پتانسیل‌های کشاورزی در استان زنجان
در این مقاله به پتانسیل‌های کشاورزی استان زنجان و مهم‌ترین محصولات قابل‌کشت که جهت سودآوری بخش کشاورزی زنجان است پرداختیم.
استان زنجان یکی از استان‌های واقع در ناحیه شمال غربی ایران است. این استان از دیرباز دارای سابقه طولانی در کشت‌وزرع محصولات مختلف بوده است.
استان زنجان یکی از استان‌های پر آب ایران است و به سبب وجود نواحی کوهستانی متعدد، تعداد زیادی رود دائمی و فصلی، سفره‌های آب زیرزمینی غنی و همچنین چشمه‌های متعدد دارد.
این استان می‌تواند به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید محصولات کشاورزی مختلف شناخته شود. این منطقه در مسیر شاهراه بین‌المللی شماره ۲ واقع شده و دارای فرودگاه بین‌المللی و خط راه‌آهن نیز می‌باشد.
مجموعه این عوامل سبب شده تا این استان بتواند از پتانسیل‌های مناسبی برای رشد بیشتر در حوزه کشاورزی برخوردار باشد. در این مقاله به بررسی این استان از دیدگاه کشاورزی خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا این مقاله
اقلیم استان زنجان
آب و هوا
این استان دارای آب‌وهوای معتدل تا کوهستانی و چهارفصل است. ازآنجایی‌که این استان در شمال شرق و شمال غرب با رشته‌کوه‌های متعدد منشعب از البرز و زاگرس احاطه شده و در ناحیه غربی به دریاچه ارومیه و در ناحیه شمال غرب به دریای خزر نزدیک است، آب‌وهوایی تقریباً مدیترانه‌ای را به‌خصوص در نواحی کوهپایه‌ای خود دارد.
در نواحی مرکزی تا جنوبی این استان دشت‌های وسیعی مشاهده می‌شود که آب‌وهوایی معتدل‌تر دارند. گر چه این استان دارای بیابان و نواحی نیمه بیابانی نیز هست.
میزان بارندگی و رطوبت
میزان بارش سالیانه در این استان تقریباً ۳۳۰ میلی‌متر است که میزان مناسبی برای کشاورزی‌های دیم نیز به شمار می‌رود.
سفیدرود، زنجان رود، ابهر رود و چمل‌گین، چهار رود مهم در استان زنجان است که به‌صورت دائمی در جریان هستند و بخشی از نیاز آبی استان را فراهم می‌کنند.
شاید از اقلیم استان زنجان بتوان دو منطقه را به‌صورت ویژه نام برد.
طارم واقع در ناحیه شمال شرق استان، ناحیه‌ای کم‌ارتفاع محصور میان کوه‌ها و با آب‌وهوایی کاملاً متفاوت از ناحیه کوهستانی و دشت‌های زنجان است. این منطقه دارای رطوبت نسبی بالاتر و آب‌وهوایی شبیه به مناطق شمالی ایران است.
منطقه ماه‌نشان نیز منطقه‌ای کوهستانی با رطوبت نسبی کم، دارای مناطق کوهپایه‌ای متعدد و آب فراوان است که شرایط مناسبی برای احداث انواع باغات میوه دارد.
دما
تفاوت اقلیم در این استان به حدی مشهود است که میانگین دمای ثبت شده برای کلیه نواحی بین ۴۰ تا منفی ۲۹ درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده است.
پتانسیل‌های کشاورزی منطقه
این استان مجموعاً ۸۳۳۰۰۰ هکتار اراضی کشاورزی دارد که حدود ۵ درصد اراضی کشاورزی ایران محسوب می‌شود. ۵۱۰۰۰۰ هکتار از این اراضی سالیانه تحت کشت محصولات مختلف قرار می‌گیرد که از این میان حدود ۱۶۸۰۰۰ هکتار از اراضی به‌صورت آبی و مابقی به‌صورت دیم قابلیت استفاده دارند.
۴۴۰۰۰۰ هکتار اراضی استان به انواع محصولات زراعی، سبزی و صیفی است و حدود ۷۰۰۰۰ هکتار به باغات استان اختصاص پیدا کرده است و مطابق گفته مسئولین استان، ۸۹ محصول مختلف زراعی و باغی در استان کشت می‌شوند.
آب‌وهوا
شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی منطقه سبب شده تا در مناطق مختلف استان، محصولات مختلفی کشت شود. به‌طور مثال منطقه طارم دارای زمستان‌های ملایمی است که اجازه کاشت صیفی‌جات را بسیار زودتر از سایر مناطق به کشاورزان می‌دهد و یا در دشت‌های مرکزی استان گندم و جو به‌راحتی در دو فصل متمادی قابل زراعت است.
