کشاورزی در استان فارس

مقدمه

استان فارس یکی از استان های پهناور و پرجمعیت در جنوب ایران می باشد. این استان آب و هوای گوناگون داشته و در تمام طول فصل امکان کاشت محصولات کشاورزی را در خود دارد. انواع غلات، محصولات علوفه ای، سبزی و صیفی و همچنین انواع باغات در این استان وجود داشته و بخش وسیعی از نیاز استان و حتی کشور را تامین می‌ کند. گرچه امکان کاشت بسیاری از محصولات در این استان فراهم آمده است اما استان فارس در تولید برخی از محصولات کشاورزی سرآمد بوده و تا حدودی کشور وابسته به تولیدات این استان می باشد به نحوی که حدود ۱۰ درصد کل محصولات کشاورزی ایران در استان فارس تامین می شود و از این جهت این استان دومین تولید کننده کل محصولات کشاورزی در ایران به شمار می‌آید. در سالیان گذشته میزان برداشت در واحد سطح از مزارع استان فارس بسیار کمتر از چیزی بود که امروز شاهد آن هستیم و همین امر باعث شده است که میزان تولیدات کشاورزی استان با توجه به ورود دانشگاه های مستقر در آن منطقه به صنعت کشاورزی رشد چشمگیری داشته باشد. در این مقاله به بررسی شرایط کشاورزی و باغداری در این استان خواهیم پرداخت و مهمترین محصولات کشاورزی این استان را به شما معرفی خواهیم کرد.

 آب و هوای استان فارس

فارس یکی از استان های منحصر به فرد در اقلیم و آب و هوای خاص در ایران است. تقریباً همه نوع آب و هوا و اقلیم از جمله آب و هوای سرد کوهستانی، معتدل ، نیمه خشک و بیابانی، جنگلی و نیمه حاره ای در این استان دیده می‌شود. به همین جهت محصولات کشاورزی مختلفی با شرایط اقلیمی متفاوت در این استان قابلیت کشت و زرع دارد به نحوی که میوه جات نیمه سردسیری مانند سیب تا میوه جات گرمسیری مانند خرما در این استان کشت می شود. این استان از نزولات جوی خوبی برخوردار است و بنابراین در بسیاری از مناطق آن امکان کشت دیمی محصولات به خصوص غلات وجود دارد. منابع آبی در استان فارس نیز بسیار غنی و در دسترس هستند. با اینکه در سالیان اخیر عمق دسترسی به سفره‌های زیرزمینی افزایش یافته و دسترسی به آب‌های زیرزمینی سخت‌ تر شده است و همچنین فرو نشست‌ هایی بر روی سطح زمین در مزارع مشاهده شده است اما همچنان این استان از استان های پر آب با سطح دسترسی به آب مناسب دسته بندی می شود. بیش از ۲۰ رودخانه فصلی و دائمی در این استان جریان داشته که مهمترین آنها از رشته کوه‌های زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد منشاء می گیرد. رودهای شادکام،آغاج، تنگ شیو، رود شیر و … از جمله این رودها هستند. تالاب های متعددی نیز در این استان وجود داشته که سبب افزایش رطوبت نسبی در این استان شده است. قرارگیری استان در انتهای رشته کوه زاگرس باعث پدید آمدن دشت های بسیار وسیع در این استان شده که در کنار مناطق نیمه کوهستانی و کوهستانی، آب و هوای بسیار مناسبی برای کشت و زرع انواع محصولات کشاورزی فراهم آورده است.

محصولات سرآمد در استان فارس 

همانطور که اشاره شد محصولات مختلف کشاورزی در این استان قابلیت کشت دارد. این استان رتبه اول کشور در تولیدات باغی و رتبه دوم کشور در کل تولیدات کشاورزی به شمار می آید، اما مهمترین محصولاتی که استان فارس با آن ها چهره شده است و امکان کشت و زرع  اقتصادی آنها وجود دارد به شرح زیر می باشد:

۱- انجیر

۴۰ درصد انجیر ایران در استان فارس تولید می شود و این بدان معناست که این استان مهمترین استان تولید کننده انجیر در کشور است. خاصیت آب و هوایی و اقلیمی استان فارس به نحوی است که در اغلب دشت ها و نواحی نیمه کوهستانی این استان امکان کاشت گیاه انجیر وجود دارد .انجیر استهبان یکی از معروف ترین انجیرهای خشکباری ایران، در استان فارس تولید می شود و کشاورزان هم به شکل دیم و هم به شکل آبی در حال باغداری این محصول ارزشمند هستند. استفاده از فرآورده های جانبی انجیر از جمله انواع شیره و شهد و همچنین کاربرد این میوه در صنایع غذایی، کاشت این محصول را برای کشاورزان ارزشمند تر نیز کرده است و حاشیه سود مناسبی برای آنها ایجاد نموده. سالیانه بیش از ۴۰ هزار تن انجیر از باغات استان برداشت و به مصرف بازار داخلی و خارجی می رسد. انجیر استهبان یکی از میوه جات خشکباری صادراتی بسیار پرطرفدار در کشورهای حوزه خلیج فارس، روسیه و کشورهای قاره اروپا می باشد.

