آموزش جامع کاشت و پرورش پسته
مقدمه اگر بخواهیم به‌درستی جایگاه پسته را در کشاورزی ایران مورد بررسی قرار دهیم ابتدا باید مطالبی را در مورد میزان تولید پسته، ارزش اقتصادی این محصول و نقش آن در توسعه کشور بدانیم. پسته یکی از محصولات بسیار اثرگذار در اقتصاد ایران است و بخش زیادی از درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کشور را […]
فهرست محتوا این مقاله
مقدمه
اگر بخواهیم به‌درستی جایگاه پسته را در کشاورزی ایران مورد بررسی قرار دهیم ابتدا باید مطالبی را در مورد میزان تولید پسته، ارزش اقتصادی این محصول و نقش آن در توسعه کشور بدانیم.
پسته یکی از محصولات بسیار اثرگذار در اقتصاد ایران است و بخش زیادی از درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۳ چیزی معادل ۱۸۰.۲۶۲ تن صادرات پسته به ارزش ۱.۶ میلیارد دلار به کشورهای مختلف جهان صورت‌گرفته است.
باتوجه‌به اهمیت ویژه‌ای که این محصول در ورود ارز به کشور دارد، خصوصاً در سال‌های اخیر، توجه به این محصول راهبردی، علاوه بر تأثیر زیادی که در بهبود وضعیت اقتصادی کشور دارد، می‌تواند چشم‌انداز بسیار روشنی را پیش روی کشاورزان قرار دهد.
در این مقاله قصد داریم تا پس از توضیحات کلی در مورد گیاه‌شناسی پسته، وضعیت تولید پسته در ایران و معرفی مهم‌ترین ارقام پسته که در کشورمان کشت می‌شوند، مطالبی را در مورد کشت پسته در آمریکا که رقیب اصلی ایران در تولید پسته است، بیان نموده و سپس مراحل مختلف کاشت شامل آماده‌سازی زمین، شخم و دیسک، اجرای نقشه کاشت، ایجاد مسیر حرکت آب و مرزبندی قطعات، ایجاد بادشکن، کوددهی، شرایط اقلیمی و خاکی مناسب برای کاشت پسته، روش‌های کاشت، تراکم مناسب کاشت، آبیاری، تغذیه و پیوند زنی درختان برای دستیابی به یک باغ ایدئال را برای شما شرح دهیم.
امیدواریم توصیه‌های ما در احداث باغ‌های پربار پسته به شما عزیزان کمک نموده و این مطالب موردتوجه و استفاده شما قرار بگیرد.
گیاه‌شناسی پسته
پسته اهلی، متعلق به جنس Pistacia Vera L. و از تیره سماق (Anacardiaceae) است و به‌صورت درخت یا درختچه رشد می‌کند، جنس Pistacia خود ۱۱ گونه دارد که همه آن‌ها از خود تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند.
این درخت دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای است و هر برگ یک جوانه جانبی را در بر می‌گیرد.
بیشتر جوانه‌های جانبی به گل آذین اولیه تبدیل شده و یک محور اصلی را تشکیل می‌دهند که در سال بعد تبدیل به خوشه پسته می‌شوند بنابراین خوشه های پسته به‌صورت جانبی بر روی شاخه یک‌ساله تولید می‌شوند.
سطح کشت و میزان تولید در کشور
سطح تولید پسته در کل ایران در سال ۹۷ معادل ۴۹۸۶۹۳ هکتار بوده است، میزان کل تولید در این سال ۱۷۲۶۱۴ تن بوده که از این مقدار ۲۷ تن به‌صورت دیم و مابقی آن (۱۷۲،۵۸۶ تن)، به‌صورت آبی تولید شده است، همچنین میزان عملکرد در روش دیم ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار و عملکرد در روش آبی معادل ۴۴۰ کیلوگرم در هکتار بوده است.
بر اساس آمار رسمی سازمان آمار ایران در سال ۹۷، استان خراسان رضوی با تولید ۴۳.۲۵۸ تن پسته بیشترین میزان تولید را در بین استان‌های کشور داشته است، استان‌های یزد با ۲۹.۴۷۲ تن و کرمان با ۲۲.۹۲۰ تن تولید، به ترتیب در رده‌های دوم و سوم قرار دارند، مابقی محصول پسته کشور در استان‌هایی مثل فارس، سمنان، سیستان و بلوچستان، قزوین، اصفهان، قم و … تولید می‌شود.
در بین استان‌های مختلف کشور تهران با عملکرد ۱۸۹۴ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را داشته است و استان‌های مرکزی (۱۶۳۴ کیلوگرم در هکتار) و زنجان (۱۵۸۳ کیلوگرم در هکتار) از نظر عملکرد، به ترتیب در رتبه دوم و سوم قرار دارند، همچنین از نظر سطح کشت، استان کرمان با ۲۱۲.۰۵۰ هکتار و استان‌های خراسان رضوی (۱۰۰.۷۴۲) و یزد (۵۱.۳۶۲) بیشترین سطح کشت پسته را در کشور به خود اختصاص داده‌اند.
ریشه‌دهی
درخت پسته جزء درختان برگ‌ریز است یعنی در پاییز با سرد شدن هوا خزان می‌کند و به خواب زمستانی می‌رود. درخت پسته ریشه عمودی و محوری تولید می‌کند و ریشه آن گسترش افقی زیادی ندارد اما تا عمق بیش از ۲ متری خاک نفوذ می‌کند.
ریشه‌های این گیاه با نفوذ به اعماق خاک می‌توانند آب و مواد غذایی موردنیاز گیاه را تأمین کنند و در نتیجه درختان پسته می‌توانند در مقابل خشک‌سالی‌های طولانی مقاومت نمایند.
ریشه اصلی این درخت نقش بسیار زیادی در تغذیه درخت دارد و تولید ریشه‌های جانبی در این درخت بسیار ناچیز است، درصورتی‌که ریشه اصلی به هر دلیل از بین برود، درخت خشک خواهد شد.