وجود صنایع مختلف
این استان به سبب شرایط مناسب کشاورزی و طرح‌های کشاورزی – صنعتی خود در حوزه شیلات و دامداری نیز بسیار پیشرو است. از منظر کشاورزی؛ وجود واحدهای دامداری ازیک‌طرف سبب تأمین نهاده مهمی به نام کود دامی را تسهیل می‌کند و از طرف دیگر سبب رونق کشت محصولات علوفه‌ای برای تعلیف دام‌های منطقه نیز می‌شود و از این نظر استان زنجان یکی از مناطق مناسب برای کشت محصولات این‌چنینی نیز هست.
استان زنجان از نظر توسعه گلخانه نسبت به سایر استان‌ها ضعیف‌تر عمل نموده است به‌نحوی‌که کل مساحت گلخانه‌های استان کمتر از ۱۲۰ هکتار است. شاید یکی از عوامل کاهش این مقدار، وجود شرایط نامساعد محیطی و زمستان‌های سخت در استان باشد، بااین‌حال این رقم برای مساحت کل گلخانه‌های استان بسیار اندک است و باتوجه‌به اینکه کل مناطق ایران به نحوی با تنش آبی روبرو هستند، می‌بایست در این حوزه اقدامات مؤثرتری انجام بپذیرد.
در ادامه به معرفی مهم‌ترین محصولات قابل‌کشت در این استان خواهیم پرداخت.
مهم‌ترین محصولات قابل‌کشت در استان زنجان
زیتون
منطقه طارم در شمال و شمال شرقی استان منطقه‌ای بکر و مناسب جهت کشت زیتون است. باغات زیتون این منطقه رتبه اول تولید زیتون در کشور را دارند و تقریباً اکثر زیتونی که به مصرف کشور می‌رسد در این منطقه تولید می‌شود.
حدود ۲۰۰۰۰ هکتار از اراضی قابل‌کشت استان به باغات زیتون اختصاص‌یافته است. ارقام صنعتی و سنتی در این منطقه به‌خوبی رشد می‌کنند و کاملاً سازگار هستند.
هنوز زمین‌های فراوانی در این منطقه تحت کشت زیتون صنعتی نرفته و این منطقه پتانسیل بالایی برای طرح‌های توسعه‌ای و صنایع تبدیلی دارد.
برنج
برخلاف تصور عموم بخش زیادی از برنج با کیفیت ایرانی از ارقام مختلف در منطقه طارم زنجان کشت می‌شود.
رودهای پر آب این منطقه امکان کاشت غرقابی برنج را فراهم کرده است و از طرفی خاک حاصلخیز این منطقه سبب شده تا با کمترین هزینه برای تأمین نهاده‌های کشاورزی، محصول مناسبی عاید کشاورزان شالی‌کار شود.
با اینکه تنها ۲۶۰۰ هکتار از اراضی استان تحت کشت شالی است اما همچنان این محصول یکی از محصولات مهم استان به شمار می‌رود.
سیر
سیر نیز یکی از محصولات سرآمد استان زنجان است که باز هم غالب این محصول در ناحیه شمالی و منطقه طارم کشت‌وزرع می‌شود.
سیر زنجان طعم و عطر تندتری نسبت به سیرهای کشت شده در شمال کشور دارد و تقریباً در اردیبهشت تا خردادماه به بازار عرضه می‌شود.
۱۸۰۰ هکتار از اراضی طارم هرساله تحت کشت سیر قرار می‌گیرد. به‌واسطه کشت این محصول به همراه زیتون، استان زنجان در صنایع غذایی به‌خصوص ترشیجات رشد خوبی داشته و بخشی از بازار را از آن خودکرده است.
حبوبات
دشت‌ها و کوهپایه‌های زنجان دارای پتانسیل بالا و شرایط ایدئال برای کاشت بقولاتی نظیر انواع لوبیا، نخود، ماش، عدس و باقلا است. در این حوزه استان زنجان یکی از تولیدکنندگان اصلی انواع لوبیا در ایران است.
شرایط اقلیمی و میزان آب مناسب برای این محصول باعث شده که کیفیت بالایی از بقولات در این استان به ثمر بنشیند.
حدود ۳۰۰۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی استان تحت کشت این دسته از محصولات است که اکثر آن به لوبیا و عدس اختصاص‌یافته است. صنایع بسته‌بندی برای روانه‌سازی این محصولات به بازار هدف نیز در استان به‌خوبی شکل‌گرفته است.
غلات و محصولات علوفه‌ای
گندم و جو
استان زنجان به سبب بارندگی سالیانه مناسبی که دارد، امکان کشت غلات به‌خصوص گندم و جو را به‌صورت دیم داشته و حدود ۳۱۰۰۰۰ هکتار از اراضی به‌خصوص در نواحی شرقی و مرکزی تحت کشت این محصول است. غالب کشت غلات در استان دیمی بوده و در برخی مناطق به‌صورت آبی کاشت می‌شود.
ذرت، یونجه، شبدر و اسپرس
ذرت نیز در همین مناطق کاشت می‌شود. غالب ذرت کاشت شده به شکل علوفه‌ای بوده که به مصرف واحدهای دامداری می‌رسد.
