کاشت،‌ داشت و برداشت کیوی

کیوی Actinidia deliciosa متعلق به جنس (Actinidiaceae) از گونه‌ها و ارقام مختلفی تشکیل شده است. گیاهان کیوی قرن‌ها در چین به‌عنوان mihoutau کشت می‌شده است و بومی آنجاست. بذرهای گیاه کیوی در اوایل قرن بیستم به نیوزیلند آورده شد که درنهایت آن را اهلی کرده و در سراسر جهان فروختند.

در حال حاضر، رشد تجاری این میوه در بسیاری از کشورها ازجمله ایالات‌متحده، ایتالیا، شیلی، فرانسه، یونان و ژاپن رواج یافته است. کیوی از سال ۱۳۵۴ وارد ایران شد و در شهرهای نوار شمالی شروع به کشت آن کردند و با توجه به مزیت اقتصادی نسبی که داشت کشت آن گسترش یافت. کیوی گیاهی رطوبت دوست بوده و در دمای ۱۴ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد بهترین رشد را دارد.

گیاه‌شناسی

کیوی یک گیاه بالارونده یا درختچه‌ای در خانواده Actinidiaceae است که به دلیل میوه‌های خوراکی خود پرورش می‌یابد. این گیاه دارای برگ‌های چرمی و تقریباً گرد با دمبرگ بلند است (به طول ۱۲.۵ تا ۷.۵ سانتیمتر) و به‌طور متناوب روی ساقه‌های چوبی قرارگرفته است. برگ‌ها و شاخه‌های جوان با پرزهای ریز قرمز پوشانده شده‌اند، درحالی‌که برگ‌های بالغ بدون پرز و به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی و دارای رگه‌های برجسته و با رنگ روشن‌تر در سطح زیرین هستند. گیاه کیوی گل‌های زرد و سفید معطر را به‌صورت جداگانه یا در خوشه‌های ۳ تایی در محور برگ (منطقه بین برگ و ساقه) تولید می‌کند.

میوه کیوی بیضی یا تخم‌مرغی ‌شکل است و پوست آن به رنگ قهوه‌ای سبز، پوشیده از پرزهای قهوه‌ای است. گوشت میوه به رنگ سبز روشن و آبدار و دارای بسیاری از دانه‌های سیاه ریز است.

گیاهان کیوی می‌توانند به ارتفاع ۹ متر (۳۰ فوت) برسند و طول عمر اقتصادی آن‌ها ۳ سال می‌باشد، پس‌ازآن تولید میوه شروع به کاهش می‌کند. به کیوی ممکن است انگور فرنگی چینی نیز گفته شود و سرچشمه آن از چین است. کیوی در درجه اول به‌عنوان یک میوه تازه مصرف می‌شود.

نیاز دمایی

گیاهان کیوی بومی مناطق گرمسیری جنگل چین هستند و به یک‌فصل رشد طولانی (۸ تا ۹ ماه بدون یخبندان) نیاز دارند. دمای مطلوب در طول فصل رشد بین ۱۴ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد (۵۷.۲-۷۵.۲ درجه فارنهایت) است. گیاه می‌تواند سرما را تحمل کند اما در دمای کمتر از ۸ درجه سانتی‌گراد (۱۷.۶ درجه فارنهایت) آسیب می‌بیند. برخی از انواع A. deliciosa مانند رقم Hayward تا منفی ۱۰ درجه سانتی‌گراد (۱۴ درجه فارنهایت) را تحمل می‌کنند و در دمای تقریبی ۱۲- درجه سانتی‌گراد کاملاً خفته‌اند؛ اما گیاهان جوان در یخبندان در معرض آسیب هستند و در دمای ۲- درجه سانتی‌گراد از بین می‌روند. گیاهان همچنین برای گلدهی و تشکیل میوه به یک سرمای زمستانی (۶۰۰ – ۱۱۰۰ ساعت زیر ۷ درجه سانتی‌گراد) و یک تابستان گرم طولانی نیاز دارند.

خاک و آب

 به‌طورکلی، گیاهان کیوی خاک اسیدی لومی و مرطوب را ترجیح می‌دهند و باید در خاک‌های شنی عمیق و دارای زهکشی خوب، کاشته شوند زیرا نسبت به آب ایستایی بسیار حساس هستند. pH بهینه خاک بین ۵.۵ تا ۶.۰ است، کیوی خاک‌های قلیایی را دوست ندارد و در pH قلیایی کلروز می‌شود؛ اما pH در محدوده ۵.۵ تا ۷.۳ را تحمل می‌کند. کیوی‌ در حین تولید میوه به آب فراوان نیاز دارد.