مراحل ابتدایی رشد پسته بسیار کند است و این درخت تا ۵ سالگی میوه چندانی تولید نمی‌کند، به‌مرور با افزایش سن درخت در ۱۰ تا ۱۲ سالگی باردهی درخت پسته به‌اندازه کامل و اقتصادی خود خواهد رسید.
درخت پسته بیشتر به رشد عمودی تمایل دارد و با رشد سریع جوانه رأسی، از رشد زیاد شاخه‌های جانبی جلوگیری می‌کند و این موضوع نقش بسیار زیادی در نحوه تربیت نهال‌های جوان، هرس درختان بالغ و جوان‌سازی درختان مسن دارد.
از نظر گیاه‌شناسی میوه پسته جزء میوه‌های شفت است، تفاوت میوه‌های شفت در قسمت خوراکی آن‌ها است.
پسته جزء درختان دوپایه است، به این معنی که برای تولید میوه باید هر دوپایه نر و ماده در باغ وجود داشته باشند.
مشخصات گل نر
تشخیص درختان نر و ماده بسیار سخت است و برای این کار باید منتظر فصل بهار و گل دادن درختان بود. البته افراد متخصص و باغداران با تجربه می‌توانند با بررسی اندازه درختان، شکل برگ‌ها، شکل جوانه‌ها و نحوه استقرار آن‌ها بر روی شاخه‌ها، درختان نر و ماده را از یکدیگر تشخیص دهند.
درختان نر در فروردین‌ماه و معمولاً حدود ۵ تا ۷ روز زودتر از درختان ماده گل می‌دهند، گل‌ها به‌صورت خوشه‌ای بوده و هر خوشه از یک توده متراکم گل تشکیل می‌شود. گل‌ها بدون گلبرگ و کاسبرگ حقیقی هستند. هر گل نر مشتمل بر ۵ پرچم بیضی‌شکل با میله کوتاه سبزرنگ است.
گرده‌افشانی
گل‌های پسته، گلبرگ ندارند و شهد تولید نمی‌کنند، بنابراین حشرات گرده‌افشان (مثل زنبورعسل) را به سمت خود جلب نمی‌کنند و گرده گل‌ها تنها به‌وسیله باد پراکنده می‌شوند.
مهم‌ترین گونه‌ها و ارقام پسته در ایران
در بین گونه‌های مختلف پسته ایرانی، گونه P.vera تنها گونه‌ای است که به‌صورت اهلی درآمده و نوع وحشی آن هم در جنگل‌های سرخس مناطق مرزی شمال شرقی کشور وجود دارد. از میان گونه‌های ایرانی چاتلانقوش و بنه می‌توانند به‌عنوان پایه‌های مناسبی برای پیوند درختان پسته اهلی مورداستفاده قرار گیرند.
مهم‌ترین ارقام پسته در ایران عبارت‌اند از: اکبری، کله‌قوچی، احمد آقائی، اوحدی، بادامی زرند، ممتاز، خنجری دامغان، شاه‌پسند، پسته نوق و قزوینی
پسته اکبری
پسته اکبری یکی از مهم‌ترین ارقام تجاری پسته در ایران است و از نظر اقتصادی در بین ارقام مختلف بیشترین قیمت را داراست. در این رقم میوه‌ها بادامی‌شکل، درشت و کشیده هستند. از خصوصیات درختان پسته رقم اکبری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- محصول فراوان
- رشد رویشی زیاد
- برگ‌های متراکم
- سطح وسیع برگ
- گلدهی دیرهنگام
- دیررسی محصول (برداشت محصول آخر شهریور)
پسته احمد آقائی
این رقم نیز دارای میوه‌های درشت و بادامی‌شکل است و همچنین پوست میوه در این رقم سفید و استخوانی است و این خصوصیات باعث جلب‌توجه عموم به این رقم و گسترش آن شده است. بیشتر برگ‌های این رقم، مرکب سه برگچه‌ای هستند، پسته احمد آقائیاز نظر گلدهی متوسط بوده و جزء ارقام دیررس است به‌گونه‌ای که در دهه سوم شهریورماه قابل برداشت است.
پسته کله‌قوچی
این رقم دارای دانه‌هایی به شکل فندق است، پسته کله‌قوچی به‌خاطرداشتن دانه‌های درشت و عملکرد خوب محصول، از جایگاه خوبی در میان ارقام مختلف پسته برخوردار است. برگ‌ها در این رقم به‌صورت مرکب ۵ برگچه‌ای هستند به شکلی که برگچه انتهایی بزرگ‌تر از بقیه برگچه‌ها است، این رقم نسبت به کمبود آب و مواد غذائی حساس است و همچنین به‌خاطر زود گل بودن، ممکن است در معرض خطر سرمای دیررس بهاره قرار گیرد. پسته کله‌قوچی جزء ارقام میان‌رس است و می‌توان محصول آن را در اواسط شهریورماه برداشت نمود.
پسته اوحدی
پسته رقم اوحدی سازگاری بسیار خوبی با بیشتر مناطق پسته‌کاری کشور دارد و از همین رو گسترش بسیار خوبی در مناطق مختلف کشور داشته است. برگ‌های آن معمولاً مرکب سه برگچه‌ای هستند و برگچه انتهائی آن بزرگ‌تر از برگچه‌های جانبی است. پسته اوحدی متوسط گل و زودرس است به‌گونه‌ای که محصول آن از ابتدای شهریور قابل برداشت است.
پسته ممتاز
پسته رقم ممتاز دارای میوه‌هایی به شکل بادام است و در مقایسه با سایر ارقام تجاری خوش‌طعم‌تر است. برگ‌ها در این رقم معمولاً از نوع مرکب سه برگچه‌ای هستند. پسته اوحدی رقمی زود گل و دیررس است به‌گونه‌ای که در اواخر شهریورماه محصول آن قابل برداشت است.
