۹ بیماری مهم درخت سیب + نحوه درمان و پیشگیری

سیب درختی از جمله درختان پرتقاضا برای کشت در سراسر دنیا و ایران است. ارقام مختلفی از این درخت معرفی و توسعه پیدا کرده‌اند و در مناطق مختلف کشت‌وزرع می‌شوند. از میان درختان میوه، سیب یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین میوه‌ها است. این درخت همچنین یکی از میزبان‌های مناسب برای بسیاری از آفات و بیماری‌ها است. این درخت ممکن است در طول دوره زندگی خود در باغات با آفات و بیماری‌های گوناگونی دست‌وپنجه نرم کند که شناخت و تشخیص به‌موقع این آفات و بیماری‌ها تضمین‌کننده نجات گیاه از شرایط بحرانی‌تر است. در مورد آفات درخت سیب در این مقاله به طور مفصل صحبت شد و در مقاله پیش رو به معرفی مهم‌ترین بیماری‌های سیب می‌پردازیم.

لکه سیاه سیب

این بیماری قارچی با عامل ایجادکننده به نام Venturia inaequalis معروف‌ترین و خسارت‌زاترین بیماری سیب به شمار می‌رود.

شاید در نگاه اول این بیماری نسبت به سایر بیماری‌ها کم‌خطرتر به نظر بیاید اما در واقعیت، سرعت انتشار این بیماری و همچنین آلودگی سریع میوه‌ها و کاهش بازار پسندی آنها به حدی است که ممکن است کل درآمد سالیانه کشاورز را تحت‌الشعاع قرار دهد. این موضوع به‌خصوص در صادرات این میوه‌ها از اهمیت بالاتری برخوردار است.

این قارچ تنها به میوه‌ها حمله‌ور نشده و می‌تواند روی برگ‌ها و شاخه‌های جوان نیز مستقر شود. علائم این قارچ روی سرشاخه‌ها به شکل جوش‌های کوچکی است که بعد از مدتی ترک‌خورده و بار قارچ از آن بیرون می‌زند.

روی برگ‌ها نیز این قارچ ابتدا لکه‌های زیتونی رنگی ایجاد می‌کند که به مرور زمان سیاه شده، نکروز می‌شود و ممکن از به برگ حالت غربالی نیز بدهد. اما در میوه‌ها علائم در ابتدا به‌صورت لکه‌های زردرنگ و یا رنگ‌پریده با حاشیه نارنجی تا قرمزرنگ مشاهده می‌شود که بعد از مدتی به رنگ قهوه‌ای با ظاهری ترک‌خورده مبدل گشته و همین ترک‌ها می‌تواند سبب ورود پاتوژن‌های ثانویه و پوسیدگی میوه بشود.

درمان لکه سیاه سیب

عامل بیماری بر روی میوه، برگ و سرشاخه‌های به‌جامانده در باغ زمستان‌گذرانی کرده و در بهار مجدداً ایجاد آلودگی می‌کنند. مهم‌ترین ترفند جلوگیری از این بیماری دفع بقایای آلوده و هرس سرشاخه‌ها در زمستان است. سم‌پاشی زمستانه با مخلوط بردو و سم‌پاشی بهاره با سمومی نظیر کاپتان، دودین و تیوفانات متیل به همراه کاربندازیم در کاهش علائم بسیار مؤثر است.

سفیدک سطحی سیب

این بیماری نیز قارچی است و عامل ایجادکننده آن Podosphaera leucotricha می‌باشد. این قارچ مخصوص اوایل فصل رشدی بوده و علاقه بیشتری به استقرار بر روی جوانه‌های برگ، گل و سرشاخه‌ها دارد.

خسارت اصلی این بیماری نیز هنگامی است که بر روی گل‌های تازه‌تشکیل‌شده، مستقر و باعث از بین رفتن آنها می‌شود. عامل بیماری همچنین می‌تواند به برگ‌های تازه‌تشکیل‌شده حمله کرده و ایجاد خسارت نماید.

