آفات مهم گیلاس و آلبالو و نحوه مبارزه با آنها

از جمله میوه‌های پرطرف‌دار و همه‌پسند در فصل بهار و تابستان می‌توان به گیلاس و آلبالو اشاره کرد. این دو میوه هسته‌دار از نظر مصرف تازه‌خوری و همچنین صنایع غذایی از اهمیت بالایی برخوردارند و به‌صورت خشک شده نیز مصرف می‌شوند. این دو میوه در صنایع کمپوت‌سازی، شربت سازی و مرباسازی نیز کاربرد دارند؛ بنابراین می‌توان از این دو میوه به‌عنوان میوه‌جات مهم و اقتصادی در باغات کشور نام برد.

این دو درخت میوه در کنار بار به نسبت بالایی که سالیانه تولید می‌کنند، باغداری سخت‌تری را نیز می‌طلبند و معمولاً پذیرای طیف وسیعی از آفات و بیمارگرهای گوناگون هستند.

هم‌زمانی تشکیل میوه این درختان با آغاز فعالیت بسیاری از حشرات سبب شده تا این دو میوه میزبان‌های مناسبی برای این آفات باشند. در این مقاله به معرفی مهم‌ترین آفات درخت گیلاس و آلبالو در ایران می‌پردازیم و روش‌های مبارزه با آنها را به شما خواهیم گفت.

مگس گیلاس

این آفت با نام علمی Rhagoletis cerasi بدون شک مهم‌ترین، خسارت‌زاترین و پر پراکنش‌ترین آفت گیلاس و در برخی موارد آلبالو است، گرچه خسارت آن درصورتی‌که به آلبالو حمله کند بیشتر خواهد بود.

این آفت در حالت بالغ به شکل مگسی کوچک (اندکی کوچک‌تر از مگس‌های خانگی) و با یک نقطه یا نوار کوچک زردرنگ در ناحیه پشتی خود است.

این مگس تخم‌های خود را داخل بافت میوه قرار داده و از این تخم‌ها بعد از تفریخ، لاروهای سفید تا صورتی رنگی خارج می‌شود که از بافت میوه تغذیه و بالغ می‌شوند. این لاروها هنگام تغذیه فضولاتی تولید می‌کنند که می‌توانند بافت میوه را بیشتر تخریب و یا دچار گندیدگی باکتریایی کند.

به‌طورکلی میوه‌هایی که به این آفت دچار هستند به میزان بیشتری هورمون جذب کرده و در نتیجه نسبت به سایر میوه‌ها زودتر می‌رسند. لارو بعد از تغذیه، میوه را ترک کرده و وارد خاک می‌شود و در عمق ۵ سانتی‌متری خاک تبدیل به شفیره شده و برای تولید نسل بعدی آماده می‌شود. نسل دوم به ارقامی از گیلاس و آلبالو که دیررس هستند (مانند تک‌دانه مشهد) حمله و آلودگی را مجدد ایجاد می‌کنند.

مبارزه با مگس گیلاس

با ورود تخم به داخل بافت میوه مبارزه با این آفت عملاً غیرممکن است و بایستی هنگام نخودی شدن میوه‌ها مبارزه با این آفت آغاز شود. همچنین نوبت دوم سم‌پاشی بر علیه این آفات بایستی ۲۰ روز پس از اولین نوبت انجام گردد. در ارقام دیررس نیز هم‌زمان با شروع رنگ گیری بایستی مبارزه آغاز شود.

ازآنجایی‌که این آفت یک مرحله از زندگی خود را در زمستان، در خاک می‌گذراند، استفاده از یخ آب زمستانه و شخم بهاره بسیار کمک خواهد کرد تا جمعیت این آفات کاهش یابد.

استفاده از کارت‌ها و نوارهای زرد چسبنده نیز در کاهش جمعیت افراد بالغ تخم‌گذار بسیار مؤثر است.

سم‌پاشی تحت‌نظر گیاه‌پزشک با سم مالاتیون، دیازینون و آبامکتین نیز در کاهش جمعیت این حشرات مؤثر گزارش شده است.

روش‌هایی نظیر استفاده از تله‌های فرومونی و نیز کاشت ارقام پیش‌رس نیز از جمله روش‌هایی است که در مدیریت این آفت مؤثر واقع شده است.

