بیماری‌های قارچی توت فرنگی و روش‌های تشخیص آن‌ها [بخش ۴]
مقدمه توت فرنگی امروزی با اهلی‌کردن توت‌فرنگی‌های وحشی برای تولید محصول به‌دست‌آمده‌است. در طول قرن‌ها، کشاورزان گونه‌های مختلفی از جنس Fragaria را برای تولید توت‌فرنگی پرورش داده‌اند. جنس Fragaria متعلق به خانوادۀ Rosaceae است و بیش از ۲۸ گونه دارد که هریک از این گونه‌ها خود چندین زیرگونه را شامل‌می‌شود. بیش از ۳۰۰ سال پیش، […]
مقدمه
توت فرنگی امروزی با اهلی‌کردن توت‌فرنگی‌های وحشی برای تولید محصول به‌دست‌آمده‌است. در طول قرن‌ها، کشاورزان گونه‌های مختلفی از جنس Fragaria را برای تولید توت‌فرنگی پرورش داده‌اند. جنس Fragaria متعلق به خانوادۀ Rosaceae است و بیش از ۲۸ گونه دارد که هریک از این گونه‌ها خود چندین زیرگونه را شامل‌می‌شود.
بیش از ۳۰۰ سال پیش، گونه‌هایی مانند Fragaria chiloensis، Fragaria virginiana، Fragaria vesca و Fragaria moschata در سراسر جهان برای تولید توت‌فرنگی کشت میشدند. به تدریج این گونه‌ها اهلی‌شده، با مناطق مختلف آب‌وهوایی سازگار شدند. همچنین در مناطق مختلف آب‌وهوایی در برابر آفات موجود هر منطقه مقاومت‌هایی در آن‌ها ایجادگردید و میوه‌ها ویژگی‌های خاص خود را کسب نمودند. درنتیجۀ این فرآیندها گونه‌ها و زیرگونه‌های جدیدی ایجادشده‌اند.
گونۀ توت‌فرنگی مدرن امروزی (Fragaria × ananassa) بارزترین نتیجۀ این فرایندها است. این گونه در اواسط قرن ۱۸ میلادی در فرانسه به وجود آمد و میوه‌هایی قرمزرنگ با اندازۀ بزرگ‌تر و عطر و طعم بیشتر و بهتر دارد. به‌دلیل انعطاف‌پذیری زیاد فنوتیپی گیاهان این گونه (Fragaria × ananassa) توانایی آن‌ها برای سازگاری با شرایط محیطی در مناطق مختلف کاشت بالاست.
این گونۀ جدید به دلیل ویژگی‌های ذکرشده، پس از معرفی به سایر نقاط اروپا و آمریکا جایگزین گونه‌های قدیمی شد و برای چندین دهه مهمترین گونۀ تجاری بود. امروزه، این گونه به‌طور عمده در سراسر جهان کشت میشود.
کشت این گیاه در قاره‌های مختلف و در بیش از ۵۰ کشور جهان باعث شده اعمال فشارهای محیطی در هر منطقه منجر به تولید ارقام جدید شود. از جمله عوامل محیطی مؤثر بر خصوصیات گیاهان و ظهور ارقام مختلف می‌توان به نور، دما، رطوبت، ترکیب بستر، سهولت به‌دست‌آوردن مواد غذایی و وجود عوامل بیماریزا اشاره‌کرد.
تعیین تعداد دقیق ارقام موجود در جهان دشوار است اما تنها درحدود ۱۰ نوع از آن‌ها واریته‌های رایج‌تر بوده، سهم بیشتری از تولید توت‌فرنگی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
فهرست محتوا این مقاله
بخش‌های قبلی مقاله
در بخش‌های پیشین این مقاله در مورد گیاه‌‌شناسی توت‌فرنگی، انواع توت‌فرنگی و زمان کشت آن‌ها، روش‌های مدرن تولید، میزان تولید در ایران و جهان، زمان برداشت و دورۀ باردهی، مقاومت در برابر بیماری‌ها، برنامه‌های به‌نژادی، ساختار مورفولوژیک گیاه، تأثیر شرایط محیطی بر القای گل‌دهی در گیاه، چرخۀ رشد و انعطاف‌پذیری گیاهان در فصل برداشت، دوره‌های نوری و دمایی (ترمو فوتوپریود)، محل پرورش نشا و کاشت توت‌فرنگی، سرمادهی، ارزیابی کیفیت گیاه، دست‌کاری گیاهان در مزرعه، تکنیک‌های تشریح ساختمان مورفولوژیک گیاه، سیستم‌های تولید نشای توت‌فرنگی، تولید تجاری نشا، انواع گیاهان و چرخه‌ها، نشای ریشه‌لخت، نشای گلدانی، چرخه‌های پرورش و سیستم‌های صدور گواهی‌نامه مطالبی بیان شده‌است. در این بخش پیرامون اهمیت اقتصادی تولید توت‌فرنگی در جهان، قارچ‌های اصلی پاتوژن توت‌فرنگی، بیماری‌های قارچی توت‌فرنگی و روش‌های تشخیص آن‌ها مطالبی ارائه‌گردیده‌است.
