کشاورزی در استان هرمزگان

 مقدمه: حتما این جمله را بسیار شنیده اید که ایران کشوری چهار فصل است. یکی از استان های مهمی که این ویژگی را به کشور ایران داده است استان هرمزگان است. این استان امکان کاشت خارج از فصل بسیاری از محصولات زراعی و یا حتی باغی را  به کشاورزان داده است. در واقع تولیدات کشاورزی این استان سبب تعدیل قیمت‌ها در بازار به خصوص در فصل سرما است. همچنین با توجه به موقعیت استراتژیک این استان و قرار گیری در مرز آبی ایران امکان صادرات محصولات کشاورزی آن به سایر کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس فراهم آمده است. استان هرمزگان فاقد فصل بوده و تقریباً در تمامی زمان ها امکان کاشت محصولات کشاورزی را به کشاورزان می دهد. این استان سرآمد در تولید صیفی جات خارج از فصل از جمله گوجه فرنگی، پیاز، هندوانه، بادمجان، فلفل و سایر محصولات است همچنین باغات مرکباتی نظیر لیموترش و یا نخلستان های خرما نیز در این استان به فراوانی یافت می شود. در این مقاله به بررسی این استان از منظر کشاورزی و مهمترین محصولات تولیدی آن خواهیم پرداخت.

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی استان هرمزگان

 این استان یکی از استان‌های جنوبی ایران بوده و از جنوب محدود به دریای عمان و خلیج فارس است. هرمزگان از شرق با سیستان و بلوچستان، از شمال با استان کرمان و از غرب با استان های فارس و بوشهر همسایه است. این استان همچنین قطب گردشگری و اقتصادی ایران نیز به شمار می آید. وجود جزایر کیش و قشم و همچنین بنادر بسیار بزرگ به خصوص در شهرستان بندرعباس سبب شده که این استان یکی از نواحی استراتژیک و مهم برای ایران به شمار بیاید. اغلب نواحی استان هرمزگان به خصوص نواحی شمالی و شرقی استان به شکل کوهستانی و کوهپایه هستند. در واقع این نواحی انتهای رشته کوه زاگرس را تشکیل داده و در نتیجه نسبت به نواحی ساحلی استان دارای ارتفاع بیشتر، دمای کمتر و میزان بارش سالیانه بیشتری نیز هستند. به طور کلی استان هرمزگان دارای میانگین بارش کمی است اما رودخانه های فراوان فصلی و دائمی ونیز باران های سیل آسای بی شماری در فصول خاصی در این استان وجود دارد.

 این استان به طور کلی فاقد فصل است و فصل سرما محدود به یک الی دو ماه است که آن نیز عامل محدود کننده برای کشت محصولات کشاورزی نیست. از طرفی در تابستان دمای بسیار شدیدی در استان حاکم است که اجازه کشت برخی از محصولات کشاورزی به خصوص  سبزیجات و صیفی جات را نمی‌دهد.

 استان هرمزگان با شروع پاییز شرایط بسیار مساعدی برای کشت محصولات کشاورزی مختلف را پیدا می کند و این درست زمانی است که غالب مناطق کشور در فصل خواب زراعی و باغی به سر برده و هیچگونه تولیدی ندارند. در واقع می توان استان هرمزگان را به مانند یک گلخانه بسیار بزرگ توصیف کرد که در فصول سرما نیاز غذایی کشور را برطرف می‌کند.

