کشاورزی در استان سمنان

مقدمه

 ایران کشوری چهار فصل است. این موضوع به این معناست که در فصول مختلف سال امکان کاشت و برداشت محصولات مختلف از نواحی مختلف ایران وجود دارد. استان‌ هایی نظیر سمنان که بخش وسیعی از آنها را مناطق گرم و خشک و کویری و در واقع لم یزرع احاطه کرده است، یکی از مناطقی است که اتفاقاً برای کاشت برخی از محصولات بسیار مناسب و ایده آل است. این استان سرآمد برخی از از محصولات نظیر انار، پسته و انگور است که بخش وسیعی از آن به کشورهای خارجی نیز صادرات می گردد. اما این تمامی ظرفیت های کشاورزی استان سمنان نیست و این استان با توجه به اقلیم خاص خود دارای طیف وسیعی از محصولات جهت کاشت در اراضی خود است. علاوه بر این مناطق بیابانی دارای ظرفیت های متفاوتی برای کشاورزی بوده که شاید در کشور ما کمتر به آنها توجه شده است. در این مقاله به بررسی وضعیت و پتانسیل های موجود در استان سمنان از منظر کشاورزی و باغداری خواهیم پرداخت و مهمترین محصولات قابل کشت در این استان را به شما معرفی خواهیم کرد. 

درباره استان سمنان چه می دانید؟

این استان در ناحیه مرکزی ایران قرار گرفته و از شمال با دامنه جنوبی رشته کوه های البرز و از جنوب با دشت کویر هم جوار است. این استان از شمال با استان‌ های مازندران، گلستان و خراسان شمالی همسایه بوده و از جنوب همسایه استان های اصفهان، قم و خراسان جنوبی است. سمنان از از غرب به استان تهران و از شرق به استان خراسان رضوی محدود می شود. این استان یکی از از استان های پهناور کشور بوده و حدود ۶ درصد کل مساحت ایران را به خود اختصاص داده است. ناحیه قابل زیست و اقلیم متعادل این استان در نواحی شمالی قرار گرفته و هرچه به سمت جنوب استان پیش می رویم نواحی بیابانی ناشی از محبوس شدن اراضی در دامنه جنوبی رشته کوه‌های البرز ظاهر می گردد. عمده فعالیت های زیستی و کشاورزی این استان نیز در نواحی شمالی آن متمرکز شده است. سمنان دارای ۸ شهرستان با نام های گرمسار، آرادان، سرخه، مهدی شهر، سمنان، دامغان، شاهرود و میامی است که به ترتیب از نواحی غربی به نواحی شرقی دسته‌ بندی شده اند.

همانطور که ذکر شد از نظر آب و هوایی و اقلیمی این استان بسیار متنوع بوده و در نواحی شمالی دارای مناطق جنگلی بسیار مرطوب و در نواحی جنوبی دارای نواحی کویری و کاملاً خشک می‌باشد. وجود نوار رشته کوه‌های البرز در شمال این استان و رطوبتی که از دریای خزر دریافت می‌کند باعث شده تا خط شمالی این استان دارای ظرفیت‌های بسیار در کشت و کار کشاورزی باشد همچنین مناطق مرکزی این استان نیز مناسب برای احداث انواع باغات دیم از قبیل تاکستان و یا باغات پسته و انار است.

عمده بارش های موجود در این استان در زمستان به وقوع می پیوندد و از این منظر کشت پاییزه غلات دیم در مناطق مختلف آن بسیار رونق دارد.

این استان مجموعا ۱۹۸ هزار هکتار اراضی کشاورزی را به خود اختصاص داده حدود ۶۰ هزار هکتار آن باغ، صد هزار هکتار آن زراعت و مابقی به صورت آیش مورد استفاده قرار می گیرد و در سالهای پر بارش تخت کشت دیم می رود. در کل حدود ۴۵۰۰۰ بهره بردار کشاورزی در این استان مشغول به کاشت و بهره برداری از محصولات کشاورزی هستند و در نتیجه حدود یک و نیم میلیون تن از انواع محصولات کشاورزی را به بازار ایران و جهان ارائه می کنند.

