اهمیت گرده افشانی در باغ ها

مقدمه

 تولید میوه و بذر بدون انجام گرده افشانی بین گل های مختلف و تلقیح سلول تخم در داخل تخمدان های گیاه امکان پذیر نیست. در اهمیت گرده افشانی همین موضوع کافی است که بدانیم بیش از ۹۹ درصد محصولات کشاورزی وابسته به گرده‌ افشانی هستند و تنها درصد بسیار کمی می تواند به شیوه های غیر جنسی غذای ما انسان ها را تولید کنند. بنابراین تولید گل و گرده افشانی موثر بین آنها در تمامی گیاهان از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بین باغات، گرده افشانی خاص خود را داشته و به دلیل تولید گل های بسیار جذاب برای حشرات گرده افشان، گرده افشانی پویا و فعال تری دارند. راه کارهای مختلفی برای افزایش راندمان گرده‌افشانی و در نتیجه تولید گل های بارور در باغات میوه وجود دارد که در این مقاله ضمن معرفی انواع راهکارهای گرده افشانی در گیاهان، شما را با این روش ها نیز آشنا خواهیم کرد.

 گرده افشانی چیست؟

 گرده افشانی عملی است که طی آن دانه‌ های گرده که معادل اسپرم در جانوران هستند، به سلول های تخمک رسیده و در نهایت با آنها لقاح می کند. در نتیجه لقاح بین دانه گرده و سلول تخمک، سلول‌های تخم ایجاد شده و این سلول آغازگر نسل آتی گیاه است. سلول تخم با تقسیمات سلولی متعدد و تمایز هایی که در داخل خود دارد، در نهایت منجر به تولید بذر و جنین گیاه جدید می شود. این جنین گیاهی معمولاً در اطراف یک بافت سخت به اسم هسته میوه قرار گرفته است که خود هسته توسط یک بافت جذاب و یا تمایز یافته برای انتشار بهتر به نام میوه پوشیده شده است. توجه کنید که در این مقاله قصد توضیح علمی بافت های مختلف میوه را نداریم و بنابراین این مطلب برای آماده شدن ذهن مخاطبان در خصوص عمل گرده افشانی تهیه شده است.

از نظر تکاملی میوه ها در واقع اندام هایی هستند که ماموریت دارند تا بذر های گیاهان را منتشر کند. این میوه ها به همین خاطر بایستی یکی از خصوصیات زیر را داشته باشد:

۱- برای سایر جانداران میوه خوار جذاب بوده و اجازه دهد تا میوه توسط آنها خورده شده و سپس توسط مدفوع دفع و در جای مناسبی رشد پیدا کند. به طور مثال تمام میوه جاتی که ما مصرف می‌کنیم این خصوصیت را دارند و به طور مثال هدف از تولید میوه هایی نظیر گیلاس این است که این میوه توسط جانوران میوه خوار به صورت کامل خورده شده و بذرهای آنها از طریق مدفوع این جانداران در جای دیگری دفع در نهایت تبدیل به درخت جدیدی شود.

۲- دارای اندام هایی باشد که بتواند بذر ها را توسط وزش باد منتقل کند. به طور مثال در میوه برخی از درختان بذر ها داخل یک اندام بال مانند قرار گرفته اند که با وزش شدید باد این میوه ها مانند یک حشره در هوا به پرواز در آمده و در جای دیگر مستقر و سیکل جدید زندگی خود را آغاز می کند. برخی از میوه جات نیز دارای اندام‌ های تیغ مانند اختصاصی هستند که به آنها اجازه داده تا به بدن سایر جانداران چسبیده و سیکل زندگی خود را در مکان دیگری آغاز کند.

۳- آنقدر سبک باشند تا توسط باد جابجا شود. بعضی از میوه ها بسیار سبک هستند و حتی با وزش باد ملایم نیز از گیاهان جدا شده و در مکان مناسبی استقرار پیدا کرده و سیکل زندگی جدید خود را آغاز می‌کنند.

گرده افشانی به چند طریق انجام می شود؟

به طور کلی می‌توان گفت که گرده افشانی به دو شکل زیستی و غیر زیستی امکان پذیر است. منظور از روش غیر زیستی آن است که هیچ گونه جانداری به جز درخت در عمل گرده افشانی دخالت ندارد، به طور مثال دانه های گرده می‌توانند توسط وزش باد و یا برخورد برگ ها به گل ها پخش شوند و یا اینکه دانه های گرده توسط قطرات باران به اطراف راه پیدا کنند.

 اما در روش زیستی یک یا چند موجود مختلف در عمل گرده افشانی دخالت می کنند. حشرات سهم بسیار زیادی در گرده افشانی گیاهان مختلف از جمله درختان میوه دارد. از این بین زنبور های عسل به دلیل استفاده مستقیم از دانه های گرده به عنوان منبع غذایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.اما سایر حشرات نیز می توانند در عمل گرده افشانی دخیل باشند. در این روش حتی ممکن است جانداران دیگری نیز در عمل گرده افشانی دخیل شوند که یکی از این جانداران انسان ها هستند. انسان ها به شیوه هوشمند ممکن است سبب گرده افشانی گیاهان مختلف شوند.

بر اثر عمل گرده افشانی ممکن است دانه‌های گرده یک گیاه یا یک گل بر روی همان گیاه و یا گل قرار گرفته و آنرا تلقیح کنند و یا ممکن است این دانه‌ های گرده مسافت طولانی تری را طی کرده و بر روی گل های سایر درختان قرار گرفته و با تخمک آن ها لقاح انجام دهند.

