پرورش توت‌فرنگی: ساختار توت‌فرنگی در سیستم‌های مختلف کشت [بخش دوم]
مقدمه امروزه با افزایش روزافزون رفاه اقتصادی در بین جوامع بشری، توجه به کیفیت تغذیه روبه افزایش است. بسیاری از گیاهان که در گذشته نه‌چندان دور در مقیاس بسیار کم و به عنوان میوه‌های لوکس و یا به خاطر خواص دارویی تولید می‌شدند و فقط مورد استفاده گروه خاصی از مردم قرار می‌گرفتند، در حال […]
مقدمه
امروزه با افزایش روزافزون رفاه اقتصادی در بین جوامع بشری، توجه به کیفیت تغذیه روبه افزایش است. بسیاری از گیاهان که در گذشته نه‌چندان دور در مقیاس بسیار کم و به عنوان میوه‌های لوکس و یا به خاطر خواص دارویی تولید می‌شدند و فقط مورد استفاده گروه خاصی از مردم قرار می‌گرفتند، در حال حاضر به سبد غذایی گروه بزرگ‌تری از مردم وارد شده‌اند.
توت‌فرنگی جزء میوه‌هایی است که توجه به آن خصوصاً در سال‌های اخیر بسیار افزایش یافته است و این توجه همچنان روبه افزایش است. این میوه علاوه بر ظاهر جذاب، از طعم فوق العاده ای نیز برخوردار است، همچنین این میوه دوست داشتنی، سرشار از ویتامین‌های ضروری برای بدن است و از این رو مصرف آن در بیشتر جوامع به شدت در حال افزایش است. در کشور ما نیز این قاعده برقرار است و با توجه به اینکه سودآوری تولید توت‌فرنگی در مقایسه با بسیاری از محصولات بالاتر است، در سال‌های اخیر بسیاری از کشاورزان، کشت‌های سنتی خود را رها کرده و به تولید توت‌فرنگی پرداخته‌اند.
باید توجه داشت که کیفیت نهایی این محصول تأثیر زیادی بر روی قیمت آن دارد و از این رو استفاده از روشهای نوین تولید می‌تواند تأثیر زیادی بر دستیابی کشاورزان به سود دلخواه داشته باشد و آن‌ها را به ادامه مسیر امیدوار نماید.
ما در شرکت تجارت سبز آبان با سال‌ها تجربه در تولید نشا و محصول توت‌فرنگی، تلاش داریم تا با بررسی جدیدترین منابع موجود در این بخش و جمع آوری به‌روزترین اطلاعات از سراسر دنیا، آن‌ها را به صورت مکتوب و مشروح در اختیار شما عزیزان قرار دهیم، امیدواریم این مطالب مورد توجه و استفاده شما قرار گیرد.
در بخش اول این مقاله مطالبی را در مورد گیاه‌شناسی توت‌فرنگی، انواع توت‌فرنگی و زمان کشت آن‌ها، روشهای مدرن تولید، میزان تولید در ایران و جهان، زمان برداشت و دوره باردهی، مقاومت در برابر بیماری‌ها و برنامه‌های به‌نژادی بیان کردیم، در این بخش از مقاله نیز قصد داریم تا مطالبی را در مورد ساختار مورفولوژیک گیاه، تأثیر شرایط محیطی بر القاء گلدهی در گیاه، چرخه رشد و انعطاف‌پذیری گیاهان در فصل برداشت، دوره های نوری و دمایی (ترموفتوپریود)، محل پرورش نشا و کاشت توت‌فرنگی، سرمادهی، ارزیابی کیفیت گیاه، دستکاری گیاهان در مزرعه و تکنیک‌های تشریح ساختمان مورفولوژیک گیاه، بیان نماییم، امیدواریم این مطالب مورد توجه و استفاده شما عزیزان قرار گیرد.
فهرست محتوا این مقاله
ساختار مورفولوژیک گیاه
ساختار ظاهری گیاه، بیان‌گر خصوصیات مورفولوژیکی یک ژنوتیپ در یک دوره زمانی معین است و می‌توان آن را با توجه به معیارهای مختلفی (مثل نوع رشد رویشی یا زایشی، مدل انشعابات، محل قرارگیری ساختارهای زایشی) که از طریق مشاهده رشد شاخه‌ها و سایر قسمت‌های گیاه در طول دوره زمانی معین به دست می‌آیند، بررسی نمود و اطلاعاتی در مورد قوانین رشد و گلدهی گیاه به دست آورد، درواقع ساختمان گیاه، توصیفی پویا از الگوی رشد آن گیاه، از ابتدای رشد تا مرحله بررسی، در غیاب عوامل محدود کننده است.
ساختار مورفولوژیکی گیاه توت‌فرنگی برخی از ویژگی‌های ثابت مربوط به الگوی رشد توت‌فرنگی را نشان می‌دهد، در این ساختار رشد شاخه‌های زایشی همیشه پس از تولید گل آذین متوقف میشود و ادامه رشد فقط در شاخه‌های جانبی (رشد سمپادیال) انجام میشود، این در حالی است که شاخه‌های رویشی به عنوان استولون (رانر یا ساقه رونده) رشد می‌کنند.
تنوع ساختمان گیاه به چگونگی توزیع و موقعیت ساختارهای رویشی و زایشی در امتداد محور اصلی گیاه مربوط میشود، به خاطر انعطاف پذیری بالای توت‌فرنگی، ویژگی‌های ساختاری گیاه در حال رشد با توجه به ژنوتیپ، سن گیاه، شرایط محیط رشد و تکنیک‌های کشت تغییر می‌کند.