- بخش اول: برنامه های به‌نژادی برای دستیابی به عملکرد بالاتر
- بخش دوم: ساختار توت‌فرنگی در سیستم‌های مختلف کشت
- بخش سوم: رشد ریشۀ توت فرنگی و چگونگی تولید طوقه و گل‌آذین
اهمیت اقتصادی تولید توت‌فرنگی در جهان
بر اساس آمار سازمان غذا و کشاورزی (FAO) که به‌طور دائم و به‌صورت تخمینی میزان تولید محصولات زراعی در جهان را منتشرمیکند، در سال ۲۰۱۴ تولید سالانۀ توت فرنگی بیش از ۷،۷۰۰،۰۰۰ تن بوده‌است. این داده‌ها نشان‌دهندۀ افزایش تقریبی ۱۲۰.۰۰۰ تنی تولید توت فرنگی در مقایسه با سال ۲۰۱۰ در سطح جهان است.
Fragaria × ananassa در بیش از ۷۰ کشور جهان کشت میشود. آسیا و آمریكا بزرگ‌ترین تولیدكنندگان توت فرنگی هستند و به ترتیب ۴۹.۷ و ۲۵.۲ درصد از سهم تولید جهانی توت فرنگی را به خود اختصاص می‌دهند. اتحادیۀ اروپا با سهم ۱۹.۲ درصد از تولید توت فرنگی در جهان در جایگاه سوم تولید قراردارد.
بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۴، چین تولید توت فرنگی خود را افزایش داده، در حال حاضر با میانگین ۲،۶۰۰،۰۰۰ تن در سال، بالاترین تولید را در سطح جهان دارد و حتی بالاتر از ایالات متحدۀآمریکا که به‌طور سنتی مهمترین تولیدکنندۀ توت فرنگی بوده‌است، قرارگرفته‌است. تولید توت فرنگی در ایالات متحدۀآمریکا به‌طور عمده در سه ایالت کالیفرنیا، فلوریدا و اورگان متمرکز شده‌است.
در اتحادیۀ اروپا، اسپانیا مهمترین کشور تولیدکنندۀ توت فرنگی است و میانگین تولید آن بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ در حدود ۲۸۵۰۰۰ تن بوده‌است. تولیدات اسپانیا بیشتر در استان‌های هوئلوا (Huelva) و کادیز (Cádiz) در جنوب‌غربی این کشور متمرکز شده‌است و مساحت زیر کشت حدود ۷۰۰۰ هکتار بوده‌است.
بروز پاتوژن در تولید توت فرنگی
گیاه توت فرنگی، مانند دیگر محصولاتی که به‌صورت تجاری تولید‌می‌شوند، ممکن است بر اثر یکی از عوامل محیطی، ژنتیکی و بیولوژیکی و یا اثر متقابل این عوامل آسیب ببیند. این مشکلات بهداشتی می‌تواند منجر به خسارات اقتصادی قابل‌توجهی به تولیدکنندگان و کشورهای تولیدکننده شود. با ایجاد امکانات مناسب کشاورزی می‌توان عوامل محیطی آسیب‌رسان را به حداقل رساند. تولید توت فرنگی تحت تأثیر هجوم بندپایان، نماتدها، قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها نیز قراردارد و این عوامل می‌توانند خسارات مالی قابل‌ملاحظه‌ای (صدها میلیون یورو در سال) به کشاورزان تحمیل‌کنند.
