بیماریهای مهم انار

مقدمه:

انار یک گیاه نیمه کویری بوده  که آب و هوای خشک و سرد بیابانی را برای رشد و نمو می پسندند. بنابراین این گیاه یک درخت میوه محبوب برای کشت در اکثر نقاط ایران به شمار می‌آید. این درخت بنا به اقلیمی که در آن زندگی می کند با بیماری های کمتری نسبت به درختانی که در مناطق مرطوب تر رشد می کنند مواجه است، اما همچنان بیماری های خطرناک و مهمی وجود دارد که کشت های انار در مناطق مختلف را تهدید می کند. از آن جایی که میوه های انار برای مدت طولانی تری نسبت به سایر میوه ها بر روی درختان می مانند، بنابراین مدت زمان طولانی تری نیز در معرض آفات و بیماری ها قرار دارند. شناخت و ردیابی اولیه بیماری ها به باغداران کمک می‌کنند تا با هزینه کمتر و راندمان بالاتر اقدام به کنترل بیمارگرهای انار کنند. در این مقاله شما را با مهمترین بیماریهای درختان انار در ایران آشنا خواهیم کرد و روشهای مبارزه و مدیریت آنها را بررسی می کنیم.

اهمیت بیمارگرهای انار

انار از جمله گیاهانی است که در مناطق نیمه بیابانی، با روزهای گرم و شب های سرد رشد می کند. این گیاه نسبت به سایر میوه های تابستانی و پاییزی نیاز آبی کمتری داشته و همچنین می‌تواند در خاک های تقریبا شور نیز دوام بیاورد. تمامی این عوامل باعث شده است که درختان انار نسبت به میوه جات گرمسیری و نیمه گرمسیری دیگر کمتر در مجاورت بیمار گرهای مختلف قرار بگیرند. اما کماکان در برخی از کشت ها و و در مناطق مختلف ممکن است بیمارگرهای بسیار خطرناکی بر روی درختان انار حضور پیدا کرده و سبب ایجاد بیماری بر روی این درختان بشود.از آن جایی که میوه های انار مدت زمان نسبتا طولانی بر روی درختان باقی می مانند و همچنین مراحل رسیدن آنها طولانی تر است، ممکن است در مقاطعی بیشتر از سایر میوه‌ها در معرض عوامل بیمارگر قرار گرفته و دچار بیماری شوند.

انار میوه ای مهم و اقتصادی برای بسیاری از باغداران است و از آنجایی که درختی کند رشد به شمار می‌آید بروز هرگونه بیماری برروی این درختان ممکن است سبب ایجاد خسارات سنگینی به باغات شود، به نحوی که امکان احیای باغات وجود نداشته باشد.

در ادامه به معرفی مهمترین بیماریهای انار در ایران پرداخته و روش های مدیریت آنها را به شما خواهیم بود.

۱-پوسیدگی های ریشه

  پوسیدگی های ریشه مهم ترین و خسارت بار ترین بیماری های موجود بر روی درختان میوه در ایران به شمار می‌آید. از آنجا که درختان انار اصولاً  گیاهانی با نیاز آبی کم هستند، آبیاری های سنگین و بیش از حد را نپسندیده و از طرفی چون معمولاً در زمین های رسی و سخت کشت می شوند به این دسته از بیماری ها دچار می شوند.

 عوامل بیماری زای مختلفی ممکن است سبب ایجاد پوسیدگی در ریشه و یا طوقه گیاه انار شود.  که مهمترین آنها پوسیدگی سفید ریشه با نام علمی Rosellinia necatrix است.  بیمارگر سرعت رشد بالایی داشته و در ریشه هایی که در معرض آبیاری غرقابی بودند و با شدت بیشتری دیده می شود. در اثر حمله این بیمارگر به ریشه های خشبی شده، ریشه ها توسط قارچ احاطه شده و بر اثر ترشحات حاصل از قارچ دچار پوسیدگی خواهند شد. ریشه های آلوده به این قارچ ظاهری سفید رنگ به خود گرفته و استحکام خود را از دست می‌دهند. درختان آلوده دچار ضعف عمومی شده و در ساعات گرم روز دچار پژمردگی موقت می گردند. در آلودگی های شدید درختان دچار برگ ریزی و یا خشک شدن و سرشاخه ها شده و میوه ها نیز ممکن است دچار ریزش بشوند. درمواردی میوه ها به صورت سالم و روی درختان خشک شده باقی می مانند. این قارچ گاهی تا ناحیه طوقه نیز بالا آمده و سبب خسارات بیشتر نیز می‌شود. 

پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه نیز یکی دیگر از عوامل  بیماری زا بر روی ریشه های انار است که از نظر علائم کاملا شبیه به پوسیدگی سفید ریشه عمل می کند با این تفاوت که ممکن است در واقع جهت تولید مثل جنسی تولید می شوند در اطراف درخت و در ناحیه سایه انداز به صورت متراکم مشاهده شوند.

 پوسیدگی های ریشه علاوه بر عوامل قارچی ممکن است توسط عوامل باکتریایی نیز ایجاد شود. در این حالت که بیشتر در آبیاری های غرقابی مشاهده می شود، بروز زخم های بسیار کوچک ناشی از تغذیه آفات خاکزی و یا عملیات باغی، آلودگی ها را تشدید کرده و سبب پوسیده شدن و همچنین آبکی شدن ریشه ها می شود. آلودگی های باکتریایی غالباً درختان ضعیف از نظر تغذیه گیاهی مشاهده می‌گردد و از نظر اهمیت در درجه دوم قرار دارند.

 برای مبارزه با انواع پوسیدگی های ریشه درختان انار، توجه به میزان و نوع آبیاری از اهمیت بالایی برخوردار است. غالب عوامل پوسیده کننده ریشه به دلیل انجام آبیاری غلط تشدید می شود. گرچه استفاده از نهال های عاری از آلودگی در باغات تازه تاسیس نیز بسیار با اهمیت است.  آبیاری های سبک به خصوص در خاک هایی که بافت سنگین دارند، باعث می‌شود تا تبادلات گازی بین هوا و خاک به راحتی انجام شده و در نهایت که ریشه ها دچار خفگی و در نهایت مستعد شدن برای دریافت بیماری ها نشوند. شخم زدن و یا بیل زنی سالیانه درختان انار نیز کمک می کند تا جمعیت این بیمارگر ها در خاک کاهش یابد.  توجه به تغذیه گیاهی نیز بسیار با اهمیت است و به خصوص استفاده از ترکیبات حاوی فسفر و پتاسیم سبب می شود تا گیاهان نسبت به این بیمار گرها مقاومت مناسبی نشان بدهند. 

 در صورت بروز آلودگی در باغات پیشنهاد می‌شود تا به محض بروز اولین علائم از سموم قارچ کش سیستمیک نظیر تیوفانات متیل و یا کاربندازیم استفاده شود.  همچنین ترکیبات مسی نظیر مخلوط بردو و اکسی کلرور مس برای کاهش جمعیت میسلیوم قارچ در خاک بسیار مفید گزارش شده است. 

۲-پوسیدگی های میوه انار

 بعد از پوسیدگی های ریشه، خسارت بار ترین بیماری های موجود بر روی درختان انار ،آن دسته از بیمارگر هایی است که بر روی میوه های انار فعالیت می کند.  این دسته از بیماری ها سبب ایجاد لهیدگی و پوسیدگی  در داخل میوه انار می شود و گاهی ممکن است حتی علائمی بر ظاهر میوه های انار رویت نشود. عوامل قارچی و باکتریایی مختلفی می تواند سبب ایجاد پوسیدگی در داخل میوه انار بشود که از جمله آنها می توان به قارچ مهم آسپرژیلوس و پنیسیلیوم اشاره کرد.  توجه داشت که عوامل پوسیده کننده داخل میوه انار به هیچ وجه بیمارگر واقعی نیستند و در واقع همان اصطلاحی که تحت عنوان کپک به آنها اطلاق می شود، بهترین توصیف کننده این قارچ ها است.  این دسته از قارچ ها برای ایجاد آلودگی نیاز به یک منفذ ورودی به داخل میوه دارند. می توان گفت که پوسته ضخیم میوه انار یه سد طبیعی محکم برای جلوگیری از ورود آلودگی به داخل میوه است و روزنه بر روی این سد ورود عوامل پوسیده کننده به میوه شده و آن را از بین می برد. در نتیجه این عوامل ممکن است در انبار و پس از برداشت نیز بر روی میوه ها مشاهده شود.  ایجاد خسارت بر روی پوست میوه انار و در نتیجه ورود عوامل خسارت زا به داخل آن غالباً به خاطر صدمات مکانیکی ناشی از تغذیه حشرات مکنده نظیر انواع سن ها، آفاتی نظیر کرم گلوگاه انار و صدمات مکانیکی ناشی از عوامل محیطی مانند زخمی شدن میوه در اثر اصابت به شاخ و برگ هنگام بادهای شدید و یا ترکیدن میوه به خاطر اختلاف دمای شب و روز و کمبود مواد غذایی می باشد.

