عوامل ایجاد فشردگی خاک و ازبین بردن آن

فشردگی خاک می‌تواند رشد گیاهان را دشوار کند. بسیاری از کشاورزان نمی‌دانند که برخی مشکلات باغ سبزیجات یا گل و گیاهان آن‌ها می‌تواند مربوط به خاک‌های فشرده باشد. جذب مواد معدنی و میزان فتوسنتز گیاهان در حال رشد با تراکم خاک‌های سطحی و زیرزمینی کاهش می‌یابد. همچنین فشردگی خاک باعث تغییر در مقدار و تعادل هورمون‌های […]

عملکرد محصولات گیاهی نیز به دلیل اثرات ترکیبی فشردگی زیاد خاک، کاهش نفوذ آب و هوادهی ضعیف خاک تا حد زیادی کاهش می‌یابد. تراکم شدید خاک از جوانه‌زنی بذر و رشد نهال‌ها جلوگیری می‌کند. چمن‌ها نیز می‌توانند تحت تأثیر خاک فشرده قرار بگیرند.

شما ممکن است متوجه شوید که خاک برای حفاری سخت شده است و گیاهان رشد خوبی ندارند، سیستم ریشه‌ای گیاهان به‌اندازه‌ی کافی توسعه نمی‌یابد و پس از باران‌های شدید آب جمع می‌شود و بیشتر از اینکه در خاک فرو رود و آن را خیس کند، روی سطح آن باقی می‌ماند و ایجاد روان آب می‌کند. چه چیزی باعث فشردگی خاک می‌شود و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد؟

فهرست محتوا این مقاله

چه چیزی باعث فشردگی خاک می‌شود؟

حدود نیمی از خاک سالم از ذرات معدنی مانند شن و ماسه، گل‌ولای و خاک رس به‌علاوه مواد آلی تشکیل‌شده است. به نیمه باقی‌مانده خلل‌وفرج گفته می‌شود. این فضا برای حرکت هوا و آب در اطراف ذرات معدنی است. این خلل‌وفرج برای داشتن محیط سالم برای ریشه گیاهان و میکروارگانیسم‌های مفید و کرم‌های خاکی جهت تجزیه بقایای گیاهان به مواد آلی، موردنیاز است.

تراکم به‌احتمال زیاد در خاک‌های سنگین مانند خاک رس و لوم اتفاق می‌افتد، اما وقتی از تجهیزات سنگین استفاده می‌شود، خاک‌های شنی نیز متراکم می‌شوند و ذرات خاک به‌طور نزدیکی به هم می‌چسبند. این مشکل ممکن است با حوادثی که طی سال‌ها برای خاک اتفاق افتاده است، تشدید شود. فضاهای منافذ تا حدی کاهش می‌یابند که هوا و آب نمی‌توانند آزادانه حرکت کنند و ریشه‌های گیاه نمی‌توانند به‌راحتی در خاک اطراف رشد کنند. خاک می‌تواند برای گیاهانی که در آنجا رشد می‌کنند، بیش‌ازحد مرطوب باشد.

فشرده و سفت شدن خاک بر اثر وزن تجهیزات کشاورزی

تراکم و فشردگی خاک می‌تواند به‌طور طبیعی با ته‌نشینی یا خرد شدن خاک اتفاق بیفتد و یا ممکن است توسط ابزارهای خاک‌ورزی، ماشین‌آلات سنگین، ترافیک عابران پیاده، پایمال شدن توسط حیوانات و آتش ایجاد شود.

عوامل کمک‌کننده به فشردگی خاک

۱. شخم بیش‌ازحد خاک

شخم بیش‌ازحد، توده‌های کوچک خاک را به ذرات منفرد تبدیل می‌کند. خاک باید حاوی انبوهی از ذرات کوچک باشد که در توده‌های کوچک و به‌اندازه نخود به هم متصل شده‌اند. شخم بیش‌ازحد در یک منطقه باعث خرد شدن این ذرات می‌شود و هنگامی‌که خاک مرطوب شود، اجازه عبور آب را نمی‌دهد. یک حوضچه کوچک روی سطح خاک ایجاد می‌شود و وقتی بالاخره خاک خشک شد، شبیه پوست تمساح ترک ترک می‌شود. این الگوی خاک ترک‌خورده اجازه ورود هوا و آب را نمی‌دهد.

۲. کارکردن در زمین هنگامی‌که خاک خیلی مرطوب است

قبل از شخم باغ و یا کارکردن در مزرعه، اطمینان حاصل کنید که خاک بیش‌ازحد مرطوب نیست. در بهار قبل از کار در باغ، یک‌مشت از خاک بردارید و آن را به‌صورت گلوله فشرده کنید. وقتی‌که با ملایمت به آن ضربه می‌زنید، باید از هم بپاشد. اگر این‌گونه نباشد، خاک خیلی مرطوب است و نباید در آن زمین کار کرد؛ بنابراین تا زمانی که خاک فروریزد صبر کنید.