سرعت گسترش این بیماری بستگی بالایی به درجه رطوبت محیط دارد و در رطوبت‌های بالاتر سرعت رشد نیز بالاتر است. زمستان‌گذرانی این قارچ نیز در بقایای آلوده در باغ و همچنین در زیر پولک‌های جوانه‌ها می‌باشد. این قارچ گاهاً و در آلودگی‌های شدید به میوه نیز حمله‌ور شده و سبب ایجاد رگه‌های روشن و سپس حالت چوب‌پنبه‌ای در روی پوست به‌خصوص در ارقام با میوه قرمز می‌گردد.

کنترل و درمان سفیدک سطحی سیب

برای کنترل این بیماری می‌توان در صورت خنک بودن هوا از گوگرد وتابل استفاده کرد. اما سمومی مانند پنکونازول و نیز دینوکاپ برای کاهش و کنترل این بیماری مؤثر هستند. توجه به این نکته حیاتی است که برخی ارقام سیب به گوگرد حساسیت دارند و بایستی از این موضوع قبل از استفاده مطمئن شد. همچنین گوگرد در دماهای بالای ۲۷ درجه بایستی با احتیاط مصرف شود تا از گیاه سوزی جلوگیری به عمل آید.

آتشک سیب

این بیماری باکتریایی در واقع همان آتشک گلابی معروف است که می‌تواند روی سیب نیز خسارت ایجاد کند. عامل بیماری باکتری Erwinia amylovora است که به‌تمامی درختان دانه‌دار حمله‌ور می‌شود.

این باکتری می‌تواند به‌تمامی اندام‌های سیب به جز ریشه حمله‌ور شود اما خسارت اصلی و مهم آن بر روی شکوفه‌ها و میوه‌های تازه‌تشکیل‌شده است. این باکتری با نفوذ به گل‌ها و میوه‌های تازه ایجاد شده ابتدا لکه‌های آب‌سوخته‌ای روی آنها ایجاد کرده که با پیشرفت بیماری این اندام‌ها کاملاً سیاه و خشک شده و ریزش پیدا می‌کنند.

در صورت تشکیل میوه، علائم خسارت روی میوه‌ها به شکل قطرات زردرنگ که در واقع حاوی ترشحات و خود باکتری‌ها هستند، نمایان می‌شود. این میوه‌ها دارای لکه‌های متعدد به رنگ خاکستری تا قهوه‌ای هستند که ممکن است کل میوه را درگیر نماید. برگ‌ها نیز به همین طریق سیاه شده و می‌میرند.

در این بیماری ممکن است سرشاخه‌ها خشک و به حالت خمیده یا عصایی شکل در بیایند. زمستان‌گذرانی این بیماری خطرناک در بقایای گیاهی و بر روی اندام چوبی گیاه است.

کنترل و پیشگیری از آتشک سیب

 بهترین روش مدیریت بیماری حذف سرشاخه‌های آلوده در زمستان، جمع‌آوری و معدوم کردن بقایای گیاهی و نیز سم‌پاشی زمستانه با مخلوط بردو است اما سم‌پاشی دز طول فصل به‌خصوص بعد از ریزش گلبرگ‌ها با مانکوزب و ترکیبات مسی نیز بسیار کمک‌کننده می‌باشد. معمولاً این بیماری در شرایط بارش باران و تگرگ به شکل طغیانی افزایش پیدا می‌کند.

اطلاعات بیشتر: آتشک چیست و راه‌های مقابله با آتشک

انواع پوسیدگی‌های ریشه‌ای و آوندی

قارچ‌های مختلفی می‌توانند روی ریشه درختان ایجاد پوسیدگی کنند. این قارچ‌ها با به هم زدن تبادلات طبیعی بین ریشه و ساقه، سبب اختلال در جذب و انتقال آب و مواد مغذی شده و در اولین مراحل باعث ایجاد یک ضعف و پژمردگی عمومی در گیاهان می‌شوند.

درختان ضعیف شده میزان بار کمتری تولید کرده و نسبت به شرایط محیطی و سایر آفات و بیماری‌ها حساس‌تر می‌شوند. این پوسیدگی‌ها می‌توانند در نهایت سبب خشکی کامل درختان بشوند. انواع گونه‌های Phytophtora، Fusarium، Verticillium، Armillaria و … می‌توانند به طرق مختلف سبب پوسیدگی و پژمردگی‌های گیاه شوند.

