آفات نخیلات

مقدمه

 در ایران واژه نخل مترادف با با میوه خرما تلقی می شود. بخش بزرگی از زمین های نیمه حاره ای موجود در نیمه جنوبی ایران تحت کشت انواع نخیلات از جمله خرما است. خرما یکی از میوه جات محبوب در بین ایرانیان و یک میوه لوکس برای کشورهای سردسیری و اروپایی به شمار می آید. اهمیت کاشت درخت خرما در نواحی جنوبی ایران به حدی بالاست که طی سالیان اخیر از بین رفتن این نخیلات سبب مهاجرت روستا نشینان به سمت شهر ها شده و بسیاری از روستا ها را خالی از سکنه کرده است. خرما همانند سایر گیاهان میزبان آفات گوناگونی نیز هست که ممکن است سبب خسارت‌های فراوان و روی آنها بشود. در این مقاله به بررسی مهمترین آفات نخیلات با تمرکز بر روی میوه خرما در ایران خواهیم پرداخت و راه های مبارزه با آن ها را برای شما شرح خواهیم داد.

 چرا مبارزه با آفات خرما مهم است؟

 همانطور که در مقدمه اشاره شد خرما یکی از میوه جات بسیار مهم، اقتصادی و حتی ارز آور برای ایران است. بخش قابل توجهی از خرمای تولیدی در استان‌ های خوزستان، بوشهر، بندرعباس، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس و ایلام پس از تامین نیاز داخلی به کشورهای خارجی صادر می شود و می توان گفت که بخش بزرگی از اقتصاد روستایی این مناطق وابسته به این گیاه است. متاسفانه طی سال های اخیر با توجه به تغییر اقلیم و تنش های آبی به وجود آمده بر روی باغات خرما، این گیاه شرایط مساعد تری برای میزبانی برخی از آفات داشته است که با توجه به عدم شناخت باغداران نسبت به این آفات، خسارت سنگینی به آن ها وارد شده است تا آنجا که در آلودگی های شدید بخش وسیعی از باغات از بین رفته و نخل ها را دچار خشکیدگی دائمی کرده است. خرما گیاهی تک لپه بوده و هرگونه آسیب به مریستم انتهایی آن سبب عدم رشد و در نهایت خشک شدن آن می شود، بنابراین آفاتی که به هر طریق به این ناحیه مهم و حیاتی حمله کنند بسیار خسارت زا محسوب می گردند.

 در ادامه با مهمترین آفات نخیلات به خصوص خرما در ایران آشنا خواهیم شد:

۱-سرخرطومی حنایی خرما

 این آفت تا سالیان پیش از آفات قرنطینه در ایران بود که از کشور پاکستان وارد استان سیستان و بلوچستان شده بود اما متاسفانه طی سالیان اخیر به دلیل واردات بی رویه  و خارج از عرف بهداشتی پا جوش به استان های مختلف، در سایر مناطق نیز به تدریج مشاهده شده است. بدون شک این آفت مهم ترین و مرگبارترین آفت نخیلات به شمار می‌آید. حشرات بالغ این آفت به شکل سوسک های حدود ۴ سانتی متری و با سر شبیه به خرطوم کج شده رو به پایین هستند. رنگ بالپوش های این حشرات به رنگ قهوه ای تا حنایی است. خسارت عمده این آفت مربوط به مراحل لاروی این حشره می شود. این حشره پس از تخمک گذاری در الیاف و تنه نخیلات، پس از خروج از تخم وارد تنه درختان شده و دسته جات آوندی را از بین می‌برند پس از مدتی این روزها تبدیل به شفیره شده و حشرات بالغ را ایجاد می کنند. در واقع لاروهای این آفت پس از ورود از تنه از بافت داخلی نخل تغذیه کرده و سبب تضعیف آن می‌شود، علائم اولیه به شکل ضعف و بی حالی و همچنین پژمردگی درختان دیده می‌شود که با آبیاری از بین نمی رود پس از مدتی نخل دچار سرخشکیدگی شده و ممکن است به سمت پایین خم شود. تشخیص این آفت در ابتدا بسیار دشوار بوده و باغدار زمانی متوجه آن می شود که درختان دچار آلودگی های بسیار شدید شده اند اما در مراحل اولیه می‌ توان با رصد تنه درختان برای وجود سوراخ هایی که از آن شیرابه و خاک اره بیرون آمده است و یا یا گوش دادن به صدای داخل تنه درخت درحالیکه صدای جویده شدن از آن می آید و یا بوی ترشیدگی ضعیفی که از تنه درخت ساطع می شود، می توان به وجود این آفت شک کرد.