 وضعیت کشاورزی در استان هرمزگان

 استان هرمزگان بزرگترین تولید کننده محصولات کشاورزی به خصوص سبزیجات و صیفی جات خارج از فصل در ایران است. سالانه حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن از انواع محصولات کشاورزی به صورت خارج از فصل در این استان تولید می شود و به سراسر کشور و همچنین کشورهای همسایه صادر می گردد. میزان کل تولیدات کشاورزی استان در سال به بیش از ۳ میلیون تن می رسد که این مقدار از حدود ۱۷۰ هزار هکتار اراضی تحت کشت به دست می آید. راندمان تولید محصولات کشاورزی در این استان طی سالیان اخیر بسیار بالاتر رفته و با ورود سامانه های نوین کشاورزی و سیستم های آبیاری تحت فشار و همچنین انتخاب ارقام مناسب برای کشت در منطقه ،شرایط بهتری نیز پیدا کرده است. محصولات کشاورزی مختلفی در استان هرمزگان قابلیت کشت دارد و با توجه به بهینه نمودن شرایط آبی استان و در دسترس بودن منابع آبی مختلف امکان کشت محصولات با مصرف آب بالا نظیر صیفی‌جات نیز در این استان فراهم آمده است. شهرستان های حاجی آباد، میناب و رودان قطب تولید محصولات کشاورزی استان به شمار می آیند.

 در ادامه به مهمترین محصولات کشاورزی تولید شده در این استان آشنا خواهیم شد:

صیفی جات مختلف

 بدون شک استان هرمزگان پیشرو در تولید انواع صیفی جات مانند گوجه فرنگی،  بادمجان ، کدو، خیار، فلفل، پیاز، هندوانه، انواع طالبی و ملون در کشور است. بنا به شرایط محیطی این محصولات می‌توانند در سال تا دوبار در زمین های زراعی کشت شود و به صورت خارج از فصل زراعی یعنی در اواخر پاییز تا اوایل زمستان به بازار مصرف عرضه شود. این دقیقا همان زمانی است که در اکثر نقاط ایران کشاورزی به طور کامل متوقف شده و محصولات کشاورزی موجود در بازار تنها شامل کشت های گلخانه ای می باشد. دسترسی ساده به منابع آبی در کنار وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز باعث شده تا صیفی جات تولیدی در این استان که غالباً در شهرستان‌های میناب و رودان کشت می شوند از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و بنابراین برای بازارهای خارجی نیز از جذابیت بالایی برخوردار باشد.

مرکبات

 انواع مرکبات نیز در استان هرمزگان با کیفیت بسیار مناسب کشت و برداشت می شود. گرچه مرکبات این استان خارج از فصل تولید نمی شود اما نسبت به مناطق شمالی زودتر به بازارها عرضه می گردد و همین امر باعث می‌شود که معمولاً دارای قیمت های بالاتری نسبت به مرکبات شمال کشور داشته باشد. میناب، رودان، حاجی آباد و بندرعباس چهار شهرستانی هستند که بیشترین سهم از تولید انواع مرکبات در این استان را به خود اختصاص دادند. پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش و نارنگی جز مرکباتی هستند که در این استان قابلیت کشت دارند و هر ساله حدود ۴۰۰ هزار تن از این محصولات از باغات استان برداشت و به بازار عرضه می شود. سطح زیر کشت مرکبات در کل استان هرمزگان حدود ۴۰ هزار هکتار تخمین زده شده است. یکی از عوامل محدود کننده کشت مرکبات به خصوص لیمو ترش در این استان گسترش بیماری جاروی جادوگر بوده که خوشبختانه طی سالیان اخیر از گسترش آن به خوبی جلوگیری شده است.

خرما

حدود ۳۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان هرمزگان تحت کشت خرما است که هر ساله چیزی حدود ۱۵۰ هزار تن میوه از آنها برداشت می‌شود. نخلستان های استان هرمزگان در نواحی مرکزی و جنوبی استان واقع شده‌ اند و در نواحی سردسیر تر مانند شمال شرق و شمال غرب استان کمتر دیده می شود. ارقام مختلف خرما در این استان در حال کشت است اما شاید خرمای پیارم معروف ترین و با کیفیت ترین خرمای تولیدی این استان باشد که بخش وسیعی از آن به کشورهای همسایه و یا سایر کشورها از جمله کشورهای اروپایی و آسیای شرقی صادر می گردد. 