در پژمردگی‌های آوندی معمولاً مقطع عرضی ناحیه آلوده به رنگ خاکستری تا قهوه‌ای درمی‌آید و در پوسیدگی‌های ریشه، اندام زیرزمینی دچار پوسیدگی و یا اشغال شدن با قارچ عامل بیماری می‌شود.

جلوگیری از پوسیدگی‌های ریشه‌ای و آوندی و درمان آن

تغذیه اصولی بهترین روش مدیریت این دسته از بیمارگرها است. درختانی که در طول زندگی خود از تغذیه کافی و اصولی برخوردار باشند غالباً کمتر به این دست آلودگی‌ها دچار می‌شوند.

استفاده از پایه‌های مقاوم به آلودگی‌های این‌چنینی در کنار اصلاح روش آبیاری و جلوگیری از بیش بود رطوبت در ناحیه ریزوسفر سبب می‌شود که این بیماری به‌خوبی مدیریت شود. سمومی مثل ایپرودیون و کاربندازیم، تیوفانات متیل، متالاکسیل و فوزتیل آلومینیوم می‌توانند درجات این بیماری را کاهش داده و یا ریشه‌کن کنند.

مومیایی سیب

این بیماری نیز مخصوص درخت سیب نبوده و به درخت گلابی نیز حمله‌ور می‌شود. عامل بیماری گونه‌های مختلف جنس قارچی Monillia است.

این بیماری می‌تواند به گل‌ها، میوه‌های تازه‌تشکیل‌شده و یا میوه‌های در حال رسیدن حمله‌ور شود و به‌سرعت با کلنیزه کردن، آنها را به رنگ قهوه‌ای با پوششی از قارچ در بیاورند. دلیل نام‌گذاری این بیماری آن است که میوه‌ها و اندام‌های آلوده ظاهر مومیایی شده و خشک به خود گرفته و تا فصل آتی در روی درخت باقی می‌مانند.

این قارچ به سرشاخه‌ها نیز حمله کرده و ضمن ایجاد شانکرهای کوچک، در این شانکرها زمستان‌گذرانی نیز می‌کنند.

مدیریت بیماری مومیایی سیب

همانند سایر بیماری‌ها حذف بقایای آلوده و سرشاخه‌ها اصولی‌ترین روش مدیریت بیماری است. اما به‌محض مشاهده اولین علائم می‌توان از قارچ‌کش‌های دودین، کاپتان مانکوزب و کاربندازیم برای کاهش شدت بیماری استفاده نمود.

انواع شانکر

قارچ‌های ناتراسیا، سیتوسپورا، مولد آنتراکنوز و برخی باکتری‌ها می‌توانند بر روی تنه و پوسته خارج درخت ایجاد شانکر کرده و ضمن ایجاد ریسک برای آلودگی‌های ثانویه سبب کاهش تبادلات مواد بین اجزا مختلف گیاه شوند.

باز شدن زخم مانند پوست درخت و ترشح صمغ از تنه از جمله نشانه‌های آلودگی به این بیماری است. در مورد شانکر سیتوسپوریایی انوام های نارنجی رنگی از تنه خارج می‌شود که به فتیله نارنجی مشهور است.

کنترل شانکر سیب

برای کنترل این بیماری، تغذیه اصلی درخت از اهمیت بالایی برخوردار است، سموم تیوفانات متیل و فسفیت پتاسیم نیز می‌تواند روی این دسته بیمارگرها مؤثر باشند.

انواع پوسیدگی‌ها و لکه‌های میوه

میوه سیب همانند تمامی دانه‌داران دوران بلوغ و رسیده شدن طولانی دارد و به دلیل میزان آب و قند بالا برای بیمارگرهای مختلفی جذاب است. ایجاد هرگونه زخم ناشی از تغذیه حشرات یا صدمات فیزیکی می‌تواند زمینه آلودگی میوه‌ها به قارچ‌های مولد پوسیدگی را افزایش دهد.

قارچ‌های مختلفی از گونه‌های مختلف می‌توانند هنگامی‌که میوه روی درخت است و یا در انبار نگهداری می‌شود این آلودگی را ایجاد کنند. علائم پوسیدگی معمولاً به لکه‌های رنگ‌پریده ایجاد شده و با گسترش آن به رنگ خاکستری تا قهوه‌ای مبدل می‌شود گاهاً این پوسیدگی‌ها به عمق گوشت میوه نفوذ و میوه را به طور کلی درگیر می‌کند. این میوه‌ها بازار پسندی خود را ازدست‌داده و از این طریق خسارت خود را وارد می‌کنند.