امروزه، سازمان‌های متعددی برای جلوگیری از شیوع پاتوژن‌ها در تجارت بین‌المللی فعالیت می‌کنند. دو سازمان اصلی و بزرگ فعال در این زمینه سازمان جهانی FAO و سازمان حفاظت از گیاهان اروپا و مدیترانه (EPPO) است. EPPO یک سازمان بین‌المللی است و ۵۰ کشور عضو دارد. این کشورها در زمینۀ حمایت از گیاهان در اروپا و منطقۀ مدیترانه با یکدیگر همکاری مینمایند. هدف این سازمان حمایت از کشورهای عضو برای جلوگیری از ورود یا گسترش آفات خطرناک است. این سازمان با شناسایی آفات، برخی راهکارها را پیشنهادمی‌کند و استانداردهای متعددی را در پایگاه داده‌های تحلیل خطر آفات ارائه نموده، در دسترس قرار می‌دهد. این سازمان از دهۀ ۱۹۷۰ به‌طور دوره‌ای لیست‌هایی را منتشرمیکند که عبارت‌اند از:
- لیست آفات توصیه‌شده برای قرنطینه (لیست A1 و A2)
- لیست اقدامات
- لیست هشدارها
- لیست گیاهان بیگانۀ مهاجم
با توجه به لیست‌ها و گزارش‌های منتشرشده توسط این سازمان کشورهای عضو اقدامات مختلفی انجام‌داده، برنامه‌هایی برای محافظت از گیاهان اتخاذمی‌کنند.
بیش از ۵۰ گونۀ مختلف قارچ (فیتوپاتوژن) ارقام Fragaria × ananassa را آلوده‌می‌کنند که از نظر تجاری از اهمیت متفاوتی برخوردارند. در جدول بعدی به برخی از آن‌ها پرداخته‌شده‌است.
در سال‌های اخیر چندین جنس از پاتوژن‌های قارچی توت فرنگی مانند Colletotrichum acutatum، Botrytis cinerea و Phytophthora در لیست A2 (لیست A2 شامل آفاتی است که به‌صورت محلی در منطقه EPPO وجود دارند و گسترش زیادی ندارند) آفات قرنطینه‌ای سازمان EPPO گنجانده‌شده‌اند اما در آخرین لیست عمومی A2 که در سپتامبر ۲۰۱۵ منتشرشده‌است فقط Phytophthora fragariae (مخصوص توت فرنگی)، Verticillium dahliae، Verticillium albo-atrum و Fusarium oxysporum گنجانده‌شده‌بودند. متأسفانه این خبر خوبی نیست زیرا نشان می‌دهد Colletotrichum acutatum و Botrytis cinerea در سراسر اروپا گسترش یافته‌اند. بنابراین، انجام مطالعات در مورد این قارچ‌ها و همچنین تلاش برای جلوگیری از شیوع گونه‌های Phytophthora در مناطق مختلف اروپا از اهمیت بیشتری برخوردار است.
قارچ‌های اصلی پاتوژن توت فرنگی
توت فرنگی تحت تأثیر عوامل بیماری‌زای زیادی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها، نماتدها و بندپایان قرارمیگیرد. این عوامل بیماریزا می‌توانند به برگ‌ها، ریشه‌ها، گل‌آذین و میوه‌ها آسیب برسانند. حساسیت گیاه میزبان، پاتوژن خاص و شرایط مناسب محیطی (دما و رطوبت) سه عامل اصلی لازم برای بروز و توسعۀ بیماری در گیاه هستند. ارقام مختلف توت فرنگی نسبت به پاتوژن‌های مختلف و نژادهای متفاوت آن‌ها حساسیت یکسانی ندارند. ازآنجاکه این نژادها به‌طور مساوی در سراسر جهان توزیع نمی‌شوند و اغلب فقط در مناطق خاص وجود دارند، خسارات اقتصادی ناشی از آن‌ها بر روی محصولات توت فرنگی در هر منطقه متفاوت است.
انجمن فیتوپاتولوژیک آمریکا (APS) به مطالعه و کنترل بیماری‌های گیاهی اختصاص دارد و در طی ۱۰۰ سال گذشته موجب پیشرفت‌های چشم‌گیری در آسیب‌شناسی گیاهان، قارچ‌شناسی، ویروس‌شناسی، باکتری‌شناسی، نماتولوژی و رشته‌های مرتبط گردیده‌است. این انجمن وظیفۀ انتشار فهرستی از متداول‌ترین انواع خسارت‌ها که بیش از ۱۰۰ محصول از جمله توت فرنگی از آن تأثیر می‌پذیرند را برعهده داشته‌است. این لیست شامل بیش از ۶۷ گونۀ بیماری‌زای قارچی است که در جدول زیر آورده‌شده‌اند.
