آفات مهم انباری

مقدمه

 افزایش جمعیت جهان باعث شده که مردم دنیا نیاز بیشتری به مواد غذایی داشته باشند. همین موضوع باعث شده که انسان‌ها سطح زیر کشت محصولات کشاورزی را افزایش داده، راندمان برداشت را بیشتر کرده و اقدام به ذخیره سازی مواد غذایی کشاورزی برای زمان‌هایی بکنند که دسترسی به آنها دشوارتر است. بنابراین درصد قابل توجهی از غذای انسان ها در انبارهای مختلف نگهداری می شود. این انبارها می تواند حجم های بسیار بالایی در حد چندین کشتی را در خود جای داده و یا در حد یک مغازه خوار و بار فروشی و یا منازل ما کوچک باشد. به هرحال تمامی این انبارها وجه مشترکی دارند و آن وجود مواد غذای جذاب برای برخی از آفات انباری است. این آفات می‌تواند به مواد غذایی ما حمله کرده و باعث خسارت به آنها شود. در این مقاله به بررسی مهمترین آفات انباری در ایران با تمرکز بر روی آفات انباری غلات و حبوبات خواهیم پرداخت و با روش‌های مبارزه با آنها آشنا خواهیم شد.

 چرا آفات انباری مهم هستند؟

 بخش قابل توجهی از غذای ما در داخل انبارها نگهداری می شود تا در زمان های مورد نیاز به بازار مصرف ارائه شوند.  همچنین تمامی ما تجربه نگهداری انواع مواد غذایی من جمله برنج و حبوبات را در منازل خود داشته ایم. این مواد غذایی در واقع غذا های جذابی برای برخی از حشرات نیز هستند. این حشرات با تغذیه از از این مواد رشد و نمو کرده و پس از تخم گذاری نسل خود را حفظ می کنند. آفات انباری برخلاف آفاتی که در مزارع دیده می‌شوند معمولاً اندازه های کوچک تری داشته و به راحتی در مواد غذایی ما مخفی می شوند بنابراین ممکن است که دسترسی به آنها دشوار باشد. این حشرات غالباً پلی فاژ بوده و از چندین ماده غذایی توانایی استفاده را دارند. آفات انباری می‌تواند باعث کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی شوند و همچنین زمینه را برای ورود سایر عوارض مانند  بیماریهای قارچی نیز فراهم کند. همچنین علاوه بر حشرات برخی از جوندگان مانند موش ها نیز می توانند در انبارها حضور داشته و علاوه بر خسارت به محصول سبب ایجاد مشکلات بهداشتی برای ما نیز شوند.

 در ادامه به بررسی مهمترین آفات انباری که با آن مواجه هستیم خواهیم پرداخت.

۱- شپشه دندانه دار

شاید معروف ترین و پر پراکنش ترین آفت انباری شپشه  دندانه دار با نام علمی Oryzaephilus surinamensis  باشد. حتماً با این آفت در حبوبات و غلات خود از جمله برنج روبرو شده اید. این آفات که بین عموم مردم با نام جوجه معروف هستند. در واقع سوسکهای با اندازه میلیمتری هستند که در مراحل لاروی خود و اندکی در هنگام بلوغ از دانه های حبوبات تغذیه می کنند. این حشرات دامنه تغذیه بسیار بالایی دارند،  با اینکه ترجیح اول غذایی آنها غلات و حبوباتی نظیر گندم، برنج و عدس است، اما در صورت عدم وجود این منابع غذایی می توانند به سایر مواد مانند ماکارونی، خشکبار، میوه های خشک و حتی موادی مانند کارتن و موکت نیز حمله و از آنها تغذیه کنند. لاروهای این حشرات با تغذیه از دانه های برنج و حبوبات ایجاد باقیمانده های گرد مانند در آن ها کرده و از وزن واقعی آنها می‌کاهند. همچنین حشرات دارای فضولاتی هستند که گرچه دیده نمی شوند اما ممکن است سبب ایجاد حساسیت های بهداشتی در انسان ها شوند. علیرغم جثه کوچک این حشرات، طول عمر افراد بالغ بسیار بالاست و حتی می تواند تا دو سال به زندگی خود در انبارها ادامه دهند. شرایط دمایی برای این دسته از آفات بسیار مهم است و در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد بیشترین رشد را در انبارها دارند ،بنابراین کنترل دمای انبارها یکی از راه های رهایی از شر  این آفات است.

