مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماریها با تغذیه مناسب
مقاومت گیاهان در برابر بیماری ها و آفات با تغذیه مناسب مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری ها در بسیاری از موارد بستگی به توانایی ژنتیکی گیاه دارد ولی در بعضی از موارد میتوان با بکارگیری برخی عوامل تاثیرگذار، مقاومت گیاهان را افزایش داد. در ادامه این مقاله قصد داریم تاثیر تغذیه مناسب گیاه […]
فهرست محتوا این مقاله
مقاومت گیاهان در برابر بیماری ها و آفات با تغذیه مناسب
مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری ها در بسیاری از موارد بستگی به توانایی ژنتیکی گیاه دارد ولی در بعضی از موارد میتوان با بکارگیری برخی عوامل تاثیرگذار، مقاومت گیاهان را افزایش داد.
در ادامه این مقاله قصد داریم تاثیر تغذیه مناسب گیاه با مواد غذایی معدنی را بر توانایی گیاهان برای مقاومت در برابر بیماری ها و آفات برای شما توضیح دهیم. در واقع مواد معدنی علاوه بر کمک به رشد و توسعه گیاهان و دیگر میکرو اورگانیسم ها، به گیاهان این امکان را می دهند تا بتوانند از خود در برابر آفات و بیماری ها دفاع کنند.
با رعایت اصول تغذیه ای که در ادامه بحث خواهد شد می توانید گیاهان سالم و مقاوم تری تولید کرده و با پیشگیری از بیماریها و هجوم آفات، مصرف سموم شیمیایی را کاهش دهید و علاوه بر کاهش هزینه ها و افزایش درآمد نهایی خود به سلامتی محیط زیست نیز کمک کنید.
عوامل ضعف و زوال گیاه
بیمارگرها از جمله عواملی هستند که از دو طریق باعث ضعف و زوال گیاه می شوند :
- بیمارگرها با تغذیه از مواد غذایی موجود در خاک و یا مواد غذایی شیره گیاهی باعث کاهش دسترسی گیاه به مواد غذایی و کمبود این مواد در گیاه میشوند.
- بیمارگرها با تغذیه از بافتهای گیاهی میتوانند توانایی گیاه برای جذب مواد غذایی و همچنین غذاسازی را کاهش دهند.
بیمارگرها علاوه بر تولید مواد سمی و ایجاد مسمومیت در گیاه با روش‌های بالا میتوانند باعث ایجاد ضعف و زوال گیاه شوند.
تغذیه کودی
گیاهان علاوه بر سه عنصری که از طریق آب و هوا بدست می‌آورند نیاز ضروری به ۱۳ عنصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد، منیزیم، آهن، روی، بر، منگنز، مس، مولیبدن، کلر و یک عنصر بسیار تاثیر گذار در مبارزه با آفات به نام سیلیس دارند.
با مصرف متعادل کود و تامین عناصر غذایی (ریزمغذی و درشت مغذی) میتوان به گیاهان استحکام بخشیده و علاوه بر کنترل بیماریها مقاومت گیاهان را در برابر آفات نیز افزایش داد.
با وجود اینکه مقاومت به بیماریها به صورت ژنتیکی کنترل می شود اما تغذیه مناسب نیز در آن نقش بسزایی دارد که باعث فعال شدن ژن‌های مقاومت به بیماریها می شود. به منظور کنترل بهتر آفات و بیماریها دانستن اثرات تغذیه ای گیاه بر مقاومت گیاه به بیماریها اهمیت قابل توجهی پیدا می کند.
عناصر غذایی از دو طریق روی مکانیسم مقاومت اولیه تاثیر گذار می باشد:
- ایجاد موانع مکانیکی ، که از طریق تشکیل دادن دیواره سلولی ضخیم تر ممکن می شود.
- ساخت ترکیبات دفاعی طبیعی، از جمله فیتوآلکسین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و فلاونوئیدها که گیاه را در برابر بیمارگرها حفاظت می کنند.
