خاک سطحی (Topsoil) چیست و چه مزایایی دارد؟

مقدمه

منظور از لایه سطحی خاک جایی است که مواد مغذی به گیاهان تحویل داده می‌شود، در خاک سطحی آب جذب می‌شود، نور خورشید به روند رشد کمک می‌کند و حیات‌وحش و میکروارگانیسم‌ها به طرق مختلف با گیاه تعامل دارند. به‌طور خلاصه، جایی است که “جادو” اتفاق می‌افتد. در مناطقی که شرایط آب و هوایی یا جنگل‌زدایی باعث از بین رفتن خاک سطحی شده است، کشاورزی می‌تواند تحت اثرات منفی قرار گیرد و منجر به کمبود غذا، گرسنگی حیات‌وحش و سایر پیامدهای فاجعه‌بار شود.

تعریف

خاک سطحی چیست؟

از نظر فنی، خاک سطحی به لایه­ی بالای خاک در هر باغ یا حیاط یا مزرعه اشاره دارد. معمولاً وقتی از خاک سطحی صحبت می‌شود به عمق بین ۵ تا ۲۰ سانتی‌متری اول خاک اشاره دارد. خاک سطحی مولدترین و مهم‌ترین بخش خاک در کشاورزی است.

مزایای افزودن خاک سطحی برای گیاهان

اگر آن‌قدر خوش‌شانس هستید که مزرعه یا باغ شما از خاک سطحی کاملی برخوردار باشد، نیازی به اصلاح یا افزودن خاک سطحی ندارید؛ اما به‌طورکلی، اکثر خاک‌ها گاه‌به‌گاه از اضافه کردن خاک سطحی سود می‌برند. خاک سطحی می‌تواند در فصول بارانی شسته شود و در معرض فرسایش قرار گیرد یا در حین پروژه‌های ساختمانی جابجا شود. مواد مغذی آن می‌تواند توسط جمعیت زیاد علف‌های هرز، تردد زیاد در محل یا تماس با مواد خارجی و آفتاب تخلیه شود.

همه ما در مورد اهمیت تناوب زراعی در کشاورزی مطالب زیادی شنیده‌ایم: این عمل به‌منظور حفظ خاک سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک یا کاهش مواد مغذی با تغییر نوع گیاهان یا محصولات رشد یافته در هر فصل انجام می‌شود. بیشتر باغداران دوست دارند ۳ یا ۵ سانتیمتر خاک سطحی تازه در سال به باغ سبزیجات خود اضافه کنند. اگر بستر گل یا گیاهان شما تمایل به خشک شدن دارد یا در معرض مواد آلی قرار دارد که اسیدیته آن را افزایش می‌دهد (مانند سوزن کاج)، افزودن خاک سطحی تازه ترکیب آن را بهبود می‌بخشد و pH خاک را به حالت خنثی (pH مورد نیاز برای رشد اکثر گیاهان زراعی) نزدیک می‌کند. برای اطمینان از شرایط مطلوب رشد، در صورت نیاز خاک سطحی را اضافه کنید. افزودن خاک سطحی می‌تواند زهکشی را بهبود بخشد، مواد مغذی خاک را غنی کرده و بافت بهتری را برای خاک ایجاد کند و کاشت و وجین را بسیار ساده‌تر کند.

انواع خاک سطحی

خاک سطحی معمولاً بر اساس بافت و ترکیب آن توصیف می‌شود که تحت تأثیر انواع مواد معدنی و موادی است که خاک به‌طور طبیعی در خود دارد. اغلب خاک سطحی نشان‌دهنده ماهیت زمین‌شناسی آن منطقه است. انواع خاک نیز بر اساس اندازه ذرات موجود در آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند که مستقیماً به بافت آن‌ها ارتباط دارد. شش نوع اصلی خاک سطحی وجود دارد.

۱. خاک رسی

این یک نوع خاک سنگین است که در زمستان مرطوب و سرد می‌ماند، اما در تابستان تمایل به خشک شدن دارد. برخی از خاک‌های رسی آن‌قدر ضخیم هستند که درواقع برای ساخت ظروف سفالی استفاده می‌شوند. خاک‌های رسی اغلب فاقد هوادهی و زهکشی مناسب هستند. آن‌ها می‌توانند به راحتی فشرده شوند و حفر آن سخت است. خاک رسی معمولاً به اصلاحاتی نیاز دارد تا برای باغبانی و کشاورزی مناسب شود، اما برخی از گیاهان قوی در آن به خوبی رشد می‌کنند.

۲. سیلت

سیلت خاکی با بافت خوب است. رنگ این خاک معمولاً روشن است و رطوبت را به خوبی حفظ می‌کند؛ و تمایل به داشتن pH خنثی دارد و نسبتاً غنی از مواد مغذی است.

۳. خاک شنی

خاک شنی رنگ روشن دارد. معمولاً از نظر مواد مغذی فقیر و خاکی سبک است و زهکشی بالایی دارد. برای به دست آوردن بافت خوب، ترکیب خاک شنی با سایر خاک‌های سنگین‌تر می‌تواند مفید باشد، اما خاک شنی به تنهایی مستعد شستشو یا باد بردگی آسان است و فرسایش آن یک مشکل جدی است.

