حشرات مفید چه نقشی در زندگی انسان ها دارند؟

حشرات مفید باوجود اندازه کوچک خود نقش بسیار زیادی در حفظ محیط‌ زیست دارند. این حشرات به خاطر تعداد خیلی زیاد خود در همه‌جا حضور دارند و به ایفای نقش می‌پردازند. انسان ها نیز از وجود حشرات بی‌بهره نیستند و منافع زیادی از آن‌ها به دست می آورند. در این مقاله علاوه بر اینکه به برخی از این منافع می‌پردازیم، برخی از حشرات مفید را نیز به‌صورت کوتاه معرفی خواهیم کرد.

تقسیم بندی حشرات

به‌طورکلی حشرات به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. حشرات مفید
2. حشرات مضر

نقش حشرات مفید

حشرات مفید به طرق زیر به ما کمک می‌کنند:

• گرده‌افشانی
• تولید برخی از فرآورده‌های غذایی و تجاری
• کمک در تحقیقات و ساخت داروهای جدید
• نظافت محیط‌ زیست
• کنترل آفات و ممانعت از تکثیر سریع آن‌ها

گرده‌افشانی

گیاهان برای رساندن گرده از پرچم به مادگی گل های دیگر (گرده‌افشانی) روش های گوناگونی دارند به‌عنوان‌مثال برخی از آن‌ها مقدار زیادی گرده تولید می‌کنند و با وزش باد گرده‌ها در هوا پخش شده و میتوانند گلهایی را که ممکن است فاصله زیادی از گل مبدأ داشته باشند بارور کنند، البته بسیاری از گیاهان برای گرده‌افشانی نیاز به کمک حشرات دارند. در میان حشرات زنبورعسل بیشترین نقش را در این زمینه دارد. درواقع حشرات با گرده‌افشانی کیفیت و کمیت محصولات را افزایش می‌دهند.

تولید برخی از فرآورده‌های غذایی و تجاری

برخی از حشرات محصولاتی تولید می‌کنند که مورد استفاده انسان قرار میگردد و به برخی از آن‌ها اشاره میشود:

• عسل و موم که توسط زنبورعسل و برخی از گونه‌های خانواده زنبورعسل تولید میشود.
• ابریشم که توسط پروانه کرم ابریشم و برخی از حشرات این خانواده تولید میشود.
• برخی مواد آرایشی
• و…

به‌طورکلی نقش حشرات مفید در افزایش تولیدات گیاهی بسیار چشمگیر است و از این طریق سالانه صدها میلیارد دلار به انسان سود می رسانند.

کمک در تحقیقات و ساخت داروهای جدید

نقش حشرات در پیشرفت های پزشکی و کارهای آزمایشگاهی بسیار پررنگ است درواقع حشرات یکی از بهترین موجودات آزمایشگاهی هستند و تاکنون دستاوردهای فراوانی برای انسان به ارمغان آورده‌اند که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می شود:

• کشف اصول علم ژنتیک به کمک مگس سرکه
• ساخت داروی آلانتوئین از لارو مگس ها که برای پانسمان زخم ها مورد استفاده قرار می گیرد
• ساخت دارویی از بدن زنبورعسل برای درمان دیفتری، سرخک، تورم همراه با سوزش و التهاب و …
• بهبود و درمان بسیاری از بیماری ها با استفاده از نیش زنبور
• و…

نظافت محیط‌ زیست

حشرات با از بین بردن فضولات و لاشه حیوانات محیط‌ زیست را به‌سرعت تمیز می‌کنند و اگر کمک حشرات نباشد محیط اطراف ما به‌سرعت پر از مواد زائد و آلوده میشود. به‌عنوان‌مثال سوسک های سرگین، فضولات حیوانات را به شکل گلوله های کوچک درآورده و به زیر خاک می برند تا روی آنها تخم‌گذاری کنند و از این طریق محیط را از این فضولات پاک می کنند.