پسته نوق
پسته رقم نوق، همان گونه که از نامش پیداست بومی منطقه نوق از شهرستان رفسنجان است و یکی از ارقام قدیمی در این شهر به‌حساب می‌رود. منطقه نوق در مقایسه با خود رفسنجان گرم‌تر است و پسته نوق به‌خاطر سازگاری با این شرایط در این منطقه گسترش بیشتری یافته است. پسته نوق بادامی‌شکل و زود گل است و در اواخر شهریورماه قابل برداشت است و از این نظر جز ارقام دیررس محسوب می‌شود.
پسته خنجری دامغان
پسته رقم خنجری دامغان ظاهری شبیه به بادام دارد و برگ‌های آن معمولاً مرکب از ۳ برگچه است که برگچه انتهائی بزرگ‌تر از برگچه‌های جانبی است. پسته خنجری دامغان یکی از ارقام تجاری دیر گل و متوسط رس بوده و در اواسط شهریورماه قابل برداشت است.
پسته بادامی
پسته رقم بادامی همان گونه که از نامش پیداست دارای میوه بادامی‌شکل است، میوه‌ها ریز و به شکل خنجر و دارای رنگ کدر هستند. منشأ پسته بادامی منطقه زرند کرمان است. برگ‌ها در این رقم معمولاً دارای ۵ برگچه هستند. پسته بادامی رقمی زود گل و زودرس است و در نیمه اول مردادماه می‌توان آن را برداشت نمود.
پسته شاه‌پسند
پسته رقم شاه‌پسند یکی از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان است که میوه‌های بادامی‌شکل دارد و بیشتر برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه‌ای هستند. این رقم دیر گل و متوسط رس است و در اواسط شهریورماه قابل برداشت است.
پسته قزوینی
منشأ پسته رقم قزوینی همان‌طور که از نامش پیداست، منطقه قزوین است و در این منطقه با نام پسته کله بزی نیز شناخته می‌شود. میوه‌ها در این رقم بادامی‌شکل، ریز و دارای مغز تقریباً سبزرنگ هستند و بیشتر برگ‌های این رقم مرکب ۳ برگچه‌ای هستند. در این رقم تعداد میوه‌های موجود در هر خوشه بسیار زیاد است. پسته رقم قزوینی دیر گل و زودرس است به شکلی که در اواسط مردادماه محصول آن قابل برداشت است.
تولید پسته در آمریکا
در طول تاریخ، ایران در تولید پسته پیشرو بوده و این وضعیت همچنان ادامه دارد، بااین‌حال، تحمیل تحریم‌های ایالات متحده بر همه صادرات ایران به بهانه‌های واهی از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۱، تأثیر زیادی بر وضعیت بازار جهانی این محصول داشت و فرصت مناسبی را برای ایجاد صنعت پسته در سطح جهانی در کالیفرنیا ایجاد کرد. هم‌اکنون صنعت پسته در کالیفرنیا توسعه زیادی یافته است به‌گونه‌ای که علاوه بر تأمین بیش از ۹۹ درصد پسته مصرفی در ایالات متحده، توانسته است به صادرات پسته آجیلی با کیفیت بالا به سراسر جهان بپردازد.
ارقام پسته آمریکا
ارقام پسته تجاری در کالیفرنیا، متعلق به جنس Pistacia vera L. هستند، این ارقام بومی مناطق وسیعی از آسیای میانه از جمله بخش‌هایی از شمال شرقی ایران، شمال افغانستان، جنوب ترکمنستان و جنوب شرقی ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان هستند، این ارقام به‌خوبی با آب‌وهوای مدیترانه‌ای با تابستان‌های طولانی، گرم، خشک و زمستان‌های نسبتاً سرد سازگار شده‌اند. تولیدکنندگان پسته کالیفرنیا مدت‌هاست که بطور غالب از یک گیاه ماده (کرمان) و یک گیاه نر (پیترز)، در باغات خود استفاده می‌کنند.
وابستگی تولید پسته در آمریکا به رقم کرمان
در سال‌های اخیر تولید پسته در کالیفرنیا به شدت افزایش‌یافته است البته در طول این سال‌ها تنوع ارقام مورد کشت در آمریکا تغییر چندانی نکرده است. در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶، میانگین ارزش محصول پسته کالیفرنیا تقریباً سالی ۵۱۸ میلیون دلار بوده است. برخلاف بیشتر محصولات کشاورزی که در کالیفرنیا تولید می‌شوند در مورد ارقام پسته، تنوع زیادی وجود ندارد و صنعت پسته کالیفرنیا تقریباً به یک رقم ماده (کرمان) و یک رقم نر (پیترز) وابسته است، البته وابستگی به یک رقم ماده، مشکلات زیادی مثل آسیب‌پذیری ژنتیکی زیاد در مقابل آفات را در این کشور به همراه داشته است.
مراحل مختلف کاشت
آماده‌سازی زمین
در هنگام بررسی وضعیت خاک باید به موارد زیر توجه نمود:
پس از نمونه‌برداری از آب‌وخاک، اگر نتیجه آزمایش‌ها برای ایجاد باغ مناسب بود، لازم است برای شناسایی دقیق و کامل‌تر، خصوصاً در اعماق بیشتر خاک، پروفیل‌هایی تا عمق حداکثر ۲ متر برای شناسایی کامل خاک و همچنین طبقه‌بندی آن حفر شود.
کشت پسته معمولاً بیشتر در مناطقی که با کمبود آب یا شوری آب‌وخاک مواجه هستند صورت می‌گیرد، اگرچه پسته مقاومت زیادی در برابر شوری و کمبود آب دارد اما این شرایط توان درخت را برای تولید اقتصادی به شدت کاهش می‌دهد و ازاین‌رو لازم است تاحدامکان این تنش‌ها را کاهش داده و از درختان حمایت شود، به‌عنوان‌مثال در زمان کاشت درختان اگر لایه سطحی خاک انباشته از نمک باشد، می‌توان یک‌لایه نازک از خاک سطحی را جمع‌آوری نموده و از مزرعه بیرون برد.
