رعایت بهداشت در باغات
در این مقاله به نکاتی که در رعایت و نگهداری باغ شما نیاز است، پرداختیم. امیدواریم با استفاده از این نکات و اصول، عمر باغ را افزایش و هزینه و خسارات احتمالی را کاهش دهید.
اگر گیاهان و درختان را به‌عنوان یک موجود زنده و باغ را محل زندگی این موجودات در نظر بگیریم، بایستی بهداشت فردی و نیز محیط زندگی این موجودات برای ادامه حیات تأمین شود.
درختان مانند هر جاندار دیگری در گیر بیماری‌ها و آفات مختلف شده و این موضوع می‌تواند رشد و باروری آنها را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین رعایت بهداشت زراعی و باغی یکی از اصول مهم زراعت و باغبانی است. ازآنجایی‌که در باغات برنامه‌ریزی اقتصادی بر روی درختان معمولاً بیش از ۵ سال است بنابراین بسیار مهم است که به بهداشت باغات توجه ویژه‌تری شود. در این مقاله با موضوع اهمیت بهداشت باغات بیشتر آشنا می‌شویم.
فهرست محتوا این مقاله
بهداشت باغ چیست؟
به هرگونه عملیاتی که توسط باغدار به‌منظور ایجاد نظم و ترتیب در باغ انجام می‌شود و همچنین اقداماتی که سبب حفظ سلامت و دوری جستن باغ از گزند آفات و حشرات می‌شود بهداشت باغ می‌گویند. واضح است که این موضوع فقط در مورد خود درختان نبوده و مجموعه باغ شامل درختان، تأسیسات، پرسنل و حتی اطراف باغ را نیز شامل می‌شود.
چرا بهداشت باغ مهم است؟
باغ یک مجموعه اقتصادی مهم، زنده و درحال‌رشد است. همان‌طور که برای یک کارخانه تولید لوازم صنعتی واحد بهداشت تعریف شده است و تمامی افراد موظف به رعایت اصول و نکات بهداشتی و ایمنی هستند، در باغات نیز وجود چنین سازوکاری الزامی است.
باغ به‌عنوان یک مجموعه زنده در طول حیات خود درگیر آفات و بیماری‌های گوناگونی می‌شود که ممکن است در شرایطی حتی باعث ازبین‌رفتن باغ شود؛ بنابراین حفظ و رعایت بهداشت باغی تضمین‌کننده حیات و ادامه فعالیت اقتصادی باغ است.
موارد مهم در بهداشت باغات
الف) قرنطینه باغ
منظور از قرنطینه کردن باغ این است که از ورود هرگونه مواد گیاهی، خاک، کود، نهاده و ادوات آلوده به زمین جلوگیری شود. اگر در باغات از ادوات مشترک استفاده می‌شود این ادوات بایستی قبل از ورود به‌خوبی ضدعفونی شده و سپس مورد استفاده قرار بگیرند.
در صورت نیاز به واکاری نهال و یا ورود خاک و کود دامی نیز بایستی دقت شود که این موارد سالم، عاری از بیماری و حشرات آفت و نیز بذور علف هرز باشند. به‌طورکلی بایستی بین فضای باغ و فضای بیرون از باغ مرزبندی مشخص (ولو ذهنی) وجود داشته باشد و باغدار همانند یک مرزبان ورودی‌های باغ را از نظر وارد شدن مواد آلوده و مشکوک بررسی کند.
ب) مبارزه با علف‌های هرز
علف‌های هرز در باغات یک تهدید جدی محسوب می‌شوند. علاوه بر این که این علف‌ها محل مناسبی برای رشد و یا زمستان‌گذرانی عوامل بیماری‌زا و آفات هستند، می‌توانند با افزایش رطوبت هوا در باغات سبب بروز بیماری‌های قارچی و باکتریایی متعدد شوند. همچنین این گیاهان با ایجاد رقابت بین ریشه‌های خود و ریشه‌های محصول باغی سبب ضعف عمومی در درختان می‌شوند.
