مهمترین حشرات مکنده گیاهی

 مقدمه

 دسته بزرگی از حشرات تحت عنوان حشرات آفت می توانند بر روی گیاهان مختلف ایجاد خسارت بکنند. نحوه تغذیه این دسته از حشرات بسیار متفاوت بوده و بسته به نوع آن، خسارت روی گیاهان تعیین می شود. از این بین حشرات مکنده با تغذیه از شیره سلولی و یا شیره گیاهی سبب تضعیف درختان و گیاهان مختلف می شوند. حشرات مکنده همچنین می توانند ناقل برخی از بیماری های ویروسی در بین گیاهان نیز باشند و از این جهت نیز ممکن است ایجاد خسارت فراوان بکنند. شناخت این دسته از آفات و آشنایی با روشهای مدیریت آنها به کشاورزان و باغداران کمک می‌کند تا در زمان مناسب و به شیوه ای مناسب با آنها مقابله کند. در مقاله پیش رو شما را با مهمترین آفاتی که از طریق مکیدن شیره سلولی و گیاهی تغذیه کرده و به گیاهان آسیب می زنند آشنا خواهیم کرد و همچنین روش های مدیریت آنها را به شما معرفی می کنیم.

 خصوصیات آفات مکنده

 آفاتی که از طریق مکیدن شیره سلولی و گیاهی تغذیه می کنند، می توانند بر خلاف سایر حشرات در تمامی سنین مختلف زیستی خود این عمل را انجام دهند. در صورتیکه در خصوص آفات جونده، خسارت زایی بیشتر مربوط به مراحل لاروی حشرات است. آفات مکنده برای اینکه بتوانند از سیتوپلاسم و یا مایعات گیاهی استفاده کنند نیاز به اندام تخصصی در ساختار دهانی خود دارند. این اندامهای نیش مانند که گاهی اوقات تحت عنوان استایلت شناخته می شوند در واقع اندام های نی مانندی هستند که دارای سر تیز بوده و ضمن ایجاد حفره کوچک بر روی بافت گیاهی می تواند باعث مکیده شدن شیره سلولی و گیاهی به داخل بدن حشرات نیز بشوند. از نظر عادت تغذیه ای، یک حشره مکنده ممکن است تنها یک بار نیش خود را به داخل سلول گیاه فرو کرده و تا آخر عمر خود از همان محل تغذیه کند و یا اینکه این کار را در محل های مختلف بافت گیاهی انجام دهد.

 آفات مکنده معمولاً نسبت به سایر آفات کوچکتر بوده اما در جمعیت های بزرگتری ظاهر می‌شوند.  برخی از این آفات بعد از تغذیه مواد دفعی خود را به صورت یک مایع چسبناک و سرشار از مواد قندی از خود خارج می کنند که گاهی به آن عسلک نیز گفته می شود. این ماده چسبناک علاوه بر اینکه در تکامل موجود باعث ایجاد مقاومت آفات به شرایط نامساعد مانند باران های شدید و یا مواد شیمیایی می شود،می توانند باعث جلب شدن سایر موجودات مانند مورچه ها و یا قارچ های ایجاد کننده کپک و رشد آن‌ها بر روی این ماده شیرین شوند.

نحوه خسارت زایی آفات مکنده

حشرات آفت مکنده به طور کلی می‌توانند به چهار طریق مختلف ایجاد خسارت بکنند:

اولین راهکار خسارت زایی این دسته از آفات ایجاد ضعف و زوال عمومی در گیاهان است. از آنجایی که این آفات از مواد قندی و شیره سلولی گیاهان به عنوان غذا استفاده می کنند، می توانند راندمان تولید غذا در گیاه را کاهش داده و سبب ایجاد ضعف عمومی در آنها شود.

 دومین راهکار خسارت زایی این دسته از آفات تغییر شکل بافت های گیاهی و کاهش راندمان فتوسنتز و یا تولید برگ در گیاهان است. گاهی حمله این دسته از آفات باعث پیچیده شدن برگ و تغییر شکل ظاهری آن ها و در نتیجه کاهش میزان سطح فتوسنتز کننده در گیاهان می گردد. ضمناً تغذیه این دسته از آفات بر روی جوانه ها نیز ممکن است باعث عدم تشکیل برگ و یا گل بر روی گیاهان شود.

