معرفی انواع سموم حشره‌کش در کشاورزی
سموم حشره‌کش سموم حشره‌کش با خود باورهای درست و غلط زیادی را به همراه آورده‌اند. ممکن است شما نیز شنیده باشید که سموم حشره‌کش مضرند و بهتر است از آن‌ها استفاده نشود. اما بهتر است بدانید که در سال‌های اخیر فناوری تولید این سموم پیشرفت شایانی کرده است و انواعی از سموم حشره‌کش با فرمول […]
فهرست محتوا این مقاله
سموم حشره‌کش
سموم حشره‌کش با خود باورهای درست و غلط زیادی را به همراه آورده‌اند. ممکن است شما نیز شنیده باشید که سموم حشره‌کش مضرند و بهتر است از آن‌ها استفاده نشود. اما بهتر است بدانید که در سال‌های اخیر فناوری تولید این سموم پیشرفت شایانی کرده است و انواعی از سموم حشره‌کش با فرمول شیمیایی جدید به بازار آمده‌اند که تنها روی آفات گیاهی اثر دارند و درصورت استفاده از دوز مناسب و حداقلی، کمترین اثر را روی سلامت جمعیت انسانی دارند. از طرفی اثرات مفید و اهمیت سموم حشره‌کش آن‌قدر زیاد است که امروزه کشاورزی بدون استفاده از این سموم معنایی ندارد.
با افزایش جمعیت و افزایش نیاز انسان به محصولات کشاورزی، این صنعت نیز راهی به‌جز پیشرفت و بهینه‌سازی در پیش روی خود ندید. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای بهینه‌سازی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی در سراسر جهان دفع آفات کشاورزی است.
این آفات به‌ظاهر کوچک پتانسیل بالایی جهت ضربه‌زدن به کشاورزی دارند. به‌طوریکه حدود یک‌سوم محصولات کشاورزی جهان در مراحل برداشت یا قبل از آن توسط آفات از بین می‌روند و این، خسارت بسیار بالایی برای صنعت کشاورزی کشورها محسوب می‌شود. این جمله به تنهایی نقش بارز سموم کشاورزی را نشان می‌دهد. به دلیل جایگاه ویژۀ سموم حشره‌کش در کشاورزی، در ادامۀ این مقاله چند نمونه از سموم مجاز را به شما معرفی خواهیم کرد.
آبامکتین
آبامکتین یکی از سموم حشره‌کش با اثر بر روی حشرات و کنه است که در گروه آورمکتین جای دارد. آورمکتین از راه گوارشی وارد شده و موجب ازبین‌رفتن حشرات می‌شود.
این سم در بدن جاندار موجب افزایش مادهای به نام GABA یا گاما آمینو بوتیریک اسید می‌شود. این ماده با اختلال در سیستم عصبی جاندار همراه بوده و به مرگ آن می‌انجامد.
سم آبامکتین بر روی محصولاتی مانند مرکبات، سبزیجات و صیفیجات اثر گذاشته و آفت‌هایی مانند کنۀ زنگار یا کنۀ نقره‌ای و مگس مینوز را از بین می‌برد.
جهت جلوگیری از مقاومت نسبت به این سم، می‌توان حداکثر سه نوبت سمپاشی در یک‌فصل انجام داد و در صورت نیاز به سمپاشی بیشتر، باید از سایر سموم حشره‌کش مجاز از سایر گروه‌های سم کشاورزی استفاده کرد.
مشاهده اطلاعات بیشتر درباره سم حشره‌کش و کنه‌کش آبامکتین
ایمیداکلوپرید
سم ایمیداکلوپرید به دو صورت مایع و پودری در بازار موجود بوده و از سموم حشره‌کش دستۀ نئونیکوتینوئید محسوب می‌شود. این سم سیستمیک بوده و جذب پوستی و جذب گوارشی دارد. سم پس از ورود به بدن جاندار، روی گیرنده‌های نیکوتینیک استیل کولین سیستم عصبی مرکزی اثر گذاشته و موجب ازبین‌رفتن آفت موردنظر می‌شود.
نوع مایع سم ایمیداکلوپرید روی آفات مکنده مانند شته، تریپس، زنجرک، مگس سفید، پروانه‌ها و مگس‌های مینوز و سوسک‌های ریز مانند کک‌ها اثرگذار است.