برخی پاتوژن‌های قارچی توت فرنگی
| جنس | ارقام | بیماری‌های توت فرنگی |
|---|---|---|
| آلترناریا (Alternaria) | Alternata tenuissima | لکۀ سیاه برگ پوسیدگی میوه |
| Armillaria | mellea | پوسیدگی تاج و پوسیدگی ریشه |
| آسپرژیلوس (Aspergillus) | niger | پوسیدگی میوه |
| بوتریتیس (Botrytis) | cinerea | پوسیدگی میوه، کپک خاکستری |
| کلادوسپوریم (Cladosporium) | spp. | پوسیدگی میوه |
| Cercospora | Fragariae vexans | لکۀ برگ سرکوسپورا لکۀ برگ سرکوسپورا |
| Colletotrichum | Acutatum Gloeosporioides fragariae | آنتراکنوز روی برگ و میوه، پوسیدگی تاج و لکه‌های سیاه |
| Coniothyrium | Fragariae Fuckelli | پوسیدگی سیاه ریشه |
| Cylindrocarpon | destructans | پوسیدگی ریشه |
| Diplocarpon | earlianum | سوختگی برگ (پژمردگی برگ) |
| فوزاریوم (Fusarium) | Oxysporum sambucinum | پژمردگی فوزاریومی لکۀ میوه |
| Gnomonia | comari | لکه‌های برگ، پوسیدگی انتهای ساقه |
| Hainesia | lythri | پوسیدگی سیاه ریشه، لکۀ برگ Hainesia |
| Idriella | lunata | پوسیدگی ریشۀ Idriella |
| Macrophomina | phaseolina | سوختگی برگ پوسیدگی ریشه |
| Mucor | Hiemalis Mucedo Piriformis | پوسیدگی میوه |
| Mycosphaerella | Fragariae Louisianae | Purple leaf spot; black seed disease آلودگی قارچی که منجر به ایجاد نقاط بنفش بر روی برگ میشود |
| Olpidium | brassicae | عفونت ریشه |
| Pestalotia | longisetula | پوسیدگی میوه |
| پنیسیلیوم (Penicillium) | Cyclopium Expansum Frequentans Purpurogenum | پوسیدگی میوه پوسیدگی میوه پوسیدگی میوه پوسیدگی میوه، لکۀ میوه |
| پرونوسپورا (Peronospora) | potentillae | کپک پرزدار ناشی از انواع مختلف میکروب‌های اوومیسیت که انگل‌های اجباری هستند، لکۀ میوه |
| فیتوفتورا (Phytophthora) | Bisheria Cactorum Citricola Citrophthora Cyptogera Fragariae Megasperma Nicotianae | پوسیدگی ریشه پوسیدگی چرمی میوه، پوسیدگی تاج و ریشۀ فیتوفتورایی پوسیدگی تاج و ریشۀ فیتوفتورایی پوسیدگی تاج و ریشۀ فیتوفتورایی پوسیدگی ریشه ظاهر قرمز و پوسیدگی ریشه پوسیدگی تاج پوسیدگی چرمی میوه، پوسیدگی تاج و ریشۀ فیتوفتورایی |
| Phoma | Lycopersici Terrestris | پوسیدگی برگ و ساقه پوسیدگی قارچی ریشه |
| Phomopsis | Obscurans | تورم برگ |
| Pichia | Membranefaciens Subpelliculosa | پوسیدگی پس از برداشت |
| Pythium | ultimum | پوسیدگی سیاه ریشه |
| Rhizoctonia | Fragariae Solani | پوسیدگی سیاه ریشه پوسیدگی قهوه‌ای سخت، سوختگی قارچی برگ |
| Rhizopus | Stolonifera Sexualis | پوسیدگی Rhizopus |
| Rosellinia | Necatrix | پوسیدگی تاج و پوسیدگی سفید ریشه |
