان با این اثر جانبی مقابله کرد.

گانودرما برای بیمارانی که پیوند عضو انجام داده‌اند یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند توصیه نمی‌شود. ازآنجاکه این ‌یک قارچ است، مشخص است که استفاده از آن حتی برای کسانی که به قارچ حساسیت دارند نیز توصیه نمی‌شود.

 تداخل قارچ گانودرما با داروها

اگر از داروهای فشارخون، ضد انعقاد و افت قند خون (به‌عنوان‌مثال انسولین یا متفورمین) یا ضد پلاکت استفاده می‌کنید، از مصرف آن خودداری شود، زیرا قارچ در فعالیت‌های مشابه شرکت می‌کند و بنابراین می‌تواند باعث افت فشارخون، خونریزی بیش‌ازحد یا افت قند خون شود.

نتیجه‌گیری

قارچ گانودرما یکی از قارچ‌هایی با خواص دارویی فراوان است که به‌تازگی موردتوجه قرار گرفته است. کشت و پرورش این قارچ بسیار آسان بوده و نیاز به تجهیزات فراوان ندارد که می‌توان آن را در یک اتاق بلااستفاده، پارکینگ خانه و یا انباری پرورش داد. در ضمن گانودرما یک قارچ گران است که با کشت آن می‌توان درآمدزایی بالایی ایجاد کرد. برای تولید آن به وسایلی مانند دماسنج، رطوبت‌سنج، نورسنج،CO2 متر، وسایل سرمایشی و گرمایشی و تأمین تهویه مناسب نیازاست. کشت و پرورش این قارچ را به‌عنوان شغل دوم به شما پیشنهاد می‌دهیم.

منبع

Cultivation of Reishi Mushroom(Ganoderma lucidum). National Research Centre for Mushroom(Indian Council of Agricultural Research) Chambaghat, Solan – ۱۷۳. ۲۱۳ (HP)

https://blog.iafstore.com/en Reishi، Benefits and properties of reishi, the immortality mushroom. Author: Gabriele Trapani.May 08, 2020