بیماری های برگ درختان

مقدمه

 شاید برگ مهمترین جز در یک گیاه به شمار آید و وجود گیاه و نیز ادامه حیات آن مربوط به تولید برگ باشد. اگر برگ از سلامت کافی برخوردار نباشد و یا حجم کمی داشته باشد، میزان مواد غذایی تولیدی در گیاه کاهش یافته و در نتیجه فعل و انفعالات طبیعی گیاه دچار اختلال می شود. بنابراین برگ بایستی شاداب و سالم باشد. آفات و بیماری های گوناگونی می توانند این شادابی و سلامت را از برگ های درختان بگیرند. عوامل قارچی، باکتریایی و ویروسی از جمله موارد بیماری زا هستند که می توانند بر روی برگ درختان فعالیت کرده و آنها را دچار بیماری بکنند. این عوامل سبب لوله شدن برگ ها، ایجاد لکه بر روی آنها، سوراخ شدن آنها و یا تغییر رنگ آنها می شود که تمامی این موارد در نهایت سبب کاهش فتوسنتز گیاه و همچنین کاهش تولید مواد غذایی و قندی در نتیجه فتوسنتز می شود. بیماری هایی که بر روی برگ درختان علائم ایجاد می کنند می توانند به عنوان یک عامل هشدار دهنده به باغداران عمل کرده و از بروز آلودگی های شدیدتر بر روی میوه ها جلوگیری به عمل بیاورد. در این مقاله شما را با مهمترین بیماری‌هایی که ممکن است بر روی برگ درختان مختلف اتفاق بیفتد آشنا خواهیم کرد و روش های کنترل آنها را به شما معرفی می کنیم.

 اهمیت برگ برای درختان

 برگها کارخانجات غذاسازی برای درختان هستند. اگر تنها چند ماه از فصل رویش، درخت فاقد برگ باشد آسیب جدی به درخت وارد شده و ممکن است که از بین برود. ریشه ها برای جذب آب نیازمند برگ ها هستند چرا که این برگها هستند که عمل تبخیر، تعریق و تعرق را انجام داده و در نتیجه به ریشه این اجازه را می دهند تا آب و مواد غذایی را از خاک دریافت کند. برگ با تولید مواد قندی طی فرآیند فتوسنتز به تمامی اعضای گیاه غذا رسانی می کنند و در واقع تامین کننده انرژی درختان همان برگ ها هستند. علاوه بر این برگ ها نقش مهمی در ایجاد سایه اندازی بر روی میوه های جوان و محافظت آنها از گزند آفتاب سوختگی می باشند.

 همانطور که مشاهده شد برگها دارای عملکرد چندگانه و بسیار مهمی در درختان هستند. اگر به هر طریق سلامت و شادابی آنها تهدید شود، سلامت کل درخت به خطر افتاده و ممکن است آسیب‌های بسیار جدی به آن وارد شود، فارغ از اینکه عدم سلامت برگها تأثیر بسیار منفی در اندازه و میزان میوه تولیدی گیاهان نیز دارد. درختانی که دارای برگهای ضعیف و بیمار هستند نمی تواند غذا رسانی مناسبی به میوه‌ها انجام داده و در نتیجه دچار ریزش میوه ها شده و یا اینکه میوه درختان کوچک باقی می‌ماند.

عوامل بیماری‌زا نظیر قارچ ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها از جمله مواردی هستند که می‌توانند برگ درختان را مورد هدف قرار داده و آن ها را دچار بیماری بکنند که در ادامه با مهمترین این عوامل بر روی درختان میوه آشنا خواهید شد.

۱-سفیدک های سطحی

این عوامل بیماری‌زا دسته ای از قارچ ها هستند که می‌توانند روی گونه‌های مختلف گیاهی ایجاد بیماری کنند. سفیدک سطحی با ایجاد یک لایه نازک پنبه مانند بر روی سطح برگها، به خصوص در اوایل فصل سبب می‌شوند تا سطح فتوسنتزی کاهش پیدا کند. سفیدک سطحی یا پودری غالباً بر روی سطح برگها دیده شده و تمایل دارند که به برگ‌های جوان تر حمله کند در نتیجه حمله این دسته از قارچ ها، ممکن است برگها بدشکل شده و یا کوچک باقی بمانند. سفیدک های سطحی می توانند با اندام های مکنده خود از سلولهای برگی تغذیه کرده و مواد مغذی آنها را استفاده کنند. این دسته از بیمارگر ها ممکن است به جوانه ها، سرشاخه ها و میوه ها نیز حمله کنند.