از نوع مایع این سم برای محصولاتی مانند پسته، توتون، پنبه، هلو و مرکبات استفاده می‌شود. نوع پودری سم، اثر ماندگارتری در خاک داشته و ازاین‌رو برای کنترل آفات موجود در خاک مانند کرم‌های مفتولی به کار می‌رود. همچنین برای ضدعفونی بذرهای مختلف قبل از کشت نیز می‌توان از این سم بهره برد. ایمیداکلوپرید پودری برای محصولاتی مانند پنبه، چغندرقند، کلزا و سیب‌زمینی کاربرد دارد.
پروفنوفوس
سم پروفنوفوس از سموم حشره‌کش و کنه‌کش است که در گروه فسفره آلی جای داشته و جذب گوارشی و تماسی دارد. این سم پس از ورود به بدن جاندار، آنزیم کولین استراز را در سیستم عصبی مهار کرده و موجب ازبین‌رفتن آفت موردنظر می‌شود.
سم پروفنوفوس به‌عنوان سم لاروکش نیز در جهان شناخته شده و همچنین اثری مناسب روی آفات مکنده دارد. این سم اثری سریع، طولانی، قوی و گسترده دارد.
سم پروفنوفوس در ایران برای کنترل کرم قوزۀ پنبه کاربرد داشته و اثر مناسبی روی لاروهای کوچکتر از یک سانتی‌متر دارد. همچنین به علت حرکت از سطح برگ به پشت آن، می‌تواند آفات موجود در سطح زیرین برگ را نیز از بین ببرد.
دلتامترین
دلتامترین در دستۀ سموم حشره‌کش پیرتروئیدی جای داشته و جذب پوستی و گوارشی خوبی دارد. این سم موجب می‌شود کانال‌های سدیمی در سیستم عصبی مرکزی باز بمانند و از این راه موجب مرگ آفات موردنظر می‌شود
سم دلتامترین بیشتر روی حشرات برگخوار، سن‌ها و برخی آفات مکنده اثر دارد. این سم به‌صورت امولسیون‌شونده در بازار موجود بوده و در ایران برای کنترل آفاتی مثل مینوز برگ سیب، برگخوار مصری گیاه چغندرقند و پنبه و سن گندم به کار می‌رود.
سم دلتامترین علیرغم اثر مناسب روی آفات، حدود پنج‌روز روی گیاه باقی‌مانده و به همین دلیل سمیت آن برای انسان بسیار پایین است.
دیازینون
دیازینون در دستۀ سموم حشره‌کش ارگانوفسفره قرار دارد. این سم جذب پوستی، گوارشی و تنفسی داشته و روی طیف وسیعی از آفات مؤثر است. از این سم می‌توان جهت کنترل آفت در گیاهان مختلف استفاده کرد.
از این آفات می‌توان به کرم سیب و به، لیسۀ درختان میوه، شته و پسیل گلابی، شپشک در مرکبات و پسته، کرم برگخوار، کرم ساقه‌خوار برنج، بید چغندرقند، شپشک و زنجرک خرما، کرم سفید ریشه در درختان جنگلی، کرم اگروتیس یا طوقه‌بر لوبیا و تریپس انگور اشاره کرد.
دیفلوبنزورون
سم دیفلوبنزورون در دستۀ بنزوئیل اوره جای دارد. این سم از دوراه تماسی و گوارشی وارد بدن حشرات و آفات گیاهی شده و در ساخت کیتین اختلال ایجاد می‌کند. به همین دلیل حشره نمی‌تواند جلد سخت خود را بسازد و این امر موجب ازبین‌رفتن آن می‌شود.
این حشره‌کش در کاشت میوه، کنترل آفات جنگل‌ها و درختچه‌های زینتی و ازبین‌بردن آفات نباتات زراعی کاربرد دارد.
در ایران نیز از این سم برای کشتن آفاتی مانند مینوز لکه‌گرد سیب، مینوز برگ مرکبات، پروانۀ دم‌طلایی، ابریشم‌باف ناجور، برگخوار نارون، جوانه‌خوار کاج، دم‌چنگالی صنوبر و در درختان جنگلی و زینتی استفاده می‌شود.
دیمیتوات
این سم از دستۀ سموم حشره‌کش سیستمیک فسفره بوده و جذب تماسی و گوارشی روی آفات و کنه‌ها دارد. سم دیمیتوات با مهار آنزیم کولین استراز، موجب اختلال سیستم عصبی شده و آفات مکنده مانند شته و تریپس را از بین می‌برد.
از موارد مصرف این سم می‌توان به شتۀ غلات، آفات مکنده، سن سبز پنبه و سویا، زنجرک و شته در چغندرقند، نماتد ساقۀ یونجه و شپشک درختان میوۀ سردسیری اشاره کرد. دیمیتوات همچنین روی تریپس‌ها، سفیدبالک‌ها و شته‌های سویا و سایر حبوبات نیز مؤثر است.