۲-شب پره هندی

 این آفت نیز در اکثر انبار ها به فراوانی دیده می‌شود و حتی در منازل نیز در طول سال ممکن است توسط افراد منزل مشاهده شود. این حشره با نام علمی Plodia interpunctella در واقع یک شب پره است که در مراحل لاروی خود می تواند به تمامی مواد غذایی خشک و نیمه خشک حمله ور شده و در صورت نبود این مواد غذایی به الیاف سلولزی نظیر پارچه ها و کاغذها حمله ور شود. در منازل معمولاً شب پره هندی زمانی مشاهده می شود که به فرم بالغ درآمده و به پرواز در بیاید. حشره تعداد تخم های زیادی را در مواد غذایی انباری رها می کند و بنابراین در تمام طول سال می توان در انبار ها حضور داشته باشد. پس از اتمام مراحل لاروی و تغذیه این آفت از مواد غذایی، لاروها تبدیل به شفیره شده و این کار را با تنیدن تار و پیله به اطراف خود انجام می‌دهند. این پیله های کوچک که حدود ۳ تا ۵ میلی متر طول دارند می توانند در لابلای مواد غذایی به خصوص خشکبار دیده شوند. پس از مدتی شفیره به حشره بالغ تبدیل شده و بعد از تخمگذاری سیکل زندگی حشره مجدداً تکرار می گردد. حشرات بالغ به منابع نوری جلب شده و بنابراین در هنگام شب بیشتر دیده می شوند.

۳- شپشه برنج

 این حشره با نام علمی Sitophilus oryzae در واقع یک سوسک سرخرطومی است که هم در مراحل لاروی و هم در مراحل بلوغ خود می تواند دانه های برنج را مورد تغذیه قرار داده و با سوراخ کردن کامل آنها سبب ایجاد خسارت های سنگین از نظر کمی و کیفی به محصول برنج شود. شپشک برنج بر خلاف شپشه دندانه دار که به صورت سطحی از دانه های برنج تغذیه می کنند، در مراحل لاروی خود به طور کامل وارد دانه های برنج شده و در همان جا تبدیل به شفیره و سپس حشره بالغ می شود. خسارت این آفت بسیار بالاتر از شپشه دندانه دار بوده و سبب از بین رفتن بخش وسیعی از تناژ موجود در انبارها می گردد، دانه‌هایی که آلوده به شپشه برنج باشند از کیفیت بسیار پایینی برخوردار بوده و حتی تغذیه جزئی این آفت سبب نیم دانه شدن برنج و کاهش کیفیت پخت آن می شود.

۴- سوسک کشیش

 نام علمی این حشره Rhizopertha dominica است. این حشره نیز همانند شپشه برنج از دانه های غلات تغذیه می کند اما دامنه میزبانی آن بسیار بالاتر از شپشه برنج است. سوسک کشیش در مراحل لاروی و بلوغ خود از غلات مختلف بخصوص غلات با نشاسته بالاتر مانند گندم و ذرت و برنج تغذیه کرده و باعث سوراخ شدن دانه‌های آنها می شود.درصد تغذیه نافت سوراخ های نا منظمی بر روی غلات ایجاد می شود که معمولاً سوراخ ها به صورت متعدد دیده می شود، گندم های آلوده بوی شیرین مانند عسل به خود گرفته و و اگر دارد مانند مایل به قهوه ای که شامل باقیمانده مواد خوراکی غلات و فضولات سوسک کشیش است در انتهای بار غلات مشاهده می شود. این حشره در غیاب غلات می‌ تواند از از مواد نشاسته دیگر مانند خشکبار و یا سیب زمینی های خشک شده نیز استفاده بکنند.

۵- لمبه گندم

 نام علمی این سوسک که تنها در مراحل لاروی خود می‌ تواند به غلات از جمله گندم و برنج حمله کندTrogoderam granarium است. این آفت سبب خورده شدن دانه های غلات به صورت کامل می گردد و از این جهت می‌تواند با سایر آفاتی که به صورت جزئی غلات را مورد استفاده قرار می دهند تفاوت داشته باشند. لمبه گندم در مراحل لاروی خود دارای موهای فراوانی و از روی بدن خود است ست که به نظر برخی از کارشناسان وجود این موهای میکروسکوپی در آرد حاصل از گندم های آلوده به لمبه گندم می تواند سبب بروز مشکلات گوارشی فراوان در انسان ها بشود. این آفت جز آفات بسیار مقاوم به شرایط سخت محیطی است بنابراین با تغییر شرایط انبار به سختی از بین می روند. 

۶- سوسک های حبوبات

 گونه های مختلفی از آفات انباری به شکل سوسک می تواند به حبوبات مختلف حمله کند. این آفات غالباً در مرحله لاروی خود با تغذیه از دانه حبوبات سبب ایجاد سوراخ های بزرگ و کوچک و یا دالان‌ها ای بر روی آنها می شوند. خسارت این دسته از آفات گاهاً به حدی نیست که باعث از بین رفتن بیش از ۵۰% محصول در انبارها می گردد. لوبیا چیتی و لوبیای چشم بلبلی حساس ترین حبوبات به این دسته از آفات انباری می باشند و نسبت به سایر حبوبات خسارت های سنگین تری می بینند.

