آموزش نمونه برداری برای انجام آزمون خاک
مقدمه ازآنجاکه خاک بستر کشت و یکی از سرمایه‌های اصلی کشاورزان عزیز است، هر چه بیشتر از آن محافظت کنند درواقع از سرمایۀ خود محافظت کرده، می‌توانند آن را به نسل‌های آینده تحویل‌دهند. استفادۀ مداوم از خاک بدون اینکه به وضعیت آن توجه و رسیدگی شود به‌مرور موجب از بین رفتن آن می‌گردد. در چنین […]
مقدمه
ازآنجاکه خاک بستر کشت و یکی از سرمایه‌های اصلی کشاورزان عزیز است، هر چه بیشتر از آن محافظت کنند درواقع از سرمایۀ خود محافظت کرده، می‌توانند آن را به نسل‌های آینده تحویل‌دهند. استفادۀ مداوم از خاک بدون اینکه به وضعیت آن توجه و رسیدگی شود به‌مرور موجب از بین رفتن آن می‌گردد. در چنین شرایطی نمی‌توان در خاک به کشت پرداخت و اصلاح آن نیز بسیار هزینه‌بر خواهدبود. درحالی‌که اگر به‌مرور اقدام به اصلاح مشکلات خاک شود می‌توان وضعیت آن را سال‌به‌سال بهبود بخشید و هزینه‌های اضافه شده را از طریق افزایش عملکرد جبران نمود. برای دستیابی به این هدف لازم است همیشه از وضعیت خاک مزرعۀ خود آگاهی داشته باشید تا در صورت بروز مشکل بتوانید آن را اصلاح کنید. برای آگاهی از وضعیت خاک لازم‌است آزمایش خاک انجام دهید. در این مقاله قصد داریم روش صحیح نمونه‌برداری جهت آزمایش خاک را توضیح دهیم.
فهرست محتوا این مقاله
اهمیت آزمایش خاک
امروزه، به دلیل فرآوری بذور و ارقام جدید میزان تولید به‌شدت افزایش یافته‌است. افزایش تولید برداشت بیش‌ازحد مواد غذایی از خاک را در پی دارد. بنابراین، نیاز به مواد غذایی خاک نیز افزایش یافته‌است. به منظور جبران کاهش مواد غذایی خاک و تقویت زمین ما ناچاریم مرتب از کودها استفاده کنیم. با افزایش مصرف کودها و باقی ماندن بسیاری از این مواد در خاک، نیاز به بررسی وضعیت خاک بیش از گذشته احساس می‌شود. درواقع آزمون خاک به ما نشان می‌دهد که چگونه با مصرف کمترین میزان کود خاکی حاصلخیز آماده کرده، به تولید بهینه دست یابیم.
مهم‌ترین اهدافی که در آزمون خاک دنبال می‌شود به شرح زیر است:
- تشخیص میزان کمبود عناصر خاک و مصرف مناسب کود
- پیگیری میزان جذب مواد غذایی موجود در کودها با اندازه‌گیری باقیماندۀ مواد غذایی در خاک
- شناسایی نقاطی که به دلیل تجمع مواد غذایی باعث سمیت خاک برای گیاهان می‌شود و یا محصول تولیدشده در آن‌ها باعث آسیب رسیدن به مصرف‌کنندگان می‌گردد
- جلوگیری از مصرف بیش‌ازحد کود و افزایش هزینه‌های تولید
- شناسایی بافت خاک (مقدار رس، سیلت، شن و مواد آلی خاک)
- تعیین کشت مناسب بر اساس نوع خاک
نمونه‌برداری
دقت در نمونه‌برداری از خاک از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر نمونه‌برداری به دقت انجام نگیرد نمی‌توان نتیجۀ درستی از آزمون خاک به دست آورد و حتی ممکن است نتایج بیشتر گمراه‌کننده باشد. با توجه به اهمیت این موضوع لازم است اصول نمونه‌گیری را به‌خوبی بدانید تا بتوانید نتایج قابل استناد کسب کنید.