 این استان همجوار پایتخت بوده و از این منظر بازار بسیار مناسبی برای پخش و یا مصرف محصولات کشاورزی در استان تهران دارد. در ادامه با مهمترین محصولات کشاورزی و باغی این استان  آشنا خواهیم شد:

۱-پسته 

بیش از ۲۱ هزار هکتار از اراضی استان سمنان تحت کشت پسته است. وجود مناطق کویری با زمستان های سرد و تابستان های گرم این اجازه را داده است تا در کنار وجود خاک های تقریباً شور، پسته به یک محصول استراتژیک باغی در این استان تبدیل شود و به جز در شهرستان مهدی شهر که شرایط اقلیمی تقریبا  متفاوتی دارد  در سایر شهرستان ها کشت بشود. پسته دامغان یکی از معروف ترین ارقام پسته در بازارهای ایران و جهان به شمار می‌آید. اما کشت این محصول تنها در شهرستان دامغان بوده و تقریباً در تمامی شهرستان‌های استان سمنان قابلیت کشت و برداشت را دارد. ارقام کله قوچی، احمد آقایی، اکبری و شاه پسند در این استان قابلیت کشت با راندمان بالا را دارد. پسته تولیدی در این استان علاوه بر تامین بخشی از نیاز داخل به سایر کشورها نیز صادر می شود.

۲- انار

این محصول نیز حدود ۶ هزار هکتار از اراضی باغی استان سمنان را به خود اختصاص داده و اکثراً در شهرستان های سمنان و گرمسار تولید می گردد. گرچه استان سمنان رتبه اول تولید انار در ایران را به خود اختصاص نداده اما از نظر میزان عملکرد رتبه یک کشوری را در اختیار دارد. شرایط اقلیمی این استان اجازه داده تا انواع ارقام انار با بهترین کیفیت به بازار عرضه شود. با اینکه متوسط برداشت انار در کشور حدود  ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار است، اما باغات انار در استان سمنان رکورد برداشت ۴۰ تنی را نیز به ثبت رساندند. در واقع می‌ توان گفت که استان سمنان سر آمد کیفیت و عملکرد در واحد هکتار بین باغات کل کشور است.

۳- انگور

  اکثر مناطق استان سمنان مستعد کشت انگور هستند.به خصوص در کمربند میانی استان و نواحی شمالی تاکستان های وسیعی احداث و گسترش یافته است. شهرستان شاهرود سر آمد این مناطق است و رقم انگور شاهرودی یکی از ارقام معروف در ایران، بومی این منطقه است. انگور هم به شکل یک میوه تازه خوری و هم در صنایع تبدیلی مانند صنایع غذایی نظیر تولید کشمش، سرکه و انواع شیره به کار رفته و اهمیت دارد. اقلیم استان به نحوی است که در برخی از مناطق امکان کشت با آب کم و یا حتی قدیمی انگور را در تاکستان ها به کشاورز می دهد و همین موضوع باعث شده است تا افراد بیشتری به سمت باغداری این میوه پر برکت جلب شوند. 

۴- سیب

این محصول نیز حدود سه هزار هکتار از اراضی باغی استان را به خود اختصاص داده است و با توجه به اینکه یک محصول خوش قیمت و با حاشیه سود بالا برای کشاورزان محسوب می گردد، توسعه باغات آن نیز با سرعت بیشتری طی سالیان اخیر انجام شده است. هر ساله حدود ۳۵ هزار تن سیب از باغات استان سمنان برداشت و روانه بازارهای داخلی و خارجی می گردد. غالب این باغات  در شهرستان های سمنان و دامغان پراکنده شده اند. انواع ارقام سیب قرمز، زرد و گلاب در این استان قابلیت پرورش دارد. 

۵-گندم و جو

 میزان بارندگی سالیانه در برخی از مناطق استان سمنان به خصوص مناطق شمالی و مرکزی به نحوی است که امکان کاشت گندم و جو را به شکل دیمی به کشاورزان می دهد.بین ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار از اراضی زراعی استان سمنان به کشت این دو محصول اختصاص یافته و با توجه به میزان میانگین بارش سالیانه، سطح زیر کشت آن نیز تغییراتی پیدا می کند. این دو محصول هم به تامین نیاز غلات کشور کمک می کند، و هم برای تعلیف دام ها در واحدهای دامداری مستقر در استان سمنان که آن نیز به میزان قابل توجهی است، مورد استفاده قرار می گیرد. کشت آبی گندم و جو در این استان بسیار محدود بوده و فقط در برخی از مناطق پر آب مانند مناطق شمال شرقی و یا شمال غربی استان مشاهده می شود.