با تغییر عناصر در دسترس گیاهان می‌توان پاسخ آن‌ها را به‌طور مداوم مورد مطالعه قرار داد زیرا رشد رویشی و یا رشد زایشی در توت‌فرنگی به شدت وابسته به شرایط محیطی است.
گیاهان را می‌توان در سیستم‌های مختلف تولید نشا به گونه ای تربیت نمود که در دوره‌های پیش بینی شده تحت سیستم‌های مختلف تولید، تعداد و توزیع متفاوتی از شاخه‌ها، گل آذین‌ها و استولون‌ها را ارائه دهند.
تأثیر شرایط محیطی بر القای گلدهی در گیاه
القاء گلدهی در توت‌فرنگی با توجه به ارقام مختلف گیاهی، نسبت به ترموفتوپریود (دوره نور و دما) حساس است و به دسته‌های دائمی یا چهارفصل (ارقام متحمل یا روز بلند و ارقام روزخنثی) و غیر دائمی یا دارای گلدهی فصلی (روزکوتاه یا بهاره) طبقه‌بندی می‌شوند.
ارقام غیردائمی، فقط یک محصول در بهار و تابستان تولید می‌کنند که در نتیجه القاء گلدهی در اواخر تابستان تا پاییز سال قبل رخ داده است، یعنی زمانی که شرایط ترموفتوپریودیک برای شروع القاء گلدهی مناسب است.
نتایج تحقیقات گوناگون نشان داده است که القاء گلدهی، به روزهای كوتاه (كمتر از ۱۱ تا ۱۶ ساعت) یا درجه حرارت پایین (۹ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد، دمای بهینه ۱۵ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد)، نیاز دارد.
انواع نشا توت‌فرنگی
با توجه به این موضوع، سه نوع نشا یا رانر توت‌فرنگی را می‌توان معرفی نمود.
توت‌فرنگی روز کوتاه (Short day)
این ارقام تنها در زمانی که طول روز کمتر از ۱۳ تا ۱۴ ساعت باشد و در صورتی که شرایط دمایی مساعد باشد، گلدهی خواهند داشت، از این ارقام می‌توان کامینورل، السانتا، فستیوال و کاماروسا را نام برد.
توت‌فرنگی چهار فصل یا روز خنثی (Day neutral)
این ارقام در صورت مساعد بودن دما، در تمام فصول سال، تولید گل می‌نمایند و طول روز تأثیری بر گلدهی آن‌ها ندارد، از این ارقام نیز می‌توان به سان آندریاس، آلبیون، سلوا و آروماس اشاره نمود.
توت‌فرنگی چهار فصل یا همیشه بار (Ever bearing)
این ارقام توت‌فرنگی در صورتی که شرایط دمایی مساعد باشد در بهار و پاییز گلدهی می‌نمایند و از این ارقام می‌توان اورست، فلامنکو و الکساندریا را نام برد.
نکات مهم در رابطه با ارقام توت‌فرنگی
با توجه به رقم، دما و طول روز حداقل تعداد ۷ تا ۱۴ چرخه روز کوتاه پی در پی، برای القاء گلدهی ضروری است.
در شرایط روزبلند، مریستم رأسی همچنان به رشد رویشی ادامه می‌دهد و بسیاری از رانرها از جوانه‌های جانبی رشد می‌کنند، زیرا واکنش‌ها و نیازهای گیاهی در رشد رویشی و رشد زایشی، متفتوت یکدیگر است.
ارقام چهارفصل، میوه بیشتری در طول سال تولید می‌کنند، این موضوع به دلیل حساسیت متفاوت به طول روز (برای القاء گلدهی) در شرایط مختلف دمایی، رخ می‌دهد.
شروع گل زمانی امکان پذیر است که طول روز از ۱۲ ساعت (برای ارقام روزبلند) بیشتر باشد یا گیاه حساسیت خاصی نسبت به فتوپریود (ارقام روزخنثی) نداشته باشد و در این میان شرایط دمایی نیز نقش بسیار تعیین کننده‌ای در القاء گلدهی در گیاهان دارد، بنابراین، یک طبقه بندی کاملاً مشخص و ثابت، برای ارقام مختلف بر اساس پاسخگویی آن‌ها به طول روز نمی‌تواند کافی باشد.
در دمای پایین، اکثر ژنوتیپ‌ها واکنش روزخنثی نشان می‌دهند اما پاسخ آن‌ها به فتوپریود در دماهای بالاتر متفاوت و قابل تشخیص است، بنابراین، درجه حرارت بر رفتار ارقام روزکوتاه و روزخنثی در رابطه با فتوپریود تأثیر می‌گذارد.
علاوه بر این، گرمای طولانی مدت (بالاتر از ۲۶ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد) می‌تواند به‌طور کامل یا جزئی، تشکیل گل را در گیاه با هر نوع فتوپریود، متوقف کند، بنابراین، در عرض‌های جغرافیایی پایین (مناطق گرمسیری و استوایی)، کشت سودآور توت‌فرنگی تنها در مناطقی امکان پذیر است که درجه حرارت در ارتفاعات پایین‌تر باشد و یا حداقل دارای یک فصل سرد باشند.
شرایط ترموفتوپریودیک که باعث ایجاد گل در گیاهان روزکوتاه میشود، معمولاً فقط در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز مؤثر است و این موضوع نشان می‌دهد که سایر عوامل فیزیولوژیک تا چه اندازه در کنترل گیاهان نقش دارند، به عنوان مثال اگرچه طی نمودن دوره سرمایی برای القای گلدهی در توت‌فرنگی ضروری است اما سرمازدگی می‌تواند مانع از القای گلدهی در بهار شود.