کنترل آفات و ممانعت از تکثیر سریع آن‌ها

برخی از حشرات مفید، با شکار حشرات مضر در عرصه طبیعت آن‌ها را کنترل میکنند و اجازه تکثیر سریع را به آن ها نمیدهند و از این طریق به ایجاد تعادل در محیط‌ زیست کمک شایانی مینمایند که در ادامه برخی از این حشرات مفید را به‌طور خلاصه معرفی خواهیم کرد.

۱. کفشدوزک‌ Ladybird beetle

این حشرات مفید در تمام دوران زندگی خود از مرحله لاروی گرفته تا زمانی که به حشره بالغ تبدیل میشوند، شکارچی بوده و با تغذیه از آفات مکنده مخصوصاً، شته‌ها و شپشک‌های نباتی نقش بسزایی در کنترل آن‌ها دارند. کفشدوزک ها با حضور در مناطقی که مورد هجوم آفات قرار گرفته از آن‌ها تغذیه کرده و جمعیت آن‌ها را کنترل میکنند و اگر جمعیت آفات به حدی کاهش یابد که غذای کافی برای تغذیه کفشدوزک‌ها نباشد به مناطق دیگر مهاجرت میکنند و به‌این‌ترتیب مناطق مختلف را از وجود آفات پاکسازی میکنند. در کشور ما نیز از کفشدوزک برای مبارزه بیولوژیک با آفاتی مثل شپشک استرالیایی و شپشک آرد آلود (خصوصاً در شمال کشور و بر روی بوته های چای و درختان مرکبات) استفاده میشود.

۲. شیخک (آخوندک) Praying mantis

این حشرات در مراحل پورگی و همچنین حشره کامل، به‌طور دائم با شکار حشرات دیگر از آن‌ها تغذیه می‌نمایند. این حشرات مفید به‌طور دسته‌جمعی، تخم‌های خود را در کیسه های مخصوص و روی شاخه‌های گیاهان مختلف قرار می‌دهند که در اکثر باغات و درختان به چشم می‌خورد.
نکته: شیخک ها در صورت کمبود غذا ممکن است به همنوع خواری (Cannibalism) روی آورند.
شیخک ها کم‌تحرک بوده و معمولاً منتظر شکار می مانند و از حشراتی چون ملخ‌ها، سیرسیرک‌ها، زنبورها، پروانه‌ها، مگس‌ها و….تغذیه می کنند.

۳. آسیابک‌ Drag flies

آسیابک ها شباهت زیادی به سنجاقک‌ها دارند ولی می توان آن‌ها را از اندازه بزرگ‌تر و همچنین تعداد بال هایشان (آسیابک‌ها دو جفت ولی سنجاقک ها یک جفت بال دارند) از سنجاقک ها تشخیص داد. آسیابک‌ها به رنگ‌های مختلف در طبیعت دیده می شوند. این حشرات مفید معمولاً با پرواز سریع در محل های تجمع آب مثل جویبارها و استخرها، در آسمان به شکار حشراتی مثل پشه ها و مگس¬ها می پردازند.

۴. بالتوری سبز Green lacewings

بالتوری ها در مرحله لاروی با شکار و تغذیه از شته ها، شپشک های نباتی و دیگر حشرات مکنده و همچنین تغذیه از تخم شب پره ها، جمعیت این آفات را کاهش می دهند. تخم این حشرات مفید به‌ وسیله یک ساقه ابریشمی نسبتاً بلند روی برگ، ساقه و یا شاخه درختان چسبیده و در طبیعت به‌وفور قابل‌مشاهده است. حشرات کامل بالتوری، از دانه گرده، شهد نباتی و عسلک دفعی شته ها، تغذیه می‌کنند.