یکی دیگر از مواردی که باید در هنگام کاشت به آن توجه شود بافت خاک است، درصورتی‌که بافت خاک کاملاً شنی باشد و یا دارای لایه‌های سخت در عمق کمتر از ۲ متری باشد، نباید درختان خود را در آن کشت کنید و باید زمین را به کشت دیگری اختصاص دهید، همچنین اگر خاک به‌صورت لایه‌لایه (یک‌لایه شنی و یک‌لایه رسی) باشد، قبل از کاشت، باید خاک را در امتداد ردیف‌های کشت، حداقل به عرض یک متر و تا عمق حدود دو متری کاملاً مخلوط و یکدست نموده و سپس اقدام به کشت نمایید. برای انجام اینکار مقاله اصلاح خاک شور و سنگین را بخوانید.
در صورت استفاده از روش آبیاری غرقابی، زمین باید حدود ۱ تا ۲ درصد شیب داشته باشد، همچنین ممکن است خاک محل کاشت نیاز به اصلاح داشته باشد در آن صورت می‌توان در خطوط کشت، گچ یا گوگرد و کود حیوانی پوسیده به خاک اضافه نمود.
همچنین برای اصلاح خاک درصورتی‌که pH خاک بالاتر از ۵/۷ یا ۸ باشد باید سدیم قابل تبادل را اندازه‌گیری نموده و با درنظرگرفتن مقدار مناسب آن، مقدار گچ و یا گوگرد لازم در هر هکتار را محاسبه کرده و به زمین اضافه نمود، اصلاح خاک با این روش در طولانی‌مدت و با گذشت زمان (حداقل ۲ تا ۴ سال)، انجام خواهد شد، همچنین می‌توان کود حیوانی کاملاً پوسیده شده و عاری از بذر علفهای هرز را در خطوط کاشت نهال ریخته و گوگرد نیز به آن اضافه نمود.
نکته: از گچ می‌توان برای اصلاح خاک (بنا بر شرایط خاک) به‌تنهایی استفاده نمود، اما استفاده از گوگرد بدون کود حیوانی به‌خاطر کمبود مواد آلی در اکثر خاک‌های ایران، هیچ فایده‌ای ندارد و برای اصلاح خاک باید با هم استفاده شوند.
در زمان کاشت درصورتی‌که قرار باشد آبیاری پس از عملیات کاشت با روش غرقابی انجام شود، باید به نکات زیر توجه نمود:
- میزان شوری برای پسته نباید از ۸ میلی موس بر سانتیمتر (دسی زیمنس بر متر) بالاتر باشد و شوری بیش از حد می‌تواند باعث آسیب به نهال و یا خشکیدن آن شود.
- در زمین‌های بکر قبل از کاشت و یا همراه با کاشت پسته، خصوصاً در سال‌های ابتدایی، با کاشت محصولاتی مثل جو می‌توان شوری خاک را کاهش داده و به حد مجاز نزدیک نمود، در صورت بی‌توجهی به این موضوع ممکن است تعدادی از نهال‌ها در هر آبیاری، از بین بروند.
- در زمان کاشت نهال یا بذر خصوصاً در مناطقی که دارای آب‌وخاک شور هستند، نباید کاشت را در بالای پشته‌ها انجام داد و بهتر است محل کاشت کمی پایین‌تر از نوک پشته باشد.
- اگر قرار باشد که پسته در یک زمین بسیار شور و یا شور قلیا و سدیمی کاشته شود، می‌توان بجای جوی و پشته، یک نوار عریض (حداقل یک متر) ایجاد کرد، این نوار باید عمق کافی را (جهت آبگیری به حجم کافی) داشته باشد و نهال دقیقاً در وسط آن کشت شود در واقع یک نوار به شکل مستطیل ایجاد شده و نهال‌ها در کف و بر روی طول مستطیل کاشته می‌شوند.
- در بعضی شرایط خاص، دادن خاک رس به زمین‌های بسیار شنی و یا اضافه نمودن شن به خاک‌های رسی، توصیه می‌شود البته برای انجام این کار ابتدا باید از شور نبودن شن و یا خاک رسی که قرار است به بستر کشت اضافه شود، اطمینان حاصل نمود.
شخم و دیسک
عملیات شخم زدن خاک با هدف زیرورو کردن خاک و حذف علفهای هرز انجام می‌شود درحالی‌که عملیات دیسک زنی خاک با هدف خرد کردن کلوخه‌ها و جمع‌آوری علفهای هرز صورت می‌گیرد.
در برخی مواقع که برای اصلاح خاک، نیاز به‌اضافه کردن مواد اصلاح‌کننده به بستر کشت وجود دارد، می‌توان این مواد را قبل از شخم و دیسک زدن به خاک افزود تا با انجام این اعمال علاوه بر یکنواخت کردن بستر کشت عملیات خاک‌ورزی نیز انجام شده و هزینه‌ها کاهش یابد.
اجرای نقشه کاشت
نقشه کاشت شامل محل قرارگرفتن خیابان‌های اصلی و فرعی، چگونگی قرارگیری ردیف‌های کشت، محل کاشت درختان اصلی، محل قرارگرفتن درختان نر، محل قرارگیری بادشکن‌ها، مسیرهای اصلی و فرعی عبور آب و … است که این عوامل خود تحت تأثیر طرح کشت (مستطیلی، مربعی، لوزی و …) قرار می‌گیرند.
ایجاد مسیر حرکت آب و مرزبندی قطعات
اگر قرار باشد آبیاری به روش غرقابی انجام شود، باید طراحی مناسب برای مرزبندی قطعات و پیش‌بینی مسیر حرکت آب در ورودی‌های اصلی و فرعی صورت گیرد، همچنین ممکن است برای جمع‌آوری آب اضافی (زهکش) نیاز به طراحی و آماده‌سازی یک محل مشخص و مناسب باشد.