۴. خاک لومی

خاک لومی ترکیبی از سیلت، خاک رس و خاک شنی با بافت متوسط است. یک خاک مطلوب برای کشاورزی که اغلب غنی از مواد آلی، با بافت مناسب برای کاشت و زهکشی خوب است.

رنگ آن تیره است و وقتی به هم فشرده می‌شود شکل خود را حفظ می‌کند. لوم معمولاً به لومی شنی یا لومی رسی طبقه‌بندی می‌شود.

۵. خاک گچی

خاک گچی دارای رنگ روشن، متخلخل و حاوی مقادیر زیادی سنگ آهک یا کربنات کلسیم است که آن را بسیار قلیایی می‌کند.

۶. زغال‌سنگ نارس

زغال‌سنگ نارس خاکی سبک است و حاوی مواد آلی است. دارای زهکشی عالی می‌باشد. خاک‌های زغال‌سنگ نارس به‌طور طبیعی در بسیاری از نقاط یافت نمی‌شوند، بنابراین زغال‌سنگ نارس اغلب برداشت می‌شود و برای استفاده در اصلاحات و مخلوط‌های خاک به‌منظور بهبود بافت و زهکشی خاک کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تفاوت خاک سطحی باغچه با خاک گلدان چیست؟

به‌طورکلی خاک سطحی باغچه بسیار سنگین‌تر از خاک گلدان است. خاک‌هایی که به صورت تجاری به‌عنوان خاک باغچه یا گلدان به فروش می‌رسند (مانند ورمیکولیت یا پیت ماس) اغلب موادی برای سبک و پوک شدن بافت خاک هستند. آن‌ها می‌توانند به خاک‌های رسی جهت سبک کردن آن اضافه شوند؛ و برای رشد گیاهان در ظروف کشت و گلدان‌ها مفید هستند. برخی از خاک‌ها دارای مواد آلی اضافی هستند تا مواد مغذی را برای محصولات زراعی و گل‌ها تأمین کنند. خاک‌های گلدان را نمی‌توان به تنهایی در بستر باغ یا زمین‌های کشاورزی استفاده کرد، زیرا بسیار سبک هستند و نمی‌توانند رطوبت را به‌طور مؤثر حفظ کنند.

نحوه استفاده از خاک سطحی

شما می‌توانید خاک سطحی را به روش‌های مختلف به دست آورید. برای مقادیر زیاد، خرید عمده آن می‌تواند گزینه خوب و اقتصادی باشد. برخی خاک‌های سطحی که به صورت عمده فروخته می‌شوند دارای کمپوست هستند. خاک‌های سطحی را می‌توانید در کیسه‌هایی که معمولاً از ۲۰ تا ۴۰ پوند وزن دارند خریداری کنید.

در هر زمانی می‌توانید از خاک سطحی استفاده کنید، اما بیشتر باغداران و کشاورزان دوست دارند آن را در بهار قبل از کاشت به خاک اضافه کنند. همچنین ممکن است در پاییز به‌عنوان یک لایه سطحی به بالای خاک اضافه شود که این عمل اجازه می‌دهد مواد مغذی به خوبی در خاک تجزیه شوند. همچنین می‌توانید خاک سطحی را با افزودن به گودال‌هایی که بوته‌ها در آن کشت شده‌اند به مزارع اضافه کنید. شما می‌توانید یک لایه از خاک سطحی را قبل یا بعد از کاشت در مزرعه و روی خاک پخش کنید.

اگر خاک سطحی که خریداری می‌کنید تا حدودی متراکم و فشرده است می‌توانید قبل از پخش کردن آن در باغ، آن را در یک چرخ‌دستی یا روی یک پارچه برزنت مخلوط کنید. همچنین می‌توانید مواد موردنظر خود جهت اصلاح خاک مزرعه مانند پیت ماس، کمپوست، کود یا سایر مواد آلی را توسط یک بیل یا بیلچه با خاک خود مخلوط کنید. می‌توانید خاک را با استفاده از بیل و سپس تراز کردن آن با چنگک یا جارو پخش کنید. اسپری کردن خاک سطحی با آب پس از پخش کردن به تثبیت آن در محل کمک می‌کند.

جمع‌بندی

خاک سطحی اهمیت زیادی در تولید مواد غذایی و بخش کشاورزی دارد. خاک سطحی معمولاً بر اساس بافت و ترکیب آن توصیف می‌شود که تحت تأثیر انواع مواد معدنی و موادی است که خاک به‌طور طبیعی در خود دارد. اغلب خاک سطحی نشان‌دهنده ماهیت زمین‌شناسی آن منطقه است. انواع خاک نیز بر اساس اندازه ذرات موجود در آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند که مستقیماً به بافت آن‌ها ارتباط دارد. خاک رسی، خاک شنی، سیلت، خاک لومی، گچ و زغال‌سنگ نارس انواع اصلی خاک سطحی هستند.