 جهت کنترل این آفت خطرناک بهترین راهکار استتفاده از نهال های  سالم و رعایت اصول قرنطینه‌ای است و در هر صورت نمی بایست که از بافت های گیاهی آلوده در مناطق عاری از این آفت استفاده نمود. پوشاندن تنه با پلاستیک و طناب و استفاده از قرص فسفید آلومینیوم،  گاز سمی را به داخل تمامی سوراخ های ایجاد شده توسط آفت تزریق کرده و باعث از بین رفتن آنها می‌ شود همچنین می‌ توان از خمیر زئوزران و یا سایر خمیر های سمی در سوراخ های  ایجاد شده توسط این آفت استفاده کرد. استفاده از کودهای حاوی کلسیم و سیلیسیم نقشه هر چند جزئی ولی موثر در در جلوگیری از بروز این آفت در نخیلات دارد. تله های فرمونی دیگر راهکار مدیریتی دیگری است که می‌ توان در باغات از آن استفاده نمود.

۲- زنجره خرما

این آفت یکی از آفات مکنده بر روی نخیلات به شمار آمده و می‌تواند در سنین مختلف از شیره گیاهی خرما تغذیه کرده و سبب ضعف عمومی گیاه شود بر اثر تغذیه این آفت از شیره گیاهی فضولات چسبناکی از حشرات خارج شده که خود باعث بروز رشد قارچ های ساپروفیت مانند فوماژین بر روی برگ ها می شود، در نتیجه سطح فتوسنتز کننده کاهش یافته و خسارات بیشتری نیز به نخیلات وارد می گردد. این آفت باعث ضعف عمومی و بی حالی نخل‌ها، زرد شدن برگها و در نهایت خشکیدگی آنها می‌شود.  گیاهان آلوده همچنین دارای میوه های کوچکتر و دارای آب و شیره کمتر نیز هستند. این آفت در دمای پایین شرایط سایه و و هوای مرطوب را می پسندند و بنابراین در باغاتی که تراکم کاشت بالاتری وجود دارد، به وفور یافت می شود. برای مبارزه با این آفات بهتر است که بعد از عمل گرده افشانی از سمومی نظیر دیازینون ، فوزالون و یا  دورسبان طی دو تا سه نوبت استفاده نمود.

۳- شپشک ها و سپرداران

 گونه های مختلفی از شپشک ها و سپرداران می‌ تواند به برگ های نخیلات حمله کرده و با تغذیه از شیره سلولی و دستجات آوندی سبب بروز خسارت در آنها شود. این دسته از آفات ممکن است در مریستم انتهایی نیز حضور پیدا کرده و از برگ های جوان در حال تشکیل تغذیه کنند و همین امر باعث می‌شود تا برگ ها حالت طبیعی خود را از دست داده و حتی در آلودگی های شدید سبب خشک شدن  نخل ها شود. غالب این آفات دارای ترشحات مومی شکل بر روی سطح بدن خود هستند که همین موضوع مبارزه با آنها را اندکی مشکل می کند. 

در کنترل این آفات بایستی توجه داشت تا زمان مناسب برای مدیریت آنها از دست نرود ، معمولاً اوایل بهار و همزمان با ظهور اولین نشانه های آفت بر روی نخل بهترین زمان مبارزه با آن به شمار می آید. و باعث می شود تا ضمن کاهش مصرف سموم عملکرد بهتری نیز از مدیریت این آفات به جایی بماند. پیشنهاد می شود که سم پاشی به شکل زمستانه و بهاره انجام پذیرد. سمومی مانند اتیون و مالاتیون در کنترل این دسته از آفات بسیار موثر هستند اما نکته مهم در عملیات سمپاشی است که بایستی با استفاده از سمپاش های موتوری پر قدرت انجام بپذیرد تا تمامی سطوح موجود بر روی گیاه را پوشش دهد. همچنین استفاده از روغن‌ های امولسیون شونده همراه سموم  برای سم پاشی تنه درختان توصیه می شود. صابون های محلول پاشی نیز کمک بسیاری می کنند تا سطح مومی روی این حشرات از بین رفته و نسبت به سموم حساس تر شوند. باید توجه کرد که استفاده از سموم شیمیایی منحصراً با یک نوع مشخص از آن سموم نباشد تا احتمالاً این آفات به آن سم خاص مقاومت از خود نشان ندهد.

۴- کرم گرده خوار

این کرم در واقع لاروهای شب پره بزرگ خرماست که همزمان با تشکیل گل های نر، به خوشه جات حاوی گرده حمله کرده و ضمن از بین بردن گلها از گرده ها نیز تغذیه می کنند. علاوه بر کاهش میزان گرده این آفات سبب می شوند تا پاتوژن های ثانویه قارچی و باکتریایی نیز به خوشه ها حمله کرده و آنها را به صورت کامل از بین ببرند. در موارد خاص این آفت می تواند به میوه های تازه تشکیل شده نیز حمله کرده و رنگ آنها را از سبز به قهوه ای و یا سیاه درآورند. این آفت در اکثر مناطقی که دارای نخلستان است دیده می‌شود و جز آفات همیشگی این محصولات محسوب می گردد. برای مبارزه با این آفت می توان همزمان با مبارزه با زنجره، از سوم دیازینون و یا دورسبان استفاده نمود.