ایجاد بادشکن
درصورتی‌که در منطقه کاشت، وزش بادهای شدید و یا حرکت شنهای روان معمول باشد، می‌توان در اطراف مزرعه ردیف‌های بادشکنی را با استفاده از درختان مناسب (با ارتفاع بالا) و به‌صورت عمود برجهت بادهای غالب منطقه ایجاد نمود.
نکات زیر می‌توانند برای ایجاد بادشکن به شما کمک کنند:
- تعداد ردیف‌های گیاهی تشکیل‌دهنده بادشکن بر اساس نوع گیاهان انتخاب شده متفاوت است.
- گیاهانی که به‌عنوان بادشکن انتخاب می‌شوند نباید میزبان مشترکی با گیاه اصلی (پسته) برای آفات و بیماری‌ها باشند.
- از درختانی مثل گز، سنجد، سرو، کاج و یا درختان پسته نر می‌توان به‌خوبی به‌عنوان بادشکن استفاده نمود.
اطلاعات بیشتر را در مقاله درختان بادشکن و مقاوم در برابر باد بخوانید.
کودهای آلی
کودهای آلی از دو منبع حیوانی، گیاهی و یا مخلوطی از این دو تأمین می‌شوند.
مزایای کودهای آلی
کودهای آلی علاوه بر تأمین مقدار زیادی از عناصر ضروری پرمصرف و کم‌مصرف برای گیاه (در برخی موارد کل نیاز گیاه)، به بهبود و افزایش نفوذپذیری خاک کمک می‌کنند و ورود آب و همچنین ورود هوا به این خاک‌ها تا حد زیادی تسهیل می‌شود، همچنین نفوذپذیری ریشه در این خاک‌ها نیز بیشتر است.
کودهای دامی
کودهای دامی بر اساس منبع تأمین آن‌ها دارای خواص متفاوتی هستند، در ایران معمولاً از کودهای مرغی خصوصاً در باغ‌های پسته به مقدار زیادی استفاده می‌شود و این موضوع باعث کاهش کارایی کود می‌شود و توصیه می‌شود که به‌صورت متناوب از انواع دیگر کودهای دامی نیز استفاده شود.
کود مرغی دارای نیتروژن بسیار زیادی است ازاین‌رو نباید بیش از ۱۰ تن در هکتار برای درختان جوان (کمتر از ۱۵ سال سن) و ۲۰ تن در هکتار برای درختان بارور و مسن مورداستفاده قرار گیرد، همچنین کود مرغی دارای مقدار زیادی آهن است، ازاین‌رو باید از مصرف مداوم و زیاد این کود خصوصاً در باغ‌هایی که خاک آن‌ها دارای درصد بالای آهک (بیش از ۳۰ درصد) است، خودداری نمود.
کاربرد کودهای گاوی و گوسفندی با یکدیگر تفاوت چندانی ندارد و می‌توان آن‌ها را به‌صورت مخلوط با یکدیگر نیز مورداستفاده قرار داد، این کار باعث می‌شود تا بالانس بهتری از مواد غذایی در کود ایجاد شود زیرا کودهای گوسفندی در مقایسه با کودهای گاوی دارای ازت و پتاسیم بیشتری هستند و در صورت مخلوط شدن می‌توانند این کمبود را جبران کنند.
این کودها بیشتر برای زمین‌هایی که از نظر مواد غذایی وضعیت خوب تا متوسط دارند به میزان ۲۰ تن در هکتار برای درختان جوان (کمتر از ۱۵ سال سن) و ۲۰ تا ۴۰ تن در هکتار برای درختان بارور و مسن قابل توصیه هستند.
تمامی کودهای دامی را می‌توان به‌عنوان کود زمستانه و به‌صورت چالکود در شیار کودی به عرض و عمق ۴۰ سانتیمتر در انتهای سایه‌انداز درختان استفاده نمود. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله آموزش جامع نگهداری از باغ و باغچه مراجعه کنید.
کود سبز
کودهای سبز با افزایش مواد آلی موجود در خاک باعث بهبود شرایط برای رشد گیاه می‌شوند و از طرفی مواد غذایی موردنیاز گیاه را نیز تا حدودی تأمین می‌کنند به‌طوری‌که هر ۵/۲ کیلوگرم کود سبز، تقریباً ارزش غذایی معادل ۱ کیلوگرم کود حیوانی را دارد.
گیاهی که به‌عنوان کود سبز انتخاب می‌شود باید دارای چه خصوصیاتی باشد:
- رشد سریعی داشته باشد و به‌سرعت گسترش‌یافته و بتواند رشد علفهای هرز را کنترل نماید.
- آبیاری آن باید با آبیاری پسته مطابقت داشته باشد تا نیاز به آبیاری مضاعف نباشد.
- رشد سریع و زیادی در دوره فراوانی آب (زمستان تا اواخر بهار) داشته باشد.
- بیماری مشترکی با کشت اصلی نداشته باشند.