راهکارهای افزایش گرده افشانی در باغات

 بلافاصله بعد از تشکیل گل‌ها و پرچم های آنها عملیات گرده افشانی در باغات آغاز می شود. چیزی که مشخص است این است که در یک منطقه معین، همواره حشرات گرده افشان حضور داشته و عملیات گرده افشانی غیر زیستی نیز توسط باد انجام می شود، اما در برخی از باغات لازم است که گرده افشانی با راندمان بیشتری صورت بپذیرد. به خصوص در مناطقی که گرده افشانی طبیعی با مشکل مواجه است و تولید میوه رو به کاهش می باشد لازم است که گرده افشانی به نحوی تقویت شود. افزایش گرده افشانی اجازه می دهد تا میزان میوه های اولیه افزایش یافته و در نتیجه تناژ برداشتی محصول از باغ نیز بیشتر شود.

 در ادامه شما را با چند راهکار افزایش گرده افشانی در باغات آشنا خواهیم کرد:

۱-  تغذیه مناسب

 گاهی اوقات گرده افشانی نامناسب در باغات به دلیل کمبود دانه‌ های گرده و یا عدم توانایی گل ها برای دریافت دانه‌ های گرده از هوا می باشد. گاهی نیز ممکن است عمل گرده افشانی به درستی انجام شده اما عمل لقاح دچار مشکلات عدیده باشد. این موضوع در باغات بیشتر به خاطر کمبود عناصری مانند بر، روی و فسفر است بنابراین چنانچه این عناصر در باغات به حد کافی تامین شود مشکلات این چنینی نیز کاهش پیدا خواهد کرد. محلول پاشی فروت ست که حاوی سه عنصر روی، بر و نیتروژن است قبل از تورم جوانه ها کمک می کند که این موضوع به حداقل برسد گرچه تعیین یک برنامه غذایی توسط متخصص تغذیه گیاهی برای باغات اجازه می‌دهد تا این مشکلات به حداقل ممکن خود برسد.

۲-  کندو گذاری

 تغییرات زیست محیطی و همچنین آلودگی های موجود در محیط طبیعی موجب شده که طی سالیان اخیر جمعیت طبیعی زنبورهای عسل در مناطق مختلف دنیا به شدت کاهش پیدا کند. یکی از راهکارهای افزایش حشرات گرده افشان در باغات استفاده از کندوهای عسل در باغات است. کندو گذاری ضمن اینکه یک منبع درآمد جانبی برای باغداران ایجاد می کند و با استفاده از فروش عسل حاصله می توان بخشی از هزینه‌های باغداری را مرتفع نمود ، اجازه می‌دهد تا گرده افشانی نیز با راندمان بهتر و بالاتری انجام بپذیرد و در نتیجه درخت ها میوه هایی بیشتری نیز تولید کنند.

۳ – ایجاد جریان هوا با توربوجت

یکی از روش‌ هایی که در باغات بزرگ برای افزایش میزان گرده افشانی انجام می شود، ایجاد باد مصنوعی با استفاده از فن های بزرگ موسوم به توربو جت ها است. این دستگاه ها اجازه می دهند تا یک جریان متعادل بادی در سطح باغ ایجاد شود و عملیات گرده افشانی به سرعت و با راندمان بسیار بالایی انجام شود.

۴- گرده افشانی دستی

 به صورت سنتی در بسیاری از باغات میوه به خصوص نخیلات گل های نر از درختان جداسازی شده و به صورت دستی به گل های ماده تلقیح می شوند. این راهکار با اینکه زمان بر است اما از راندمان بسیار بالایی برخوردار بوده و می توان گفت حداقل در مورد نخیلات باعث افزایش چشمگیر تولید محصول می شود. گرچه این عملیات می‌تواند برای میوه جات دیگری نظیر گردو نیز انجام شود.

نشانه های گرده افشانی موفق

 تشکیل سلول تخم نشان دهنده انجام موفقیت آمیز یک گرده افشانی است اما قطعاً تشخیص سلول تخم بدون روش های آزمایشگاهی غیر ممکن است. تشکیل میوه های اولیه و ریزش گلبرگ ها همزمان با باقی ماندن ناحیه دمگل بر روی میوه ها نشان دهنده موفقیت آمیز بودن عملیات گرده افشانی در باغات است. هر اختلالی که پس از این دوران اتفاق بیفتد هیچ گونه ربطی به گرده افشانی نداشته و مربوط به شرایط نامساعد دیگر است. مشکل عدیده ای که در بسیاری از باغات دیده می شود ریزش میوه چه اولیه بعد از عملیات گرده افشانی است که بسیاری از باغداران آن را مرتبط با گرد افشانی نا موفق می دانند در صورتی که در این باغات گرده افشانی با موفقیت انجام شده و این موارد بیشتر مربوط به کمبود عناصر غذایی و شرایط نامساعد نگهداری درختان در باغ می باشد.

 نتیجه گیری

 به جرات می‌توان گفت که اولین اتفاق زیستی که در درختان میوه برای تولید میوه و ادامه نسل می‌ افتد گرده افشانی است. چنانچه گرده افشانی در باغات با اختلال مواجه باشد، می‌ توان از طریق روش هایی که گفته شد نسبت به مقابله با آن اقدام نمود. باید توجه داشت که همواره گرده افشانی طبیعی در بین گیاهان راندمان بالاتری داشته و بسیار کم هزینه تر است. بخشی از اختلالات گرده افشانی مربوط به تغییرات شرایط زیستی زمین و تغییرات اقلیمی آن است که سبب شده تا ضمن کاهش جمعیت حشرات گرده افشان عادت های تولید گرده گیاهان نیز دستخوش تغییراتی شود. گاهی نیاز است که جمعیت درختان تولید کننده گرده در یک باغ افزایش یابد تا بدون احتیاج به گرده افشانی های مصنوعی عملیات گرده افشانی با راندمان بالاتری انجام شود.