کاشت، داشت و برداشت فلفل سیاه

مقدمه

فلفل سیاه، Piper nigrum، گیاهی چندساله و بالارونده از خانوادۀ Piperaceae است که به دلیل میوه‌هایش پرورش می‌یابد. میوۀ فلفل سیاه برای تولید دانه‌های سیاه، سفید و سبز استفاده می‌شود که معمولاً به‌عنوان ادویۀ تند و گرم در پخت‌وپز استفاده‌می‌شود. این گیاه برای رشد بهینه به یک‌ فصل بارانی طولانی، دمای نسبتاً زیاد و سایۀ جزئی نیاز دارد.

فلفل سیاه به‌نام فلفل ماداگاسکار نیز شناخته‌می‌شود. این گیاه بومی جنوب و جنوب شرقی آسیا (ساحل مالابار هند) است و بیش از ۲۰۰۰ سال است که در آنجا کشت می‌شود. این گیاه یکی از اولین ادویه‌های شناخته‌شده در سرتاسر جهان است. Piper nigrum مناطق گرمسیری را ترجیح‌می‌دهد.

گیاه‌شناسی

گیاه فلفل سیاه دارای ساقۀ متراکم بالارونده و چوبی است و ممکن است شاخه‌های هوایی آن به ارتفاع ۱۰ متر (۳۳ فوت) برسند؛ اما ارقام تحت کشت معمولاً به ۳ تا ۴ متر (۱۰-۱۳ فوت) محدود می‌شوند. این گیاه چندساله می‌تواند بیش از ۳۰ سال و طول عمر تجاری ۱۲ تا ۲۰ سال زندگی‌کند. برگ‌های این گیاه ساده، متناوب، براق و بیضی‌شکل هستند. گل‌های فلفل سیاه کوچکند و در سنبله‌های باریک و متراکم که هرکدام حدود ۵۰ شکوفه دارد، قرارگرفته‌اند.

 میوه‌هایی که بعضاً آن را فلفل سیاه می‌نامند، به قطر حدود ۵ میلی‌متر (۰.۲ اینچ) است. هر ساقه می‌تواند ۵۰ تا ۱۵۰ سنبله تولیدکند که زنجیره‌ای از میوه‌های کوچک گرد را به‌وجودمی‌آورد. میوه‌ها کوچک، کروی و به رنگ سبز هستند که در هنگام بلوغ زرد مایل به قرمز می‌شوند و یک‌ دانۀ واحد را حمل‌ می‌کنند. بوی آن‌ها نافذ و معطر و طعم آن‌ها گرم و بسیار تند است. انواع فلفل سیاه با توجه به مبدأ طبقه‌بندی می‌شوند که متداول‌ترین آن‌ها Batangas، Laguna، Quezon، Davao، Zamboanga یا فلفل سیاه بازیلان است.

نیازهای اساسی گیاه فلفل سیاه

فلفل سیاه یک گیاه گرمسیری است و قادر به تحمل دمای پایین‌ (زیر ۱۲ درجۀ سانتی‌گراد) نیست. این گیاه در آب‌وهوای مرطوب و گرمسیری در دمای ۲۵ تا ۳۰ درجۀ سانتی‌گراد (۷۷ تا ۸۶ درجۀ فارنهایت) و در خاک عمیق با زهکشی و ظرفیت مناسب حفظ آب رشد بهینه دارد. خاک موردنظر برای کشت فلفل سیاه باید سرشار از مواد آلی با pH 5.5 تا ۶.۰ باشد. این گیاه سالانه درحدود ۲۰۰۰ میلی‌متر بارندگی نیاز دارد. در مناطق خشک این نیاز باید با آبیاری اضافی برآورده‌شود. کشت فلفل سیاه در ارتفاع ۳۵۰ متری از سطح دریا مناسب است.