نکات مهم
- در صورت تغذیه با روش محلولپاشی بر خلاف تغذیه از مسیر ریشه گیاهان، اثرات آن به سرعت ظاهر میشود و در زمان رشد سریع گیاه یا گلدهی و یا در هنگام رشد میوه که سرعت ریشه برای جذب حجم زیاد مواد غذایی مورد نیاز کافی نیست میتوان از محلول پاشی کمک گرفت. به علاوه در این روش مواد غذایی مستقیما و با سرعت بیشتری در اختیار برگ قرار میگیرند.
- هرچه شیره گیاهی دارای عدد بریکس (نسبت مواد جامد موجود در محلول به خود محلول) بزرگتری باشد و در واقع شیره گیاهی غلیظ تر باشد برای حشرات نامطلوب تر است و کمتر از آن تغذیه خواهند کرد.
بیماریهای قارچی
زمانی که دیواره سلولی نازک و ضعیف میشود مواد درون سلول به آپوپلاست ( فضای برون سلولی ) نشت میکنند و در نتیجه محیط مناسبی برای جوانه زنی و رشد اسپورهای قارچ فراهم میشود. تغذیه مناسب با مواد معدنی میتواند با تقویت دیواره سلولی به طور مستقیم از خروج مواد داخل سلول به محیط آپوپلاست جلوگیری کند. به عنوان مثال پتاسیم (K)، کلسیم (Ca) و بور (B) باعث تجمع کربوهیدرات و اسید آمینه در دیواره سلولی میشود و با تقویت دیواره سلولی مقاومت گیاه نیز در برابر عوامل بیمارگر افزایش می یابد.
نیتروژن (N) یکی از اجزاء اصلی تشکیل دهنده اسیدهای آمینه است و نقش ویژه ای در ساخت پروتئین در دیواره سلولی دارد. از سوی دیگر میزان نیتروژن بیش از حد باعث نازک شدن دیواره سلولی شده و خروج ترکیبات درون سلول را در پی خواهد داشت. در واقع در مورد نیتروژن حفظ یک تعادل مناسب ضروری است و کمبود یا بیشبود آن باعث کاهش مقاومت گیاه در برابر حملات قارچها خواهد شد.
قارچها پس از استقرار بر روی گیاه با تولید برخی آنزیم ها میتوانند بافت های گیاهی را تجزیه کنند که با استفاده از کلسیم میتوان جلوی این کار را گرفت یا حداقل شدت آن را کاهش داد. در هنگام تجزیه بافت گیاهی به وسیله آنزیمهای تولید شده توسط قارچ، مشکل کمبود پتاسیم هم برای گیاه به وجود می آید که باید با مصرف پتاسیم از آسیبهای بعدی جلوگیری نمود.
مقاومت گیاه و تاثیر سیلیسیم
استفاده مناسب از مواد معدنی در تغذیه گیاه میتواند باعث ایجاد موانع مکانیکی در بافت گیاه شده و از این طریق از گیاه در برابر آسیبهای خارجی دفاع کند، به عنوان مثال تجمع سیلیس (Si) در برگ های مسن گیاه به صورت یک محافظ فیزیکی در برابر نفوذ قارچها و آفات عمل میکند. به عکس زیر دقت کنید.
گیاهان همیشه در معرض تنش هایی مثل خشکی، شوری، حمله آفات یا عوامل بیماریزا و … هستند. زمانی که عوامل بیماریزا مثل قارچها به گیاه حمله میکنند به طور مستقیم یا غیر مستقیم در سیستم انتقال الکترون اختلال ایجاد کرده و باعث تولید رادیکال های آزاد اکسیژن و همچنین پراکسید هیدروژن در گیاه می شوند.