انبه

این میوه یکی از میوه جاتی است که طی سالیان اخیر طرفداران زیادی برای کاشت در استان هرمزگان پیدا کرده است به نحوی که استان هرمزگان را طی همین مدت کوتاه تبدیل به اولین و بزرگترین تولید کننده انبه در ایران کرده است. حدود ۲۰ هزار تن میوه انبه سالیانه از باغات این استان برداشت می شود که نیمی از آن به صورت سبز و نیمی دیگر به صورت رسیده برداشت می گردد. 

گرچه قدمت میوه انبه در استان هرمزگان بسیار بالاست اما احداث باغات اقتصادی طی چند دهه اخیر انجام پذیرفته است و شهرستان های میناب، رودان و بندرعباس در این موضوع پیشتاز بوده اند.

انواع سبزیجات

 همانند صیفی جات که در ابتدای مقاله به آن اشاره شد، انواع سبزیجات نیز به صورت خارج از فصل در استان هرمزگان به صورت وسیعی کشت می شود که مهمترین آنها کاهو و کلم است. شامل کلم برگی، گل کلم، بروکلی و کلم قمری در این استان قابلیت کشت دارد. بیشتر کشت این محصولات در  شهرستانهای رودان و میناب است.

 عوامل محدود کننده کشت در استان هرمزگان

 علیرغم اینکه این استان از پتانسیل‌های بسیار بالایی برای کشت محصولات زراعی و باغی مختلف برخوردار است اما به خصوص که چند دهه اخیر دچار بحران هایی شده است که کشاورزی در این استان را به خطر انداخته است. مورد اول عمیق تر شدن چاه های کشاورزی و همچنین شور تر شدن آب ها و به تبع آن زمین های کشاورزی است. بسیاری از کشاورزان به خاطر این موضوع زمین های خود را رها کرده و به سمت زمین های با آب های شیرین تر رفتند برخی از کشاورزان نیز با نصب آب شیرین کن بر روی چاه های خود اقدام به شیرین کردن آب های چاه نمودند که متاسفانه توسط عوامل دولتی با توجه مصرف برق بالای این دستگاه ها حمایت نشده و تنها به واحدهای گلخانه‌ ای اختصاص می یابد.

دومین موردی که سبب محدود شدن کشاورزی در استان هرمزگان شده است وقوع سیل و باران های شدید موسمی در مناطق این استان است که که با از بین بردن محصولات کشاورزی و یا ایجاد خسارات شدید بر روی آنها باعث از بین رفتن زحمات طولانی مدت کشاورزان می شود. تغییرات اقلیمی و همچنین عدم مدیریت منابع آبی کشور، در کنار تجاوز به حریم رودخانه ها و یا از دست دادن پوشش های طبیعی گیاهی باعث شده تا طی سالیان اخیر این سیل ها از شدت بیشتری برخوردار بوده و زمین‌ های کشاورزی بیشتری را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد.

 جمع بندی

 استان هرمزگان یکی از استان های بسیار استراتژیک در بحث تامین مواد غذایی مورد نیاز کشور ایران در فصل پاییز و زمستان است بدون شک اگر استان  هرمزگان از زنجیره تولید کشور خارج شود خسارت های جبران ناپذیر اقتصادی و اجتماعی به کشور وارد خواهد شد. از طرفی تکنولوژی های جدید کشاورزی و روش های نوین کاشت هنوز در بسیاری از مناطق این استان ورود پیدا کرده و کشاورزی به شکل سنتی در حال انجام است که باعث کاهش راندمان تولید و همچنین دلسردی بسیاری از کشاورزان در خصوص کاشت محصولات مختلف در استان شده است. همچنین توسعه گلخانه ها در این استان با توجه به شرایط اقلیمی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و آنچه که ما از کشاورزی در استان هرمزگان می‌بینیم عملاً محدود به چند شهرستان کوچک است و متاسفانه در سایر مناطق استان چندان به این موضوع پرداخته نشده است که یکی از راهکارهای برون رفت از آن توجه ویژه به احداث شهرک گلخانه ای و یا کشت محصولات سازگار با نواحی بیابانی و ساحلی می باشد.