| Saccharomyces | Cerevisiae Kluyveri | پوسیدگی پس از برداشت |
| Schizoparme | straminea | لکۀ میوه |
| Sclerotinia | قارچ Sclerotinia | پوسیدگی تاج و میوۀ اسکلترونیا |
| پوسیدگی تاج و میوۀ اسکلترونیا | Rolfsii Fragariae | پوسیدگی اسکلروتیوم، بادزدگی، لکۀ میوه پوسیدگی و لکۀ برگ |
| Septoria | Aciculosa Fragariaecola | نقطه‌های برگی سپتوریا |
| Sphaeropsis | Malorum | لکۀ میوه |
| Sphaerotheca | macularis | کپک پودری |
| Stagonospora | fragariae | پوسیدگی سخت Stagonospora |
| Verticillium | albo-atrum dahlia | پژمردگی ورتیسیلیومی |
| Zygosaccharomyces | Bailli Florentinus | پوسیدگی پس از برداشت |
همان‌طور که در جدول بالا ملاحظه‌شد، برخی از قارچ‌ها قادرند به چندین قسمت در گیاه توت فرنگی (برگ، ریشه، تاج یا میوه) آسیب برسانند درحالی‌که گونه‌های دیگر فقط بر روی بخش خاصی از گیاه تأثیرمی‌گذارند. به‌عنوان مثال Colletotrichum acutatum باعث ایجاد آنتراکنوز در برگ‌ها و میوه‌ها، پوسیدگی تاج و لکه‌های سیاه میشود درحالی‌که B. cinerea تنها به میوه آسیب می‌رساند.
پاتوژن‌های برگ باعث ایجاد صدمات مختلفی می‌شوند. اسپورها توسط باد و باران و یا آب آبیاری پخش می‌شوند و نقاط جدید را آلوده‌می‌کنند.
میوۀ توت فرنگی تحت تأثیر تعداد زیادی از قارچ‌ها مانند B. cinerea، Phytophthora cactorum و Colletotrichum قرارمیگیرد. این پاتوژن‌ها بیشترین نقش را در بیماری میوۀ توت فرنگی در سراسر جهان دارند و باعث بیشترین تلفات در محصول نهایی توت فرنگی می‌شوند. همچنین بیشترین میزان مصرف قارچ‌کش‌ها برای محافظت از میوۀ توت فرنگی مربوط به این عوامل است.
مهمترین پاتوژن‌های قارچی
Botrytis cinerea
B. cinerea یک پاتوژن قارچی است که باعث ایجاد کپک خاکستری در بیش از ۲۰۰ گونه محصول زراعی در سراسر جهان میشود و میزبان اختصاصی ندارد. این پاتوژن عامل بیماری موسوم به پوسیدگی میوۀ Botrytis در توت‌فرنگی است که باعث ایجاد خسارت‌های شدیدی در مزرعه (ازبین‌رفتن ۸۰ تا ۹۰ درصد گل و میوۀ توت‌فرنگی) در دوره‌هایی که هوا بارانی و ابری است، میشود. قبل یا هنگام برداشت و ذخیره‌سازی گیاه این قارچ به اندام‌های مختلفی مانند شاخه، برگ، گل و میوه حمله‌می‌کند و شدیداً به بافت بالغ و پیر آسیب می‌رساند. این قارچ معمولاً در مرحلۀ گل‌دهی به این بافت‌ها دسترسی پیدامی‌کند. درواقع گل‌ها معمولاً در هنگام شکوفه‌دهی آلوده‌می‌شوند سپس عامل بیماریزا در مراحل اولیۀ رشد وارد میوه‌های جوان میشود.
به‌طور کلی، میوۀ توت‌فرنگی اگر با زمین یا توت‌فرنگی‌های آلوده و یا برگ‌های مرده در شاخه و برگ‌های انبوه برخورد داشته‌باشد، معمولاً تحت تأثیر این عامل بیماریزا قرارمیگیرد.