رادیکالهای آزاد به شدت سمی هستند و به سرعت با مولکول‌هایی نظیر اسیدهای نوکلئیک، پروتیئین ها و… واکنش میدهند و به شدت به بافتهای گیاه صدمه میزنند. برای کاهش صدمات رادیکالهای آزاد باید با استفاده از عناصر غذایی مختلف تولید نهایی این رادیکال های آزاد را کاهش داد.
بیماری های باکتریایی
بیماریهای باکتریایی به سه دسته کلی تقسیم میشوند.
- لکه برگی ها
- بیماری های آوندی
- پوسیدگی های نرم
گیاهان برای مقاومت در برابر بیماریهای باکتریایی نیز به تغذیه مناسب نیاز دارند و تغذیه گیاهی به همان روش که مقاومت گیاهان را در برابر بیماریهای قارچی افزایش میدهد میتواند در مقابل باکتریها نیز موثر باشد. پتاسیم و کلسیم در ایجاد یک سد مقاومتی موثر در برابر بیمارگرها نقش ویژه ای دارند و زمانی که گیاه با کمبود پتاسیم و کلسیم مواجه میشود، حساسیت بیشتری در برابر حملات باکتریها از خود نشان میدهد.
همچنین باکتریها برای تخریب سلول و انتشار در بافت گیاه نیاز به تولید آنزیمهای تجزیه کننده پکتین (ماده اصلی ساختمان سلول) دارند، برخی از عناصر غذایی تولید این آنزیمهای پکتولیتیک را کاهش میدهند و در نتیجه از انتشار باکتریها جلوگیری میکنند.
بیماریهای ویروسی
اگر چه نقش عناصر غذایی در مقابله با ویروسها محدود است اما میتوان به این نکته اشاره کرد که به خاطر نقش گسترده حشراتی مثل شته ها در گسترش بیماریهای ویروسی، با تغذیه مناسب و جلوگیری از ایجاد تنش در گیاهان میتوان هجوم حشرات را کاهش داده و در نتیجه به طور غیر مستقیم با گسترش بیماریهای ویروسی نیز مقابله نمود.
مقاومت گیاه
آفات
آفات ارگانیسم هایی از جمله حشرات، کنه ها و نماتد ها هستند که به گیاهان خسارت وارد میکنند. برخی آفات انتقال دهنده بیماریها در بین گیاهان نیز هستند. بر خلاف بیمارگرهای قارچی و باکتریایی، در حملات آفات رنگ گیاهان هدف نیز از فاکتورهای تعیین کننده است. کمبود عناصر غذایی در گیاهان باعث رنگ پریدگی سطح برگ شده و باعث جلب توجه بیشتر آفات میشود. به عنوان مثال پسیل به برگهایی که رنگ زرد از خود منعکس میکنند تمایل بیشتری دارد.
گیاه در برابر آفات ۳ نوع دفاع اولیه دارد که شامل:
- ویژگی های فیزیکی سطحی، رنگ و پرزهای سطحی برگ
- سدهای مکانیکی، کریستال‌های سیلیکون، چوبی شدن
- شیمیایی و بیو شیمیایی شامل جذب کننده ها، دور کننده ها و سموم
تغذیه گیاهی روی هر سه نوع سیستم دفاعی تاثیر گذار می باشد.
تغذیه گیاهی پایه اولیه در استراتژی مدیریت تلفیقی می‌باشد. تجارب و مطالعات گسترده ای که در کشور وجود دارد نشان داده است که تغذیه گیاه با ترکیبات سیلیسیمی میزان خسارت زایی آفات خصوصا آفات مکنده را به طرز بسیار چشمگیری در گیاهان مختلف زراعی و باغی کاهش میدهد.
به عنوان مثال در یک مطالعه که بر روی درختان پسته انجام گرفته نشان داده شده که میزان آلودگی درختان پسته تغذیه شده با سیلیسیم به پسیل پسته به میزان ۸۰ درصد کمتر از درختان شاهد بود. و یا اینکه تغذیه پتاسیمی منجر به افزایش فشار شیره نباتی و از بین بردن لارو پوستخوارهای درختان میوه در درختان مبتلا گردیده است.