کنه قرمز اروپایی

کنه‌ها جزء آفات دائمی اکثر باغات هستند اما این آفت در باغات گیلاس و آلبالو با شدت و نمود بیشتری بروز می‌کند. این کنه با نام علمی Panonychus ulmi به نام کنه قرمز سیب معروف است اما بر روی گیلاس نیز خسارات بالایی وارد می‌کند. این کنه‌ها دارای نرخ رشد بسیار بالا و بسیار تهاجمی بوده و با تغذیه از شیره سلولی سبب ایجاد لکه‌های نکروزه و در ادامه خشک شدن برگ‌ها می‌شود.

نرخ زادوولد بالای این حشرات سبب شده که به‌سرعت به سموم مختلف مقاوم شده و مبارزه با آنها دشوارتر شود. علاوه بر این، کنه قرمز اروپایی در جمعیت‌های بالا باعث می‌شوند تا درختان زود از زمان طبیعی خزان‌کرده و در نتیجه فرصت کمتری برای تولید مواد مغذی در سال آتی داشته‌باشند و در نتیجه قدرت و توان تولید میوه آنها در سال بعد کاسته شود.

کاهش تناژ برداشتی محصول نیز در باغات بزرگ‌تر می‌تواند از خسارات این کنه‌ها باشد.

مبارزه با کنه گیلاس و آلبالو

مبارزه با این کنه بایستی به‌صورت کاملاً مدیریت شده و در تمامی فصول انجام شود. قاعدتاً استفاده از یک نوع سم برای این موجودات سبب القای مقاومت به سموم در آنها و دشوارشدن مبارزه با آنها می‌شود؛ بنابراین مجموعه‌ای از سموم نظیر آبامکتین، پروپارژیت، بروموپروپیلات، هگزی تیازوکس و ایمیداکلوپراید بایستی در برنامه مدیریتی این کنه جای‌داده شود. استفاده از کنه‌های شکارگر نیز در کنترل بیولوژیک این آفت بسیار مؤثر است. اطلاعات بیشتر را در مقاله مبارزه با کنه تارتن دولکه ای و کنه قرمز اروپایی + معرفی سموم بخوانید.

کرم سفید ریشه

گیلاس و در درجه بعدی آلبالو، جزء گیاهان بسیار حساس به حمله لارو کرم‌های سفید ریشه هستند. این آفت با نام علمی Polyphylla olivieri در حالت لاروی خود با تغذیه از ریشه‌های مویین و نیز خشبی شده سبب کاهش جذب آب و مواد مغذی و به‌هم‌زدن تبادلات طبیعی بین خاک و ریشه گیاه می‌شود.

این لاروها همچنین با ایجاد زخم‌های عمیق بر روی ریشه‌ها سبب نفوذ عوامل بیماری‌زای قارچی به ریشه‌ها و پوسیده شدن آنها نیز می‌شوند.

درختان آلوده در ابتدای آلودگی علائم خفیفی از ضعف عمومی، میوه‌ریزی و نیز بی‌حالی برگ‌ها را نشان می‌دهند که طی سالیان متمادی این علائم پیشرفته شده و نوعی زوال در درختان گیلاس و آلبالو پدیدار می‌شود. ضعف گیاهان در نهایت سبب بروز بیماری و آفات دیگر در درختان شده و این درختان در نهایت از بین می‌روند. در آلودگی‌های بسیار شدید ممکن است درختان براثر وزش باد ریشه‌کن شوند.

مبارزه و مدیریت کرم سفید ریشه

رصد این آفات در باغات به‌خصوص هنگام شخم و یا بیل‌زنی بسیار حائز اهمیت است و باغداران بایستی کارگران خود را دراین‌خصوص توجیه کنند. ازآنجایی‌که این حشرات عمده زندگی خود را در خاک می‌گذرانند، شخم زدن بین ردیف‌های درختان و نیز استفاده از تکنیک یخ آب زمستانه می‌تواند به کاهش جمعیت آفت بسیار کمک کند. در طول فصل نیز می‌توان به تزریق سموم دیازینون، ایندوکساکارب و سایپرمترین به آب آبیاری طی چند مرحله از جمعیت آفات کاست.