 در سومین حالت خسارت زایی این دسته از حشرات می توانند ابتدا بر روی گیاهان آلوده تغذیه کرده و عامل بیماری زا را به گیاه سالم منتقل کند که از این بین ویروس های گیاهی مهمترین عوامل بیماری زا هستند که توسط آفات مکنده بین گیاهان مختلف جابجا می شوند. در موارد خاص حتی ممکن است ویروس های گیاهی در داخل بدن خود حشره تکثیر کرده و با شدت بیشتری به گیاهان سالم منتقل شود.

و در نهایت چهارمین حالت خسارت زایی این دسته از حشرات ایجاد همان ماده چسبناک شیرین یا به اصطلاح عسلک بر روی گیاهان است که ممکن است سبب ایجاد خسارات ثانویه نظیر رشد قارچ های ساپروفیت بر روی گیاهان و کاهش میزان فتوسنتز بر روی آنها شود. ضمن اینکه این ماده شیرین می تواند تبادلات گازی طبیعی اندام های گیاهی را مختل کرده و دمای داخلی گیاه را افزایش دهد.

 در ادامه با مهمترین آفات مکنده گیاهان آشنا خواهید شد:

۱- شته ها

شته ها معروف ترین و متنوع ترین دسته از حشرات آفت مکنده بر روی گیاهان هستند. این دسته از آفات در جمعیت های بسیار بزرگ و با رشد جمعیت بسیار بالا می توانند در زمان های مختلف سال به گیاهان مختلف حمله کند. دامنه میزبانی این دسته از حشرات بسیار بالا است و تقریبا می‌توان گفت که می‌توانند به تمامی گیاهان موجود در کره زمین حمله ور شود. شته ها با تغذیه از شیره سلولی و مواد قندی گیاهی باعث کاهش راندمان عملکرد گیاه شده و ضمناً با تغییر شکل اندامهای گیاهی خسارت خود را بیشتر وارد می کند. شته ها با تولید عسلک می تواند سبب جلب شدن مورچه ها و همچنین قارچ های ساپروفیت به سمت گیاه شده و خسارات ثانویه را نیز ایجاد کند.

 دسته بزرگی از ویروس های گیاهی نیز می توانند توسط شته ها بین گیاهان منتشر شود. این دسته از آفات از نظر مکان تغذیه بر روی گیاه نیز بسیار متفاوت هستند و برخی از آنها علاقه بیشتری به بافت های نرم و تازه تشکیل شده و یا برگ ها داشته  و دسته دیگر ممکن است به بافت‌های تقریباً چوبی شده حمله ور شوند. به طور مثال شته سبز هلو علاقه به استفاده از مواد سلولی برگ های جوان و سر شاخه ها دارد در صورتی که شته خونی سیب به تنه شاخه های درختان حمله ور می شود.

 خوشبختانه مبارزه با شته ها در اکثر مواقع بسیار آسان است. کفشدوزک ها یکی از شکارگران طبیعی شته ها به شمار می آیند هر کفشدوزک می‌تواند تعداد زیادی از شته ها را در طول یک روز از بین ببرد بنابراین استفاده از کفشدوزک ها می تواند یک راهکار بیولوژیک برای کاهش جمعیت شته در باغات و مزارع باشد. استفاده از مواد صابونی و محلول پاشی آنها بر روی گیاهان نیز باعث کاهش جمعیت این دسته از آفات می شود. شته ها نسبت به ترکیبات گوگردی نیز بسیار حساس هستند و پاشش این دسته از مواد معدنی بر روی گیاهان نیز می توان جمعیت های آنها را در هم بشکند. سموم شیمیایی مختلفی نیز برای مبارزه با شته ها معرفی شده که مهم‌ترین و معروفترین آنها کنفیدور یا ایمیداکلوپراید می باشد گرچه سموم دیگری نظیر مالاتیون و دی کلرووس نیز بر روی جمعیت های  شته ها بسیار موثر است.