۲- گل محمدی

 اکثر افراد گل محمدی و فرآورده‌های آن نظیر گلاب را مختص استان اصفهان و شهرستان کاشان می‌دانند، استان فارس یکی از بزرگترین تولید کنندگان گل محمدی در ایران است و حتی میزان تولید آن از استان اصفهان نیز فراتر می رود به طوری که بیش از ۳۵ درصد گل محمدی ایران در این استان تولید می شود. مناطق میمند و داراب منطقه عمده کشت گل محمدی در استان فارس بوده و واحدهای گلاب گیری صنعتی، نیمه صنعتی و خانگی فراوانی در این مناطق نیز توسعه یافته است. 

۳- خرمالو 

حدود ۳۵ درصد خرمالوی تولیدی در ایران نیز در استان فارس تولید می شود. گرچه این میوه در اکثر استان های ایران قابلیت کشت دارد، اما شرایط آب و هوایی و برخی از مناطق استان فارس از جمله استهبان، نورآباد ممسنی و جهرم سبب شده تا حدود ده هزار تن از این محصول باغی سالیانه وارد بازار استان و ایران شود. 

۴- انار

انار یکی از میوه جاتی است که در استان فارس سطح زیر کشت بالایی دارد و حدود ۳۳ درصد کل انار تولیدی در کشور در این استان تولید می گردد. شیراز، ارسنجان، نی ریز و استهبان مناطقی هستند که سالیانه حدود ۳۰۰ هزار تن انار تولید کرده و به بازار ایران عرضه می کنند. علی رغم تولید بالای این محصول در استان فارس متاسفانه به دلیل نبود زیرساخت ها و صنایع تبدیلی برای فرآوری انار و استفاده از فرآورده های جانبی آن به خصوص در بخش صنایع غذایی، کشاورزان این استان همواره با مشکلات عدیده برای فروش و فعالیت اقتصادی در اثر فروش این محصول  روبه رو هستند.  امید است تا با ورود سرمایه گذاران بخش خصوصی به این بخش این موضوعات به صورت دوجانبه بر طرف گردد. 

۵- گوجه فرنگی 

استان فارس اولین تولید کننده گوجه فرنگی در ایران است.  با این که تنها ۱۱ درصد کشت گوجه فرنگی در ایران داخل استان فارس انجام می شود اما به دلیل چند فصلی بودن کشت گوجه فرنگی در استان فارس میزان تولید این محصول در رتبه یک کشور قرار دارد. لار، لامرد، مهر، گراش، خنج و فراشبند مناطقی هستند که گوجه فرنگی در آنها به صورت خارج از فصل و زمستانه کشت می شود.  دشت های وسیع این استان و همچنین منابع آبی فراوان باعث شده است تا گوجه فرنگی در این استان به خوبی به بار بنشیند و محصول عالی نیز بدهد. همچنین تاسیس واحدهای فرآوری گوجه فرنگی و کارخانجات رب سازی نیز باعث ترغیب بیشتر کشاورزان به کشت این صیفی شده است. تخمین زده شده است که سالیانه حدود  یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن گوجه فرنگی در این استان تولید می گردد که بخشی از آن به استان‌های دیگر و حتی به کشورهای دیگر صادر می شود.

۶- لوبیا

استان فارس قطب تولید انواع لوبیا در ایران است و رتبه اول تولید این محصول در کشور را به خود اختصاص داده است. شهرستان اقلید، تولید کننده بیش از ۷۰% لوبیا در این استان می باشد اما آباده،  شیراز و پاسارگاد نیز سطح زیر کشت مناسبی از این محصول را دارند. حدود ۲۰ هزار هکتار از اراضی این استان به کشت انواع ارقام لوبیا شامل لوبیا چیتی، لوبیای قرمز و سفید اختصاص یافته است. صنایع بسته بندی متعددی نیز در این استان جهت بازاررسانی محصولات ایجاد شده است. لوبیای استان فارس از کیفیت بسیار بالایی نسبت به سایر مناطق لوبیا کاری ایران برخوردار بوده و در بازار با قیمت های مناسب تری به فروش می رسد.