تأخیر در بروز علائم بیماری پس از آلودگی گیاه توسط این عامل بیماریزا کنترل کپک خاکستری را بسیار مشکل می‌نماید. بنابراین، متداول‌ترین روش مورد استفاده برای کنترل بیماری و جلوگیری از شیوع آن استفادۀ منظم از قارچ‌کش‌ها در تمام طول دورۀ گل‌دهی است. همچنین می‌توان از ارقام مقاوم در برابر کپک خاکستری برای کاهش خسارات استفاده نمود. البته مقاومت ژنتیکی توت‌فرنگی در برابر این بیماری به‌نظر چندوجهی است و تاکنون در پرورش و انتخاب ارقام مقاوم در برابر این بیماری موفقیت کمی حاصل‌شده‌است. مشکل اساسی در مبارزه با این بیماری نبود مقاومت ژنتیکی طبیعی در برابر کپک خاکستری در ژرم پلاسم توت‌فرنگی و ناموفق بودن تمام تلاش‌ها برای ایجاد توانایی تحمل به این بیماری در لاین‌های توت‌فرنگی است.
Colletotrichum spp
Colletotrichum spp طیف وسیعی از قارچ‌های مهم و آسیب‌رسان به محصولات کشاورزی قبل و بعد از برداشت را در سراسر جهان دربرمی‌گیرد. وجود سه گونۀ Colletotrichum acutatum, C. fragariae و C. gloeosporioides از جنس Colletotrichum spp بر روی توت‌فرنگی گزارش شده‌است. این عوامل می‌توانند تمام قسمت‌های گیاه توت‌فرنگی را در مراحل مختلف تولید نشا، تولید در مزارع و یا در هنگام برداشت و ذخیره‌سازی آلوده‌کنند.
دو گونۀ C. fragariae و C. gloeosporioides عوامل اصلی پوسیدگی تاج هستند درحالی‌که Colletotrichum acutatum به‌عنوان عامل اصلی ایجادکنندۀ پوسیدگی میوه و لکۀ سیاه شناخته‌می‌شود.
توزیع جهانی این سه گونه متفاوت است. به‌عنوان مثال در ایالات متحدۀآمریکا C. gloeosporioides و C. fragariae به‌طور عمده در منطقۀ جنوب‌‌شرقی (فلوریدا) یافت می‌شوند درحالی‌که Colletotrichum acutatum گونۀ غالب در جنوب‌غربی (کالیفرنیا) است. در اروپا، آنتراکنوز بیشتر توسط Colletotrichum acutatum ایجادمی‌شود. علائم آنتراکنوز توت‌فرنگی مشابه یکدیگر است و بیشتر در رانرها، گل‌ها و میوه‌ها مشاهده‌می‌شود.
کنترل آنتراکنوز می‌تواند بسیار دشوار باشد زیرا قارچ‌کش‌های معدودی بر روی آنتراکنوز توت‌فرنگی مؤثر هستند. هنگامی‌که پوسیدگی میوه در یک رقم مستعد به‌صورت اپیدمی درمی‌آید، کنترل آن تقریباً غیرممکن میشود. البته با تلاش‌های زیادی که برای ایجاد مقاومت ژنتیکی در برابر آنتراکنوز در حال‌انجام است و همچنین ذخایر متنوع ژنتیکی موجود امید زیادی به بهبود وضعیت و افزایش مقاومت به آنتراکنوز در ارقام جدید وجود دارد.
Fusarium oxysporium
در جدول قبلی دو گونۀ Fusarium sambucinum و Fusarium oxysporium از جنس Fusarium آورده‌شده‌اند که می‌توانند آسیب قابل‌توجهی به توت‌فرنگی واردنمایند. Fusarium oxysporium عامل اصلی بیماری به‌نام پژمردگی فوزاریومی است درحالی‌که Fusarium sambucinum عامل لکۀ میوه و ریشه و پوسیدگی میوه در انبار است. ازآنجاکه خسارت اقتصادی پژمردگی فوزاریومی در کشت توت‌فرنگی بسیار بیشتر است مطالعات بیشتری دربارۀ نحوۀ عمل و روش‌های کنترل آن انجام‌شده‌است.
Ascomycete Fusarium oxysporium عامل ایجاد بیماری در بسیاری از گونه‌های زراعی مهم بوده، پس از تکثیر می‌تواند برای مدت طولانی زنده بماند و ممکن است به‌عنوان مادۀ اولیۀ تلقیح باعث آلودگی میزبان‌های مستعد شود. این قارچ از طریق ریشه وارد گیاه توت‌فرنگی میشود و پس از توسعۀ فراوان باعث ایجاد غددی در ریشۀ گیاه میشود که انتقال آب را به نقاط مختلف گیاه مختل‌می‌کنند. نتیجۀ این امر ایجاد علائمی همچون تغییر رنگ تاج (قهوه‌ای مایل به قرمز)، خشک‌شدن و پیری زودرس برگ‌ها بر روی گیاه است که به‌دنبال آن کل گیاه پژمرده میشود. علاوه‌براین، تکثیر از طریق رانر می‌تواند باعث انتقال آلودگی شود.
