بیماری‌های مهم انجیر و راه‌های مدیریت و ازبین‌بردن آنها
در این مقاله به مهم‌ترین بیماری‌های خسارت‌زا درخت انجیر و راهکارهای مبارزه و مدیریت این بیماری‌ها می‌پردازیم.
یکی از درختان پرطرف‌دار جهت احداث باغ در بسیاری از نقاط ایران انجیر است. میوه‌های این درخت هم به مصرف تازه‌خوری رسیده و هم در صنایع خشکباری، مربا و شهدسازی کاربرد دارد. انجیر که بومی خاورمیانه است، یکی از میوه‌های صادراتی نیز محسوب شده و در بسیاری از کشورهای دنیا محبوب است. این درخت هم به‌صورت آبی و هم به شکل دیمی قابلیت کشت دارد.
استان فارس یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انجیر دیم در ایران است. انجیر گیاهی گرم‌پسند بوده و در شرایط سرما به‌خصوص در دوره‌های اولیه زندگی دچار مشکل می‌شود. این درخت میوه‌های شیرینی داشته که برخلاف سایر میوه‌جات نمی توان آنها را در انبار رساند و شیرین کرد. همین عامل سبب می‌شود تا انجیر تا مراحل پایانی و به مدت تقریباً طولانی روی درخت باقی‌مانده و بنابراین میوه‌های آن در معرض آفات و بیماری‌های گوناگون باشد.
اندام‌های هوایی شامل برگ‌ها، گل‌ها، شاخه‌ها و تنه‌ها و همچنین اندام زیرزمینی این گیاه نیز در معرض آفات و بیماری‌های گوناگون است که شناخت این عوامل برای مدیریت آنها بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین بیماری‌های قابل استقرار و خسارت‌زا بر روی درختان انجیر می‌پردازیم.
فهرست محتوا این مقاله
ترشیدگی میوه انجیر
همان‌طور که در مقدمه اشاره شد، میوه‌های انجیر تا زمان رسیدن کامل برداشت نمی‌شوند، همین عامل یعنی وجود قند بالا در میوه‌ها و عریان‌بودن گوشت میوه در مقابل هوا از طریق روزنه زیر میوه باعث می‌شود تا حشرات مختلف از جمله مورچه‌ها، زنبورها و نیز مگس‌ها (از جمله مگس سرکه) به سمت میوه‌ها جلب، وارد آن شده و از آن تغذیه کنند. بدن این حشرات ممکن است آلوده به انواع مخمرها و باکتری‌ها باشد که در اثر تکثیر در محیط مساعد داخلی میوه سبب ایجاد لهیدگی و ترشیدگی میوه‌ها شوند.
گوشت میوه‌های آلوده معمولاً به رنگ صورتی روشن درآمده و ظاهر آبکی به خود می‌گیرند و از روزنه انتهایی میوه شیرابه زرد تا قهوه‌ای‌رنگ خارج می‌شود. این بیماری سبب کاهش بازار پسندی و خسارات فراوان در انتهای فصل می‌گردند. با گسترش جمعیت مخمرها ممکن است میوه‌ها ازهم‌پاشیده و یا ریزش کنند. میوه‌های ریخته شده عامل مساعدی برای گسترش بیشتر بیماری خواهد بود و بایستی آنها را جمع‌آوری کرد.
این بیماری بنا به ذات خود فاقد روش‌های کنترلی است و تنها روش کاهش آن مدیریت بهداشت باغ و قرنطینه آن است. مبارزه با ناقلین نیز گرچه در کاهش این بیماری مؤثر است اما در عمل امکان‌پذیر نیست. یکی از راهکارهای کاهش این بیماری قراردادن ظروف محتوی آب و شکر غلیظ در باغات به‌منظور جلب حشرات به سمت این ظروف و در نتیجه کاهش حمله به میوه‌های در حال رسیدن است.
زنگ انجیر
نام علمی بیماری زنگ انجیر، Cerotelium fici است. این قارچ در اوایل فصل، روی برگ‌های در حال تشکیل و در آب‌وهواهای خنک‌تر دیده می‌شود. همچنین در باغاتی که به هر دلیل (از جمله وجود علف‌های هرز، آبیاری غرقابی و بارانی) رطوبت بالایی وجود دارد این بیماری طغیانی‌تر دیده می‌شود.