۲- پسیل ها

 پسیل ها نیز دسته ای از حشرات مکنده هستند که در زمان پورگی خود می توانند به صورت مکنده عمل کرده و خسارات شدیدی بخصوص به درختان وارد کنند. گلابی و پسته درختانی هستند که بیشتر تحت تاثیر این دسته از آفات قرار می گیرند. میزان عسلک تولیدی پسیل ها بر روی این دو درخت بسیار بالا است و همین امر اجازه می دهد تا دوران بلوغ خود به‌خوبی از شرایط نامساعد محیطی حفظ شوند. پسیل ها می توانند بر روی رگبرگها شامل رگبرگ اصلی و یا فرعی مستقر شده و از مواد قندی گیاهی تغذیه کنند. پسیل ها با ایجاد لکه های نکروزه ممکن است باعث ریزش برگها نیز شوند. تحرک پسیل ها در مقابل شته ها بسیار ناچیز بوده ولی همانند آنها به صورت گله ای به درختان حمله‌ ور می‌شوند و سرعت رشد و تکثیر بالایی نیز برخوردار هستند. انتخاب زمان مناسب جهت مدیریت پسیل ها از اهمیت بسیاری برخوردار است. تقویت گیاهان با مواد حاوی کلسیم و سیلیسیوم اجازه می‌دهد تا دیواره سلولی گیاهان تقویت شده و در نتیجه میزان خسارت پسیل به درختان کمتر شود. انواع سموم سیستمیک مانند ایمیداکلوپراید و استامی پراید نیز بر روی این دسته از آفات مکنده موثر گزارش شده است اما بایستی در نظر داشت که راندمان مبارزه با این حشرات زمانی بالا خواهد بود که لایه عسلک ایجاد شده ناشی از تغذیه این دسته از آفات بر روی گیاهان قبل از مصرف سموم به صورت کامل از بین رفته باشد.

۳ –  کنه ها

 کنه ها دسته بزرگی از حشرات هستند که در جمعیت های بسیار بزرگ به گیاهان مختلف حمله ور می شوند. گوناگونی کنه ها در محیط بسیار بالا است و از آنجایی که حشراتی بسیار ریز و میکروسکوپی به شمار می آیند می تواند حتی با وزش باد نیز جابجا و منتقل شوند. کنه ها با استفاده از اندام تخصصی مکنده خود سلول های گیاهی را مورد هدف قرار داده و با سوراخ کردن آنها و تغذیه از شیره سلولی باعث از بین رفتن آنها می شوند. یک کنه در طول زندگی خود ممکن است صدها سلول را از بین ببرد و در نتیجه به برگ حالت سوخته یا خاکی رنگ بدهد. گیاهان آلوده به کنه بخصوص در برگ های خود به رنگ قهوه ای تا نقره‌ای در آمده و برگ حالت خشکیده به خود می گیرد. از آنجایی که نرخ رشد کنه ها و افزایش دسته های جدید آنها بسیار بالاتر از سایر حشرات است مبارزه با آنها نیز بسیار دشوارتر می باشد. این حشرات به سرعت نسبت به حشره کش ها مقاومت از خود نشان داده و بعد از مدتی خود را مجدداً احیا می کنند. یکی از راهکارهایی که برای مبارزه با این دسته از آفات پیشنهاد شده است استفاده از کنه های شکارگری است که به صورت مستقیم از کنه های آفت گیاهی تغذیه و جمعیت آن ها را کاهش می دهند. مورد دیگری که در مورد کنه حائز اهمیت است آن است که این دسته از آفات در برخی از گونه های خود توانایی تولید گال را دارند. گال ها اندام هایی هستند که از تغییر شکل سلولهای گیاهی حاصل می شوند و معمولاً به شکل غده و یا هر گونه ناهنجاری دیگری بر روی برگها و یا شاخه ها دیده می شوند. کنه های گالزا علاوه بر خسارت مستقیمی که به گیاهان وارد می کنند باعث تغییر فیزیولوژیکی اندام های گیاهی شده و راندمان تولید غذای آنها را مجدد کاهش می دهند.

 علاوه بر ترکیبات روغنی و صابونی که باعث خفه شدن کنه ها می شود سمومی مانند آبامکتین، بروموپروپیلات، پروپارژیت، فن پروکسی میت و…  نیز برای کنترل جمعیت کنه ها توصیه شده است.

۴- شپشک ها

 این دسته از آفات مکنده نیز همانند شته ها از شیره سلولی و گیاهی تغذیه کرده با این تفاوت که معمولاً در زیر یک لایه پنبه مانند از خود در برابر عوامل محیطی محافظت می کنند. این دسته از آفات معمولاً در آب و هواهای با رطوبت نسبی بالاتر مشاهده می شوند و مانند شته ها از پراکنش بالایی برخوردار نیستند اما یکی از آفات بسیار مهم در مورد گیاهان گلخانه ای به شمار می آیند. سمومی نظیر اتیون، ایمیداکلوپراید و کلرپیریفوس برای کاهش جمعیت این دسته از آفات بسیار موثر گزارش شده است.