۶- کلزا

 در سالیان اخیر کشت کلزا در استان سمنان با توجه به نیاز آبی کم این گیاه و تحمل شرایط محیطی سخت، رونق بیشتری یافته است. این دانه روغنی به خوبی در نواحی مرکزی استان سمنان کشت شده و دارای عیار روغن بالایی نیز می باشد. طرح واحدهای کشاورزی از محصولات با مصرف آب بالاتر به سمت محصولاتی که میزان درخواست آب کمتری دارند و همچنین این مطابق با شرایط اقلیمی استان سمنان رشد می کنند، سبب شده که بسیاری از کشاورزان به سمت کشت این محصول استراتژیک کشیده شوند.   حدس زده می شود که میزان سطح کشت این گیاه در سالیان آتی بیشتر نیز بشود.

۷- خرما

 یکی از محصولات دیگری که اخیراً در استان سمنان کشت آن به صورت محدود آغاز شده و نتایج بسیار مطلوبی نیز در بر داشته است، انواع نخیلات از جمله خرما است. بسیاری از مناطق استان به خصوص کمربند اتصال نواحی بیابانی به نواحی شمالی، آب و هوای بسیار مناسب و اقلیم فوق‌ العاده‌ای برای کشت و کار خرما است. گرچه در زمان نگارش این مقاله سطح زیر کشت باغات خرما در استان سمنان کمتر از ۳۰۰ هکتار بوده است، اما توجه به این بخش بسیار گسترش یافته و احتمالاً در سال‌های آتی شاهد افزایش بیشتر سطح زیر کشت نخیلات در استان خواهیم بود.

۸- گیاهان مقاوم به شوری

 با توجه به اینکه استان سمنان در یک منطقه بیابانی قرار گرفته است، در سالیان اخیر نهادهای دولتی توجه خود را به کاشت گیاهان مقاوم به شوری در اراضی بیابانی این استان معطوف کردند. گیاهانی مانند خارشتر و همچنین سالیکورنیا از جمله گیاهانی هستند که می توان از آنها به عنوان جایگزین علوفه دامی در واحدهای دامداری استفاده نمود و از طرفی به راحتی نیز در خاک های شور و کم آب زراعت می شوند.  این دو گیاه به صورت خودرو در نواحی بیابانی استان رشد می‌ یابد اما زراعت آن به صورت جزئی در استان انجام شده و توجه به آن می‌ تواند یکی از راه‌ های بیابان‌ زدایی در کنار کسب درآمد برای کشاورزان مناطق بیابانی باشد.

نتیجه گیری

علاوه بر محصولاتی که در در این مقاله ذکر شد، انواع محصولات زراعی و باغی از جمله صیفی جات، ذرت، آفتابگردان، یونجه، انواع میوه جات  و و گیاهان دارویی در استان سمنان قابلیت کشت داشته اما میزان تولید آنها کمتر از مواردی است که ذکر شد. به جز نواحی شمالی استان که مستعد کاشت انواع گیاهان و درختان هستند. نیمه جنوبی استان آن دارای محدودیت های فراوان برای کشت و کار است. از طرفی تعداد گلخانه های موجود در استان آن کمتر از میزانی است که که بتواند نیازهای استان آن را برطرف کند به نحوی که طی آخرین گزارشات کمتر از ۱۱۰ هکتار از انواع گلخانه در این استان پهناور احداث شده است. شاید تمرکز بر کاشت گیاهانی که که میزان درخواست آبی کمتری داشته و بومی مناطق گرم و خشک هستند و همچنین توسعه واحدهای گلخانه ای در این استان بتوانند میزان بهره وری و تولید محصولات کشاورزی در استان سمنان را به طور چشمگیری افزایش بدهد. وارد شدن سرمایه گذاران بخش خصوصی به این استان قطعاً کمک خواهد کرد تا تکنولوژی ها و روش های کشت مدرن تری توسط متخصصین کشاورزی بومی وارد این منطقه بشود و در نتیجه میزان بهره وری بخش کشاورزی در این استان افزایش پیدا کند.