این قارچ در ابتدا ایجاد لکه‌های سرسنجاقی روی برگ‌ها به شکل رنگ‌پریده می‌کند که بعد از مدتی تبدیل به جوش‌های ریز برآمده به رنگ آجری تا قهوه‌ای تیره می‌شود و اسپورهای قارچ نیز در سطح زیرین برگ مشاهده می‌گردد. این اسپورها به‌راحتی توسط باد منتقل و بیماری را پخش می‌کنند. با گرم‌شدن هوا این بیماری به‌تدریج کاهش‌یافته ولی اثرات آن در اوایل فصل به‌طوری مخرب است که ممکن است سبب ریزش مقدار زیادی از برگ‌ها شود. این لکه‌ها همچنین می‌توانند روی میوه‌های در حال تشکیل ایجاد جوش کرده و یا با مستقر شدن روی دمگل سبب ریزش آنها شوند.
مدیریت زنگ انجیر
مدیریت رطوبت باغ سبب کاهش و کنترل این بیماری است و همچنین ازآنجایی‌که زمستان‌گذرانی این قارچ روی برگ‌های آلوده کف باغ است، شخم و مدیریت بقایای گیاهی نیز اهمیت ویژه دارد. سمومی نظیر ترکیب بردو، اکسی کلرور مس، پروپی کونازول و مانکوزب نیز در کاهش میزان این بیماری مؤثر خواهد بود.
موزائیک انجیر
یک ویروس عامل ایجاد این بیماری است و ناقل عمده این بیماری کنه انجیر است. ویروس‌ها راهکار درمانی ندارند و تنها بایستی سعی شود تا درختان جدید به آن آلوده نشوند. شمایل بیماری به‌صورت لکه‌های رنگ‌پریده و غالباً محدود به رگبرگ‌ها روی برگ‌ها مشاهده می‌شود. این لکه‌ها ممکن است گسترش‌یافته و به شکل نکروزه در بیایند. برگ‌های به‌شدت آلوده ریزش کرده و در درختان بیمار میوه‌ها نیز درگیر شده و دچار لکه‌های رنگ‌پریده‌ای می‌شوند که به‌تدریج قهوه‌ای رنگ می‌شوند.
مبارزه با موزائیک انجیر
عمده مشکل بیماری موزائیک انجیر در نهالستان‌ها بوده و عامل ایجاد این بیماری در بسیار از باغات نیز نهال‌های آلوده است و تهیه نهال‌های سالم و عاری از ویروس گواهی شده مطمئن‌ترین راه مدیریت این بیماری است. مبارزه با ناقلین کنه‌ای نیز در عدم گسترش بیماری مؤثر است اما در باغات آلوده پیشنهاد می‌شود تا درختان آلوده حذف گردد.
تقویت عمومی درختان گرچه می‌تواند تا حدی از علائم بیماری بکاهد و سبب کاهش برداشت انجیر نشود اما وجود درختان آلوده در باغ به‌خودی‌خود یک عامل خطرناک به شمار می‌رود.
شانکر فوموپسیسی انجیر
شانکر فوموپسیسی یک‌گونه قارچ با نام علمی Phomopsis cinerascens است که سبب ایجاد زخم روی تنه‌ها و سرشاخه‌ها می‌کند. این قارچ یک بیماری چندساله است که در سال‌های ابتدایی تشخیص آن دشوار است. در ابتدای آلودگی این قارچ باعث ایجاد لکه‌های رنگ‌پریده و زخم‌های بسیار کوچک روی شاخسار انجیر می‌شود. با گذشت زمان و رشد تنه، این زخم‌ها بزرگ‌تر شده و دسته‌جات آوندی مرکزی نمایان می‌شوند. اندام‌های زایشی قارچ نیز در میانه این شانکرها مشاهده می‌شود. ایجاد شانکر باعث اختلال در آمدوشد مواد غذایی و آب بین ریشه و اندام هوایی شده و شاخه‌های آلوده ابتدا دچار سر خشکیدگی و سپس کاملاً خشک می‌شوند.
راه‌های کنترل شانکر فوموپسیسی
هرس شاخه‌های آلوده و انتقال قارچ با ادوات آلوده یکی از راه‌های انتقال این بیماری است؛ بنابراین رعایت بهداشت باغی و ضدعفونی وسایل هرس بسیار با اهمیت است. این قارچ در مراحل اولیه با ترکیبات مسی، تیوفانات متیل و کاربندازیم قابلیت درمان نیز دارد.