به‌طورکلی نمونه‌برداری به دو شکل اصلی انجام می‌شود:
- نمونه‌برداری از خاک زراعی
- نمونه‌برداری از سطوح زیرین خاک
نمونه‌برداری از خاک زراعی
دانستن تعداد نمونه‌های مورد نیاز و نقاط مناسب نمونه‌برداری پیش از شروع ضروری‌است. در نقاط مختلف مزرعه ممکن است خصوصیات خاک (رنگ، عمق، شیب و بافت خاک) متفاوت باشد. همچنین به دلیل مدیریت‌های مختلف و یا کشت‌های گوناگون در سال‌های گذشته وضعیت خاک و حاصلخیزی آن در نقاط مختلف تفاوت می‌کند. بنابراین، ابتدا باید زمین را به قطعات کوچکی که دارای شرایط یکسان ازنظر خصوصیات فوق هستند تقسیم کنید سپس نمونه‌گیری را از قطعات مختلف به‌صورت جداگانه انجام دهید.
نکاتی که در زمان نمونه‌برداری باید به آن‌ها توجه شود:
- نمونه‌ها نباید از نقاطی برداشته شود که قبلاً در آن‌ها کود انباشته شده یا بقایای گیاهی در آنجا سوزانده‌شده‌اند.
- نمونه‌ها نباید از خاک زیر درختان یا سایر نقاطی که به خاطر گود بودن، آب در آن‌ها تجمع داشته است، برداشته شود.
- حتی اگر خاک مزرعۀ شما کاملاً یکنواخت باشد لازم است حداقل از هر ۵ هکتار یک نمونۀ مرکب (نمونه‌ای متشکل از چند نمونۀ جمع‌آوری شده از نقاط مختلف یک قطعه که با هم مخلوط شده‌اند) بگیرید.
- لوازمی که با آن‌ها نمونه‌برداری را انجام می‌دهید نباید آلوده باشند و پس از نمونه‌برداری باید در کیسۀ پلاستیکی تمیز جمع‌آوری شوند.
- هنگامی که رطوبت خاک زیاد است نباید اقدام به نمونه‌برداری کنید.
- پس از نمونه‌برداری باید مشخصات نمونه (مانند: نام کشاورز یا کارشناس مربوطه، نام شهر و روستای محل نمونه‌برداری، نام شخص نمونه‌بردار، زمان نمونه‌برداری و عمق نمونه‌برداری) را بر روی برگه ترجیحاً با مداد نوشته، درون پاکت فریزر گذاشته و در بستۀ نمونه قراردهید.
نمونه‌برداری فرعی از چه نقاطی انجام می‌شود؟
پس از تقسیم زمین به قطعات مناسب باید از هر قطعه چند نمونه (حداقل ۸ نمونه) برداشته و همه را درون یک ظرف بریزید. برای اینکه بتوانید از نقاط مختلف زمین نمونه‌برداری‌کنید می‌توانید به‌صورت زیگزاگ و به شکل حرف M یا W در زمین حرکت کرده، نمونه‌ها را جمع‌آوری کنید.
چگونگی نمونه‌برداری
پس از انتخاب محل نمونه‌برداری باید چاله‌ای به عمق ۳۰ سانتیمتر در آن حفر کنید سپس از دیوارۀ کناری چاله یک لایه به ضخامت ۳ سانتیمتر، به‌طور کامل از سطح تا عمق ۳۰ سانتیمتری، بتراشید یا با بیل بردارید و درون ظرف نمونه‌گیری بریزید. پس از برداشت نمونه‌ها خاک را مخلوط کنید و اگر سنگ یا قطعات بزرگی در نمونه وجود دارد آن‌ها را خارج کنید. برای این منظور می‌توانید خاک را از یک الک درشت رد کنید. درنهایت از نمونۀ برداشته شده حدود ۲ کیلوگرم خاک جدا کنید و داخل پاکت بریزید. کاغذ مشخصات را نیز طبق توضیحات قبلی درون پاکت نمونه بیندازید و به آزمایشگاه بفرستید. بهتر است حداقل یک ماه قبل از کشت نمونه‌گیری را انجام دهید تا پیش از کشت فرصت کافی برای اصلاح خاک داشته باشید. برای نمونه‌برداری می‌توانید به‌جای بیل یا بیلچه از ابزارهایی (مته یا اوگر) که برای این کار ساخته شده‌اند نیز استفاده کنید.