نور: کیوی می‌تواند در مناطق نیمه سایه (جنگل سبک) یا بدون سایه رشد کند. برای اطمینان از بهره‌وری بهینه کیوی باید در مکانی که نور آفتاب را کامل دریافت می‌کند کاشته شود.

گلدهی و تشکیل میوه

 میوه گیاهان بر روی چوب سال دوم یا روی سیخک‌های تولیدشده روی چوب‌های قدیمی تشکیل می‌شوند. هرس هر نوع گیاهی بهتر است در زمستان انجام شود. میوه دهی در گیاهان بالغ (حداقل یک‌ساله) رخ می‌دهد و روی گیاهان قدیمی (بیشتر از ۳ ساله) کند می‌شود و کاهش می‌یابد. پس از بالغ شدن گیاهان و شروع به گلدهی، جنسیت می‌تواند تعیین شود. گل‌های نر و ماده روی گیاهان جداگانه‌ای تشکیل می‌شود. به عبارتی گیاهان کیوی دوپایه هستند، بنابراین کشت پایه‌ی نر دهنده یا تولیدکننده‌ی گرده برای تشکیل میوه لازم است و هر دو جنس برای تولید میوه باید در مجاورت هم کاشته شوند.

 گل‌های معطر، به‌صورت مجزا یا در دسته‌های ۳ تایی در محور برگ ایجاد می‌شوند و دارای ۵ تا ۶ گلبرگ ۲.۵-۵ سانتیمتری که در ابتدا سفیدرنگ و سپس زردرنگ می‌شوند. هر دو نوع گل (نر و ماده) دارای پرچم‌های زیادی هستند، اما پرچم‌های گل‌های ماده گرده بارور تولید نمی‌کنند. گل‌ها نیز فاقد شهد هستند و این به‌عنوان ضعف شناخته‌شده است زیرا زنبورهای عسل زیاد جذب آن نمی‌شوند.

میوه بیضی‌شکل، تخم‌مرغی یا مستطیلی که تقریباً ۵ تا ۷ سانتیمتر طول دارد و دارای پوست قهوه‌ای مایل به قرمز که به طور انبوه با موهای قهوه‌ای کوتاه و سفت پوشیده شده است. گوشت میوه زمانی که کامل رسیده باشد، سبز روشن و درخشان، یا گاهی زرد- قهوه‌ای با مرکز سفید است که بسیاری از خطوط ریز و کم‌رنگ از مرکز آن به اطراف پخش می‌شود. بین این خطوط دانه‌های باریک و بنفش تیره یا تقریباً سیاه پراکنده‌شده‌اند. میوه دارای عطروطعم ترش و شیرین است و به هنگام رسیدگی بیش‌ازحد طعم اسیدی دارد.

تکثیر

کیوی‌ می‌تواند با روش‌های مختلفی ازجمله کشت بذر، قلمه‌ی چوب سخت، قلمه‌ی چوب نرم یا قلمه‌های ریشه تکثیر شود.

تکثیر از قلمه‌های چوب نرم

 ساده‌ترین روش تکثیر استفاده از قلمه‌های چوب نرم است. قلمه چوب نرم باید در طول ماه‌های تابستان گرفته‌ شود (زمانی که درخت به‌طور فعال در حال رشد است). قلمه‌ها باید از شاخه‌های فصل جاری گرفته شوند و دارای ۲-۳ گره (برگ) باشند. برای برش و تهیه قلمه‌ی موفقیت‌آمیز، برگ‌ها باید کاملاً توسعه‌یافته باشند، قلمه‌ها را نباید از مکانی که هنوز برگ‌های آن توسعه‌نیافته (مانند انتهای شاخه‌ها) گرفت.