لکه سرکوسپوریایی انجیر
این بیماری نیز یکی از بیماری‌های شایع و خطرناک در باغات انجیر است. عامل این بیماری قارچی است که روی برگ‌ها و گاهاً روی شاخه‌های جوان و میوه‌ها ایجاد لکه‌های متحدالمرکز و بی‌شکل می‌کند. این لکه‌ها اگر به دمگل و دمبرگ‌ها اصابت کند سبب ریزش شدید برگ‌ها و میوه‌چه‌ها می‌شود. همچنین این قارچ سبب کاهش سطح مفید فتوسنتزکننده برگ‌ها می‌گردد. حاشیه این لکه‌ها زردرنگ بوده و ممکن است ریزش کنند.
لکه سرکوسپوریایی انجیر
مبارزه با این بیماری در زمستان و با معدوم‌سازی بقایای گیاهی آغاز می‌شود. سمپاشی زمستانه با ترکیبات مسی نیز سبب کاهش میزان اینوکولوم اولیه می‌شود. سمومی نظیر کاپتان، کاربندازیم، کلروتالونیل، پنکونازول، اکسی کلرور مس و ترکیب بردو نیز در کاهش میزان شدت بیماری در فصل مؤثر هستند.
پوسیدگی‌های طوقه و ریشه
انواع قارچ‌ها می‌توانند بر روی ریشه و طوقه انجیر فعالیت و ایجاد پوسیدگی نمایند. فعالیت این دسته از بیمارگرها در شرایط رطوبتی بالا و آبیاری غرقابی تشدید شده و درختان ضعیف از نظر تغذیه‌ای نیز به این دسته بیمارگرها حساس‌تر هستند. مجموع این عوامل سبب بر هم زدن انسجام دسته‌جات آوندی و اختلال در جذب و انتقال آب و مواد معدنی و آلی در گیاه می‌شود. پژمردگی و ضعف عمومی درختان نتیجه حمله این پاتوژن‌ها است. درختان آلوده برگ‌های ضعیفی داشته و دچار ریزش هستند، میوه‌ها ریزش پیدا کرده و ممکن است در روزهای گرم علائم بی‌آبی از خود نشان دهند.
مدیریت و کنترل پوسیدگی طوقه و ریشه
دور کردن مسیر آب آبیاری از ناحیه طوقه و اجتناب از آبیاری غرقابی و سنگین مهم‌ترین نکته در جلوگیری از بیماری است. قارچ‌کش فوزتیل آلومینیوم، ایپرودیون و کاربندازیم و نیز تیوفانات متیل می‌توانند در درازمدت سبب کاهش میزان این بیمارگرها شود.
بیماری‌های باکتریایی
باکتری‌ها نیز بر روی انجیر خسارت‌آفرین هستند. باکتری‌ها هم‌روی تنه، هم‌روی برگ‌ها و هم گل و میوه ایجاد خسارت می‌کنند. بر روی برگ‌ها باکتری‌ها ایجاد لکه‌های رنگ‌پریده‌ای کرده که دارای حاشیه آب‌سوخته هستند. روی شاخه‌ها و تنه‌ها، باکتری‌ها ایجاد شانکر و زخم و در نتیجه آن ترشح شیره گیاهی کرده و روی گل و میوه نیز حالت آتشک و سوختگی ایجاد می‌کنند. باکتری‌هایی که به گل و میوه‌چه‌ها حمله‌ور می‌شوند از همه خطرناک‌تر بوده و باعث کاهش میزان برداشت چشمگیر می‌شوند. جمله باکتری‌ها به میوه‌چه‌ها ممکن است سبب ترشح اوز باکتریایی شود که یکی از نشانه‌های بارز آلودگی‌های قارچی است.
ازبین‌بردن بیماری‌های باکتریایی
سموم مسی بهترین درمان برای این دسته از بیماری‌ها است، گرچه رعایت بهداشت باغی و کاهش رطوبت باغ نیز سبب کاهش میزان این بیمارگر می‌شود.