 معمولاً سرعت پوسیده شدن داخل میوه انار اگر توسط دو عاملی که ذکر شد ایجاد شده باشد بسیار سریع بوده و حتی ممکن است پس از آلوده کردن محتویات داخل میوه سبب ایجاد پوسیدگی بر روی پوست میوه نیز بشود. میوه های آلوده ممکن است ریزش پیدا کرده و یا روی درخت تا زمان برداشت باقی بماند. میوه هایی که دارای آلودگی کمتری هستند چنانکه برداشته شوند و همراه میوه‌های سالم وارد انبار گردند، می توان ایجاد آلودگی های خسارت بار در داخل انبار بنمایند. 

بهترین راه برای مدیریت این دسته از بیماریها جلوگیری از ورود عوامل خسارت زا به داخل میوه است. براین شاید کنترل حشرات آفت یکی از ابتدایی‌ترین راه های مبارزه با پوسیدگی‌های میوه باشد.  علاوه بر این هرس اصولی درختان این اجازه را می دهد تا میوه کمترین برخورد را با خار ها و یا شاخه های نوک تیز درخت داشته و در نتیجه خسارت کمتری نیز ببینند.  در صورت بروز آلودگی استفاده از سموم شیمیایی به عنوان توصیه نشده و این سموم تاثیر چندانی در کنترل بیمارگر نخواهند داشت.

۳-  نماتد ریشه گرهی

 این دسته از جانوران که در  زمره بیماری زا های گیاهی تقسیم بندی می شوند یکی از عوامل خطرناک و محدود کننده کشت انار در بسیاری از مناطق ایران است. این جانوران میکروسکوپی با تغذیه از از ریشه های مویین و تازه تشکیل شده، باعث ایجاد تغییر در ساختار آنها شده و اندام های غده مانندی را بر روی آنها ایجاد می کند.  نماتد در جمعیت های بالا ممکن است بخش وسیعی از سیستم ریشه‌ای را درگیر کرده و با ایجاد غده بر روی آنها عملکرد اصلی آنها که جذب آب و مواد معدنی از خاک است را دچار اختلال کند.  ریشه های نماتد زده همچنین مستعد دریافت بسیاری از بیماری‌های آوندی نظیر فوزاریوم و رایزوکتونیا می‌باشد. بنابراین نماتودها به شکل مستقیم و غیر مستقیم سبب ایجاد خسارت بر روی ریشه های انار می شوند.  درختان آلوده زوال و ضعف عمومی را از خود نشان داده و دچار ریزش برگ و میوه می شوند. گرچه آلودگی‌های نماتدی معمولاً باعث خشک شدن کامل درخت نمی شوند اما درختان آلوده به نماتد، نه تنها هیچ‌گونه توجیه اقتصادی در باغ ندارند بلکه به عنوان یک منبع آلودگی برای سایر درختان باغ نیز به شمار می آیند. 

 آلودگی نماتدی در باغات معمولاً از نهالستان های آلوده به نماتد آغاز می‌شوند و در واقع باغات تازه تاسیس در صورتی که آلوده به نماتد باشند به احتمال بسیار بالا این آلودگی را از نهال های کاشته شده اخذ کردند.

  در باغات مسن‌تر آلودگی نماتدی ممکن است به خاطر استفاده از ادوات آلوده و یا کودهای دامی نپوسیده و یا حتی منابع آبی آلوده باشد.

 روش های مبارزه با نماتد ها بسیار گسترده است.  آفتاب دهی به زمین، یخ آب زمستانه و یا استفاده از سموم شیمیایی مختص نماتد ها نظیر فلوپیرام،آبامکتین و فنامیفوس می تواند در کاهش آلودگی نماتدی موثر باشد. اما در هر صورت رعایت اصول قرنطینه باقی و جلوگیری از ورود این دسته از بیمارگر ها به باغات منطقی ترین و اقتصادی ترین راه برای کنترل آنها است. 