علاوه بر این، مریستم‌های گیاهی با توجه به شرایط فیزیولوژیکی به عوامل القا کننده گل حساس هستند، وقتی رشد انتهایی کاهش می‌یابد پذیرش این عوامل (عوامل القاء کننده گلدهی) از سوی گیاه، افزایش می‌یابد.
بنابراین رفتار گیاه (رشد رویشی یا زایشی) را می‌توان با تغییر عوامل زیادی که در رشد گیاه دخیل هستند، تغییر داد، از جمله این عوامل می‌توان به عوامل غیر زنده، عوامل زراعی، عوامل تغذیه‌ای، عوامل محیطی و یا وجود استرس اشاره کرد و می‌توان فرض کرد که این عوامل تعیین می‌کنند که یک اثر غیرمستقیم اصلی در تغییر قدرت کل گیاه چه نقشی می‌تواند داشته باشد.
بار نهایی محصول پس از القای گلدهی در گیاه مشخص میشود. در طی فرایند تمایز، هنگامی که گلها در رأس بوته تشکیل می‌شوند، هوای معتدل (۱۸ درجه سانتی‌گراد) می‌تواند باعث افزایش گلدهی در گیاه شود.
تفاوت‌های کلی در ساختار ظاهری گیاهان، با توجه به حساسیت آن‌ها به فتوپریودیسم در بین ارقام مختلف قابل مشاهده است به عنوان مثال گیاهان روزکوتاه و روزخنثی غالباً یک شاخه گلدهنده را تولید می‌کنند، در حالی که ارقام چهارفصل تعداد بیشتری شاخه گلدهنده تولید می‌کنند.
چرخه رشد و انعطاف پذیری گیاهان در فصل برداشت
تکنیک‌های پرورش توت‌فرنگی، خصوصیات مختلفی را در گیاهان ایجاد می‌کند و به کشاورزان این امکان را می‌دهد که بتوانند از استراتژی‌های مختلفی برای برنامه ریزی کشت خود استفاده کنند. انواع گیاهان با ساختار مورفولوژیکی متفاوت می‌توانند امکان استفاده از چرخه‌های متفاوت رشد و باروری را در اختیار کشاورز قرار دهند.
گیاهان کاشته شده در سینی برای کاشت در فصول مختلف بعد از سرمادهی آماده هستند، این گیاهان با دریافت سرما ممکن است حداقل دو یا سه جوانه تمایز یافته گل را تولید کنند و از پتانسیل خوبی برای باردهی برخوردارند. این گیاهان در مزارع باز، از نظر تعداد میوه و عملکرد، وضعیت خوبی دارند و می‌توانند مثل گیاهان فریگو و حتی در برخی موارد بهتر عمل نمایند.
مشخصات گیاهان فریگو (Frigo)
این گیاهان در زمستان در دمای پایین مثل یخچال و در شرایط خواب زمستانی نگهداری می‌شوند و در اواخر زمستان و در طول بهار تا تابستان در دسترس هستند.
گیاهان فریگو، به‌طور معمول همگی در مکان جدید به خوبی استقرار می‌یابند. این گیاهان در ۷ تا ۸ هفته پس از کاشت بارور می‌شوند، به همین دلیل، می‌توان از برداشت آن‌ها در تاریخ کاملاً مشخص اطمینان داشت و برای آن برنامه‌ریزی نمود، همچنین این گیاهان در سال‌های بعد، از عملکرد بسیار مناسبی برخوردار خواهند بود، بر همین اساس این گیاهان را در زمان ارائه در کلاس‌های مختلف، طبقه‌بندی می‌کنند.
انتظار می‌رود گیاهان پرورش یافته در سینی کشت پس از انتقال به زمین با تولید بیش از یک گل‌آذین، توانایی باردهی بالقوه بالایی (حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم میوه در گیاه) داشته باشند. در نیم‌کره شمالی، نشاها به ترتیب از اوایل ماه اردیبهشت تا اوایل مرداد ماه (برای ارقام دیر برداشت)، با برداشت از اواسط تیر تا اوایل مهر در مزرعه باز و برداشت در طول پاییز در شرایط محافظت شده (مثل تونل‌های پلاستیکی) کاشته می‌شوند.
این گیاهان با پتانسیل زراعی بالایی که دارند بهتر است زود کاشته شوند تا رشد مناسبی داشته باشند و بتوانند میزان باردهی خود را ارتقا دهند. کاشت دیرهنگام در بهار و تابستان ممکن است به دلیل درجه حرارت بالا باعث کاهش عملکرد شود.
۱. ایجاد تغییر در گیاهان در زمان تولید نشا
اولین فرصت برای تربیت گیاه و بهبود ساختمان گیاه و در عین حال افزایش قدرت و توانایی تولید میوه، در زمان تکثیر گیاه و با کنترل شرایط رشد می‌باشد.
آگاهی از عوامل مؤثر محیطی، برای ایجاد تغییر در رفتار گیاهان، با استفاده از تکنیک‌های مختلف پرورش گیاهان بسیار مهم است و از این طریق می‌توان برای جلو انداختن گلدهی و یا ایجاد تأخیر در القای گل و همچنین به دست آوردن تعداد بالاتر و یا پایین‌تر گل اقدام نمود.