نمونه‌برداری از لایه‌های زیرسطحی خاک
اگر شما قصد احداث باغ داشته باشید، علاوه بر نمونه‌برداری از سطح خاک لازم است از وضعیت خاک زیرسطحی نیز آگاه شوید. به این دلیل که ریشۀ درختان در عمق بیشتری نسبت به ریشۀ گیاهان زراعی فعالیت دارند بررسی وضعیت خاک زیرین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای انجام این آزمایش و بررسی وضعیت اعماق مختلف خاک لازم است تا سه بار نمونه‌برداری انجام دهید. به‌این‌ترتیب که نمونه‌ها را بار اول از عمق ۰ تا ۳۰ سانتیمتری، بار دوم از عمق ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتری و سومین باراز عمق ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتری جمع‌آوری کرده، در پاکت‌های جداگانه بریزید و هر سه بسته را به آزمایشگاه تحویل دهید.
چگونگی نمونه‌برداری از اعماق مختلف خاک
ابتدا مانند نمونه‌برداری از خاک‌های زراعی که قبلاً توضیح داده شد نقاط نمونه‌برداری را انتخاب کنید سپس در هر یک از این نقاط گودالی به عمق ۱ متر حفر کنید. دیوارۀ گودال را علامت‌گذاری کنید به‌طوری که اعماق ۳۰، ۶۰ و ۹۰ سانتیمتری مشخص باشند سپس بیل را در عمق ۳۰ سانتیمتری قرار داده و لایه‌ای از خاک بالای آن را به ضخامت 2 سانتیمتر بتراشید و در ظرف شماره ۱ که مربوط به عمق ۰ تا ۳۰ سانتیمتر است بریزید. در ادامه بیل را در نقطۀ ۶۰ سانتیمتر قرار داده و خاک دیواره را از عمق ۳۰ تا عمق ۶۰ که بیل در آن قرار دارد به صخامت ۲ سانتیمتر بتراشید و در ظرف شمارۀ ۲ که مربوط به عمق ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر است بریزید. به همین روش خاک عمق ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتری را نیز تراشیده و در ظرف شمارۀ ۳ قراردهید.
زمانی که از همه گودال‌ها نمونه‌های فرعی را طبق روش گفته شده در ۳ ظرف جداگانه جمع‌آوری نمودید خاک درون هر ظرف را از یک الک درشت عبور داده و سنگ، کلوخ، ریشه و دیگر مواد اضافۀ آن را جدا کنید. پس‌ازاینکه خاک را به خوبی مخلوط کردید به مقدار ۲ کیلوگرم از آن را در یک کیسه ریخته، بر روی کارت مشخصات علاوه بر مشخصات قبلی عمق نمونه‌برداری را نیز بنویسید و درنهایت هر ۳ نمونه را به آزمایشگاه ارسال کنید.
آزمایش خاک چند بار و در چه زمان‌هایی لازم است؟
خاک‌هایی که گیاهان چندساله مثل درختان و چمن در آن‌ها کشت می‌شود، لازم است هر ۲ یا ۳ سال یک‌بار موردآزمون خاک قرارگیرند. آزمون خاک برای گیاهان زراعی بسته به نوع گیاه سالی یک تا چند بار انجام‌می‌شود. در مورد گیاهان زراعی بهتر است آزمون خاک را با حداقل یک ماه فاصله پیش از کاشت انجام دهید درحالی‌که زمان مناسب آزمون خاک برای گیاهان چندساله پس از برداشت محصول است.
جمع‌بندی
آزمون خاک پیش از کاشت شما را از مشکلات و کمبودهای احتمالی خاک آگاه می‌سازد و به شما این امکان را می‌دهد که پیش از اقدام به کاشت، این مشکلات را برطرف کرده سرمایه خود را با ناآگاهی به خطر نیندازید.
با انجام آزمایش خاک شما بیش از نیاز گیاه مواد غذایی وارد خاک نمی‌کنید در نتیجه تجمع مواد و شوری خاک مزرعۀ شما کاهش می‌یابد. ازآنجاکه هزینۀ این آزمایش‌ها ممکن است کمی زیاد باشد باید در نمونه‌برداری دقت نمایید تا نتایج مستندتری از آزمون خاک کسب کنید. البته با توجه به بهبود تولید و مصرف بهینۀ کودهای کشاورزی درنهایت این هزینه‌ها به‌طور کامل جبران خواهد شد.
توصیه می‌شود نتایج آزمون خاک و میزان کودهای مصرفی مزرعۀ خود را در طول سال در جایی ثبت کنید تا با توجه به داده‌ها بتوانید به‌مرور نیاز غذایی گیاهان مزرعۀ خود را بهتر بشناسید و در سال‌های بعد بتوانید بهتر مزرعۀ خود را مدیریت کنید.
عالی بود ممنونم
سلام
ممنون از ثبت نظرتان