بیماری‌های گیلاس و آلبالو و نحوه کنترل آنها

گیلاس و آلبالو دو میوه تابستانه و پرطرف‌دار در ایران است که علاوه بر مصارف تازه‌خوری در برخی صنایع غذایی مانند مرباسازی، کمپوت‌سازی و صنایع تولید نوشیدنی کاربرد دارند.

گیلاس و آلبالو به دلیل ماهیت خود و همچنین نوع تربیت درخت آن به آفات و بیماری‌های گوناگونی مبتلا می‌شوند که شناسایی و ردیابی اولیه آنها توسط باغدار کمک فراوانی به کنترل این عوامل می‌نماید.

خسارت بیماری‌های گیاهی بر روی این درختان گهگاه به حدی است که ممکن است سبب خشک شدن درختان چندین‌ساله نیز بشوند و از طرفی کاهش محسوس محصول تولیدی توسط درخت نیز در آلودگی‌های کم تا متوسط بسیار رایج است.

در این مقاله باتوجه‌به اهمیت موضوع یاد شده به معرفی مهم‌ترین بیماری‌های گیلاس و آلبالو در ایران خواهیم پرداخت.

۱. شانکر باکتریایی

شانکر باکتریایی مهم‌ترین و خطرناک‌ترین بیماری در درختان گیلاس و آلبالو است. این بیماری به‌خصوص در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب خسارت‌های بالایی به درختان وارد می‌کنند و فاکتور سن درخت نیز سبب کاهش خسارات این بیمارگر نخواهد شد. شانکر باکتریایی می‌تواند روی نهال‌های یک‌ساله تا درختان چندین‌ساله بروز و به‌سرعت گسترش پیدا نماید.

عمل ایجاد این بیماری باکتری Pseudomonas syringae است. این باکتری می‌تواند علاوه بر شاخه و تنه درختان به برگ و میوه نیز حمله‌ور شود. علائم بر روی تنه و شاخه‌های درختان در ابتدا به شکل زخم‌های کوچک و نرم شده ظاهر می‌شود. بعد از گذشت مدتی این زخم‌ها توسط صمغ‌های تولیدی درخت پوشیده شده و این نواحی گاهاً بوی ترشیدگی می‌دهند. زخم‌ها معمولاً در نواحی ایجاد می‌شوند که به نحوی در تنش بوده‌اند به طور مثال زخم‌های ناشی از هرس و یا آفتاب‌سوختگی، نواحی بسیار مناسبی برای ورود باکتری و ایجاد آلودگی است.

این باکتری بر روی برگ‌ها نیز ایجاد لکه‌های زاویه‌دار آب‌سوخته می‌کند که بعد از مدتی به رنگ قهوه‌ای درآمده، نکروز شده و می‌ریزند. بر روی میوه‌ها نیز لکه‌های قهوه‌ای رنگ با محدوده به رنگ زرد ایجاد شده و از بازار پسندی محصولات می‌کاهند.

این بیماری به‌خصوص وقتی‌که به تنه و شاخه‌ها حمله‌ور می‌شود با تخریب بافت چوبی آوندها و نیز در مرحله بعدی با القا ترشح صمغ در درختان سبب تضعیف و اختلال در آمد و شد شیره گیاهی می‌شوند. این اختلال در نهایت باعث کاهش محصول، ضعف عمومی و در شرایط شدید باعث خشکی قسمتی و یا کل درخت خواهد شد.

این بیماری در نواحی مرطوب و در آبیاری‌های بارانی و خاک‌های اسیدی و شنی بیشتر مشاهده می‌شود. همچنین در باغاتی که علف‌های هرز به‌صورت مستمر کنترل نمی‌شوند میزان این بیماری بسیار بالاتر است.

کنترل و مبارزه با شانکر باکتریایی

اصلی‌ترین روش کنترل این بیمارگر در باغات استفاده از پایه‌ها و یا ارقام مقاوم به این بیماری است. استفاده از ترکیبات مسی از جمله مخلوط بردو می‌تواند با راندمان بالایی از وقوع این بیماری جلوگیری کند. در درختان آلوده توصیه می‌شود که زخم‌های ایجاد شده توسط چاقوی تیز تراشیده شده و پس از مشاهده بافت سالم درخت، زخم ایجاد شده با مخلوط غلیظ بردو فیکس و چسب باغبانی پانسمان شود. درهرصورت مدیریت رطوبت باغ در کنترل این بیماری بسیار با اهمیت است.

۲. پوسیدگی‌های ریشه و آوند

گیلاس و آلبالو از جمله درختان بسیار حساس به پوسیدگی‌های مختلف ریشه هستند و این بیماری به‌خصوص در سالیان اخیر سبب خشک شدن باغات بسیاری در نواحی معتدله شده است. گونه‌های مختلفی از بیمارگرهای قارچی می‌توانند به ریشه این گیاهان جلب و روی آنها مستقر شوند.