۷- پنبه

گرچه استان خراسان رضوی بیشترین سطح کشت پنبه را به خود اختصاص داده است اما از نظر میزان برداشت در واحد سطح، استان فارس نخستین رتبه را  در کشور به خود اختصاص داده است به طوری که در هر هکتار حدود چهار تن پنبه از مزارع برداشت می‌شود. سالانه ۷۰ هزار تن از این محصول توسط کشاورزان برداشت شده و به بازار ایران عرضه می‌شود. پنبه تولیدی در این استان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و برای صنایع نساجی بسیار مورد توجه است.

۸- زعفران

زعفران نیز  در استان فارس به صورت عمده در حال کشت و کار است و یکی از مهمترین و اقتصادی ترین محصولات صادراتی استان نیز به شمار می‌آید. گرچه سطح زیر کشت زعفران در استان فارس به اندازه استان‌های معروف تولید کننده محصول نیست اما به دلیل شرایط محیطی، میزان برداشت در واحد سطح در این استان اندکی بالاتر از سایر استان ها گزارش شده است. همین موضوع می تواند کلیدی برای افزایش سطح زیرکشت این محصول و تشویق کشاورزان به کاشت آن باشد. 

۹- خرما

خرما نیز یکی از میوه جاتی است که در مناطق جنوبی و جنوب غربی استان فارس به صورت عمده کشت می شود. نخلستانهای این استان رتبه دوم تولید خرما در ایران و همچنین رتبه چهارم سطح زیر کشت خرما را به خود اختصاص داده اند. شاهانی، کبکاب و زاهدی مهمترین ارقام هستند که در این استان کشت می شوند. سالانه حدود ۲۰۰ هزار تن خرما از نخیلات این استان برداشت شده که بخشی از آن به مصارف داخلی و بخشی دیگر نیز به عنوان یک محصول صادراتی به کشورهای دیگر ارسال می شود.

۱۰- گیاهان داروئی

در سالیان اخیر توجه بسیار ویژه‌ای به کشت و زرع گیاهان دارویی در استان فارس شده است. دشت های وسیع و مناطق نیمه کوهستانی در این استان شرایط بسیار مناسبی برای رشد به صورت دیم این محصولات را فراهم کرده است و با توجه به نیاز روز افزون بازار داخلی و خارجی به این گیاهان توسعه این نوع کشت اقتصادی و مقرون به صرفه به نظر می‌آید. توجه سازمان های دولتی به خصوص سازمان جنگل ها و مراتع به موضوع گیاهان دارویی مختلف باعث شده علاقه مندان بسیار زیادی طی سالیان اخیر وارد این حوزه شده و به صورت اقتصادی کسب و کار خود را آغاز نمایند.

۱۱-غلات

گندم و جو در استان فارس به صورت عمده به شکل دیم کاشته می شود.بارندگی های مناسبی که در این استان وجود دارد امکان این موضوع را به کشاورزان داده است و استان فارس را تبدیل به یکی از پیشتازان تولید گندم و جو در ایران نموده است. واحد های دامداری متعددی نیز در استان فارس وجود داشته که بقای آنها نیازمند کاشت غلات و محصولات علوفه ای میباشد. گرچه این استان رتبه چشمگیری در تولید این محصولات ندارد اما همچنان یکی از از استان های مهم در تولید گندم و جو دیم به شمار می آید.

نتیجه گیری

 اقلیم خاص استان فارس سبب شده تا محصولات مختلف کشاورزی و باغی در آن امکان کشت و برداشت داشته باشند.  متاسفانه هنوز بخش وسیعی از کشاورزان استان فارس سنتی مشغول به کشت و زرع هستند و بی شک ورود متخصصین کشاورزی و کمک آنها برای بهبود کشت های حال حاضر سبب افزایش انفجاری و چشمگیر برداشت محصولات در زمین های کشاورزی استان فارس خواهد شد. استان فارس رتبه یک تولید محصولات باغی در کشور است از همین جهن امید است تا  نظر ها برای توسعه باغات در این استان جلب شده و سرمایه گذاران اقدام به احداث باغات بیشتری در این استان بکنند. با توجه به نزدیکی این استان به بنادر جنوبی و همچنین دارا بودن فرودگاه بین المللی امکان صادرات محصولات باغی به کشورهای حوزه خلیج فارس می تواند بسیار بیشتر توسعه یافته و عایدی آن را نصیب استان و کشور ایران بکند. همچنین توسعه واحدهای گلخانه‌ای به خصوص در مناطقی که دارای زمستان های معتدل می باشند می توانند میزان تولید خارج از فصل این استان را بیشتر از چیزی که اکنون است  کند. امید است تا با ورود فنون جدید نسبت به به مدیریت منابع آبی موجود در استان اقدامات مثبتی انجام شود تا این استان همچنان جز تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی در ایران باقی بماند.