میزان کاشت ذرت نسبت به استان همسایه یعنی قزوین بسیار کمتر است و تنها حدود ۱۰۰۰ هکتار از زمین‌های این استان به کشت ذرت اختصاص‌یافته است. یونجه، شبدر و اسپرس نیز به میزان کمتری در این استان کشت می‌شود.
سبزی‌ها و صیفی‌جات
انواع سبزی و صیفی در استان کشت‌وزرع می‌گردد. ازاین‌بین گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی سرآمد این دسته هستند و مساحتی بالغ‌بر ۱۲۰۰۰ هکتار را به خود اختصاص داده‌اند.
محصولات گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی بیشتر در منطقه طارم و در مواردی مابین درختان زیتون به‌خصوص در سال‌های اولیه احداث باغات کشت می‌گردد.
منطقه طارم پتانسیل عالی برای کشت گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی را دارد. گرچه در سایر مناطق از جمله شهرستان‌های خدابنده، ماه‌نشان، خرم‌دره و زنجان نیز این محصولات کشت می‌گردند.
خیار، انواع فلفل، بادمجان، انواع کدو، هندوانه، طالبی، خربزه و انواع سبزی‌های برگی از جمله کرفس نیز در سطح استان با مقدار کمتر کشت‌وزرع می‌گردد.
محصولات باغی
به جز زیتون که قبلاً در باره آن صحبت شد، انگور و سیب درختی از جمله محصولات مهم استان زنجان هستند.
استان زنجان مقام هفتم تولید انگور و سیب را در کشور دارد.
۷۰۰۰۰ هکتار از زمین‌های استان تبدیل به باغ شده است و به‌غیراز زیتون، انگور و سیب، محصولاتی مانند گیلاس، گلابی، انجیر، گردو، بادام و فندق نیز در این منطقه کشت می‌شود.
در مناطق کوهستانی واقع در غرب و شمال شرق استان گردو و فندق به‌خوبی به بار می‌نشیند و در مناطق پست‌تر طارم انجیر با کیفیت بالا تولید می‌شود.
استان زنجان در خصوص محصولات باغی بسیار جای پیشرفت دارد و از پتانسیل تولید سیب این استان به‌راحتی می‌توان بهترین بهره‌برداری را نمود.
گیاهان داروئی و ادویه‌ای
دشت‌های زنجان از دیرباز موطن گیاهان داروئی و ادویه‌ای خودرو و وحشی بوده است و بنابراین پتانسیل بالایی برای کشت مکانیزه این محصولات در این استان وجود دارد.
در مناطق کوهپایه‌ای نیز این گیاهان به‌راحتی می‌توانند کشت شوند. تا سال ۱۳۹۸ حدود ۵۰۰ هکتار از اراضی تحت کشت انواع گیاهان داروئی از جمله گل محمدی، زعفران، گل گاوزبان و آویشن بوده است که این مقدار سالیانه در حال افزایش است.
انواع محصولات گلخانه‌ای
گرچه این استان دارای سطح زیر کشت گلخانه‌ای اندکی نسبت به مساحت خود است اما همچنان در خارج از فصل گلخانه‌ها به تولید و عرضه محصولات مختلف به بازار می‌پردازند.
انواع صیفی‌جات مهم‌ترین محصولات گلخانه‌ای است. گل‌های شاخه بریده نیز به میزان محدودی کشت می‌شوند. به هر صورت به نظر می‌رسد که تمرکز روی بخش گلخانه‌ای این استان می‌تواند آینده روشنی برای سرمایه‌گذاران به دنبال داشته باشد و تولید محصول خارج از فصل در استان را نیز تضمین نماید.
نتیجه‌گیری
استان زنجان بنا بر اقلیم متفاوت و چهارفصل خود مکانی مناسب برای توسعه و بهبود سیستم‌ها و طرح‌های کشاورزی است.
این استان به‌خصوص در بخش باغات زیتون همچنان جای پیشرفت مناسبی دارد. تمرکز بر روی کاشت ارقام جهانی و صنعتی و مناسب برای صنایع کنسروسازی در کنار توسعه صنایع غذایی مرتبط در استان می‌تواند سیستم کشت و صنعت مناسبی را برای صادرات به دنبال داشته باشد.
بقولاتی نظیر لوبیا و عدس نیز در استان بسیار جای مناسبی برای رشد داشته و به‌راحتی می‌توانند به‌عنوان محصولات صادراتی در سبد صادراتی کشور جای بگیرند.
بی شک توسعه واحدهای کشت و صنعت بهترین و منطقی‌ترین روش جهت سودآوری بیشتر بخش کشاورزی در استان است.
جناب دکتر روشن بخش
بنده علیمحمدی هستم از استان زنجان و شهرستان زنجان
میخواستم از تون تشکر کنم به خاطر اینکه : کشاورزی در استان های مختلف از جمله زنجان را نیز در دستور کارتان قرار داده اید .
براتون بهترین ها را آرزو میکنم و امیدوارم پیوسته موفق و موید باشید .
ممنون از توجه شما