۷- مورچه ها

 مورچه ها به خصوص گونه هایی که دارای بدن بزرگتری هستند می تواند در انبارها مشکل ساز شده و و باعث تغذیه از  آنها شوند. به خصوص غلاتی مانند جو، گندم، ارزن و برنج نسبت به  مورچه ها حساس تر بوده و غذای بهتری برای آن ها به شمار می آیند. از آنجایی که مورچه ها دارای زندگی دسته جمعی هستند، یافتن محل انبار غلات توسط تنها یکی از افراد این جامعه به سرعت سبب باخبر شدن سایر اعضا شده و در مدت زمان کوتاهی جمعیت بزرگی از مورچه ها به محل انبار حمله ور می شوند.

۸- موش ها

 این دسته از حیوانات هم به سبب تغذیه و هم به خاطر کوتاه کردن دندان های خود نیاز به جویدن دائمی دارند. بنابراین در تمامی انبار ها موش ها به عنوان یکی از عوامل مهم و خسارت زا به شمار می آیند و علاوه بر این که به صورت مستقیم از غلات و یا حبوبات ذخیره شده در انبار ها تغذیه می کنند سبب ایجاد خسارت به بسته بندی ها شامل گونی ها و پالت ها نیز می شوند. فضله موش نیز یکی از مشکلات بهداشتی موجود در انبار ها به خصوص غلات است. مواد دفعی موش و همچنین بزاق باقی مانده از آن بر روی مواد غذایی ممکن است که سبب انتقال بیماری‌های مشترک به انسان ها شده و یا سایر مشکلات بهداشتی را ایجاد کند.

مبارزه با آفات انباری

 در مورد اهمیت مبارزه با آفات انباری همین موضوع  کافی است که در صورت عدم مبارزه با آن‌ها و ورود این دسته از آفات به انبار ها نه تنها یک بخش از محصول بلکه ممکن است طی سالیان دراز محصولات انبار شده در آنها تحت تاثیر آفات قرار گرفته و خسارات هنگفتی به انباردار و صاحب بار ایجاد شود. به طور کلی می توان روش های زیر را برای کنترل آفات انباری پیشنهاد کرد.

الف) مسدود سازی راه های ورود: بهترین راهکار برای کاهش آفات انباری و جلوگیری از ورود حشرات به مواد غذایی محدود سازی راه های ورود آنها به انبار است، کف و دیواره انبار ها بایستی کاملاً توسط بتن ضخیم پوشانده شده باشد و همچنین آب بندی نیز شود. پنجره های احتمالی و منافذ نیز بایستی با توری های مخصوص ضد تریپس پوشانده شود.

ب)جلوگیری از مخلوط کردن بار قدیمی و بار جدید: ماندن مواد کشاورزی در انبارها معمولاً سبب جلب حشرات انباری به آنها میشود در نتیجه پیشنهاد می گردد تا برای انبارش محصولات جدید ابتدا محصولات قدیمی از انبار تخلیه و پس از ضدعفونی انبار بارگیری مجدد انجام گردد.

ج) تهویه و دمای مناسب: اغلب آفات انباری از جمله شپشه دندانه دار در دما و رطوبت خاصی رشد بیشتری داشته و در دماهای پایین تر و یا شرایط تهویه مناسب تر دچار کاهش نرخ رشد و یا حتی متوقف شدن آن می شوند. بنابراین توجه به دمای انبار در کنار تهویه آن از جمله عواملی است که سبب عدم بروز این آفات بر روی غلات و حبوبات می گردد.

د) ضدعفونی انبار و محصولات کشاورزی: برای ضدعفونی انبار خالی از محصولات کشاورزی می توان از مخلوط متام سدیم، هیپو کلرید سدیم و یا انواع مواد الکلی و اسیدی استفاده کرد. در صورتی که نیاز به ضدعفونی و مبارزه شیمیایی با آفات انباری در انبار هایی باشد که حاوی مواد کشاورزی هستند می توان از  سموم متیل بروماید و فوستوکسین استفاده نمود. این دسته از از سموم به شکل گازی تهیه شده و نیاز به گاز بندی انبار قبل از استفاده دارند همچنین پس از استفاده نیز بایستی با تهویه مناسب کلیه گازهای سمی موجود در انبار تخلیه گردد.

 جمع بندی

 به طور کلی آفات انباری می توانند جزو مهمترین عوامل تهدید کننده امنیت غذایی در جهان به شمار می آیند. از آنجایی که این آفات معمولاً زمانی دیده می شوند که جمعیت بالایی داشته و خسارت اصلی خود را وارد کرده اند، بنابراین رصد دائمی آنها به خصوص در انبار های بزرگتر یکی از راهکارهایی است که از بروز خسارت های شدید مواد غذایی جلوگیری به عمل می آورد. علاوه بر کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی آفات انباری می توانند سبب ایجاد مشکلات بهداشتی برای مصرف کنندگان نهایی نیز بشود. بنابراین شناخت این آفات و همچنین روش‌های مبارزه با آنها می‌تواند یکی از راهکارهای برون رفت از این مشکل باشد.