نتیجه‌گیری
موارد اقتصادی در یک باغداری موفق اصلی‌ترین موضوع است. گاهاً خسارات بیماری‌های انجیر به حدی است که ممکن است باعث عدم کارکرد درست درختان و کاهش شدید برداشت و در نتیجه ضررهای اقتصادی فراوان شود. از طرفی هزینه کنترل بیماری‌های گیاهی نیز به‌شدت بالا است و در برخی موارد راندمان کمی نیز دارد. در نتیجه پیش‌آگاهی و رصد دائمی درختان در باغ به‌منظور شناسایی به‌موقع بیمارگرها به باغداران کمک می‌کند تا با حداقل هزینه از بروز خسارت اقتصادی به باغات خود جلوگیری کنند. گرچه شناسایی عوامل بیمارگر حتی توسط گیاه‌پزشکان نیز گاهاً دشوار بوده و نیاز به بررسی‌های آزمایشگاهی دارد، اما هدف از این مقاله آشنایی هرچند جزئی باغداران با علائم اصلی بیماری‌های مهم انجیر بود.
سلام
خسته نباشید،ممنون ازمطالب کاملتون.
عرض سلام و وقت بخیر
درخت انجیری داریم که در اوایل خرداد ماه ابتدا بعضی برگ‌های آن زرد و خشک شدند و حالا که میوه‌های آن در حالی به اندازۀ متوسطی رسیدند پوک و قرمز رنگ شدند و اطراف بعضی از آنها تار تندیده شده دیده می‌شه. بسیار ممنون می‌شم اگر من رو در این مورد راهنمایی کنید. آیا الان که درخت میوه داده امکان سمپاشی هست؟ اگر هست چه سمی؟
بسیار متشکرم
لطفا تصاویر مشکل خود را به شماره های موجود در سایت ارسال کنید تا بهتر شما را راهنمایی کنیم
تشکر از مطالب خوب ومفید شما استفاده کردم
ممنون از نگاه شما
با سلام
ممنون از توضیحاتی که در مقاله دادید
ما یک درخت انجیر سیاه در حیاط داریم که نیاز به دانش شما در خصوص برطرف شدن مشکلش دارم این درخت چند سال هست که جوانه می زنه و میوه ها که در حال رشد هستند و به اندازه ۵ تومانی که میشن خشک و سیاه می شن (تا قبل از خشک شدن میوه تو پری است.) و تا مدتها هم این میوه خشک شده به شاخه وصل است و به راحتی نمی ریزد. مگر با ضریه به درخت یا باد تندی که بوزد. جایی به ما گفتند که نباید بهش زیاد آب بدید ما هم همین کار را کردیم اما مشکل حل نشد. یکبار که یکی از انجیرها( قبل از خشک شدن) را کندم از جایی که باید شیره سفید خارج بشه اصلا شیره خارج نشد. ممنون می شم راهنمایی کنید که چگونه مشکل را حل کنیم.
این مشکل می‌تواند به خاطر گرده افشانی ضعیف و نبود زنبور گرده افشان مخصوص آن باشد . علاوه بر این کمبود پتاسیم هم این موضوع را تشدید می‌کند. از کود ۱۲.۱۲ ۳۶ به محض تشکیل میوه ها استفاده کنید
درخت انجیر باید حتما گرده افشانی بشه؟ چند ساله انجیر های منم کمی بزرگ میشن و بعد خشک شده و می‌ریزن،و اصلا قابل دسترسی ندارم به گرده انجیر نر
گلهای نر و ماده انجیر داخل خود میوه هستند و چیزی به نام انجیر نر وجود ندارد. شما نیاز به زنبور های بلاستوفاگا برای گرده افشانی دارید
سلام
از نویسندگان و فعالان این سایت برای نشر مطالب مفید و کاربردی در زمینه های مختلف کشاورزی متشکرم.در بیشتر سایتها شاهد کپی بودن مطالب و عدم توجه به موارد کاربردی هستیم. محتوای مطالب این سایت نشان از دقت نظر نویسندگان و احترام گذاشتن به مخاطب است که جای تقدیر ویژه دارد. منتظر مطالب جدید شما هستم.
با سلام
با تشکر از نظر شما، باعث خرسندی ماست. تمام تلاش ما ارائه آموزش‌های کاربردی و به‌روز است برای پیشرفت کشاورزی ایران.
با عضویت در خبرنامه، مطالب به‌صورت هفتگی برای شما ارسال می‌شود.
مقاله جامع و مفید است وشامل اطلاعات خوبی برای باغداران است .ممنون از زحمات ارزشمند شما
با سلام
سپاس از نظر شما باعث خوشحالی ماست.