در برخی موارد خاص مانند قارچ فضله مگسی ممکن است نقاط ریز تیره رنگی روی پوست میوه ایجاد شود و یا در مورد برخی قارچ‌ها سطح میوه با پوشش پنبه‌ای قارچ احاطه گردد.

کنترل پوسیدگی‌ها و لکه‌های میوه

توجه به تهویه مناسب در کانوپی درخت که به هرس اصولی درخت و حذف علف‌های هرز باغ برمی‌گردد، می‌تواند در کاهش این علائم مؤثر باشد. تهویه انبار و چینش صحیح میوه نیز برای پوسیدگی‌های پس از برداشت اهمیت دارند. قارچ‌کش‌های عمومی مانند کاربندازیم و تیوفانات متیل هم به‌شرط رعایت دوره کارنس، از جمله سموم مؤثر بر این دسته بیمارگرها هستند.

انواع نماتدها

دودسته نماتد مولد زخم و گره ریشه می‌توانند خسارت سنگینی را به درختان سیب وارد کنند. از آنجایی که خسارت این دسته از جانوران روی ریشه درختان است بنابراین، رصد و مشاهده ریشه برای وجود زخم و یا گال متورم روی آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

اختلال در سیستم ریشه که براثر حمله این جانوران ایجاد می‌شود در مراحل اولیه سبب ضعف عمومی و سپس باعث کاهش رشد و در نهایت از بین رفتن گیاه می‌شود. برای اطلاعات بیشتر به مقاله نماتد چیست مراجعه کنید.

کاهش نماتد در باغ سیب

استفاده از یخ آب زمستانه و سمومی نظیر ایمیسیافوس، کادوزافوس و آبامکتین می‌تواند باعث کاهش جمعیت این نماتدها در باغات سیب شود.

موزائیک سیب

این بیماری ویروسی، مهم‌ترین بیماری ایجاد شده از دسته ویروس‌ها است. با اینکه این بیماری ناقل نداشته و به‌صورت مکانیکی منقل می‌شود، اما همچنان خسارت سنگینی به باغات وارد می‌کند.

این ویروس با ایجاد اختلال در سازوکارهای طبیعی سلولی و در اختیار گرفتن امکانات آن خود را گسترش می‌دهد. براثر آلودگی به این ویروس برگ‌های گیاه حال موزائیکی و ابلق به خود گرفته و سطح فتوسنتزی آن به شدت کاهش می‌یابد.

ممکن است علائم این بیماری با علائم کمبود مواد غذایی اشتباه گرفته شود. گزارش شده که این بیماری می‌تواند تا ۵۰ درصد نیز از عملکرد گیاه بکاهد.

پیشگیری از بیماری موزائیک سیب

از آنجایی که برای این بیماری هیچ درمان قطعی وجود ندارد، استفاده از نهال‌های عاری از ویروس و سالم، استفاده از پایه و پیوندک عاری از ویروس و نیز ضدعفونی تجهیزان باغی مشترک قبل از کار در باغ می‌تواند به‌عنوان روش‌های پیشگیری از ابتلا به ویروس معرفی شوند.

نتیجه‌گیری

بیماری‌های درختان سیب دارای اشتراکات زیادی با سایر دانه‌دارانی نظیر به و گلابی است بنابراین در مدیریت این بیماری بایستی به زمین‌های تحت کشت گلابی و به در اطراف باغ و بیماری‌های موجود در آن توجه ویژه داشت.

همان‌طور که ذکر شد بسیاری از عوامل بیمارکننده سیب به‌خصوص بیماری‌های مرتبط با میوه با ایجاد زخم‌های ناشی از تغذیه حشرات به شدت افزایش می‌یابد بنابراین لازم است تا در برنامه مدیریتی خود، مدیریت هم‌زمان آفات و بیماری‌ها را مد نظر قرار دهیم.

مقالات مرتبط

• آموزش جامع نگهداری از باغ و باغچه
• زمان و ابزار مناسب و روش صحیح سمپاشی گیاهان