پس از تهیه قلمه‌ها، باید آن‌ها را برهنه کرد و برگ‌های آن را به‌غیراز بالاترین برگ حذف کرد. هورمون ریشه‌زایی می‌تواند برای کمک به قلمه‌ها در ایجاد ریشه‌های جدید استفاده شود. نشان داده‌شده است آن‌ هورمون‌هایی که حاوی ایندول-۳-بوتیریک اسید هستند، در ازدیاد کیوی مؤثرند. پس از تیمار با هورمون ریشه‌زایی، قلمه‌های کیوی را باید در بستر کشت یا گلدان‌های کوچک (ترجیحاً در گلخانه) کاشت و مرطوب نگه داشت. هنگامی‌که قلمه‌ها شروع به رشد شاخه‌های جدید کردند، باید آن‌ها را به گلدان‌های بزرگ‌تر حاوی خاک با کیفیت بالا انتقال داد و سیراب کرد.

تکثیر از طریق بذر

بذر را در بهار در گلخانه بکارید. بهتر است به بذر ۳ ماه چینه‌ی سرمایی داده شود یا در آبان ماه، بذور را در مزرعه بکارید. در دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد، ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد تا بذور تازه جوانه بزنند. هنگامی‌که نشا‌ها به‌اندازه کافی بزرگ شدند، آن‌ها را به گلدان‌های جداگانه انتقال دهید و در طول زمستان آن‌ها را در گلخانه در مناطق سایه‌روشن بگذارید. هنگامی‌که ارتفاع گیاهان ۳۰ سانتی‌متر یا بیشتر شد، می‌توانید پس از آخرین یخبندان، آن‌ها را در اواخر بهار یا اوایل تابستان به مزرعه موردنظر برای کشت انتقال دهید.

گیاهان گلدان باید حداقل دو بار در طول فصل رشد با کود تغذیه شوند.

کاشت

ساقه‌های کیوی برای تحمل وزن میوه، به داربست نیاز دارند. اگر می‌خواهید گیاه کیوی را بر روی داربست پرورش دهید، داربست باید قبل از کاشت ساخته شود. قلمه‌های کیوی را باید با حفر گودال (که عمق آن حداقل سه برابر عرض گلدانی باشد که قلمه در آن قرار دارد) کشت کرد. فاصله بین گیاهان معمولاً هنگام استفاده از سیستم داربستی T باید ۵ متر (۱۶.۴ فوت) در نظر گرفته شود اما در صورت مدیریت هرس و پرورش، می‌توان آن‌ها را به هم نزدیک‌تر کرد. فاصله‌ی بین ردیف‌ها تقریباً ۶ متر (۱۹.۶ فوت) در نظر گرفته می‌شود. این فاصله نیز به سیستم پرورش و هرس مورداستفاده بستگی دارد. تقریباً همه گونه‌های کیوی دوپایه هستند و برای تهیه میوه به حضور هر دو جنس نر و ماده احتیاج دارند. نسبت کاشت توصیه‌شده ۱ پایه نر به ازا هر ۵ تا ۸ پایه ماده است اما تراکم بالاتر پایه‌های نر باعث افزایش بهره‌وری می‌شود.

کود دهی

کیوی نیاز غذایی بالایی به‌ویژه ازنظر نیتروژن و پتاسیم دارد. پس از سال اول کاشت، گیاهان باید در بهار و در طول فصل رشد بسته به نوع خاک و سن گیاهان کود دهی شوند.

آفات و بیماری‌های عمومی

کیوی آفات زیادی ندارد ازجمله آفات خسارت زا در کیوی می‌توان به شپشک توت و تریپس اشاره کرد.

شپشک توت

این آفت بیشتر روی شاخه‌ها و تنه‌ی درخت مستقر می‌شود و با مکیدن شیره‌ی گیاهی باعث ضعیف شدن بوته و ریزش برگ‌ها می‌شود. اگر جمعیت آفت بالا باشد ممکن است باعث خشک شدن گیاهان شود. رطوبت بیش‌ازحد و کشت متراکم باعث ایجاد شرایط مناسب برای افزایش جمعیت حشرات و فعالیت آن‌ها می‌شود. جهت پیشگیری از افزایش جمعیت شپشک توت فواصل کشت را رعایت کرده و آبیاری طوری تنظیم گردد که از بالا رفتن بیش‌ازحد رطوبت جلوگیری شود. همچنین می‌توان شاخه‌هایی که دارای آلودگی بالا هستند هرس کرد.