تکثیر

فلفل سیاه با استفاده از بذر، رانر و قلمه تکثیر می‌شود. از بین این سه روش تکثیر از طریق قلمه، به‌طور گسترده‌تری استفاده‌می‌شود. قلمه از شاخۀ جانبی یا شاخه‌های انتهایی به‌دست‌ می‌آید. قلمه‌ها از گیاه مادر هرمافرودیت با عملکرد بالا انتخاب می‌شوند. هرکدام از قلمه‌ها باید دارای ۳ تا ۵ عدد میان‌گره و ۱۵ سانتی‌متر ارتفاع باشند و با زاویۀ ۴۵ درجه برش‌ داده‌شوند. قلمه‌ها در بستر ماسه‌ای زیر سایه ریشه‌دار می‌شوند. هنگامی‌که قلمه ۴ تا ۷ برگ جدید ایجادکرد، برای انتقال به مزرعه آماده است. رانرها معمولاً کنار ساقۀ اصلی رشدمی‌کنند و می‌توان از آن‌ها نیز برای تکثیر استفاده‌کرد.

دانهال‌های فلفل سیاه را در آغاز فصل باران، با فواصل ۸ × ۸ متر (۸ متر بین گیاهان و ۸ متر بین ردیف‌ها) کشت‌ می‌کنند. از فضای باز بین گیاهان می‌توان برای کاشت محصولاتی با دورۀ رویشی کوتاه مانند لوبیا سبز، زنجبیل، فلفل تند و شیرین (با فاصلۀ یک متر از ردیف‌های فلفل سیاه) استفاده‌کرد. در کاشت فلفل سیاه به‌دلیل ضعف و قطر کم (قطر ۱ تا ۱.۵ سانتی‌متر) ساقه‌ها از داربست برای حمایت گیاه استفاده‌می‌شود. داربست‌ها باید حداقل ۴ متر (۱۳ فوت) ارتفاع داشته‌باشند. برای هر هکتار زمین حدود ۳،۲۰۰ نهال فلفل سیاه موردنیاز است. گیاهان ۳ تا ۴ سال پس از کاشت شروع به باروری‌ می‌کنند.

عادت رشدی گیاه فلفل سیاه

عادت رشدی فلفل سیاه همانند انگور است بنابراین در یک سبد یا گلدان با کمک یک چوب یا قیم برای پشتیبانی به‌خوبی رشدمی‌کند. ساقه‌ها به قیم متصل‌می‌شوند تا گیاه به‌راحتی صعودکند.

در محل‌های بومی مانند جنوب هند فلفل سیاه مانند یک گیاه انگلی به درختان می‌پیچد و در نور مضاعف رشدمی‌کند. فلفل سیاه را می‌توان، مانند سایر گیاهان گرمسیری، در طی ماه‌های تابستان در بیرون پرورش داد و در زمستان به داخل خانه یا گلخانه آورد.

به‌منظور بهینه‌سازی باروری گل‌های گیاه دمای روزانۀ بالاتر از ۷۰ درجۀ فارنهایت (۲۰ درجۀ سانتی‌گراد) ایده‌آل است. فلفل سیاه در دماهای بالاتر از ۶۰ درجۀ فارنهایت (۱۵ درجۀ سانتی‌گراد) بهتر رشدمی‌کند.

گل‌ها در گره‌های برگ ایجادشده، رشدمی‌کنند. گل‌های سفید کوچک سنبله‌های آویزان زنجیره‌ای را تشکیل‌ می‌دهند سپس میوه‌های کوچک، گرد و سبز در زنجیره‌ها تشکیل می‌شوند که به‌مرورزمان قرمز می‌شوند. رشد گیاه در زمستان کند می‌شود اما در تمام سال میوه و گل خواهد داشت. گیاه فلفل سیاه می‌تواند در گلدان به ارتفاع ۲۰ سانتی‌متر (۸ اینچ) برسد.

مدیریت

فلفل سیاه نیاز به وجین علف‌های هرز، مالچ و هرس دارد. هنگامی‌که گیاه به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد، نوک ساقۀ اصلی (جوانۀ انتهایی) را قطع می‌کنند تا گیاه به‌ایجاد انشعابات بیشتر تشویق‌ شود. شاخه‌های قدیمی و غیرمولد و شاخه‌های جانبی شلوغ باید هرس شوند.