 این بیمارگرها غالباً اعضای جنس‌های Armillaria، Fusarium، Phytophtora، Verticillium و Rosellinia هستند. این عوامل به‌خصوص در درختانی که ریشه آنها به طور مداوم در معرض آبیاری هستند و در نتیجه دچار کمبود اکسیژن می‌شوند، خسارت‌زا هستند.

پوسیدگی‌های ریشه با حمله به ریشه‌های فرعی و اصلی، سیستم آوندی ریشه را مختل و اجازه ترابری آب و مواد مغذی به اندام‌های هوایی را نمی‌دهند. گیاهان آلوده به پوسیدگی ریشه اغلب دچار ضعف عمومی، پژمردگی و یا زرد شدن برگ‌ها به‌خصوص در نواحی تحتانی تاج خود هستند. در موارد شدیدتر این آلودگی می‌تواند سبب خشک شدن درختان شود.

جنس خاک نیز در شیوع این بیماری مؤثر بوده و در خاک‌های سنگین‌تر، شدت بیماری بیشتر است.

کنترل پوسیدگی‌های ریشه و آوند

مدیریت آبیاری به‌خصوص در سیستم‌های آبیاری غرقابی به‌نحوی‌که مسیر عبور آب با فاصله از تنه درختان باشد، سبب می‌شود تا میزان آلودگی در باغات کاهش یابد. همچنین اجرای زهکش مناسب نیز دراین‌خصوص بسیار مهم است. نهال‌های تازه کشت شده، به شدت به این بیماری حساس هستند و یکی از دلایل خشک شدن نهال‌ها پس از کاشت این دسته از پاتوژن‌ها هستند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود تا قبل از کاشت نهال، ریشه‌های نهال در محلول پرالیناژ غوطه‌ور و سپس عملیات کاشت انجام شود.

در درختان مسن‌تر نیز تیمار ریشه با قارچ‌کش‌های تیوفانات متیل و کاربندازیم می‌تواند در درازمدت باعث کاهش و بهبود علائم بیماری شود. در پوسیدگی فایتوفتورایی ریشه گیلاس و آلبالو قارچ‌کش‌های فوزتیل آلومینیوم و متالاکسیل، کاربردی‌تر هستند.

نکته بسیار مهم در مدیریت این بیماری تشخیص به‌موقع آن است چراکه معمولاً علائم در اندام هوایی زمانی ظاهر می‌شود که آلودگی به شدت پیشرفت کرده و مبارزه با آن دشوار است.

۳. لکه برگی‌ها و لکه غربالی‌ها

عوامل قارچی و باکتریایی می‌توانند به برهای گیلاس و آلبالو حمله و بعد از کلنیزه کردن آنها، سبب ایجاد لکه و یا ریزش نواحی آلوده شوند. به حالتی که روی برگ‌ها لکه‌های متعدد ایجاد شود، لکه برگی و در حالتی که این لکه‌ها نکروز شده و بریزند و در نهایت حالت سوراخ‌سوراخ به برگ بدهند، اصطلاح لکه غربالی به کار برده می‌شود.

هر دو این عوامل سبب کاهش سطح فتوسنتزکننده برگ و کاهش راندمان تولید مواد قندی در گیاه می‌شود که در نهایت از پتانسیل تولید میوه گیاه به شدت می‌کاهند.

عامل ایجادکننده این بیماری‌ها قارچ‌های Blumeriella jaapii و Wilsonomyces carpophilus هستند که در مورد اول تنها لکه برگی القا شده و در مورد دوم علاوه بر لکه برگی، با گذشت زمان برگ‌ها به شکل غربالی در می‌آیند.

عوامل زمستان گذران این بیمارگرها هم‌زمان با رشد اول فصل برگ‌ها تغذیه خود را از سلول‌های برگ آغاز کرده و خسارت را ایجاد می‌کنند. گاهاً این عوامل بر روی میوه‌های تازه‌تشکیل‌شده نیز نفوذ کرده و ایجاد لکه‌های کوچک و فرورفته بر روی آنها می‌کنند که این موضوع به‌خصوص در ارقام گیلاس صورتی بیشتر دیده می‌شود. این بیمارگرها تا چند نسل در سال ایجاد کرده و می‌توانند مکرراً باعث آلودگی شوند.

کنترل لکه برگی‌ها و لکه غربالی‌ها

کنترل اول فصل این قارچ‌ها در مدیریت بیماری بسیار مهم است. سمومی نظیر ترکیب بردو، مانکوزب و کاپتان می‌توانند به‌راحتی باعث کاهش علائم بیماری در باغات بشوند. ازآنجایی‌که این بیمارگرها علاقه فراوانی به رطوبت برای گسترش خود دارند، بنابراین می‌توان با اصلاح روش‌های آبیاری، حذف علف‌های هرز و هرس اصولی در پیشگیری از بیماری به کمک درختان آمد.

۴. سفیدک سطحی گیلاس

عامل این بیماری قارچ Podosphaera oxyacanthae است که معمولاً به نهال‌های تازه کاشته شده و یا در نهالستان‌ها حمله‌ور می‌شود. این قارچ با ایجاد پوشش سفیدرنگ پودری روی سرشاخه‌ها و برگ‌های جوان باعث کاهش فتوسنتز و تغذیه از سلول‌های اپیدرم می‌شود و در موارد شدید ممکن است از تولید گل جلوگیری نماید.