۵. زنبورهای شکارچی Common wasps

این زنبورها یا به‌طور مستقیم با شکار حشره آفت به تغذیه از آن می پردازند و یا مانند زنبور تریکوگراما که یکی از کوچک‌ترین زنبورهای پارازیت است با قرار دادن تخم خود در داخل بدن میزبان یا تخم آفت، شرایطی را به وجود می‌آورد تا نسل بعدی به‌ محض خروج از تخم و در طول مراحل تکاملی زندگی خود، بتواند با استفاده از محتویات بدن میزبان رشد کند و درنهایت حشره میزبان (آفت) از بین می رود.

۶. سن‌های شکارگر True bugs

این حشرات تعداد زیادی از آفات نباتی (شته، شپشک های نباتی، سخت بالپوشان، پروانه¬ها، کنه‌ها و…) را شکار کرده و مورد تغذیه قرار می دهند. این حشرات مفید به مراحل مختلف رشدی آفت صدمه زده و با تزریق برخی از آنزیم‌ها به داخل بدن میزبان محتویات بدن آن ها را تخریب کرده و سپس این مواد را بیرون می‌کشند و از این طریق باعث مرگ آفات می شوند. چون این حشرات مفید به علت تغذیه توأم پوره و حشره کامل از یک میزبان، در تقلیل جمعیت آفات نباتی نقش پررنگی ایفا می کنند در مقایسه با سایر حشراتی که در مبارزات بیولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

۷. شیر مورچه Antlions

این حشره درواقع نوعی بالتوری است و در خاک‌های نرم رودخانه و مزارع و جاده‌های خاکی به شکار می پردازد. این حشره مفید تخم های خود را در خاک‌های نرم قرار داده و لارو آن خاک اطراف خود را به شکل یک قیف درمی‌آورد و چون خاک خیلی نرم است دیواره این گودال بسیار لغزنده می شود به‌طوری‌که حشرات در صورت سقوط در این گودال به‌راحتی نمی‌توانند از آن خارج شوند و لارو شکارچی که در انتهای گودال کمین کرده است این حشرات آفت را شکار می کند. شیر مورچه بیشتر در نواحی جنوب و جنوب غربی آمریکا یافت شده و از حشراتی چون: مورچه، سوسک‌ها و … تغذیه می کند.

۸. مگس‌های شکارچی Flies predators

مگس های شکارچی جزء راسته دو بالان هستند و معمولاً فعالیت حشره‌خواری در این راسته، فقط منحصر به یکی از مراحل رشد (لارو یا حشره کامل) است. بیشتر حشرات این راسته شکارچی و برخی گونه‌ها نیز انگل هستند. این حشرات معمولاً در مرحله لاروی شکارچی محسوب می‌شوند به‌عنوان‌مثال لاروهای مگس سیرفید (خانواده Syrphidae) شکارچی هستند و حشرات کامل معمولاً از شیره گیاهان و عسلک دفعی حشرات مکنده تغذیه می‌کنند. برخی از آفاتی که موردحمله لاروهای شکارچی قرار میگیرند شامل: برخی از شته، موریانه، زنبورها و…میباشند.

جمع‌بندی

حشرات مفید زیادی در طبیعت زندگی میکنند که با استفاده از آن‌ها علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف سموم و برخی دیگر از هزینه‌ها میتوانیم کیفیت و کمیت محصولاتمان را نیز افزایش دهیم و از این طریق به سود سرشاری دست یابیم، از طرفی با کاهش مصرف سموم به حفظ سلامت مزرعه خود و محیط‌ زیست کمک میکنیم. البته باید توجه داشته باشیم که استفاده از این حشرات نیاز به رعایت برخی اصول دارد و باید محیط را برای زندگی این حشرات آماده کنیم و در مصرف سموم شیمیایی دقت بیشتری کنیم و در حفظ این حشرات مفید توجه بیشتری داشته باشیم.

بازنویسی: مهندس پورتراب
ویرایش فنی: مهندس قهاری
تاریخ بروز رسانی: ۱۳۹۸/۰۴/۱۸