کوددهی

نیاز فلفل سیاه به کود متعادل است و به کود کم تا متوسط نیاز دارد. دو راه برای کوددهی گیاه فلفل وجود دارد. می‌توان از کودهای محلول یا مایع هر دو هفته یک‌بار در هنگام آبیاری استفاده کرد و یا می‌توان از کودهای ارگانیک گرانوله یک‌بار در ماه استفاده کرد. توجه به این نکته ضروریست که به گیاه فلفل سیاه نباید زیاد کود داده‌شود.

قاعدۀ کلی در کوددهی این است که اگر گیاه در دمای بالا و نور شدید رشدمی‌کند، کاربرد کود باید افزایش یابد و بالعکس اگر گیاه در نور کم و درجۀ حرارت پایین رشدمی‌کند، کاربرد کود باید کاهش یابد. در ماه‌های زمستان کوددهی گیاه باید متوقف شود. در بهار زمانی که هوا گرم‌تر و میزان نور بیشتر شود کوددهی از سرگرفته‌می‌شود.

کشاورزانی که به کشت فلفل سیاه اشتغال‌دارند معمولاً از کودهای تجاری گسترده استفاده نمی‌کنند اما برای اطمینان از برداشت فراوان مقادیر زیر را اعمال‌می‌کنند:

هر ۲ تا ۳ ماه یک‌بار کمپوست به این مقادیر افزوده‌می‌شود.

برداشت

برداشت فلفل در روزهای آفتابی انجام‌می‌شود. برداشت با سبد یا کیسه‌هایی (به‌عنوان ظرف در جمع‌آوری میوه‌ها) انجام‌می‌شود که به کمر گره‌می‌خورند. سنبله با یک دست چرخانده‌می‌شود درحالی‌که با دست دیگر نگه‌داشته‌شده‌است.

میوه‌های فلفل سیاه در ۵ تا ۶ ماه بالغ می‌شوند. کل سنبله زمانی آماده چیدن است که دانه‌های فلفل در کل سنبله به رنگ قرمز گیلاسی درآیند و دانه‌ها از سبز تیره به سبز مایل به زرد براق تبدیل شوند و یا لکه‌های قهوه‌ای مایل به قرمز در میوه‌ها دیده‌شوند. با انتخاب زمان برداشت محصول و روش پردازش، می‌توان چهار نوع فلفل (سیاه، سفید، سبز و قرمز) را از گیاه واحد برداشت کرد.

معمولاً میوه‌ها وقتی شروع به قرمزشدن می‌کنند برداشت می‌شوند. دو روش خشک‌کردن فلفل برای دو نوع فلفل سیاه و فلفل سفید وجود دارد. فلفل سیاه در زیر آفتاب تا ۱۲٪ رطوبت خشک می‌شود و حالت چروکیده به خود می‌گیرد. فلفل سفید با خیساندن و ازبین‌بردن پوست بیرونی فلفل قبل از خشک‌شدن به‌وجودمی‌آید. برای تولید فلفل سفید دانه‌های رسیده از سنبله‌ها جدا ‌شده، در کیسه‌ها قرار داده‌می‌شوند و در آب جاری ۱ تا ۲ هفته خیس‌می‌خورند تا نرم شوند. پوست را با دست یا پا ازبین‌می‌برند. دانه‌های صاف و سفید بلافاصله شسته و خشک ‌می‌شوند. فلفل سفید نسبت به فلفل سیاه طعم تندتری دارد.

اگر فلفل سبز به‌عنوان رنگ نهایی انتخاب شود باید پس از سبزشدن و قبل از قرمزشدن آن را از گیاه جدا کرد. معمولاً جهت حفظ رنگ سبز فلفل سیاه از آن به‌صورت ترشی نگهداری‌می‌کنند.

بیماری‌ها

اگر فلفل سیاه به‌درستی کشت و مدیریت شود، مستعد ابتلا به بیماری‌های جدی نیست.