در حقیقت، بسیاری از تکنیک‌های در حال پیشرفت برای تولید نشا (از جمله استفاده از تنش کنترل شده)، می‌توانند در دستکاری ساختار ظاهری گیاه، تحریک به القای گل و تمایز در گیاه مؤثر باشند، زیرا این تکنیک‌ها با جنبه‌های مختلف رشد گیاهان (مانند سرعت رشد، نسبت ساقه به ریشه و تعادل کربن) در تعامل هستند.
با استفاده از روشهای مختلف رشد، می‌توان گیاهان را در معرض محرک‌های گلدهی قرار داد و یا حساسیت گیاه را نسبت به شرایط القائی محیط، افزایش داد و به این ترتیب گیاهانی با تعداد مختلف شاخه، استولون، گل آذین یا گل تولید کرد، البته باید توجه نمود که زمان استفاده از یک تکنیک خاص از نظر تعامل آن با مرحله فیزیولوژیکی گیاه و اندام‌های آن بسیار مهم است.
۲. دوره نوری و دمایی
یكی از مؤثرترین ابزارها برای ایجاد تعادل بین رشد رویشی و رشد زایشی در توت‌فرنگی، کنترل ترموفتوپریود است و کنترل این عوامل محیطی می‌تواند نقش مهمی در القای گلدهی در گیاه داشته باشد.
مدت زمان دسترسی به نور را می‌توان با استفاده از نور مصنوعی افزایش داد و شرایط روزبلند را برای گیاهان روزکوتاه اعمال نموده و گلدهی را در این گیاهان به تأخیر انداخت و یا گیاهان روزبلند را تحریک به تولید بیشتر گل نمود، همچنین با اضافه کردن یک لایه پوششی موقت (برای کاهش مدت دریافت نور)، می‌توان شرایط روزکوتاه را برای گیاه شبیه سازی نمود.
اختلاف طبیعی در دمای بین روز و شب در مقایسه با یک درجه حرارت ثابت، تأثیر بیشتری بر کنترل تعادل رشد در گیاه دارد. با استفاده از نوسان دما می‌توان شرایط طبیعی برای القاء گلدهی را فراهم کرده و گیاه را پیش از موعد، وادار به گلدهی نمود. وقتی نوسانات دمایی بین ۱۵.۶ تا ۲۶.۷ درجه سانتی‌گراد (دمای شب و روز) باشد، القاء گل در مقایسه با دمای ثابت ۲۱ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر، بیشتر خواهد بود.
درجه حرارت زیر ۱۵.۶ درجه سانتی‌گراد در اواخر تابستان و اوایل پاییز در مناطق سردسیر معمول است اما این دما کمتر از حد مطلوب برای تمایز گلها است و باعث تأخیر در گلدهی میشود.
محل پرورش نشا و کاشت توت‌فرنگی
در طول دوره پرورش نشا یا انتقال آن به نقاط خاص (با ارتفاع یا عرض جغرافیایی متفاوت)، می‌توان شرایط فتوپریودیک و حرارتی را کنترل نمود.
در اروپا، گیاهان در محیط هایی که شرایط برای القاء گلدهی مطلوب است (مثل ارتفاعات رشته کوه‌های آلپ، مناطق مرتفع ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ متر در اسپانیا و یا مناطق شمالی به دلیل نوسانات حرارتی بین روز و شب و دمای پایین تابستان) کشت و تکثیر می‌شوند.
در اواخر شهریور و اوایل مهرماه و پس از سرمادهی، گیاهان را می‌توان در مناطق گرم‌تر (به عنوان مثال در جنوب ایتالیا یا اسپانیا) یا در ارتفاع پایین‌تر نشا کرد. در واقع، یک محیط دارای دمای ملایم برای القاء مداوم گلدهی و تولید طولانی تر گل مناسب است، در این شرایط، تولید گل برای تمام طول پاییز گرم ادامه دارد و اوج گلدهی (مرتبه دوم و سوم) بر روی تاج‌های فرعی صورت می‌گیرد و باعث افزایش تعداد کل گل آذین در گیاه میشود.
اگر کاشت تا خنک تر شدن هوا به تعویق افتد و فتوپریود کوتاه تر باشد، رشد رویشی گیاه کاهش می‌یابد و فقط یک گل‌آذین در هر گیاه قادر به شکل گیری خواهد بود. در مقابل، اگر تکثیر تحت شرایط نوری طولانی مدت و دمای نسبتاً زیاد انجام شود، القاء گل کاهش می‌یابد و رشد رویشی و تولید رانر (ساقه رونده یا استولون)، افزایش خواهد یافت.
محیط کشت همچنین رشد گیاه را اصلاح می‌کند، به عنوان مثال، در مناطق خنک‌تر در مقایسه با مناطق دارای زمستان گرم‌تر، گل آذین‌های بیشتری در امتداد محور اصلی گیاهان تشکیل میشود. در آب و هوای گرمسیری، خصوصاً در مناطق کم ارتفاع، درجه حرارت می‌تواند بسیار بالا باشد و باعث کاهش رشد رویشی گیاهان شود، در نتیجه این گیاهان در مقایسه با گیاهانی که در ارتفاعات بالاتر و در شرایط با گرمای کمتر پرورش می‌بابند، برگ‌های کمتری رشد می‌کنند.
سرمادهی
سرمادهی (دمای بین ۰ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد) برای غلبه بر خواب (حالت رکود) لازم است، همچنین این دماها در افزایش رشد رویشی و تشکیل برگ و ساقه رونده جدید، مؤثر هستند؛ بنابراین، در تولید گلخانه‌ای می‌توان با سرمادهی مناسب از کاهش قدرت رویشی گیاه جلوگیری نمود، البته با استفاده از نور مصنوعی می‌توان کمبود سرما را جبران کرد زیرا روزهای طولانی می‌توانند جایگزین دوره سرمایی شوند.