تریپس

تریپس با تغذیه از برگ‌های کیوی باعث قهوه‌ای یا نقره‌ای شدن برگ‌ها شده و باعث کاهش فتوسنتز و درنتیجه باعث کاهش عملکرد می‌گردد. انجام هرس به‌موقع و اصولی که باعث دریافت نور بهتر توسط گیاهان شود، حذف علف‌های هرز موجود در مزارع کیوی و استفاده از سموم حشره‌کش از روش‌های کنترل تریپس می‌باشد. در صورت استفاده از سموم حشره‌کش رعایت تناوب در مصرف سموم جهت جلوگیری از ایجاد مقاومت ضروری است.

پوسیدگی ریشه آرمیلاریا Armillaria mellea

گیاه ممکن است کاملاً از بین برود. میسلیوم­ های سفید ممکن است در زیر پوست نزدیک خط خاک وجود داشته باشند. بافت بیرونی تغییر رنگ داده و تیره می‌شود و رشته‌های میسلیومی سفید وجود دارد. ریزومورف­ های ریشه‌مانند از ریشه به داخل خاک گسترش می‌یابند.

بیماری در خاک‌هایی که دائماً مرطوب هستند ایجاد می‌شود. اطمینان حاصل کنید که زمین مورداستفاده برای کاشت کیوی عاری از ریشه‌هایی که قطر آن‌ها بیش از ۲.۵ سانتیمتر است باشد. توجه کنید که گیاهان کیوی به‌اندازه کافی آبیاری شوند اما به‌هیچ‌وجه آن‌ها را بیش‌ازحد آبیاری نکنید.

پژمردگی باکتریایی Pseudomonas spp

ضایعات قهوه‌ای و آبکی بر روی گلبرگ‌هایی که جوانه‌های گل را پوشانده‌اند. تغییر رنگ گلبرگ‌ها به نارنجی_ زرد، لکه‌های زرد کوچک ممکن است بعد از بارندگی بر روی برگ‌ها ظاهر شوند. باکتری‌ها از طریق زخم‌ها وارد گیاهان می‌شوند.

کنترل بیماری متکی به جلوگیری از صدمات به گیاه است که اجازه ورود باکتری‌ها به گیاه را ‌ندهد. در حال حاضر هیچ راهکار توصیه‌شده‌ای برای کنترل بیماری وجود ندارد.

 ( Bleeding canker )Pseudomonas syringae

پژمردگی و افتادگی گیاهان؛ رنگ قرمز و زنگ‌زده روی شاخه‌های آلوده که ممکن است ترشحات قرمزرنگی نیز داشته باشند. بیماری دارای طیف گسترده‌ای از میزبان‌ها است. باکتری‌ها بر روی تاک‌ها زمستان گذرانی می‌کنند. نواحی آلوده باید با بریدن حدود ۳۰ سانتیمتر در زیر منطقه‌ی فاسد شده هرس شوند. با محافظت از گیاهان در برابر صدمات یخ‌زدگی در طول زمستان، می‌توان شدت بیماری را کاهش داد.

 (Crown gall) Agrobacterium tumefaciens

کاهش قدرت گیاه؛ برگ‌های کوچک؛ رشد ضعیف؛ کانوپی باز؛ کاهش عملکرد از علائم این بیماری باکتریایی است. گال‌ها ممکن است خیلی کوچک و قابل‌مشاهده نباشند. باکتری‌ها از طریق زخم‌ها وارد گیاه می‌شوند. کنترل بیماری متکی به جلوگیری از آسیب‌دیدگی به ساقه‌ی کیوی است. گال‌های موجود را می‌توان با جراحی از روی ساقه حذف کرد.

پوسیدگی فیتوفتورایی، پوسیدگی تاج Phytophthora spp

کاهش رشد شاخه، برگ‌های کلروتیک کوچک از علائم بیماری است. گیاه ممکن است به‌طور ناگهانی سقوط کند و یا کاهش تدریجی در بهره‌وری را در طی چند فصل نشان دهد. تغییر رنگ قرمز-قهوه ای ریشه‌ها و تاج‌های ریشه که باعث دو قسمتی شدن ریشه می‌شود. بیماری در خاک‌هایی ایجاد می‌شود که زهکشی ضعیفی دارند و غرقابی می‌شوند. کنترل بیماری وابسته به مدیریت خوب آب و استفاده از قارچ‌کش‌های مناسب است. کیوی را باید در خاک‌های دارای زهکشی خوب کشت کنید که آب پس از باران یا آبیاری در آن جمع نشود. خاک اطراف گیاهان باید بین دو آبیاری‌ خشک شوند.