برای مدیریت پژمردگی فوزاریومی در گیاهان توت‌فرنگی معمولاً از روش ضدعفونی خاک استفاده‌می‌شود اما مقرون‌به‌صرفه‌ترین و پایدارترین روش استفاده از ارقام مقاوم است.
Phytophthora spp
جنس oomycete Phytophthora شامل بیش از ۸۰ گونه و دربرگیرندۀ گروهی از پاتوژن‌های مهم گیاهی است که می‌توانند خسارات اقتصادی چشم‌گیری به محصولات غذایی و زینتی واردکنند.
از این تعداد حداقل هشت گونه به ریشه، تاج، استولون و میوۀ گیاه توت‌فرنگی حمله‌می‌کنند که عبارت‌اند از:
Phytophthora bisheria, Phytophthora cactorum, Phytophthora citricola, Phytophthora citrophthora, Phytophthora cryptogea, Phytophthora fragariae, Phytophthora megasperma, Phytophthora nicotianae
گونه‌های Phytophthora cactorum و Phytophthora fragariae var. fragariae مهمترین این پاتوژن‌ها هستند و تقریباً در تمام کشورهایی که توت‌فرنگی در آن‌ها کشت میشود، حضوردارند و خسارت اقتصادی زیادی به محصولات وارد می‌کنند. همچنین گزارش شده‌است که Phytophthora cactorum عامل اصلی بیش از ۲۰۰ بیماری در بیش از ۶۰ خانوادۀ مختلف گیاهی است. به‌طور کلی می‌توان گفت Phytophthora cactorum دامنۀ میزبانی گسترده‌ای دارد.
معمولاً به‌دلیل رهاشدن اسپورها و یا کلامیدوسپورهای مقاوم قارچی در خاک کنترل بیماری‌های ناشی از Phytophthora بسیار دشوار است.
به‌طور سنتی برای کنترل و مبارزه با Phytophthora spp قبل از کاشت از سموم تدخینی یا قارچ‌کش‌ها و یا مخلوطی از این دو استفاده‌می‌شود. باید توجه داشت که استفاده از قارچ‌کش‌ها ممکن است منجر به ایجاد مقاومت شود. برای مبارزه با پوسیدگی ریشه و پوسیدگی طوقه بهترین و مطمئن‌ترین روشی که تابه‌حال مورد استفاده قرارگرفته‌است، کشت ارقام مقاوم است. در حال حاضر ارقام مقاوم بسیاری در آمریکای شمالی و اروپا وجود دارند.
جنس‌های دیگر عوامل بیماری‌زای قارچی که در جدول بالا آورده‌شده‌اند نیز می‌توانند به میوه، طوقه و ریشه‌های توت‌فرنگی آسیب برسانند اما احتمال شیوع این عوامل در مزرعه بسیار کمتر است. به‌همین‌دلیل از نظر اقتصادی در کشت توت‌فرنگی از اهمیت پایین‌تری برخوردارند.
روش‌های تشخیص کلاسیک و مدرن عوامل بیماریزا
اولین گام برای دستیابی به استراتژی مناسب جهت کنترل این بیماری‌ها شناخت این ارگانیسم‌ها است. ازآنجاکه بسیاری از عوامل بیماریزا و پاتوژن‌های قارچی که به توت‌فرنگی آسیب می‌رسانند علائم مشابهی دارند، تشخیص صحیح این عوامل از یکدیگر اهمیت بسیار زیادی دارد. پس از شناسایی دقیق پاتوژن لازم است که یک برنامۀ صحیح برای مدیریت و کنترل آن اتخاذگردد.
بسیاری از عوامل بیماریزا توسط برنامه‌های قرنطینه‌ای که بین کشورهای تولیدکنندۀ توت‌فرنگی برقرارشده‌است، به‌طور مداوم تحت نظارت ویژه قرارمی‌گیرند. پاتوژن‌های قارچی با استفاده از ساختارهای مختلف تولیدمثلی (تولید مثل جنسی و غیرجنسی) باعث ایجاد بیماری در توت‌فرنگی می‌شوند.