اگر دمای پایین بیش از حد طولانی (بیش از ۲۰۰ روز) شود، مقدار قند و نشاسته کاهش می‌یابد، همچنین باعث کاهش تعداد گل آذین و گل‌های در حال ظهور میشود.
نگهداری طولانی مدت در دمای پایین و در نتیجه کاهش مقدار کربوهیدرات منجر به ایجاد تنش در گیاه میشود و در برخی از گیاهان ممکن است منجر به گلدهی زودرس شود.
کیفیت نور
کیفیت نور و شدت آن در تنظیم گلدهی به‌ویژه در گیاهان روزکوتاه مؤثر است. این ویژگی‌های نوری را می‌توان با استفاده از لایه‌های پوششی یا چراغ‌های مصنوعی خاص در حد نرمال حفظ نمود. جوانه‌های گل، تحت تأثیر ترکیب طیف تابشی قرار دارند، به‌طوری که شبکه‌های قرمز و آبی نور، دارای اثر مهارکننده بر روی تولید جوانه‌ها در گیاه هستند.
تامین مواد غذایی
تأمین مواد مغذی، به ویژه، نسبت بین نیتروژن و فسفر (افزایش فسفر می‌تواند تولید ریشه‌ها را افزایش دهد در حالی که افزایش نیتروژن بیشتر در افزایش بخش سبزینه ای گیاه مؤثر است)، نقش عمده‌ای در تعادل رشد گیاه دارد و درنتیجه می‌تواند وسیله ای برای اصلاح ساختمان گیاه در طول تکثیر در مراکز تولید نشا و افزایش رشد گیاه باشد. در دسترس بودن نیتروژن در فصل رشد، بر شکل گیری و رشد اندام‌های جدید تأثیر می‌گذارد.
برنامه تغذیه باید به روشهای مختلفی مدیریت شود و بسته به زمان تغذیه و میزان رشد گیاه، با افزایش نیتروژن، مقدار تولید استولون و شاخساره، قابل افزایش است، افزایش تشکیل استولون، ممکن است القاء گلدهی در گیاه را به تأخیر انداخته یا به‌طور کامل از آن جلوگیری نماید، در مقابل، مصرف زیاد مواد غذایی اگر پس از شروع شرایط روزکوتاهی انجام شود، می‌تواند اثر القائی (القاء گلدهی) را افزایش دهد که درنتیجه آن میزان تولید میوه، افزایش خواهد یافت، همچنین مصرف مواد غذایی می‌تواند باعث تقویت گیاه پس از باردهی گل‌آذین شود که افزایش فعالیت مریستم‌های نهفته جانبی و تشکیل شاخه‌های گل دهنده جدید را در پی خواهد داشت. با افزایش نیتروژن بعد از گلدهی، تشکیل شاخه در قسمت بالایی گیاه تحریک شده و تعداد کلی گل‌آذین‌ها افزایش خواهد یافت، همچنین مدت زمان دوره برداشت محصول افزایش خواهد یافت.
کم بودن نیتروژن در دسترس گیاه، رشد رویشی را کاهش می‌دهد و حساسیت گیاه را در مقابل شرایط القائی افزایش می‌دهد. همچنین نتایج برخی از تحقیقات نشان داده است که تغذیه بسیار زیاد در طی فرآیندهای القایی و تمایز گل به ویژه در اوایل پاییز، مطلوب نیست و ممکن است رشد مریستم از حالت زایشی به حالت رویشی برگردد و تعداد گلها کاهش یابد.
گزارش شده است که منبع مواد تغذیه ای نیز بر رشد گیاهان تأثیرگذار است. به ویژه، افزودن مواد آلی (مثل کودهای گاوی، طیور، گوسفند و…) باعث افزایش برگ و تأخیر در زمان گلدهی در مقایسه با کودهای معدنی میشود.
بستر رشد
بسترهای کشت از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی (مثل pH، هدایت الکتریکی، تخلخل و ظرفیت نگهداری آب) متفاوت هستند و این خصوصیات ممکن است بر دسترسی آب و مواد مغذی برای گیاه و فعالیت ریشه تأثیر بگذارند.
استفاده از بسترهایی که دارای مواد غذایی نیستند (مثل کوکوپیت، پیت ماس، پشم سنگ، ماسه، پرلیت و …)، نیاز به تنظیم دقیق تغذیه دارد، در صورت عدم تغذیه مناسب، علاوه بر کاهش رشد رویشی گیاه، تعداد برگ و گل‌آذین، تولید گل و عملکرد نهایی نیز در مقایسه با بسترهای دارای خاک تورب کاهش خواهد یافت. همچنین در صورتی که ظرفیت نگهداری آب در بستر کشت پایین باشد، حتی اگر خاک تورب به بستر اضافه شده باشد، رشد گیاه کاهش خواهد یافت.
نکته: در صورتی که به بستر خاک تورب، کمپوست نیز اضافه شود باعث تقویت خاک خواهد شد.
آبیاری
وضعیت آب در دسترس توت‌فرنگی بر بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی آن تأثیرگذار است، به‌طوری که حتی یک تنش جزئی آب، در تعامل بین جذب کربن و فتوسنتز مؤثر بوده و جذب مواد غذایی و میزان رشد بوته توت‌فرنگی را کاهش خواهد داد، بنابراین، برای حفظ عملکرد مناسب در گیاه، تأمین آب کافی برای جلوگیری از کاهش میانگین وزن میوه و تعداد میوه از اهمیت بالایی برخوردار است.