شرایط اقلیمی مناسب برای کاشت پسته
| شاخص | حد مطلوب | محدوده قابل‌تحمل | حد نامطلوب |
|---|---|---|---|
| عرض جغرافیایی (درجه) | ۲۷ تا ۳۷ درجه شمالی | _ | _ |
| ارتفاع از سطح دریا (متر) | ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ | ۲۰۰ تا ۹۰۰ و ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ | کمتر از ۲۰۰ و بیشتر از ۲۲۰۰ |
| نیاز سرمایی (ساعت) | ۱۰۰۰ ساعت بین ۰ تا ۷ درجه | ۷۰۰ ساعت | کمتر از ۶۰۰ ساعت |
| دمای محیط در دوره رشد (درجه سانتی‌گراد) | ۲۵ تا ۳۵ درجه | ۲۰ تا ۲۴ و ۳۶ تا ۴۲ | کمتر از ۲۰ و بیشتر از ۴۲ |
| دمای محیط در دوره گرده‌افشانی (درجه سانتی‌گراد) | ۱۶ تا ۲۲ | ۱۰ تا ۱۵ و ۲۳ تا ۳۰ | کمتر از ۱۰ و بیشتر از ۳۰ |
| رطوبت محیط در دوره رشد (درصد) | ۲۵ تا ۳۵ | ۳۶ تا ۶۰ | کمتر از ۲۵ و بیشتر از ۶۰ |
| رطوبت محیط در دوره گرده‌افشانی (درصد) | ۳۵ تا ۵۰ | ۲۵ تا ۳۴ و ۵۱ تا ۶۵ | کمتر از ۲۵ و بیشتر از ۷۰ |
عوامل محدودکننده خاکی برای کاشت پسته
| عامل محدودکننده کشت | روش تشخیص | روش اصلاح |
|---|---|---|
| شوری و قلیائی بودن خاک | تهیه نمونه مرکب از اعماق ۰ تا ۴۰، ۴۰ تا ۸۰، ۸۰ تا ۱۲۰، ۱۲۰ تا ۱۶۰ و ۱۶۰ تا ۱۸۰ سانتیمتری خاک | اگر خاک آهکی باشد می‌توان گوگرد و مواد آلی را با خاک مخلوط نموده و خاک را شستشو داد. اگر مقدار آهک در خاک زیاد نباشد می‌توان مقداری گچ را با خاک مخلوط نموده و سپس خاک را شستشو نمود. |
| وجود یک‌لایه کاملاً رسی یا کاملاً شنی | حفر و بررسی پروفیل خاک به عرض ۱ متر و عمق ۲ متر | باید با بیل مکانیکی حداقل تا عمق ۲ متری خاک را کاملاً مخلوط و یکدست نمود |
| وجود لایه سخت و نفوذناپذیر | حفر و بررسی پروفیل خاک به عرض ۱ متر و عمق ۲ متر | شکستن لایه سخت خاک و مخلوط کردن آن با سایر لایه‌ها اگر لایه سخت شور باشد پس از شکستن باید آن را از باغ خارج نمود. |
| بالا بودن سطح آب (بالا بودن سطح ایستابی به‌خاطر عدم زهکشی مناسب) | حفر پروفیل در زمان پرآبی (ابتدای بهار) | احداث زهکش و خارج کردن آب سطحی تا اعماق ۴ تا ۵ متری از سطح خاک |
روش‌های کاشت پسته
کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی
ابتدا باید زمین را آماده کشت نموده و سپس جوی و پشته‌هایی به عرض ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و عمق ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر ایجاد نمود.
در مرحله بعد خاک را آبیاری کرده و بذوری را که از قبل به مدت ۱۲ ساعت خیسانده و با قارچ‌کش مناسب ضدعفونی شده‌اند در یک طرف پشته‌ها و در عمق ۲ تا ۳ سانتیمتری خاک، می‌توان کشت نمود و روی آن را با ماسه پوشاند.
اگر خاک و آب‌شور باشند باید عرض جوی‌های کشت را ۱ تا ۵/۱ متر و عمق آن‌ها را حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر در نظر گرفت و بذور باید داخل جوی کشت شوند، در این شرایط بذر باید ۵ تا ۱۰ سانتیمتر بالاتر از سطح کف جوی قرار بگیرد تا پس از آبیاری، آب حدود ۵ سانتیمتر روی بذر را بپوشاند.
در این روش طول جوی‌های کشت بین ۳۰ تا ۵۰ متر در نظر گرفته می‌شود و پس از سبز شدن بذور، آبیاری بسته به شرایط آب‌وهوایی و مقدار آب در دسترس، هر ۱۰ تا ۱۵ روز یک‌بار باید انجام شود.
کشت پسته در گلدان
کیسه‌های پلاستیکی سیاه با قطر ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر و ارتفاع ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر برای این کار کفایت می‌کند و می‌توان این کیسه‌ها را با ترکیبی از ماسه شیرین، خاک زراعی و کود حیوانی کاملاً پوسیده (ترجیحاً کود گاوی) پر نمود.
بعد از خیساندن بذور موردنظر و ضدعفونی‌کردن آن‌ها، در هر گلدان ۲ عدد بذر در عمق ۲ تا ۳ سانتیمتری خاک قرار داده و روی آن با ماسه یا خاک‌اره پوشانده می‌شود. بهترین زمان برای کاشت بذر در گلدان اواخر زمستان و اوایل بهار است.
کشت در خزانه
برای این کار از یک قطعه زمین به مساحت ۱۰ تا ۳۰ متر استفاده می‌شود. پس از آماده‌سازی زمین با افزودن کود حیوانی پوسیده (۲۰ تن در هکتار)، ماسه بادی (۶۰ تن در هکتار) و کود شیمیائی (فسفات آمونیوم به میزان ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار) می‌توان خاک را اصلاح و تقویت کرد.
از اواسط اسفند تا اواسط فروردین‌ماه، بذور پسته را پس از خیساندن در ردیف‌هایی با فواصل ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر و با فاصله ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر بر روی ردیف، در عمق ۳ سانتیمتری می‌کارند. نهال‌های جوان را باید حدوداً هر ۷ روز یک‌بار آبیاری نمود و با گذشت زمان می‌توان این مدت را به ۱۰ تا ۱۲ روز افزایش داد، این نهال‌ها را باید در زمستان سال اول یا دوم به زمین اصلی منتقل نمود.
نکته: باتوجه‌به اهمیت سلامت ریشه اصلی در گیاه پسته، در زمان خارج کردن نهال‌ها از خزانه برای انتقال به زمین اصلی، باید بسیار دقت نمود، زیرا در صورت کم‌توجهی به این موضوع و آسیب به نوک ریشه‌های اصلی و یا پوشش ریشه‌ها ممکن است تعداد زیادی از نهال‌ها (۳۰ تا ۴۰ درصد) از بین بروند.