محققان برای شناسایی ارگانیسم‌ها و طبقه‌بندی آن‌ها می‌توانند خصوصیات مورفولوژیکی ساختارهای ایجادشده توسط پاتوژن‌های قارچی را بررسی نمایند. این روش کلاسیک باعث افزایش اطلاعات در مورد زیست‌شناسی این گونه‌های قارچی شده‌است. البته در این روش محدودیت‌های زیادی از نظر دقت و نبود اطمینان کامل از تشخیص صحیح وجود دارد. این روش‌ها غالباً وقت‌گیرند و از طرفی ارگانیسم‌ها باید قابلیت کشت در آزمایشگاه را داشته‌باشند. این موضوع بسیار اهمیت دارد زیرا کمتر از ۱ درصد از میکروارگانیسم‌های موجود در یک نمونۀ محیطی قابل‌کشت هستند. علاوه‌براین‌ها، این کار نیاز به کارکنان آزمایشگاهی ماهر و متخصص در زمینۀ طبقه‌بندی میکروارگانیسم‌ها دارد.
در حال حاضر بهترین روش برای تشخیص پاتوژن‌های گیاهی Real-time PCR (روشی که به‌عنوان PCR کمی یا qPCR نیز شناخته‌می‌شود) است. این روش در مقایسه با PCR معمولی مزایای بسیار زیادی دارد. به‌عنوان مثال این سیستم نیازی به پردازش پس از PCR (مانند الکتروفورز، هیبریداسیون) ندارد و خطر انتقال آلودگی در آن وجود ندارد. این روش حساس‌تر، دقیق‌تر و سریع‌تر از روش معمولی است. البته تکنیک‌های مولکولی دیگری نیز برای مطالعۀ پاتوژن‌های قارچی مورد استفاده قرارمی‌گیرند. به‌کارگیری برخی از این روش‌ها نیاز به در اختیارداشتن پایگاه‌های بزرگی برای ذخیرۀ داده‌های مربوط به توالی ژنوم این پاتوژن‌ها دارد تا با مقایسۀ ژن‌های استخراج‌شده و مقایسۀ آن‌ها بتوان این پاتوژن‌ها را به‌طور دقیق شناسایی نمود.
در نمودار زیر تعداد ژن‌های توالی‌شده که از هر یک از پروژه‌های مربوط به تشخیص توالی ژنومی پاتوژن‌های قارچی به‌دست‌آمده‌است و در موسسۀ بزرگ MIT و پایگاه داده‌های هاروارد وجود دارند نشان داده‌شده‌است.
برخی از محققین می‌گویند احتمال دارد يك مكانيسم مقاومت سيستميك در برابر Collarotrichum fragariae (عامل ایجاد آلودگی قارچی در توت فرنگی) در برگ‌های توت فرنگی وجود داشته‌باشد. البته چگونگی شناخت گیاهان، پاتوژن‌ها و ارتباط بین آن‌ها برای کشف مکانیسم‌های دفاعی گیاهان بسیار مهم است.
جمع‌بندی
تاکنون بیش از ۵۰ جنس از پاتوژن‌های قارچی شناخته‌شده‌اند که باعث بیماری در توت فرنگی (Fragaria-ananassa) می‌شوند. توت فرنگی یکی از مهمترین محصولات زراعی از نظر تولید میوه در جهان است که به‌دلیل شرایط خاص نگهداری به‌طور دائم در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قارچی قراردارد. این عوامل می‌توانند ضررهای اقتصادی بسیاری به تولیدکنندگان و کشورهای تولیدکننده تحمیل‌کنند. در سال‌های اخیر، بسیاری از مطالعات بر توسعۀ روش‌های جدید مولکولی متمرکز شده‌اند که در نتیجۀ آن درک ما از پاتوژن‌های قارچی بسیار افزایش یافته، استراتژی‌های موجود برای کنترل بیماری‌ها بهبود یافته‌است.
- بخش اول: برنامه های به‌نژادی برای دستیابی به عملکرد بالاتر
- بخش دوم: ساختار توت‌فرنگی در سیستم‌های مختلف کشت
- بخش سوم: رشد ریشۀ توت فرنگی و چگونگی تولید طوقه و گل‌آذین
منابع
- Strawberry_ Growth, Development and Diseases (2016, CABI)