بر اساس فرآیندهای مختلف فیزیولوژیکی که قبل یا در حین القاء گلدهی و تمایز در گیاه رخ می‌دهد، دسترسی به آب دارای اثرات متفاوتی بر رشد گیاهان خواهد بود.
تنش آبی بر روی رشد استولون‌ها تأثیر می‌گذارد و همچنین تنش شدید آبی (کاهش حدود ۲۵ درصد از مصرف روزانه آب) باعث جلوگیری از توسعه شاخه‌ها میشود و در صورت کاهش خفیف آب‌رسانی به گیاه تعداد شاخه‌ها و تولید گل‌آذین‌های جدید کاهش خواهد یافت.
هرس برگ
برداشت برگ توت‌فرنگی بر رشد رویشی گیاه تأثیرگذار است و باعث تغییر نسبت شاخساره به ریشه، کاهش سطح جذب و افزایش تمایز در گلها میشود. حذف برگ برای تحریک رشد شاخه‌های جانبی و تولید گل آذین جدید نیز پیشنهاد شده است.
تکثیر
استفاده از نشا توپی، صرف نظر از اندازه سینی، باعث افزایش زودرسی گیاه پس از کاشت میشود، این گونه نشاها در مقایسه با نشاهای ریشه لخت گلدهی و میوه دهی سریع تری دارند.
با افزایش طول رانر و تولید گیاهان دختری فاصله این گیاهان از گیاه مادری افزایش خواهد یافت که این موضوع بر تعداد برگ‌های تولید شده بر گیاه دختری تأثیرگذار است (هرچه گیاه دختری فاصله بیشتری از گیاه مادری می‌گیرد، تعداد کمتری برگ تولید خواهد کرد)، اندازه رانرها، برای تولید گیاهان درون سینی، هیچ تأثیری در القاء گل و تولید میوه در طول کشت ندارد، زیرا وجود یک برگ برای دریافت سیگنال القایی تولید گل کافی است، در حالی که سن گیاه ممکن است با حساسیت گیاه به نور ارتباط داشته باشد.
از آنجا که اندازه گلدان تعیین کننده میزان بستر موجود برای گیاه است، می‌تواند تأثیر زیادی بر رشد ریشه داشته باشد. در صورتی که حجم گلدان‌ها کوچک باشد، حساسیت گیاه به القاء گلدهی افزایش می‌یابد.
در صورت استفاده از گلدان‌های هم اندازه، اگر تراکم کاشت در حین تولید متفاوت باشد، تراکم کم کاشت، باعث شکل گیری گل آذین‌های بیشتر میشود و در نتیجه عملکرد در مقایسه با تولید با تراکم بالاتر افزایش خواهد یافت.
ارزیابی کیفیت گیاه
کیفیت گیاهان در سیستم‌های تولید نشا با توجه به بسیاری از پارامترهای مختلف قابل ارزیابی است. انطباق ژنتیکی و سلامتی گیاهان (عاری بودن از آفات و عوامل بیماری‌زا)، جزء شروط ضروری برای دریافت گواهی نامه سلامت است، در حالی که توانایی ارائه عملکرد مطلوب و باردهی در چرخه‌های خاص رشد، برای تعیین کیفیت گیاهان مورد توجه قرار می‌گیرد.
نشاهای تولیدی از نظر اندازه، رقم نشا، نوع گلدان، گل آذین و … با یکدیگر متفاوتند. هنگامی که تمام شرایط رشد یکسان باشد، نشاهای توپی بزرگتر (که از استولون‌های بزرگتر به دست می‌آیند)، در مقایسه با نشاهای کوچک تر گل‌های بیشتری تولید می‌کنند.
برخی از پارامترهای دارای ارتباط مستقیم با عملکرد عبارتند از:
- وزن بوته
- تعداد تاج
- طول ریشه‌ها
با این حال، بزرگ بودن گیاه، همیشه به معنای پتانسیل بالاتر محصول نیست، بنابراین اندازه گیاه به تنهایی برای توصیف پتانسیل محصول کافی نیست. علاوه بر این، اندازه گیاهان، هیچ اطلاعاتی در مورد زودرس بودن و یا مدت زمان باردهی آن‌ها به ما نمی‌دهد.
ارزیابی کیفیت گیاه به شدت به نوع گیاه بستگی دارد، برای تولید مورد انتظار هر گیاهی، عناصر مشخصی لازم است و بدون در نظر گرفتن نوع گیاه و تیمارهای انجام شده بر روی آن نمی‌توان ارزیابی‌های استاندارد و مشابه را در مورد گیاهان اعمال نمود.
همچنین وضعیت فیزیولوژیکی گیاه نیز تحت تاثیر عوامل محیطی و شرایط نگهداری در هنگام تولید نشا متفاوت بوده و نقش موثری در تعیین کیفیت نشا دارد. با تعیین تعداد گل و گل آذین می‌توان پتانسیل تولید را در گیاه تخمین زد در حالی که برای تشخیص میزان زودرسی و یا همزمانی تولید باید به مراحل رشد گلها توجه نمود.
دستکاری گیاهان در مزرعه
آگاهی از کیفیت گیاه (پتانسیل عملکرد و مورفولوژی گیاه)، برای برنامه ریزی تاریخ کاشت، تراکم بوته و روش القاء گلدهی و تولید میوه در گیاه، بسیار مهم است و به کشاورز این امکان را می‌دهد که با دستکاری گیاه، به نتایج مطلوب تری دست یابد.