سرخرطومی گیلاس

Rhynchites auratus نام علمی این حشره است. این آفت به شکل سوسک‌های قهوه‌ای‌رنگ با پوشش متالیک سبزرنگ و سرکشیده و خرطومی شکل به‌اندازه حدودی یک سانتی‌متر هستند. این آفات تنها یک نسل در سال دارند ولی خسارت بالایی را به باغات گیلاس وارد می‌کنند.

این سوسک‌ها مرحله شفیرگی خود را در خاک و میوه‌های آلوده سال قبل گذرانده و در بهار بالغ شده و به سمت درختان گیلاس حمله‌ور می‌شوند. ابتدا از برگ‌های تازه‌تشکیل‌شده تغذیه کرده و سپس با خرطوم خود سوراخی در میوه‌های تازه‌تشکیل‌شده حفر و یک عدد تخم در نزدیکی هسته گیلاس می‌گذراند. این تخم بعد از چند روز تفریخ و لاروها از مغز دانه تغذیه و باعث ریزش میوه‌ها و یا خشک شدن آنها روی درختان می‌شوند. این آفت با اینکه تنها یک تخم بر روی هر میوه می‌گذارد ولی می‌تواند تا ۴۰۰ تخم منفرد بر روی درخت گذاشته و خسارت بالایی را به درختان وارد نماید.

مبارزه و ازبین‌بردن سرخرطومی گیلاس

برای مبارزه با این آفت سم‌پاشی باستی بلافاصله بعد از ظهور حشرات بالغ با سموم دیازینون، کلرپیریفوس، زولون و فن والریت انجام بگیرد. همچنین مدیریت بقایای گیاهی باقی‌مانده از سال قبلی بسیار کمک می‌کند تا در فصل آتی با جمعیت پایین‌تری از آفات روبه‌رو شوید.

کرم‌های برگ‌خوار

انواع مختلفی از سوسک‌ها و شب‌پره‌ها می‌توانند در مراحل لاروی از برگ‌های گیلاس تغذیه کنند. این تغذیه معمولاً از نواحی میانی رگبرگ‌ها انجام شده و حالت توری به برگ‌ها می‌دهد. گاهی لاروهای تغذیه‌کننده در پشت برگ و عمدتاً در نواحی نزدیک به دمبرگ‌ها به دور خود پیله‌ای تنیده و برای مرحله شفیرگی آماده می‌شوند؛ بنابراین مشاهده چنین اندام‌های تارعنکبوتی نیز از علائم ابتلای درخت به کرم برگ‌خوار است. برخی از این کرم‌ها می‌توانند به گل‌ها و نیز میوه‌های تازه ایجاد شده نیز حمله‌ور شوند.

این آفات در تمام فصل رویش می‌توانند وجود داشته‌باشند ولی در اوایل فصل خسارت سنگین‌تری به درختان گیلاس وارد می‌کنند.

مبارزه با کرم برگ‌خوار

سم‌پاشی بر علیه این آفات با سمومی مانند فن والریت، کلرپیریفوس و دیازینون انجام شده و به کارایی بالا سبب حذف این آفات در مراحل لاروی می‌شود. اما در مرحله بلوغ و پروازی حشرات مبارزه اندکی دشوارتر بوده و استفاده از تله‌های نوری مؤثرتر از سم‌پاشی است.

شته‌ها و شپشک‌ها

هر دو این آفات، جزء آفات مکنده بوده و با استقرار روی مناطق مختلف درخت گیلاس و آلبالو از شیره گیاهی و سلولی تغذیه و خسارات سنگینی به‌جای می‌گذارند. این آفات می‌توانند روی برگ‌ها (مانند شته سبز) و یا روی اندام‌های چوبی مانند تنه (مانند شته خالدار و شپشک‌ها) مستقر شوند. درهرصورت ضعف عمومی درختان از جمله علامت بارز در حمله این آفات است.

نحوه مبارزه

مبارزه با این آفات معمولاً ساده بوده و با سمومی نظیر اتیون، کلرپیریفوس، استامی پراید، کنفیدر و پریمی کارب قابل انجام است. اما نکته مهم، توجه به سم‌پاشی زمستانه درختان با روغن‌های مخصوص است که تا حد بالایی از جمعیت این حشرات خواهد کاست.