برداشت و انبارداری

میوه در آبان ماه رسیده و می‌تواند به مدت ۳ – ۴ ماه در انبار ذخیره شود. این میوه می‌تواند تا ۹ ماه در دمای ۰ درجه سانتی‌گراد با رطوبت نسبی ۹۰٪ ذخیره شود، اما در شرایط عادی ۴ – ۶ هفته قابل نگهداری است. عملکرد کیوی بسته به رقم، سن گیاه، کود دهی و سیستم تربیت و هرس بین ۸ تا ۳۰ تن در هکتار متغیر است.

خواص کیوی

کیوی سرشار از ویتامین C است. میوه‌های تازه حاوی ۱۰۰ تا ۴۲۰ میلی‌گرم ویتامین C در ۱۰۰ گرم و ۸ تا ۱۴ درصد کربوهیدرات هستند. همچنین کیوی منبع خوبی برای سایر مواد مغذی مانند فولات، پتاسیم و فیبر نیز هست. اسیدیته آن ۱ – ۲٪ است، اسید موجود در میوه عمدتاً اسیدسیتریک است. میوه وقتی‌که رسیده است بسیار آبدار است و با طراوت و طعم اسیدی دارد. میوه شامل تعدادی دانه‌ریز است، اما دانه‌ها به‌راحتی با میوه خورده می‌شوند. میوه‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌ها مدر و آرام‌بخش هستند. از آن‌ها در معالجه سنگ در مجاری ادراری، ورم مفاصل روماتوئید، سرطان کبد و مری استفاده می‌شود. deliciosa حاوی یک ترکیب آنتی­موتاژن است که به جلوگیری از جهش ژن‌هایی که ممکن است روند سرطان را آغاز کنند کمک می‌کند.

بیش فعالی پلاکت‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز بروز بیماری‌های قلبی عروقی است. بسیاری از ترکیبات مغذی و غیرمغذی موجود در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد که به روش‌های مختلفی ممکن است بر عملکرد پلاکت اثر بگذارد. میوه کیوی سرشار از آرژنین و گلوتامات است. آرژنین ممکن است به‌عنوان یک گشادکننده عروق و بهبود جریان خون برای سلامت قلب کمک کند. میوه‌ها خون را رقیق می‌کنند و لخته شدن را به طور متوسط ۱۸٪ و چربی خون را به طور متوسط ۱۵٪ کاهش می‌دهند. فعالیت ضد دیابتی اینوزیتول، یک الکل قندی که به طور طبیعی در Actinidia deliciosa وجود دارد، در تنظیم دیابت نقش مثبت دارد. مکمل‌های اینوزیتول سرعت هدایت عصب را در نوروپاتی دیابتی بهبود می‌بخشد. از دیگر اثرات میوه کیوی می‌توان به فعالیت محافظتی معده و کبد، فعالیت ضدالتهابی، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و کاهش اختلالات پوستی اشاره کرد.

 عصاره deliciosa موجود در کیوی در داروهای طب سنتی چینی برای تسکین علائم اختلالات متعدد استفاده می‌شده است. با توجه به افزایش مصرف‌کنندگان کیوی در سراسر جهان، به شناسایی مزایای سلامتی مرتبط با مصرف آن توجه بیشتری شده است. برخی از افراد علائم آلرژی را به کیوی گزارش می‌دهند و تلاش زیادی بر روی توصیف حساسیت به میوه در بین اقشار مختلف مردم انجام می‌شود.

جمع‌بندی

کیوی یک گیاه بالارونده و بومی مناطق گرمسیری است. رطوبت دوست بوده و برای گلدهی و تشکیل میوه به یک سرمای زمستانی (۶۰۰ – ۱۱۰۰ ساعت زیر ۷ درجه سانتی‌گراد) و یک تابستان گرم طولانی نیاز دارد. کیوی به خاک‌های شنی عمیق و دارای زهکشی مناسب و مقادیر بالایی نیتروژن و پتاسیم نیاز دارد. ساقه‌های کیوی برای تحمل وزن میوه، به داربست نیاز دارند. تقریباً همه گونه‌های کیوی دوپایه هستند و برای تهیه میوه به حضور هر دو جنس نر و ماده احتیاج دارند. نسبت کاشت توصیه‌شده ۱ پایه نر به ازا هر ۵ تا ۸ پایه ماده است. کیوی سرشار از ویتامین C است و خواص فراوانی دارد.