پاسخ گیاه به سیگنال‌های محیطی مثل دما، بستگی زیادی به شرایط فیزیولوژیکی اندام‌های مختلف گیاهی و موقعیت نسبی آن‌ها دارد، به طوری که تاریخ القاء گلدهی ممکن است به میزان قابل توجهی ساختار مورفولوژیک گیاه را تغییر دهد.
برداشت گل ممکن است باعث افزایش تولید برگ و رانر در برخی ژنوتیپ‌ها شود، در برخی دیگر از ارقام ممکن است حذف برگ‌ها باعث افزایش تولید رانرها شود. اگر پس از حذف برگ در نشا، زمان کافی برای تولید دوباره برگ وجود نداشته باشد، ممکن است رشد گیاه با محدودیت همراه شده و تعداد ساقه‌های گل دهنده در گیاه کاهش یابد.
نکته
در صورتی که نشا دیر به مزرعه منتقل شود و شرایط محیطی لازم برای القاء گلدهی سپری شده باشد، باید نشاهایی برای انتقال انتخاب شوند که از قبل تمایز یافته باشند.
تکنیک‌های تشریح ساختمان مورفولوژیک گیاه
فرآیندهای مورفولوژیکی پی در پی تحت تاثیر فعالیت‌های مریستیمی، ساختار ظاهری گیاه را تعیین می‌کنند و بنابراین موقعیت و خصوصیات جوانه ها بر روی ساختار مورفولوژیکی گیاه بسیار اثربخش است.
مراحل تشریح گیاه شامل شکافتن گیاه، حذف هر برگ از انتها و شناسایی کلیه ساختارهای موجود در مریستم‌های جانبی است. با بررسی مریستم انتهایی و راس شاخه‌ها درون جوانه می‌توان به وضعیت آن‌ها پی برد و پیش بینی کرد که آن‌ها دارای رشد رویشی یا زایشی خواهند بود، در این روش پس از شکافتن جوانه، با بزرگنمایی ۴۰ برابری و شناسایی موقعیت ساختارهای زایشی، مرحله تمایز را در هر یک از نقاط تمایز، بر اساس شکل ظاهری و مطابقت آن با مقیاس توسعه معمول، تعیین می‌نمایند.
در مرحله بعد، برای هر یک از نقاطی که به گل تمایز یافته اند، باید مرحله تمایز را مطابق با مقیاس معمول توسعه که در تصویر زیر آمده است، تعیین نمود. برای این کار بر اساس شکل ظاهری اندام‌های زایشی (کاسبرگ، گلبرگ‌ها، پرچم‌ها و نهنج) بر روی گل‌های اولیه، مرحله تمایز یافتگی را تعیین می‌نمایند.
وضعیت رویشی مریستیم
در تصویر زیر مرحله صفر، وضعیت رویشی مریستیم را نشان می‌دهد. در مرحله ۱، یک برآمدگی رو به بالا دیده میشود که ظاهر گل اصلی گل آذین را نشان می‌دهد.
مراحل بعدی، به ترتیب شامل:
- آغاز کاسبرگ (مرحله ۲)
- شروع گلبرگ‌ها (مرحله ۳)
- توسعه کاسبرگ‌ها و گلبرگ‌ها (مرحله ۴)
- تشکیل پرچم (مرحله ۵)
- محصور شدن توسط کاسبرگ‌ها (مرحله ۶)
- تکمیل گل و سبز شدن بساک (مرحله ۷)
- رنگ گیری بساک‌ها به رنگ زرد (مرحله ۸)
- تکمیل خوشه گل (مرحله ۹)
تحقیقات بیشتر مربوط به تشریح ساختمان گل آذین است، زیرا می‌تواند گل‌آذین را توصیف نموده و میزان رسیدگی و توالی اندازه میوه ها را تخمین زده و تعداد کل گلها را مشخص نماید.
شماتیک ساختمان گیاه توت‌فرنگی
در شکل زیر کلیه ساختارها و اجزای گیاه، با استفاده از نمادهای قراردادی و بنابر موقعیتشان مشخص شده‌اند، همچنین شکل شماتیک گیاه نیز نمایش داده شده است و بر این اساس می‌توان رفتار رویشی و چگونگی توزیع اعضای گیاه را برای ارزیابی کیفیت گیاه مورد بررسی قرار داد.
- سمت راست: تصویر شماتیک از یک گیاه توت‌فرنگی
- سمت چپ: نمادهای قراردادی با تعریف آن‌ها که در عکس‌ها نیز مشخص شده‌اند
ظاهر شماتیک بوته
شکل زیر مربوط به ظاهر شماتیک بوته یک رقم غیر دائمی است.
- شمارههای سیاه، نشان دهنده مرحله گلدهی در گیاه هستند و شمارههای قرمز، تعداد گل‌های موجود در هر گل‌آذین را نشان می‌دهند.
*پتانسیل زراعی این گیاه عمدتاً از طریق سه گل آذین بالایی تامین میشود.
در تصویر بالا، گل‌آذین انتهایی در مرحله پیشرفته تری است و قادر است پس از کاشت به سرعت توسعه یافته و همچنین تعداد بیشتری گل (۲۱ عدد گل)، تولید نماید که نشان دهنده دماهای معتدل و گرم در اواخر دوره رشد در مراحل تولید نشا است.
دو گل آذین دیگر در موقعیت‌های بالایی تاج گیاه در حال توسعه هستند و با کمی تأخیر توسعه یافته و گل‌های کمتری (۱۱ و ۹ عدد) نیز دارند.