فاصله بین درختان پسته بر روی ردیف و فاصله بین ردیف‌ها
درصورتی‌که در هنگام کشت فواصل مناسب بین درختان رعایت نشود در مراحل بعد (مراحل داشت و برداشت) مشکلات جبران‌ناپذیری ایجاد خواهد نمود. بهترین فاصله بین ردیف‌های کشت حدود ۶ تا ۷ متر است و درهرصورت فاصله بین ردیف‌ها نباید از ۴ متر کمتر باشد، همچنین فاصله درختان بر روی ردیف‌ها نباید کمتر از ۲ متر باشد و فاصله مناسب بر روی ردیف ۳ تا ۴ متر است.
کشت مخلوط
ازآنجاکه طول دوره نونهالی درختان پسته نسبتاً طولانی است و در این مدت کشاورز هیچ درآمدی از باغ ندارد و باید هزینه‌های جاری را نیز متحمل شود، در مورد درخت پسته کشت مخلوط (کشت گیاهان زراعی یا باغی در فاصله بین درختان) قابل توصیه است زیرا از این طریق می‌توان مقداری از هزینه‌ها را جبران نمود و از طرفی وضعیت خاک را نیز بهبود بخشید.
برخی از گیاهان زراعی مناسب برای کشت مخلوط با پسته عبارت‌اند از گندم، جو، یونجه، چغندر، شلغم، منداب و زعفران، همچنین گیاهان باغی مثل انگور، انار، بادام، زردآلو و سیب نیز به‌صورت مخلوط با درختان پسته کشت می‌شوند.
آبیاری
در مراحل اولیه کاشت پسته باید توجه بیشتری به آبیاری نهال پسته نمود و بلافاصله پس از کاشت باید آبیاری نهال‌ها را آغاز نمود، دوره‌های آبیاری در سال اول نباید بیشتر از ۷ روز باشد.
از سال دوم تا زمان پیوند، بهتر است نهال‌ها هر ۱۰ تا ۱۲ روز یک‌بار آبیاری شوند. در سال‌های اول و دوم به‌خاطر اینکه ریشه‌های گیاه توسعه‌یافته نیستند مقدار آبی که به گیاه داده می‌شود بیشتر از نیاز گیاه است و مقدار زیادی از آن به‌صورت زهکش از دسترس گیاه خارج می‌شود ولی به‌مرور و با افزایش توانایی گیاه برای جذب آب، نیاز گیاه کاهش‌یافته و در روش غرقابی ۴۰۰۰ مترمکعب آب در هکتار برای کل سال کفایت خواهد نمود. بعد از پیوند زدن درختان، آبیاری باید به طور منظم و هر ۱۴ روز یک‌بار انجام شود.
تغذیه
برای اینکه بتوانید تغذیه مناسب داشته باشید و هزینه اضافه برای کوددهی بی‌مورد انجام ندهید، لازم است که از خاک نمونه‌گیری کرده و نمونه‌ها را به یک آزمایشگاه معتبر بفرستید (برای نمونه‌برداری درست می‌توانید به مقاله آموزش نمونه‌برداری برای انجام آزمون خاک مراجعه کنید) و بر اساس نتایج آزمایش فقط مواد غذایی موردنیاز را به میزان لازم در اختیار گیاه قرار دهید.
به‌طورکلی برای زمین‌هایی که خاک آن‌ها از نظر ذخیره مواد غذایی ضعیفتر از حد متوسط باشد، میزان ۳۰۰ گرم ازت خالص، ۳۰۰ گرم فسفر (P۲O۵) و ۳۰۰ گرم پتاسیم (K۲O) را به همراه ۲۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده می‌توان در اختیار هر نهال قرار داد، برای تأمین این میزان عناصر غذایی به ترتیب باید از ۴۰۰ گرم اوره، ۸۰۰ گرم فسفات آمونیوم و ۶۰۰ گرم سولفات پتاسیم استفاده نمود.
پیوند زنی درختان پسته
سه روش برای پیوند زنی درختان پسته در ایران مرسوم است:
- پیوند لوله‌ای
- پیوند شکمی
- پیوند اسکنه‌ای
از میان این سه روش در حال حاضر تنها روش لوله‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد و دو روش دیگر تقریباً کنار گذاشته شده‌اند، علت این موضوع سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن پیوندک بر روی پایه، در روش پیوند لوله‌ای است و امروزه تقریباً ۹۹ درصد درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می‌شوند.
مراحل پیوند زنی
در ابتدا باید پایه موردنظر را انتخاب نمود، سپس در اسفندماه نهال‌های ۲ تا ۳ ساله پسته را باید در زمین اصلی سر برداری نمود، زمانی که درختان در محل سر برداری شده جوانه‌های جانبی تولید کردند ۱ تا ۳ شاخه (تعداد شاخه‌ها بستگی به نوع آرایش تنه درخت دارد) بر روی پایه حفظ شده و بقیه شاخه‌ها حذف می‌شوند. در پیوند به روش لوله‌ای قطر پایه و پیوندک باید هم‌اندازه باشد و در انتخاب شاخه مناسب پیوندک باید دقت نمود.
زمان پیوند زنی
بهترین زمان برای پیوند زدن نهال‌های پسته از اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد است در این زمان درخت به‌راحتی پوست می‌دهد و دمای هوا در حد متعادل است.
تهیه پیوندک
برای تهیه پیوندک از حدود ۲ تا ۳ سانتیمتر بالاتر از جوانه، بقیه شاخه را حذف کرده و سپس با چاقوی پیوند زنی از ۲ سانتیمتری زیر جوانه پوست دور تا دور شاخه را بریده و سپس با انگشت، پوست برش خورده را به‌آرامی چرخانده و پوست حاوی جوانه به طور کامل از چوب جدا می‌شود، در این زمان پیوندک آماده شده، به شکل یک استوانه توخالی است که جوانه بر روی آن قرار دارد.
بر روی پایه، شاخه‌های جانبی باقیمانده را سر برداری کرده و پس از آن، پوست ۲ تا ۳ سانتیمتر از انتهای شاخه را دور تا دور برش داده و مثل پیوندک ازروی شاخه جدا می‌کنند.