۴-سفیدک سطحی انار

یکی از بیماریهای مهم الان که به خصوص در اوایل فصل و یا هنگام تشکیل میوه خسارت فراوان می کند سفیدک سطحی است. این بیماری با نام علمی Erysiphe punicae در آب و هوای خنک و مرد به اوایل سال یعنی بهار، ایجاد بافت پودری و یا آرد مانند بر روی سرشاخه ها و یا میوه های در حال تشکیل انار می شود. بر اثر این حمله این بیماری سرشاخه ها و یا برد های در حال تشکیل دچار اختلال رشد شده و یا ممکن است که رشد آنها متوقف شود. در صورت حمله این بیمار گر به گل ها و یا میوه های در حال تشکیل، لکه های کوچکی بر روی آنها ایجاد شده که ممکن است در اثر گسترش سبب ریزش گل ها نیز بشود. بنابراین شناسایی به موقع این آفت و مبارزه با آن با سموم شیمیایی از اهمیت بالایی برخوردار است. سمومی نظیر پنکونازول،  کرزوکسیم متیل و کاپتان  در کاهش علائم این بیماری بسیار موثر است. باید دقت داشت که این بیماری بیشتر در نواحی خشک اتفاق می‌افتد و اگر رطوبت هوا در منطقه بالا باشد معمولاً خسارات این بیماری بسیار اندک است.

۵- آنتراکنوز انار

این بیماری یکی از بیماری های مهم انار در دنیا است اما خوشبختانه در ایران به میزان کمتری دیده می‌شود. از آنجایی که این بیماری نیازمند رطوبت نسبی هوای بالا است بنابراین در اکثر باغات ایران دیده نمی شود.  عامل این بیماری گونه‌های مختلف جنس قارچی Colletotrichum است. علائم بیماری بر روی گل، میوه ها، برگ ها و سرشاخه های مشاهده می شود.  بر روی گل و میوه بیشتر ناحیه گلبرگ و پرچم ها دچار بیماری شده و به رنگ سیاه در می آیند. روی برگها نیز لکه های غیر یکدست به رنگ سیاه و به شکل مخملی ایجاد می شود که می تواند به سرعت سبب ریزش برگها گردد. ذر سرشاخه های تازه ایجاد شده نیز این بیماری به سرعت گسترش یافته و سبب ایجاد سرخشکیدگی در آنها می‌شود. 

 کاهش رطوبت نسبی در باغات و مبارزه با علفهای هرز یکی از کلیدهای مبارزه با این بیماری است.  در باغات متراکم حذف درختان واسط و رعایت فاصله طولی و عرضی صرف می شود تا هوادهی درختان بهتر شده و در نتیجه میزان بیماری به طرز چشمگیری کاهش پیدا کند. سم پاشی دوره‌ای با سموم قارچ کش نظیر کاپتان و یا اکسی کلرور مس نیز در کاهش علائم بیماری بسیار مفید گزارش شده است. 

۶- لکه برگی های انار

 قارچ ها و باکتری های متنوعی می توانند بر روی برگهای انار ایجاد لکه بکند. این لکه ها علاوه بر اینکه سطح فتوسنتزی برگ را کاهش می دهد ممکن است باعث ریزش آن ها نیز بشود. علاوه بر این لکه برگی ها می توانند پس از مدتی بر روی میوه های در حال تشکیل مستقر شده و از بازار پسندی آنها نیز بکاهند. در برخی از مواقع این عوامل قارچی سبب ریزش میوه ها نیز می شوند. Dwiroopa punicae ، Pseudocercospora punicae و باکتری های سودوموناس از جمله عواملی هستند که می توانند لکه برگی را روی برگهای انار ایجاد کند. قارچ کش هایی نظیر کاپتان، مانکوزب و اکسی کلرور مس می توان از بروز این علائم بر روی درختان انار پیشگیری کند.

نتیجه گیری

 گیاه انار به طور کلی یک درخت مقاوم به آفات و بیماری ها به شمار می آید اما آفات و بیماری هایی که به آن حمله می کنند غالباً مهم و اقتصادی هستند. گرچه دایره آفات و بیماری های این درخت بسیار محدود است اما همین تعداد محدودی نیز می تواند خسارات بسیار سنگین و جبران ناپذیری به درختان وارد کند. همانطور که مشاهده شد شناسایی اولیه عوامل بیمارگر میتواند باغداران را کمک کند تا با هزینه هایی بسیار اندک و بسیار سریعتر به مبارزه با عوامل بیمارگر بپردازند. پیشنهاد می‌کنیم تا باغداران انار ضمن رصد شخصی آفات و بیماری ها در باغ خود از مشورت های دائمی یک کارشناس گیاهپزشکی بومی نیز کمک بگیرند تا احتمال بیماری های شدید را در باغ خود به حداقل کاهش دهند.