بیماری‌های ریشه‌ای

در شرایط آب‌وهوایی بسیار خنک و مرطوب گیاه فلفل می‌تواند مستعد ابتلا به بیماری ریشه شود. بهترین راه برای جلوگیری از بروز این مشکل کاشت گیاه در خاک سبک، رسی و دارای زهکشی مناسب است. زهکشی مناسب باعث‌می‌شود خاک (محیط ریشه) بین دو آبیاری خشک شود. دمای روز نباید بالاتر از ۷۰ درجۀ فارنهایت و دمای شب نباید پایین‌تر از ۶۰ درجۀ فارنهایت باشد.

پوسیدگی ریشه  Phytophthora capsici

ضایعات آبکی و سیاه روی برگ‌ها و یا ساقه‌ها در هوای مرطوب از علائم این بیماری است. علائم بیماری معمولاً در برگ‌های تحتانی به‌وجودمی‌آیند که توسط پاشش آب خیس شده‌اند. برگ‌ها به سرعت پژمرده و از گیاه جدا می‌شوند و در مدت چند روز تا چند هفته‌ کل گیاه ازبین‌می‌رود. بیماری از طریق رانر یا ریشۀ آلوده و خاک می‌تواند به زمین منتقل شود. پوسیدگی ریشه یک بیماری مخرب در مالزی و اندونزی است. بروز این بیماری در خاک‌های مرطوب و ضعیف زیاد است.

 اصلاح خاک با neem باعث سرکوب Phytophthora می‌شود و مواد مغذی را برای فلفل فراهم‌می‌کند. قارچ‌کش‌های سیستمیک مانند متالاکسیل و فوستیل می‌توانند در کنترل این بیماری مؤثر باشند.

آنتراکنوز  Colletotrichum gloeosporoides

علائم این بیماری شامل لکه‌های قهوه‌ای کوچک با هالۀ زرد روی برگ‌ها، سنبله‌ها و میوه، ریزش سنبله و ترک میوه است. ترک‌خوردن میوه شرایط را برای عفونت‌های ثانویه توسط سایر عوامل بیماری‌زای قارچی فراهم‌می‌کند.

بیماری آنتراکنوز در طول فصل باران رخ‌می‌دهد. بنابراین، قارچ‌کش‌های سیستمیک با جلوگیری از بیرون‌آمدن مواد تلقیح از گیاه می‌توانند در کنترل این بیماری مؤثر باشند. مخلوط بوردو ۱٪ را می‌توان در زمان بارندگی‌های موسمی استفاده کرد. متالاکسیل و فوستیل نیز در مدیریت این آلودگی مؤثر هستند.

پوسیدگی زغالی  Macrophomina phaseolina 

تغییر رنگ درختچه در خط خاک، فاسد شدن ساقه که ممکن است به سمت بالا گسترش یابد و پژمردگی و ریزش برگ‌ها از علائم شایع این آلودگی است. این بیماری اسپورهای کوچک سیاه در بافت‌های آسیب‌دیده ایجادمی‌کند که می‌تواند برای تشخیص بیماری استفاده‌شود. قارچ عامل بیماری دامنۀ میزبان گسترده‌ای دارد و بر لوبیا، تنباکو، سویا، نخود و بسیاری از محصولات دیگر تأثیرمی‌گذارد. این بیماری در درجۀ اول از طریق میکرواسکلروتای موجود در خاک گسترش می‌یابد. اصلاح ارگانیک خاک مانند افزودن کود حیوانی یا گیاهان تازه می‌تواند در کاهش سطح تلقیح خاک مورداستفاده قرارگیرد.

آفات

فلفل سیاه آفات کمی دارد که شایع‌ترین آن‌ها برگ‌خوارها، کرم‌های ریشه‌ای و حلزون‌های آفریقایی هستند. شپشک آردآلود آفت اصلی این گیاه است که تنها در صورت وجود سایر گیاهان آلوده در نزدیک فلفل سیاه به‌وجودمی‌آید.