حالا پایه و پیوندک آماده هستند و باید استوانه پیوندک را بر روی چوب بدون پوست پایه قرار داده و به‌آرامی به سمت پایین کشید تا در محل خود استقرار یابد.
نسبت مناسب تعداد درختان نر و ماده
در هر منطقه بنا بر شرایط آب‌وهوایی آن، ممکن است زمان گلدهی و طول دوره گلدهی ارقام مختلف متفاوت باشد، ازاین‌رو انتخاب درست ارقام نر و ماده، نقش مهمی در باروری گل‌ها در دوره گلدهی و درصد موفقیت در تشکیل میوه دارد.
تحقیقات زیادی در این زمینه در ایستگاه‌های تحقیقاتی پسته در مناطق مختلف دنیا صورت‌گرفته است که ترکیب نتایج این تحقیقات با تجربیات به‌دست‌آمده در طول زمان، می‌تواند بهترین بازدهی را به همراه داشته باشد و لازم است که در هنگام پیوند درختان و یا احداث باغ موردتوجه قرار گیرند.
اگر تراکم دانه‌های گرده در باغ به‌اندازه کافی نباشد تعداد پسته‌ها در هر خوشه کاهش‌یافته و تنها گل‌های انتهایی تبدیل به میوه می‌شوند، از طرفی گل‌ها با فاصله زمانی زیادی تلقیح یافته و اندازه میوه‌ها غیریکنواخت خواهد شد.
درختان نر باید دارای گلدهی هم‌زمان با درختان ماده باشند به‌گونه‌ای که یک تا دو روز قبل از درختان ماده شروع به گلدهی نموده و این گلدهی تا پایان دوران گلدهی درختان ماده ادامه داشته باشد. درختان نر قوی‌تر و با رشد بیشتر، زودتر شروع به گلدهی نموده و گل‌های بیشتری نیز تولید می‌کنند و مقدار گرده تولیدی توسط این درختان بیشتر خواهد بود.
نتایج تحقیقات نشان داده است که بیشترین فاصله درختان نر و ماده برای رسیدن حداقل یک دانه گرده به هر گل ماده، حدود ۲۰ متر است، بنابراین کاشت یک درخت نر در مرکز یک بلوک ۵×۵ درختان ماده، می‌تواند تراکم مناسبی را در باغ ایجاد کند.
درصورتی‌که شرایط محیطی مناسب برای پراکندگی گرده در تمام نقاط باغ نباشد لازم است تا در یک ردیف بیرونی درختان، عمود برجهت باد غالب منطقه از درختان نر استفاده گردد.
بهتر است ردیفی که از درختان نر تشکیل شده است شامل مجموعه‌ای از ارقام نر زود گل، متوسط گل و دیر گل باشد تا هم‌پوشانی با ارقام ماده به حداکثر برسد.
جمع‌بندی
در سال‌های اخیر باتوجه‌به اعمال تحریم‌های ظالمانه بر علیه کشورمان، افزایش تولید محصولات ارزآور، بیش‌ازپیش باید موردتوجه قرار بگیرد. پسته یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی در جهان است و می‌تواند نقش زیادی در ورود ارز به کشورمان داشته باشد، توجه به تولید این محصول ارزشمند می‌تواند نقش زیادی در کاهش وابستگی کشور به صادرات نفتی داشته باشد.
اگرچه کشورهای زیادی به تولید این محصول ارزشمند پرداخته‌اند ولی بدون شک، ایران همچنان در تولید این محصول پیشرو است. بزرگ‌ترین رقیب ایران در تولید پسته با کیفیت کشور آمریکا است که توانسته است با کشت و پرورش پسته رقم کرمان، جایگاه مناسبی را در بازار جهانی از آن خود کند و جایگاه ایران را در تولید این محصول به شدت تهدید کند ازاین‌رو لازم است تا با توجه ویژه به افزایش تولید این محصول و همچنین افزایش تحقیقات برای بهبود عملکرد کمی و کیفی این محصول ارزشمند، گام‌های محکم‌تری برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای جهانی برداریم.
بدون شک افزایش توجه به تولیدات غیرنفتی در سال‌های آینده، می‌تواند باعث بهبود وضعیت کشاورزان در این بخش گردد، ما نیز به نوبه خود تلاش کرده‌ایم در این مقاله با ارائه برخی اطلاعات به کشاورزان عزیز، کمکی هرچند کوچک در جهت بهبود عملکرد در باغات پسته کشور بنماییم.
در این مقاله پس از توضیحات کلی در مورد گیاه‌شناسی پسته و معرفی مهم‌ترین ارقام پسته که در کشورمان کشت می‌شوند، مطالبی را در مورد کشت پسته در آمریکا، بیان نمودیم و سپس مراحل مختلف کاشت شامل آماده‌سازی زمین، شخم و دیسک، اجرای نقشه کاشت، ایجاد مسیر حرکت آب و مرزبندی قطعات، ایجاد بادشکن، کوددهی، شرایط اقلیمی و خاکی مناسب برای کاشت پسته، روش‌های کاشت، تراکم مناسب کاشت، آبیاری، تغذیه و پیوند زنی درختان برای دستیابی به یک باغ ایدئال را برای شما شرح دادیم.
امیدواریم مطالب گفته شده برای احداث باغ‌های پسته پربار به شما کشاورزان عزیز کمک نموده و این مطالب موردتوجه و استفاده شما قرار بگیرد.
مقالات مرتبط
- چگونه می‌توان خاک های شور و سنگین را اصلاح کرد؟
- آموزش نمونه برداری برای انجام آزمون خاک
- آموزش جامع نگهداری از باغ و باغچه
منابع
- سازمان آمار ایران (آمارنامه کشاورزی سال ۱۳۹۷ /)
- انجمن پسته ایران
- http://calag.ucanr.edu/Archive/?article=ca.v063n01p18
- https://vrgl.ir/8xRma
- http://keshavarziy.blog.ir