کرم‌های ساقه‌خوار

این حشرات که بیشتر از دسته سوسک‌های شاخک بلند هستند، در مرحله لاروی خود از محل جوانه‌ها وارد ساقه‌های تازه‌تشکیل‌شده می‌شوند و به‌تدریج با تغذیه از مغز ساقه‌ها، آنها رو توخالی و باعث از بین رفت رشد طولی آنها می‌شود. در اثر تغذیه این آفت علاوه بر بروز بیماری‌های متعدد در شاخه‌های آلوده، چیرگی راسی شاخه‌ها نیز از بین رفته و شاخه‌های جانبی شروع به رشد می‌کنند. در نتیجه این امر علاوه بر ازبین‌رفتن فرم درخت، انرژی فراوانی از درخت برای تولید شاخه‌های جانبی نیز به هدر خواهد رفت.

ازبین‌بردن کرم ساقه‌خوار

هرس سرشاخه‌های آلوده در زمستان اصولی‌ترین روش کنترل این آفات است، اما سم‌پاشی با سموم ایندوکساکارب، تیودیکارب، دیازینون، فوزالن و کلرپیریفوس نیز در کاهش این آفت مؤثر است.

کرم خراط یا پروانه فری

کرم خراط با نام علمی  Zeuzera pyrina آفتی پلی فاژ با دامنه میزبانی وسیع است که می‌تواند به درختان گیلاس و آلبالو نیز حمله‌ور شده و ایجاد خسارت بکنند.

کرم خراط در مراحل لاروی خود پس از تفریخ از تخم، به ساقه‌های جوان حمله و با حفر دالان‌هایی، دسته‌جات آوندی آنها را از بین می‌برند. این آفات به‌مرورزمان که رشد می‌کنند، می‌توانند وارد ساقه و تنه‌های قوی‌تر شده و از چوب آنها تغذیه کنند.

خسارت پروانه فری به حدی است که ممکن است درختان چندین‌ساله را خشک و یا براثر وزش باد آنها را قطع نمایند. این آفت در مراحل بالغ خود تعداد زیادی تخم در دریچه دالان‌های از قبل تشکیل شده گذاشته و آلودگی‌های مجدد را ایجاد می‌کنند.

مبارزه با کرم خراط یا پروانه فری

استفاده از سم فن والریت به‌صورت تزریقی به دالان‌ها و همچنین پوشاندن دالان‌ها با خمیر آنتی تارلو کمک زیادی به کاهش جمعیت در تنه درختان می‌کند.

مبارزه با حشرات بالغ نیز با سموم عمومی نظیر دیازینون می‌تواند در اواسط تا اواخر فصل بهار انجام شود. استفاده از تله‌های فرومونی نیز باعث می‌شود تا جمعیت افراد بالغ در باغات به شدت کاهش یابد.

نتیجه‌گیری

گیلاس و آلبالو درختانی آفت‌پذیر هستند. گرچه میزان آفات در آلبالو کمتر از گیلاس است اما این دو گونه از نظر آفات مشترکات زیادی دارند. بدون شک بهترین راه مبارزه با آفاتی که ذکر شد، پیشگیری از ورود آنها با رصد دائمی باغ توسط باغدار است.

استفاده نابجا از سموم حشره‌کش خارج از دستور گیاه‌پزشکان سبب می‌شود تا این آفات روزبه‌روز قوی‌تر و خسارت بیشتری به باغات شما وارد نمایند؛ بنابراین ضمن رصد این حشرات در باغ بلافاصله از یک گیاه‌پزشک کمک بگیرید.

استفاده از ارقام مقاوم به آفات نیز در سالیان گذشته بسیار مورد توجه قرار گرفته و می‌توان از این موضوع به‌عنوان یک عامل پیشگیری‌کننده از استقرار آفات در باغات استفاده نمود. به هر صورت محافظت از باغات در گرو استفاده از مدیریت آفات به‌جای مبارزه با آنها خواهد بود.

مقالات مرتبط

• بیماری‌های گیلاس و آلبالو و نحوه کنترل آنها