برخی علف‌های هرز میزبان واسط برخی بیمارگرها و یا میزبان ترجیحی آنها هستند که همین عامل باعث بروز شدیدتر بیماری و یا آفت در سطح باغ می‌شود. زدودن علف‌های هرز و نیز جلوگیری از رویش مجدد آنها از اصول رعایت بهداشت در باغات است. برای اطلاعات بیشتر مقاله چگونه از رشد علف‌های هرز جلوگیری کنیم؟ را مطالعه کنید.
ج) مدیریت بقایای گیاهی
بقایای گیاهی نیز همانند علف‌های هرز می‌تواند جولانگاه آفات و بیماری‌های گوناگون باشد. منظور از بقایای گیاهی کلیه مواردی است که از درختان در باغ به‌جای می‌ماند. بقایای هرس شاخه‌ها، برگ‌های ریخته شده بر زمین، میوه‌های برداشت نشده و یا ریخته شده، درختان شکسته شده و یا حتی کنده‌های بزرگی که به‌عنوان هیزم در باغات استفاده می‌شوند می‌توانند برای بهداشت باغ خطرآفرین باشد.
تمامی بقایای گیاهی بایستی در باغات معدوم شوند. معدوم کردن این بقایا به دو شیوه سوزاندن و یا دفن عمیق امکان‌پذیر است؛ بنابراین هرگز بقایای گیاهی را در محیط باغ دپو نکنید و منتظر پوسیده شدن آنها نباشید.
گاهاً تلنبار کردن بقایای گیاهی سبب جلب آفات از باغات مجاور شده و یا ممکن است محل مناسبی برای پنهان شدن جوندگان و یا خزندگان مضر برای باغ و زادوولد آنها باشد.
د) مدیریت آب و آبیاری
توجه به بهداشت منابع آبی مورداستفاده در باغ به‌خصوص از منظر میکروبی از اهمیت بالایی برخوردار است. توجه به منبع آبی به‌خصوص در شرایطی که منبع تغذیه آب باغ دچار تغییر شده باشد از نکات مهم این موضوع است.
منابع آبی نباید از باغات دچار مشکل عبور کرده و یا احیاناً آلوده به فاضلاب صنعتی و خانگی باشد. میزان شوری و اسیدیته و نیز عناصر سنگین آب نیز در موضوع بهداشت باغ اهمیت دارد. یک آب آلوده می‌تواند به‌سرعت خاک حاصلخیز را بی‌کیفیت و غیر بارور کند. نحوه آبیاری و تصحیح آن نیز اهمیت زیادی دارد.
معمولاً آبیاری به روش‌های غرقابی سبب ایجاد پوسیدگی‌های ریشه و آبیاری‌های بارانی با بالابردن رطوبت سطح باغ سبب تشدید بیماری‌ها و آفات گوناگون می‌شود. انجام یخ آب زمستانه نیز یکی دیگر از راهکارهای مدیریت آب از منظر بهداشت باغی است.
ه) مدیریت خاک و خاکورزی
رسیدگی مداوم به خاک نه‌تنها سبب افزایش حاصلخیزی آن می‌شود بلکه شرایط رشدی گیاه را هم مناسب‌تر می‌کند. انجام عملیات سالیانه خاکورزی بسته به نوع، بافت و ساختمان خاک کمک می‌کند تا بستر مناسب‌تری برای ریشه‌های گیاهان محیا گردد.
سبک‌سازی و پوک کردن خاک سبب می‌شود تا راندمان آبیاری بهبود یابد و زهکش آب با کیفیت بهتری انجام شود و در نتیجه میزان آسیب پاتوژن‌های ریشه‌ای نیز کاهش یابد.
شخم‌های نیمه‌عمیق و سطحی این سبب ازبین‌رفتن ساختارهای زمستان گذران حشرات و به روی خاک آمدن آنها نیز می‌شود که خود این موضوع تأثیر زیادی روی کاهش جمعیت آفات دارد.
و) اصول تغذیه مناسب
گیاهانی که از نظر تغذیه‌ای غنی باشند معمولاً کمتر دچار بیماری و آفت شده و همچنین راندمان بالاتری دارند؛ بنابراین یکی از اصول رعایت بهداشت باغات توجه به این موضوع است.