مبارزه با سفیدک سطحی گیلاس

در باغات مسن‌تر این بیماری اهمیت اندکی دارد ولی به هر صورت برای مبارزه با آن می‌توان از ترکیب کرزوکسیم متیل، گوگرد مایع و یا پنکونازول استفاده نمود.

۵. پوسیدگی قهوه‌ای یا مومیایی گیلاس و آلبالو

Monilinia laxa  و Monilinia fructicola دو بیمارگر مهم برای این بیماری هستند. همانند تمامی بیماری‌های مومیایی، این قارچ‌ها نیز به میوه‌های در حال رسیدن حمله و باعث خشک شدن میوه بر روی آنها می‌شوند. گرچه این حمله می‌تواند به برگ‌ها و سرشاخه‌های جوان نیز باشد. در صورت حمله به شاخه‌ها، صمغ زدگی بر روی آنها نیز مشاهده می‌شود. درهرصورت پوشش پنبه‌ای شکل به رنگ قهوه‌ای تا خاکستری روی اندام‌های آلوده پدیدار می‌شود.

مدیریت بیماری پوسیدگی قهوه‌ای یا مومیایی گیلاس و آلبالو

سموم کاربندازیم به همراه ایپرودیون، کاپتان و تیوفانات متیل درصورتی‌که در مراحل اولیه شروع بیماری استفاده شوند به‌راحتی می‌توانند بیماری را مدیریت کنند، گرچه ازبین‌بردن بقایای گیاهی در باغات آلوده نیز بسیار مؤثر است.

۶. پیچیدگی برگ گیلاس

این بیماری ناشی از فعالیت قارچ Taphrinia بر روی برگ‌های گیلاس است. عامل قارچی در ابتدا روی برگ‌های نو رس ایجاد تاول‌های سبزرنگ کرده و با تغییر ساختار سلول‌های اپیدرم باعث می‌شوند که این برگ‌ها پیچ‌خورده شده و ریزش پیدا کنند. گاهاً برگ‌های آلوده به رنگ قرمز درآمده و لب شتری می‌شوند. سم‌پاشی زمستانه بر علیه این بیماری بسیار مناسب است و در اوایل فصل نیز می‌توان با استفاده از سموم مسی و یا مانکوزب علائم بیماری را کاهش داد.

پیچیدگی برگ می‌تواند توسط عوامل ویروسی نیز ایجاد شود که خوشبختانه تاکنون در ایران گزارش شیوع این بیماری را نداشته‌ایم.

آلودگی‌های پس از برداشت

گیلاس و آلبالو به‌عنوان میوه‌های تازه‌خوری و دارای قدرت انبارمانی پایین بسیار مستعد آلودگی‌های قارچی و باکتریایی پس از برداشت هستند. بافت اپیدرم و گوشت میوه این محصولات به نحوی است که ورود کوچک‌ترین آسیب به آنها سبب گسترش شدید عوامل ساپروفیت و ایجاد انواع گندیدگی‌ها و کپک‌زدگی‌ها می‌شود.

نحوه برداشت، انبارداری و حمل‌ونقل این میوه‌جات بایستی به نحوی باشد که کمترین آسیب‌ها به آن وارد شود. استفاده از سبدهای با عمق کم، کمک می‌کند که ضمن عدم ایجاد فشار ناشی از وزن به میوه‌های پایین، تبادل هوای مناسبی هم بین میوه‌ها انجام و از ایجاد گندیدگی‌های ناشی از مخمرها کاسته شود. دمای نگهداری این میوه‌جات در انبار نیز بایستی حدود ۴ درجه سانتی‌گراد بوده و در خصوص این‌گونه آلودگی‌ها استفاده از سموم به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

جمع‌بندی

درختان گیلاس و آلبالو به بیمارگرهایی که بر روی آوندها و ریشه فعالیت دارند حساسیت بالایی نشان می‌دهند که دلیل عمده این امر، پاسخ دفاعی گیاه و ایجاد صمغ به‌عنوان یک عامل تدافعی است.

 گیلاس و آلبالو، میوه‌های آبدار و لطیفی دارند که مستعد بیمارگرهای بعد از برداشت نیز هستند و همه این عوامل باعث می‌شود تا این درختان نیازمند مراقبت‌های فراوان باشند.

رعایت بهداشت باغی در مورد این درختان بسیار پراهمیت است. در این مقاله به بررسی کلی بیماری‌های گیلاس و آلبالو پرداختیم تا ذهن خوانندگان برای شناسایی این بیمارگرها آماده شود، اما در نظر داشته باشید که برای مداوای قطعی و اصولی هر یک از بیماری‌ها حتماً بایستی با کارشناس گیاه‌پزشک خود مشورت کرده تا با تجویز خودسرانه سموم سبب ورود آسیب‌های بیشتر به درختان نشوید.

مقالات مرتبط

آفات مهم گیلاس و آلبالو و نحوه مبارزه با آنها