نتیجه گیری
ساختمان گیاه توت‌فرنگی با انعطاف پذیری بالایی که دارد به‌شدت تحت تأثیر شرایط نوری و دمایی قرار می‌گیرد، همچنین شرایط زراعی و تغذیه‌ای می‌توانند تأثیر زیادی بر رشد رویشی یا زایشی این گیاه داشته باشند.
سیستم‌های مختلف کشت می‌توانند باعث باردهی مناسب گیاهان در فصول و مناطق مختلف شده و تولید محصول را در تمام طول سال امکان‌پذیر نمایند، البته این سیستم ها نیاز به استفاده از گیاهان و ارقامی دارند که از چرخه رشد مناسبی برخوردار بوده و بتوانند عملکرد مورد انتظار را برآورده نمایند.
انتخاب رقم و گیاه مناسب
برای انتخاب گیاه مناسب باید به موارد زیر توجه نمود:
- حساسیت ژنوتیپ انتخابی به نور و دما (انتخاب ارقام فصلی یا ارقام دائمی بر اساس شرایط اقلیمی و برنامه کشت)، این مورد مهم‌ترین موضوع در انتخاب رقم مناسب است و باید بسیار مورد توجه و دقت قرار گیرد.
- سیستم تولید نشا (به خاطر تأثیر سیستم تولید بر روی توانایی استقرار و تولید گیاه، پس از کشت در زمین اصلی و همچنین تأثیر آن بر ساختمان گیاه، کیفیت گیاه و محصولی که از آن به دست خواهد آمد و از طرفی میزان و زمان تولید محصول)
- آگاهی از عکس العمل گل، شاخه و رانرها در مقابل شرایط محیطی و غیر زنده، این امکان را می‌دهد که با دستکاری گیاه در طول تکثیر و تولید نشا و همچنین در حین کشت در مزرعه یا گلخانه، بهره‌وری کار را افزایش داده و به سوددهی بهتری دست یافت.
- حفظ و کنترل شرایط بهینه در گیاه، تنها با تحت نظر گرفتن ساختارهای مختلف رویشی و زایشی در گیاه (تشریح و بررسی ساختارهای مورفولوژیک گیاه)، در فضاها و زمان‌های مختلف به دست می‌آید.
- با بررسی رشد و توسعه گیاهان در طول فصل می‌توان به تخمین مناسبی از زمان حساسیت گیاهان به عوامل بیرونی دست یافت و امکان تغییر رشد گیاهان از حالت رشد رویشی به رشد زایشی برای دستیابی به پتانسیل بهینه تولید محصول و پیش‌بینی بهترین سطح تولید محصول را فراهم نمود.
- در محل‌های تولید نشا می‌توان با اصلاح و کنترل شرایط محیطی و عوامل غیر زنده مثل اعمال تنش کنترل شده، برای رشد و توسعه گیاهان برنامه‌ریزی کرد و ساختمان گیاه را طوری آماده نمود که برای سیستم خاص کشاورزی در منطقه مورد نظر مناسب باشد و پس از کشت، با باردهی در زمان مناسب، بتواند عملکرد مناسبی را برای کشاورز به ارمغان آورد.
جمع بندی
با توجه به تأثیرات انکار ناپذیر شرایط نوری و دمایی بر تمامی مراحل رشد و توسعه در گیاه توت‌فرنگی، کمیت و کیفیت محصول نهایی به‌شدت به این عوامل وابسته است، از این رو بررسی دقیق شرایط محیطی (مثل دمای کمینه و بیشینه در طول سال، اختلاف دمای شب و روز، طول روز و …) و امکانات موجود (مثل سیستم‌های آبیاری، ساختمان گلخانه، سایه بان (شید)، نور مصنوعی و …)، پیش از آغاز کار می‌تواند بسیار سودمند بوده و به افزایش بهره وری کمک کند.
برای انتخاب رقم مناسب کشت در منطقه خود، باید بر اساس طول روز و دما و با نظر مشاور خود اقدام به انتخاب رقم مناسب نمایید و در صورت نیاز به راهنمایی و یا تهیه نشا می‌توانید با کارشناسان شرکت تجارت سبز آبان تماس بگیرید، توجه داشته باشید که در صورت انتخاب نادرست رقم در ابتدای کار، در مراحل بعد با مشکل مواجه خواهید شد و نمی‌توانید به عملکرد مناسب دست یابید.
در این بخش از مقاله، مطالبی را در مورد ساختار مورفولوژیک گیاه، تأثیر شرایط محیطی بر القاء گلدهی در گیاه، چرخه رشد و انعطاف‌پذیری گیاهان در فصل برداشت، دوره‌های نوری و دمایی (ترموفتوپریود)، محل پرورش نشا و کاشت توت‌فرنگی، سرمادهی، ارزیابی کیفیت گیاه، دستکاری گیاهان در مزرعه و تکنیک‌های تشریح ساختمان مورفولوژیک گیاه، بیان نمودیم، امیدواریم این مطالب مورد توجه و استفاده شما عزیزان قرار گرفته باشد و در بخش‌های بعدی مقاله نیز با ما همراه باشید.
بخش‌های دیگر مقاله
- بخش اول: برنامه های به‌نژادی برای دستیابی به عملکرد بالاتر
- بخش سوم: رشد ریشۀ توت فرنگی و چگونگی تولید طوقه و گل‌آذین
- بخش چهارم: بیماری‌های قارچی توت فرنگی و روشهای تشخیص آن‌ها
منابع
- ۱) کتاب کابی
- ۲) https://strawberryplant.eu/offer/types/frigo