استفاده از کودهای مؤثر، در میزان مشخص و کارشناسی شده و یا استفاده از کودهای آلی فاقد آلودگی، آفت و علف هرز اولین قدم در انجام تغذیه مناسب در جهت بهبود بهداشت باغی است.
ز) سمپاشی اصولی و دوره‌ای
توجه به زمان بروز و ظهور آفات و بیماری‌ها باعث می‌شود که قبل از حضور آنها در باغات مبارزه آغاز شده و کمترین آسیب متوجه محصولات باغی شود.
استفاده از سموم مؤثر به‌صورت دوره‌ای باعث می‌شود که جمعیت عامل زیان‌آور دائماً در زیر آستانه اقتصادی زیان‌بار قرار گرفته و علاوه بر کاهش هزینه‌های استفاده از سموم، آسیب کمتری به درختان نیز وارد شود. در مقاله روش صحیح سمپاشی گیاهان زمان و ابزارهای سمپاشی را به‌طور کامل شرح دادیم.
ح) مدیریت نیروهای انسانی و ادوات
آموزش نیروهای مورد استفاده در باغات می‌تواند نقش مهمی در رعایت بهداشت باغ داشته باشد. توجیه نیروها برای واردکردن کمترین آسیب به درختان، استفاده از ادوات ضدعفونی شده و ورود پرسنل با لباس مخصوص کار در باغ کمک زیادی می‌کند تا میزان بیماری و آفت در باغ کاهش یابد.
این موضوع به‌خصوص در مورد هرس کاران و پیوندزن‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. اصل بر این است که ادوات برنده‌ای که بر روی یک درخت استفاده می‌شود تنها پس از ضدعفونی کامل در درخت بعدی استعمال شود. همچنین پوشاندن زخم‌ها با چسب هرس، رنگ باغبانی و یا نایلون پیوند توسط کارگران نیز اهمیت فراوانی دارد.
ط) مدیریت خارج از باغ
تمامی مواردی که در بالا ذکر شد مواردی است که در داخل باغ قابل انجام است. اما اگر باغات همسایه شما هر یک از این موارد را رعایت نکنند می‌توانند به‌سادگی سبب هدررفتن زحمات شما در باغ شوند. در واقع اجرای یک سیستم یکپارچه بین باغات همسایه به خصوص در شرایطی که دارای درختان تحت کشت یکسان هستند تضمین‌کننده رعایت بهداشت در تک‌تک باغات است.
در مبحث بهداشت باغی بایستی به موضوع کلان‌تر از یک باغ مشخص فکر و بحث کرد. اگر اطراف باغ محصولات غیرمرتبط با باغ و یا زمین‌های خالی نیز وجود دارد، بازهم باید به نوع محصولات توجه کرد. به طور مثال در باغات زرشکی که اطراف مزارع گندم بنا شده‌اند می‌توان بیماری زنگ را به‌صورت مشترک مشاهده کرد و یا علف‌های هرزی که در اطراف باغات روییده‌اند و یا مرداب‌هایی که به هر طریق تجمع آب را دارند می‌تواند منبع مناسبی برای تجمع و تکثیر آفات و بیماری‌های گوناگون باشند؛ بنابراین مدیریت اطراف باغ نیز در موضوع بهداشت باغی با اهمیت است.
نتیجه‌گیری
یکی از اصول بین‌المللی باغداری، رعایت بهداشت در باغات است. دراین‌خصوص تحقیقات فراوانی نیز انجام شده و اهمیت این موضوع به اثبات رسیده است. به استفاده از اصول بهداشت باغی می‌توان علاوه بر برداشت بیشتر و باکیفیت‌تر محصولات، عمر اقتصادی باغات را نیز افزایش داد که شاید مهم‌ترین نکته این مقاله همین موضوع باشد. افزایش عمر اقتصادی یک باغ حتی به‌اندازه دو سال می‌تواند تغییر فراوانی در بیلان مالی باغدار و کمک به او و حتی جبران هزینه‌های ناشی از رعایت بهداشت باغی داشته باشد.