تغذیه گیاهی در مقابله با استرس های زنده و غیر زنده مباحثی بسیار پیچیده و چند جانبه است که به تازگی مورد علاقه محققین در کشور به صورت گسترده تر از گذشته قرار گرفته است. آنچه که بیش از همه چیز واضح است آن است که در شرایط کشاورزی پر استرس امروز ایران زمین، محدودیت استفاده از سموم دفع آفات نباتی، کمبود شدید منابع آبی، مهمترین و آسانترین و سریعترین روش افزایش در آمد در بخش کشاورزی، بهبود تغذیه گیاهی و متعادل نمودن آن با استفاده از نهاده های کار آمد و سازگار با شرایط امروزی کشت در ایران زمین است.
معرفی نقش برخی عناصر در مقابله با بیماریها و آفات
پتاسیم (K)
پتاسیم در میان عناصر غذایی بیشترین نقش را در جلوگیری از وقوع بیماریها و حمله آفات دارد.
نکته
مصرف بیش از حد پتاسیم میتواند باعث کاهش جذب عناصری چون منیزیم، کلسیم و … شده و حتی ممکن است از این طریق اثر منفی بر مقاومت گیاه داشته باشد.
برای اثرگذاری بهتر پتاسیم در کنترل بیماریها و آفات باید علاوه بر بررسی میزان پتاسیم مورد نیاز به تعادل بین پتاسیم و نیتروژن هم توجه نمود تا بتوان به بهترین نتیجه در کنترل آفات و بیماریها دست یافت.
پتاسیم در تولید مواد فنولی برای مقابله در محل هجوم بیماریها نقش ویژه ای دارد و همچنین مهمترین عامل در ساخت و ضخیمتر شدن لایه کوتیکول است که پس از ضخیم شدن این لایه تغذیه آفات مکنده کنترل خواهد شد.
از طرفی مواد قندی و نیتروژنه در حضور پتاسیم به شکل مواد ثانویه درآمده و از لیست غذایی آفات خارج میشوند و در نتیجه خسارت آفات کاهش خواهد یافت.
با مصرف مناسب پتاسیم میتوان بیماری های زیر را کاهش داده و کنترل نمود:
- سفیدک سطحی و زنگ غلات
- سفیدک داخلی سیب زمینی
- پوسیدگی میوه انگور
- پوسیدگی قهوه ای هسته داران
- پوسیدگی نرم گوجه فرنگی
- پوسیدگی فوزاریومی ذرت
- سوختگی برگی پنبه
- ویروس موزاییک لوبیا
- ویروس پیچیدگی برگ سیب زمینی
- نماتد چغندرقند
- و …
سیلیسیوم (Si)
سیلیسیوم در ساخت موانع فیزیکی در مقابل آفات و بیماریها بسیار تاثیرگذار است و در صورت وجود مقدار مناسب از این عنصر دیواره سلولی سخت شده و حشرات مکنده به سختی میتوانند از گیاه تغذیه کنند.
این عنصر علاوه بر افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات، در کنترل بیماریهای زیر نیز موثر است.
- سفیدک های سطحی
- پسیل پسته
- بلاست برنج
- کرم ساقه خوار برنج
- زنگ لوبیا
کلسیم (Ca)
کمبود کلسیم باعث اختلال در عملکرد دیواره سلولی میشود و در نتیجه آن انتقال مواد مغذی و پلی ساکاریدها بین سلولها با مشکل مواجه خواهد شد و ممکن است با انتقال این مواد به فضای سیتوپلاسمی شرایط برای هجوم عوامل بیمارگر محیا گردد.
همچنین کلسیم آسیب توسط آنزیمهای پکتولیتیک که توسط عوامل بیماریزا ترشح میشود را کاهش میدهد.