۵ -سپرداران

این دسته نیز دسته ای از آفات به شمار می آیند که علاوه بر داشتن عادت مکنده ای در زیر یک پوشش بسیار مقاوم پنهان شده اند. سپرداران پوشش مقاوم را از سطح غددی که بر روی بدن خود دارند ترشح کرده و به این طریق از شرایط نامساعد محیطی خود را حفظ می کنند. بهترین زمان مبارزه با سپرداران درختان در فصل زمستان و هنگامی است که هیچگونه برگی بر روی درختان وجود ندارد. در این زمان با استفاده از روغن های مخصوص سمپاشی زمستانه می توان یک لایه نفوذ ناپذیر بر روی این حشرات ایجاد نمود و آن ها را بر اثر کاهش میزان اکسیژن از بین برد. سپرداران می تواند به اندام های چوبی شده و یا میوه ها حمله ور شوند گرچه این دسته از آفات می توانند به برگ ها و سرشاخه ها نیز حمله کنند. 

۶- مگس سفید

 مگس سفید یا سفید بالک دسته دیگری از آفات مکنده است که می‌تواند به طیف وسیعی از گیاهان حمله ور شود و از شیره سلولی و گیاهی آنها تغذیه کند. میزان تولید عسلک در مورد سفید بالک ها بسیار اندک است اما از آنجایی که جمعیت بالایی دارند و سرعت تکثیر آنها بالا است به سرعت به حشره کش ها مقاوم شده مبارزه با آنها دشوار است. تمامی سوم سیستمیک که برای سایر حشرات مکنده کاربرد دارند در مورد مگس سفید نیز استفاده می شود گرچه سوم تماسی مانند دی کلرووس نیز بر روی این دسته از آفات بسیار موثر است.

۷-  زنجرک ها

این دسته از حشرات نیز در مراحل پورگی خود دارای عادت تغذیه مکنده هستند.  این دسته از حشرات از پراکنش کمتری نسبت به سایر حشراتی که تا کنون ذکر شد برخوردارند اما همچنان در بسیاری از محصولات زراعی ممکن است ایجاد خسارت های سنگینی بکنند. شناسایی به موقع زنجرک ها و مبارزه با آن ها کمک می کند تا با کمترین استفاده از سموم شیمیایی جمعیت آنها را کاهش داد. نکته مهم در مورد زنجرک ها توانایی بالای آنها در جابجای ویروس های گیاهی است. برخی از این حشرات این توانایی را دارند تا ویروس ها را در داخل بدن خود تکثیر و سپس به بیان ساده منتقل کنند و همین امر باعث می‌شود که در بسیاری از بیماری های ویروسی زنجره ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار باشند. سمومی مانند استامی پراید و ایمیداکلوپراید و نیز اکثر سموم ارگانوفسفره بر روی این دسته از حشرات موثر هستند.

۸-  تریپس ها

آخرین دسته از حشرات مکنده که می توان خسارت های بسیار سنگینی بر روی گیاهان مختلف ایجاد کنند تریپس ها هستند. این حشرات که دارای بدن کشیده و سوزنی شکل هستند در مراحل لاروی و حتی بلوغ خود می‌تواند از شیره سلولی و گیاهی تغذیه کند. گیاهان آلوده به تریپس دارای شکل ظاهری متفاوت نسبت به گیاهان سالم بوده و ممکن است در اندامهای مختلف خود از جمله جوانه ها و میوه ها دچار لکه های نکروزه و یا نقره ای رنگ شود. همچنین ناقل برخی از ویروس های مهم گیاهی نیز است. مبارزه با این دسته از حشرات همانند سایر آفاتی است که در این مقاله به آن اشاره شد.

 نتیجه گیری

 در این مقاله با هشت دسته از آفات مکنده مختلف آشنا شدید. نکته مهم در مورد تمامی آفات مکنده آن است که این آفات به ندرت باعث از بین رفتن کلی گیاه می شود و از آنجایی که حیات و ادامه زندگی آنها وابسته به حیات و ادامه زندگی گیاه است از نظر تکاملی و فیزیولوژیکی باعث از بین رفتن میزبان خود نمی شود اما ممکن از ضعف عمومی و اختلالات بسیار شدیدی بر روی این گیاهان ایجاد کند. شناخت این دسته از آفات کمک می کند که در زمان مناسب نسبت به مدیریت آنها اقدام شود بنابراین با توجه به افزایش جمعیت تصاعدی تمامی این آفات بهتر است رصد دائمی گیاهان مزرعه توسط کشاورزان انجام شده و بلافاصله پس از مشاهده اولین لکه های آلودگی نسبت به مبارزه با آنها اقدام شود. پیشنهاد می شود تا برای مبارزه با این آفات از مشورت با کارشناسان کشاورزی بهره بگیرید تا بهترین و ایمن ترین نتیجه را کسب کنید.