 سیب، گلابی، هلو، شلیل، آلو و بادام جز درختانی هستند که بیشتر به این بیماری دچار می شود. با گرمتر شدن هوا و افزایش تابش نور خورشید میزان آن نیز کاهش پیدا می‌کند.

 جمع آوری بقایای آلوده ناشی از سال قبل ریخته شده در کف باغات و همچنین حذف سرشاخه‌های آلوده بسیار کمک می‌کند تا این بیماری در سال آتی کاهش پیدا کند سمپاشی زمستانه با مخلوط بردو و همچنین سمپاشی بهاره با سمومی نظیر پنکونازول، کرزوکسیم متیل، اکسی کلرور مس و بردو نیز در کاهش میزان بیماری موثر است.

۲- سفیدک های داخلی

برخلاف سفیدک سطحی، سفیدک های داخلی علاقه دارند که آلودگی خود را در داخل برگ و سطح زیرین برگ ایجاد کنند. گرچه میزان وقوع سفیدک های داخلی بسیار بسیار کمتر از سفیدک های سطحی در باغات است اما همچنان به عنوان یک بیماری مهم محسوب می‌شوند. سفیدک های داخلی علاوه بر تغذیه مستقیم از برگها می توانند باعث بدشکلی آنها و یا ریزش برگها شود. گونه‌های مختلف درختان می توانند به این بیماری دچار شوند. گرچه این بیماری بیشتر در نواحی مرطوب و با دمای پایین مشاهده می گردد و اکثر مناطق ایران با آن مشکلی ندارد.

 در صورت بروز سفیدک داخلی در باغات می‌توان از سمومی نظیر متالاکسیل و یا فوزتیل آلومینیوم برای کاهش علائم بیماری استفاده کرد.

۳- لکه برگی های قارچی

 شاید لکه برگی ها مهم ترین و شناخته شده ترین بیماری بر روی برگ درختان محسوب شود. از آنجایی که علائم بیماری لکه برگی درختان کاملا مشهود است بنابراین جزء اولین بیماری هایی هست که باغداران با آن روبه‌رو می‌شود. گونه های مختلف قارچی می‌توانند بر روی برگ درختان مختلف ایجاد بیماری کنند. به عنوان نقطه مشترک همه این گونه ها می توان گفت که لکه برگی درختان در مراحل ابتدایی آلودگی به شکل نقاط بسیار کوچک زرد رنگ و یا رنگ پریده بر روی برگها مشاهده می‌شود که در ادامه این لکه‌ها گسترش یافته و اندازه های بزرگ تری به خود میگیرد. لکه ها در مرکز خود دچار بافت مردگی یا نکروز شده و حاشیه آنها به رنگ قهوه ای مایل به قرمز تبدیل می‌شود. در نتیجه بروز این آلودگی ممکن است بخش وسیعی از برگها از بین رفته و میزان فتوسنتز به شدت کاهش پیدا کند. لکه های برگی که توسط قارچ ها بر روی برگ درختان ایجاد می‌شوند معمولاً شکل خاصی نداشته اما غالباً دایره ای شکل هستند.  در برخی از موارد ممکن است که لکه های ایجاد شده به شکل دوایر متحدالمرکز و یا به اصطلاح موجی شکل بر روی برگها ظاهر شود.  در هر صورت لکه برگی می تواند میزان فتوسنتز را کاهش داده و باعث ریزش برگها و یا حتی میوه ها نیز شود. برای مبارزه با این دسته از بیماری ها بهتر است که سمپاشی زمستانه انجام پذیرفته و بقایای آلوده ناشی از سال پیش از کف باغات جمع آوری و معدوم شوند. برای مبارزه شیمیایی با این دسته از بیماری ها می توان از سمومی نظیر مانکوزب، کاپتان، دودین، اکسی کلرور مس و یا مخلوط بردو استفاده کرد.