شپشک آردآلود

رشد ضعیف، میوه‌های آسیب‌دیده و زردشدن برگ‌ها علائم وجود شپشک است. این حشرات مایعی به‌نام عسلک ترشح می‌کنند که رشد ثانویۀ کپک‌های خاکستری را تقویت می‌کند. شپشک‌ها بدنی نرم و نسبتاً بی‌حرکت دارند. حشرات ماده‌ در لایه‌ای سفید و مومی پوشانده‌شده‌اند. غالباً مورچه‌ها به سمت عسلک ترشح‌شده از شپشک جذب‌ می‌شوند و از آن تغذیه‌می‌کنند.

این آفت در مکان‌های قلیایی و در دوره‌های خشک‌سالی به‌ویژه هنگامی‌که گیاه فلفل درحال‌رشد و ایجاد سنبله‌های میوه‌ای جدید است به‌وفور دیده‌می‌شود.

این حشرات ممکن است با اسپری آب با فشار زیاد از روی گیاهان جداشوند. درصورت بروز آلودگی‌های سنگین ممکن است چندین نوع حشره‌کش برای کنترل موردنیاز باشد.

 (Pepper lace bug) Diconocoris hewetti

حشرات بسیار کوچک از راستۀ همیپتورا هستند که معمولاً از آن‌ها به‌عنوان حشرات توری یادمی‌شود زیرا بال‌های خلفی حشرۀ بالغ دارای شبکۀ ظریف و پیچیده‌ای از مناطق تقسیم‌شده است که شبیه توری است. این حشره باعث رنگ نگرفتن و قهوه‌ای یا خاکستری شدن گل‌آذین می‌شود. آلودگی شدید می‌تواند منجر به ازبین‌رفتن گل‌آذین شود. جمعيت کوچک این حشرات را می‌توان با دست از گياهان برداشت و ازبين‌برد. در کنترل جمعیت زیاد ممکن است به برنامۀ حشره‌کش نیاز باشد.

خواص و موارد مصرف

فلفل سیاه مزایای سلامتی پرشماری مانند افزایش جذب مواد مغذی، افزایش ضربان قلب و فشار خون، افزایش هضم و تقویت رشد سلول‌ها دارد. این گیاه در جلوگیری از التهاب و تقویت سیستم ایمنی بدن، تسکین نفخ و تحریک ترشحات معده نیز کاربرد دارد. از روغن‌های اساسی استخراج‌شده از فلفل سیاه در تهیۀ اکسیدپیپارازین، فرمولاسیون دارویی ازبین‌برندۀ کرم‌های گرد دستگاه گوارشی انسان، استفاده‌می‌شود. اسانس فلفل سیاه به دلیل خاصیت گرم و اثربخشی آن در عفونت‌های تنفسی و تسکین دردهای عضلانی کاربرد گسترده‌ای دارد.

جمع‌بندی

فلفل سیاه یک گیاه گرمسیری است و قادر به تحمل دماهای پایین (زیر ۱۲ درجۀ سانتی‌گراد) نیست. فلفل سیاه با استفاده از بذر، رانر و قلمه تکثیر می‌شود. از بین این سه روش تکثیر از طریق قلمه به‌طور گسترده‌تری استفاده‌می‌شود. قلمه‌ها در بستر ماسه‌ای زیر سایه ریشه‌دار می‌شوند. هنگامی‌که قلمه ۴ تا ۷ برگی شد آمادۀ انتقال می‌باشد. عادت رشدی فلفل سیاه مانند انگور است بنابراین ساقه‌ها را به قیم متصل‌می‌کنند تا گیاه به‌راحتی صعودکند. خاک موردنیاز برای کشت فلفل سیاه باید سرشار از مواد آلی با pH 5.5 تا ۶.۰ باشد. اگر فلفل سیاه به‌درستی کشت و مدیریت شود، مستعد ابتلا به بیماری‌های جدی نیست. این گیاه بیشتر به‌صورت ادویه مصرف می‌شود و خواص فراوانی دارد.