۳. مخلوط کردن شن و ماسه به خاک‌های رسی جهت سبک کردن خاک

افزودن شن و ماسه اثری عکس آنچه انتظار می‌رود ایجاد می‌کند و خاک می‌تواند مانند بتن شود. جهت سبک شدن خاک، مواد آلی مانند کمپوست، پیت ماس یا خاک‌برگ را به آن اضافه کنید.

۴. فشردگی خاک به دلیل وزن

پارک کردن وسایل نقلیه یا رانندگی در یک منطقه، فعالیت‌های ساخت‌وساز و حتی مکان‌هایی که تعداد زیادی ترافیک عابران پیاده را دارند می‌توانند باعث فشرده شدن خاک شوند. فشردگی می‌تواند بر اثر عبور مرتب تایرهای ماشین چمن‌زنی از یک منطقه باشد.

فشردگی خاک بر اثر وزن چمن زن — مناطق مرده نشان می‌دهد که لاستیک‌های ماشین چمن‌زنی بارها و بارها از چمن عبور کرده و خاک را فشرده می‌کنند. مسیر بین لاستیک‌ها فشرده است.

راهکارهایی برای کاهش فشردگی خاک

پس از تشخیص فشردگی خاک، کارهای مختلفی می‌توان انجام داد. از شخم بیش‌ازحد یا روتیواتور زدن باغ خودداری کنید. در عوض، افزودن مواد آلی را با استفاده از مالچ یا کمپوست در بالای بستر کشت در نظر بگیرید و یا آن را به‌راحتی توسط بیل در عمق ۳ تا ۶ اینچی خاک قرار دهید. برای یک باغ سبزیجات، ۲ اینچ کمپوست را روی سطح خاک قرار داده و آن را به داخل خاک شخم بزنید. در مجموع در یک فصل رشد ۴ اینچ کمپوست به خاک اضافه کنید. هدف، افزودن ۵ تا ۱۵ درصد مواد آلی سودمند به خاک خواهد بود.

اگر از روتیواتور مکانیکی استفاده می‌شود، مراقب باشید به طور مکرر از مناطقی که قبلاً شخم زده شده‌اند عبور نکنید. با استفاده از مواد آلی مانند کاه یا برگ‌های خردشده در یک باغ سبزیجات یا چمن‌های زده شده و برگرداندن آن به داخل خاک در بهار یا پاییز می‌توانید مواد آلی بیشتری به خاک اضافه کنید. برای بررسی مواد مغذی، pH خاک و درصد مواد آلی هر سه سال یک‌بار آزمایش خاک بگیرید.

برای یک باغ بزرگ سبزیجات، راه‌حل دیگر این است که در پایان فصل یک محصول پوششی پرورش دهید، سپس قبل از کاشت محصول اصلی در بهار بعدی، آن را شخم بزنید و به داخل خاک برگردانید، ریشه محصولات پوششی به خاک متراکم نفوذ کرده و آن را سست می‌کنند. علاوه بر این برگرداندن قسمت‌های برش خورده به داخل خاک نیز باعث سست شدن خاک می‌گردد.

محصولات پوششی می‌تواند شامل چچم یک‌ساله، گندم زمستانه، چاودار زمستانه، گندم‌سیاه، تربچه دانه روغنی و ماشک گل خوشه‌ای باشد. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله محصولات پوششی مراجعه کنید).

هیچ‌یک از این اصلاحات سریع و آسان نیست. آگاهی از اینکه خاک‌های متراکم چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را تغییر داد از الزامات اساسی برای داشتن خاک بهتر و محصولات بهتر است.

جمع‌بندی

یکی از مهم‌ترین موارد برای داشتن گیاهان سالم و قوی و تولید محصول با کیفیت داشتن خاک سالم است. خاک فشرده با جلوگیری از نفوذ آب‌وهوا و همچنین نداشتن خلل‌وفرج کافی مانع از رشد و توسعه ریشه گیاهان و میکروارگانیسم‌های مفید شده و درنتیجه باعث عدم فعالیت مناسب ریشه و جذب آب و مواد غذایی، ضعیف شدن گیاهان و حساسیت آن‌ها به آفات و بیماری‌ها می‌شود. افزودن مواد آلی و کمپوست به خاک، نصب سیستم‌های زهکشی و استفاده منطقی از کودها، استفاده از گیاهان پوششی، خاک‌ورزی مناسب و حفاظت‌شده، کنترل تردد وسایل نقلیه و حیوانات جهت اصلاح خاک‌های فشرده می‌تواند مؤثر باشد.