۴-لکه برگی باکتریایی

 دسته دیگری از بیمارگر ها باکتری هایی هستند که می توانند بر روی برگ ها ایجاد بیماری کنند. باکتری ها تمایل دارند که در آب و هوای خنک و مرطوب فعالیت داشته باشد بنابراین در مناطقی که چنین وضعیتی را دارند بیشتر مشاهده می شود. همچنین در باغاتی که هرس به درستی انجام نشده است و در نتیجه داخل تاج درختان از رطوبت بالایی برخوردار است ممکن است این بیماری با شدت بیشتری مشاهده گردد.  لکه برگی باکتریایی همانند لکه های برگی قارچی آلودگی خود را به صورت لکه های آب سوخته و یا رنگ‌پریده کوچک آغاز می‌کنند. معمولاً در لکه برگی های ناشی از باکتری، تعداد لکه ها بیشتر از لکه برگی قارچی بوده و این لکه ها به شکل زاویه دار و محدود به رگبرگها مشاهده می‌شوند. در نتیجه لکه های ایجاد شده به شکل اشکال هندسی زاویه دار در می آیند.  باکتری ها سرعت انتشار بسیار بالایی داشته و می‌تواند به سرعت بخش وسیعی از باغ را درگیر کند به خصوص در بارندگی‌های بهاره این موضوع دارای اهمیت بیشتری است.

 برای مبارزه با این دسته از بیماری ها نیز می توان از انواع ترکیبات مسی شامل اکسید مس، اکسی کلرور مس و یا ترکیب برد و استفاده کرد.

۵-لکه غربالی 

این دسته از بیماری‌های قارچی شباهت بسیار زیادی به لکه برگی ها دارند با این تفاوت که پس از گذشت مدت کوتاهی از ناحیه میانی لکه ایجاد شده که معمولاً به شکل دایره کوچک است، ریزش پیدا کرده و از آنجایی که تعداد این لکه ها بسیار زیاد است، برگ درخت حالت توری یا سوراخ سوراخ به خود می گیرد. لکه غربالی ها همانند لکه برگی ها باعث کاهش فتوسنتز در سطح یرگها شده و یا ممکن است باعث ریزش آنها نیز شود. این دسته از بیمار گرها به برگ‌هایی حمله می‌کنند که کاملاً باز شده اند و بنابراین برگها در مراحل ابتدایی رشد خود از ابتلا به این بیماری مصون هستند.

برای مبارزه با این بیماری نیز مدیریت بقایای گیاهی در انتهای فصل و از بین بردن آنها و یا شخم عمیق آنها از اهمیت بالایی برخوردار است همچنین می توان از سمومی مانند کاپتان، اکسی کلرور مس و یا کلروتالونیل برای مبارزه با آنها استفاده نمود.

۶- لب شتری

 این دسته از بیماری ها بیشتر مختص درخت هایی نظیر هلو و شلیل است. عامل بیمارگر می تواند بر روی برگ های در حال تشکیل در اوایل فصل مستقر شده و در ابتدا علائم خود را به صورت لکه های گسترده رنگ پریده روی برگ ها ایجاد کند. با پیشرفت بیماری لکه ها تبدیل به رنگ نارنجی و سپس قرمز شده و برگ کاملا به دور خود می پیچد. برگ های آلوده پیچیده و به رنگ قرمز هستند. این بیماری راندمان تولید برگ را در گیاه کم کرده و همچنین میزان فتوسنتز را به شدت کاهش می دهد و از آنجایی که ممکن است به مریستم های گیاهی آسیب برسانند در تولید برگهای جدید نیز اختلال ایجاد می کند.

 این بیماری جزء بیماریهای ابتدای فصل است و چنانچه سمپاشی زمستانه به موقع و درست انجام شود تا حد زیادی می‌توان از آنها جلوگیری کرد اما بهتر است همزمان با ریزش گلبرگها و تشکیل میوه ها از سمومی مانند کاپتان، اکسی کلرور مس و یا مانکوزب استفاده نمود.

۷- زنگ ها

 این دسته از قارچ ها گرچه به صورت محدود به درختان میوه حمله می کند اما ممکن است روی گیاهانی مانند سیب و زرشک نیز دیده شود. زنگ ها قارچ هایی هستند که معمولاً دارای دو میزبان می باشند. به طور مثال در زنگ سیب، دو گیاه سیب و سرو، میزبان های یک چرخه از بیماری زنگ هستند. زنگ ها بر روی برگها ایجاد لکه های رنگ پریده‌ ای کردهای که به تدریج تبدیل به رنگ قهوه ای تا نارنجی می شوند. مرکز این لکه ها معمولاً بافت مرده و حاوی اسپورهای قارچ است. خسارت زنگ ها گاهی به حدی است که ممکن است بیش از ۵۰ درصد محصول باغ از دست برود؛ اما خوشبختانه مبارزه با زنگ ها بسیار ساده است.  عدم کاشت زرشک در اطراف مزارع گندم و یا عدم وجود سرویس در اطراف باغات سیب باعث می شود که این بیماری به حداقل ممکن برسد.  سمومی مانند پروپیکونازول نیز برای مبارزه شیمیایی بر علیه این قارچ توصیه می گردد. بایستی توجه داشت که مبارزه شیمیایی باید در اوایل دوره آلودگی انجام گردد تا اثربخشی خوبی به جای بگذارد.