سایپرمترین
سم سایپرمترین حشره‌کشی غیرسیستمیک با اثر تماسی و گوارشی بوده و در دستۀ پایرتروئید جای دارد. این دسته از سموم حشره‌کش چند اثر متفاوت روی گیاهان و آفات دارند.
یکی از اثرات این سم، باز نگه‌داشتن کانال سدیمی و در نتیجه اختلال در سیستم عصبی حشرات و آفات است. اثر دیگر آن از نوع ضدتغذیه‌ای و طولانی اثر بوده و همچنین می‌تواند مقداری اثر دورکنندگی داشته باشد.
سم سایپرمترین می‌تواند موجب ازبین‌رفتن حشراتی مانند لارو پروانه‌ها و حشرات خانگی و انباری شود. همچنین امولسیون این سم می‌تواند موجوداتی مانند حشرات جوندۀ سیب و پنبه و آفات خانگی را نیز از بین ببرد.
فن پروپاترین
این سم در دستۀ پایرتروئید جای داشته و جذب گوارشی و تماسی روی آفات و همچنین اثر دورکنندگی دارد. سم فن پروپاترین موجب بازماندن کانال‌های سدیمی در سلول‌های عصبی حشرات و کنه‌ها شده و موجب ازبین‌رفتن آن‌ها می‌شود.
این سم می‌تواند روی آفاتی مانند لارو پروانه، مینوزها، برگخواران و کنه‌های درختان سردسیری مؤثر باشد. در ایران نیز برای ازبین‌بردن کنۀ تارتن سیب از این سم استفاده می‌شود.
فن والریت
این سم نیز مانند دستۀ قبلی از سموم حشره‌کش پایرتروئیدی محسوب می‌شود و اثری غیرسیستمیک، تماسی و گوارشی دارد. مکانیسم عمل این سم نیز اختلال در کانال‌های سدیمی در دستگاه عصبی جاندار است.
از سم فن والریت می‌توان برای کنترل پرودنیای چغندرقند یا همان برگخوار مصری و مینوز لکه‌گرد سیب و میوه استفاده کرد. این سم به‌صورت امولسیون در بازار موجود است.
فنیتروتیون
این سم غیرسیستمیک بوده و اثری تماسی و گوارشی روی آفات دارد. سم فنیتروتیون از دسته سموم حشره‌کش ارگانوفسفره بوده و با مهار آنزیم کولین استراز موجب اختلال در سیستم عصبی حشرات و مرگ آن‌ها می‌شود.
این سم یکی از کم‌خطرترین سموم برای انسان بوده و کمترین میزان مسمومیت حاد را ایجاد می‌کند.
در ایران از سم فنیتروتیون می‌توان برای ازبین‌بردن سن‌ها و شته‌های غلات در گندم و جو، انواع ملخ در غلات، سبزیجات و نیشکر، سن‌های ناقل نماتوسپورا، سن قرمز و سوسک سرشاخه‌خوار در پسته استفاده کرد. همچنین این سم روی کرم ساقه‌خوار برنج و ملخ آسیایی نیشکر مؤثر بوده و در این زمینه کاربرد مناسبی دارد.
کلرپریفوس
این سم حشره‌کش و کنه‌کش اثری تماسی و گوارشی روی آفات و حشرات داشته و از گروه فسفره آلی محسوب می‌شود. فرایند اثر این سم از طریق مهار آنزیم کولین استراز است.
سم کلرپریفوس یک سم پرکاربرد و پرمصرف در سراسر دنیا محسوب می‌شود و در ایران نیز برای کنترل شپشک در مرکبات، مینوز برگ سویا، نخود و حبوبات، کرم طوقه‌بر یا آگروتیس در چغندرقند و پنبه و همچنین مصارف خانگی استفاده می‌شود.
مالاتیون
سم مالاتیون مدت زیادیست که در کشاورزی کاربرد داشته و روی دسته‌های مختلفی از آفات اثرگذار است. این سم غیرسیستمیک بوده و جذب تماسی، گوارشی و تدخینی دارد و از گروه ارگانوفسفره محسوب می‌گردد.
سم مالاتیون آنزیم کولین استراز را مهار کرده و از این راه موجب اختلال در سیستم عصبی جاندار و مرگ او می‌شود.
این سم، کم‌خطرترین حشره‌کش ارگانوفسفره محسوب شده و به همین دلیل در ایران نیز کاربرد گسترده‌ای روی آفات دارد.