۵- کرم میوه خوار خرما

این آفت لارو شب پره کوچک خرماست و ترجیح میزبانی آن ارقامی از خرما است که میوه آن به صورت خشک می باشد به طور مثال رقم های خاصوئی و زاهدی بیشترین حساسیت را به این دسته از آفات داشته و رقم مضافتی تقریباً عاری از این آفت است. لاروهای این آفت پس از تفریخ از تخم ها به سمت  مرکز میوه خرما حمله ور شده و با تغذیه از بافت میوه سبب ریزش آنها می‌شود. در آلودگی های جزئی تر ممکن است که میوه و روی خوش ها باقی بماند اما همچنان از نظر کیفی خسارت زیادی به میوه ها وارد می شود. نکته مهم در مبارزه با این آفت زمان کنترل و مدیریت آن است به نحوی که بهتر است کنترل زمانی صورت بگیرد که لارو ها هنوز وارد میوه ها نشده اند. سمومی نظیر دورسبان، دیازینون، مالاتیون و فن والریت می توانند بر روی این دسته از آفات بسیار موثر باشد.

۶-کنه تارتن و یا کنه گردآلود خرما

 این دسته از کنه ها بیشتر بر روی خوشه های میوه دیده می شود و در آلودگی های شدید با تنیدن تار های گرد آلود بر روی میوه ها سبب می شوند تا خوشه ها از دور شبیه به حالتی به نظر بیایند که گویا عنکبوت بر روی آنها لانه کرده است. این تارها در واقع پل های ارتباطی مورد استفاده توسط کنه برای جابجایی در بین میوه جات مختلف و تغذیه از نواحی جدیدتر است. میوه های آلوده به رنگ قرمز تیره تا قهوه ای در آمده و ممکن است ریزش کند. این آفت تقریباً به تمامی ارقام خرما حمله می کند اما در نخیلاتی که  تحت تنش آبی بودند و میزان آبیاری در آنها کاهش یافته است با شدت بیشتری بروز می کند. سمومی نظیر آبامکتین، پروپارژیت، بروموپروپیلات  و ایمیداکلوپراید می تواند در کاهش جمعیت های این آفت موثر باشند اضافه کردن صابون های محلول پاشی به مخزن سوم نیز کمک بسیاری می کند تا اثر بخشی سموم در بین تارهای این آفت بیشتر شود.

۷-سوسک کرگدنی نخیلات

این آفت به خاطر  اندام شاخ مانندی که بر روی سر حشرات بالغ خود دارد به این نام معروف شده است، لارو ها و گاهاً حشرات بالغ می توانند از تنه، قاعده دمبرگ و برگ های جوان و حتی مریستم انتهایی و گاهی میوه ها تغذیه کرده و سبب بروز خسارت در آنها شود. بر خلاف سرخرطومی حنایی خرما این آفت به عمق تنه نفوذ نمی کند و خسارت خود را به صورت سطحی وارد می‌کند بنابراین مبارزه با آنها بسیار آسان تر از سوسک حنایی خرما است. اما زخم‌هایی که لاروهای این آفت بر روی تنه درختان ایجاد می کند می‌تواند مأمن مناسبی برای تخم ریزی سوسک حنایی خرما باشد. بنابراین نخیلاتی که  که به این آفت دچار هستند مستعد برای آفت سرخرطومی حنایی نیز به شمار می‌آید. لاروهای این آفت گاها می تواند به ناحیه طوقه و ریشه نیز حمله کند و در آلودگی های شدید باعث افتادن درخت و از بین رفتن آنها شود.

جمع بندی

 انواع نخل ها به خصوص نخل خرما که در ایران از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است و اشتغال‌ زایی بسیار بالایی برای روستا نشینان داشته است، می تواند درگیر آفات کشنده و مهم می شود. از این رو شاید سوسک حنایی خرما همچنان مهم ترین و مرگبارترین آفت نخل خرما به شمار می آید که متاسفانه طی سالیان اخیر در بسیاری از مناطق دارای نخلستان مشاهده شده است، که به احتمال زیاد منشاء آن استفاده از پاجوش های ناسالم و آلوده به این آفت در مناطق پاک از این آفت بوده است. بنابراین همانطور که گفته شد مباحث قرنطینه ای در مورد این آفات خطرناک مهمترین موردی است که بایستی توسط خود باغداران انجام شود. از آنجایی که خرما یک میوه تازه خوری محسوب می شود استفاده از سموم در زمان رسیدن میوه بسیار خطرناک بوده و ممکن است باقی مانده فراوانی را بر روی میوه به جای بگذارد بنابراین مدیریت زمان مبارزه با آفات بایستی توسط باغداران تنظیم و در اسرع وقت انجام شود.