مس (Cu)
مس یک عنصر غذایی گیاهی است که عموما به عنوان قارچکش استفاده می شود و زمانی بر روی قارچها تاثیرگذار است که به صورت مستقیم روی سطح گیاه آلوده به قارچ پاشیده میشود. از طرف دیگر کمبود مس منجر به اختلال در تولید ترکیبات دفاعی و تجمع کربوهیدرات های محلول میشود و در نتیجه تولید بافت چوب پنبه ای کاهش می‌یابد. زمانی که بافت چوب پنبه ای گیاه کاهش می یابد شرایط برای نفوذ عوامل بیماری زا محیا شده و مقاومت گیاه در برابر عوامل بیمارگر کاهش می یابد.
روی (Zn)
روی با تاثیر بر یکپارچگی ساختار غشای سلولی و کنترل انتقال مواد در گیاه از تجمع مواد قندی و پلی ساکاریدی در گیاه جلوگیری میکند. در صورت کمبود روی مواد قندی در سطح برگ جمع شده و عوامل بیماری زا را به سمت گیاه جذب میکنند.
کاربرد عنصر روی در کنترل بیماری های زیر موثر است:
- پوسیدگی‌های ریشه
- لکه برگی ها
- پژمردگی های فوزاریومی
- نماتدهای گوجه فرنگی
- پاخوره غلات
- کپک مرکبات
آهن (Fe)
این عنصر در صورت مصرف بیش از حد و بیشبود آن در محیط به خاطر خاصیت آنتاگونیستی آهن با بسیاری از عناصر مثل منگنز باعث کاهش جذب آنها شده و به طور غیر مستقیم مقاومت گیاهان را در برابر عوامل بیمارگر کاهش میدهد، به همین علت باید از مصرف بیش از حد آهن خودداری نمود.
کلر (Cl)
این عنصر اگرچه در غلظت زیاد باعث کاهش جذب توسط گیاهان و شوری محیط میشود ولی در صورتی که با غلطت کم در محیط باشد میتواند در کنترل برخی از بیماریهای گیاهی مفید باشد و نقش مثبتی در رشد گیاه ایفا کند.
نکته
برخی از گیاهان که حساسیت زیادی نسبت به کلر دارند و باید در مورد آنها احتیاط نمود شامل: گوجه فرنگی، سیبزمینی، پنبه، یونجه، سویا و …
جمع بندی
با توجه به اینکه آفات و بیماریها درصد بالایی (حدود ۲۴ درصد) از محصولات کشاورزی را از بین میبرند و استفاده بیش از حد سموم کشاورزی علاوه بر هزینه های بسیار زیاد میتواند عواقب زیادی همچون سرطان زا بودن، مقاوم شدن آفات و بیماریها، نابودی دشمنان طبیعی و … را به دنبال داشته باشد، استفاده صحیح و متعادل از مواد غذایی میتواند یک راهکار مناسب برای افزایش مقاومت گیاهان و همچنین کمک به حفظ محیط زیست باشد.
شرکت تجارت سبز آبان با کادری مجرب و با سابقه، یکی از فعالان در زمینه تولید محصولات با کیفیت و سالم با استفاده از تغذیه صحیح و اصولی همواره کوشیده است بهترین راه حل ها را برای مشکلات عدیده در تولید محصولات کشاورزی به فعالان این عرصه ارائه دهد. امیدواریم که تلاش های ما گامی در مسیر پیشرفت کشاورزی کشورمان باشد.
بازنویسی: مهندس پورتراب
ویرایش فنی: مهندس قهاری
تاریخ بروز رسانی: ۱۳۹۸/۰۵/۱۴
ممنون از مطلب خوبتون
لطفا یک مطلب بزارید در مورد اینکه هر ماه چه توصیه کودی برای باغات مخلوط دارید
تشکر