۸- فوماژین

فوماژین یا دوده ای اصطلاحی است که برای قارچ هایی به کار می‌رود که به صورت ساپروفیت بر روی برگ ها رشد می کنند. این موضوع در باغاتی مانند مرکبات به وفور پیدا می شود. در واقع این دسته از قارچها خودشان خاصیت بیماری زایی نداشته اما باعث ایجاد خسارت بر روی درختان می شوند. فوماژین معمولاً بعد از آلودگی به زنجره ها و یا شته ها اتفاق می افتد. این دسته از حشرات بر اثر تغذیه از اندام های گیاهی تولید ماده شیرینی به نام عسلک می کنند که در واقع مکان مناسبی برای رشد قارچ های ساپروفیت از جمله فوماژین است. این قارچ با ایجاد یک لایه سیاه رنگ نازک بر روی برگ ها و یا حتی میوه ها باعث کاهش دریافت نور و در نتیجه کاهش میزان فتوسنتز می شوند. بنابراین مبارزه با حشرات مکنده اولین قدم در کنترل بیماری فوماژین است ضمن اینکه محلول پاشی درختان با ترکیبات صابونی کمک می‌کند تا این قارچ از روی اندام‌های گیاهی شسته شود.

۹-عوارض ناشی از آلودگی های ویروسی

 ویروس ها علائم متنوع و متفاوتی بر روی در برگ درختان ایجاد می کند. غالب این علائم بروز لکه های موزاییکی و یا ابلق بر روی برگ درختان است. ویروس ها گاهی ممکن است شکل برگ ها را نیز تغییر دهند این تغییر شکل می‌تواند بر روی کل برگ و یا به طور مثال روی رگبرگ ها باشد. تسمه ای شدن برگها و یا چرمی شدن آن از جمله مواردی است که در خصوص تغییر شکل برگ ها بر اثر آلودگی های ویروسی مشاهده می شود. ویروس ها ممکن است علائم خاصی بر روی برگها نداشته باشند اما همچنان ایجاد خسارت کنند. برخی از ویروس ها نیز باعث ایجاد زردی عمومی در کل گیاه و از جمله برگ ها می گردند. در همه این موارد راندمان تولید غذای گیاه کاهش می یابد. ضمناً ویروس ها باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیک در کارکرد طبیعی سلولهای گیاهی شده و از آن طریق نیز خسارت دیگری را وارد می کند.

 اغلب ویروس ها دارای ناقل حشره‌ ای هستند و بنابراین مبارزه با حشرات ناقل نظیر شته ها، زنجره ها، زنجرک ها و سایر موارد این چنینی کمک می کند تا درصد آلودگی در باغات کاهش یافته و پراکنش آن نیز کمتر شود. تاکنون هیچ ترکیب شیمیایی مختص کنترل ویروس ها شناسایی نشده است و بنابراین رعایت بهداشت باغی و مبارزه با ناقلین در کنار استفاده از نهال های سالم در باغات جهت کاشت همچنان مهمترین روشهای کنترل این دسته از بیمارگر ها هستند. 

نتیجه گیری

 برگ به عنوان یکی از مهمترین اجزای گیاه نقش مهمی در تولید انرژی و غذای مورد نیاز گیاهان دارد و هر گونه اختلال در این اندام باعث بروز صدمات شدید به کل سیستم درخت می شود. شناسایی و آشنایی با عوامل بیماری زایی که بر روی برگ ها مستقر هستند و آنها را دچار مشکل می کنند از اهمیت بسیاری در باغات برخوردار است. در این مقاله سعی کردیم تا شما را به صورت کلی با مواردی که بر روی برگها ایجاد بیماری می‌کنند آشنا کنیم گرچه تنوع این بیمارگر ها بسیار زیاد بوده و ممکن است بر روی گونه‌های مختلف گیاهی اثرات مختلفی بگذارند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم تا ضمن مطالعه سایر مقالاتی که به صورت تخصصی تر در مورد هر یک از بیماری های درختان نگارش شده است مراجعه فرمایید و یا اینکه با کارشناسان ما در خصوص مشاوره های لازم در تماس باشید.