از آفاتی که توسط این سم از بین می‌روند می‌توان به ملخ‌ها و شته‌های غلات، لیسه، شته و مگس درختان میوه مانند گیلاس، تریپس حبوبات، مگس جالیز، سفیدبالک، مگس خربزه، تریپس، شته و ملخ سبزی و جالیز، سرخرطومی برگ یونجه، شته‌ها، سپردارها و شپشک‌های مرکبات، زنجرک و شپشک خرما، کرم میوۀ خرما، پسیل زیتون و شپشک‌های چای اشاره کرد.
موسپیلان
مادۀ مؤثر این سم استامیپراید بوده و به گروه نئونیکوتینوئید تعلق دارد. سم موسپیلان اثری سیستمیک و جذب تماسی و گوارشی داشته و برای کنترل آفات مکنده و لاروها کاربرد دارد.
این سم موجب اختلال در گیرنده‌های نیکوتینیک استیل کولین در سیستم عصبی شده و از این راه موجب مرگ آفات و حشرات می‌شود.
سم موسپیلان برای کنترل آفاتی مانند کرم درختان سیب، به و آلو، مینوز سیب و پسیل پسته کاربرد دارد.
هگزافلومورون
این سم از دستۀ بنزوئیل اوره و به‌صورت امولسیون در بازار موجود است. سم هگزافلومورون خاصیت سیستمیک و جذب گوارشی دارد و ازاین‌رو می‌تواند روی آفات گیاهی مانند مینوزها و پسیل‌ها اثرگذار باشد.
این سم موجب جلوگیری از ساخت مادۀ کیتین در حشرات شده و به‌این‌ترتیب موجب ازبین‌رفتن آن‌ها می‌شود. به دلیل اینکه سم هگزافلومورون روی پوستاندازی حشرات اثر می‌گذارد باید در اوایل فصل بهار استفاده شود.
نکتۀ مهم دررابطه‌با سم هگزافلومورون این است که سم روی تخم و لارو حشرات مؤثر است و روی حشرات بالغ اثری ندارد.
از سم هگزوفلومورون می‌توان برای کشتن پروانۀ مینوز مرکبات، پسیل پسته و پروانۀ چوب‌خوار پسته استفاده کرد.
نکات مرتبط با سموم حشره‌کش
در مطالب قبلی چند نمونه از سموم حشره‌کش رایج در ایران را به شما عزیزان معرفی کردیم. اما بهتر است بدانید که استفاده از این سموم با محدودیت‌ها و نکاتی همراه است که در اینجا به چند مورد از آن‌ها می‌پردازیم.
- استفاده از سموم کشاورزی بهتر است تحت‌نظر یک کارشناس گیاه‌پزشکی باشد تا مناسب‌ترین نوع سم را برای محصولات کشاورزی و گیاهان شما پیشنهاد کند. برای دریافت مشاوره گیاه پزشکی با ما تماس بگیرید.
- نحوۀ مصرف سموم حشره‌کش با یکدیگر متفاوت است. برخی از آن‌ها از ابتدا آماده به مصرف بوده و برخی از آن‌ها ممکن است نیاز به آماده‌سازی داشته باشند. به همین دلیل بهتر است حتماً بروشور یا برچسب روی جعبۀ سموم حشره‌کش را مطالعه کنید تا از نحوۀ مصرف سموم حشره‌کش و آفت‌کش اطلاع یابید.
- مسمومیت با سموم حشره‌کش یک موضوع خطرناک بوده و نیاز به بررسی توسط پزشک و اقدامات درمانی دارد. به همین دلیل اگر هرگونه علائمی ناشی از مسمومیت با این سموم داشتید یا علائم مشکوکی در خود دیدید حتماً موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
- این سموم ممکن است با یکدیگر یا با برخی مواد شیمیایی دیگر تداخل داشته و موجب تولید مواد یا گازهای سمی شوند به همین دلیل هنگام استفاده از آن‌ها با هر مادۀ شیمیایی دیگر، حتماً احتیاطات لازم را به عمل آورید.
مقالات مرتبط
- زمان سمپاشی، ابزار مناسب و روش صحیح سمپاشی گیاهان
- افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری‌ها با کوددهی مناسب
- شته و راه‌های کنترل آن
- آفات مهم درختان میوه هسته‌دار و روش های مبارزه با آن
- سم پاشی درختان هلو و شلیل در چه فصلی مناسب است؟
- حشرات مفید چه نقشی در زندگی انسان ها دارند؟
- کفشدوزک‌ها و فواید آن‌ها