کاشت، داشت و برداشت کلم بروکلی

مقدمه

کلم بروکلی (Broccoli (Brassica oleracea L از تیره‌ی چلیپاییان یک گیاه علفی یک‌ساله، بومی سواحل مدیترانه بوده و قدمت آن به دوران امپراتوری روم می‌رسد. کلم بروکلی در دوران روم باستان در ایتالیا کشت می‌شد و در دهه ۱۷۰۰ به انگلیس و آمریکا معرفی شد.

این گیاه در سال اول و قبل از باز شدن غنچه‌ها جهت مصرف به‌عنوان سبزی برداشت می‌شود. کلم بروکلی دارای ساقه ضخیم سبز، برگ‌های ضخیم به رنگ خاکستری_آبی تا سبز است سریع الرشد بوده و تا ارتفاع ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر قد می‌کشد. محصول فصل خنک و آفتاب دوست، کمبود نور خورشید ممکن است گیاهان باریک و ساق بلند با سرهای فرعی زیاد ایجاد کند. بهترین فصل رشد آن بهار و پاییز است.

کاشت

کلم بروکلی یک محصول فصل خنک است، بنابراین بهترین نتایج را در کشت اوایل بهار یا اواخر تابستان دارد. در مناطقی که تابستان‌های خیلی گرم دارند کشت آن در پاییز انجام می‌شود. درجه حرارت بالا در اواسط تابستان رشد آن را متوقف می‌کند؛ بنابراین بهتر است که کلم بروکلی قبل و یا بعد از درجه حرارت‌های بالا کشت شود و رشد کند.

بذرهای کلم بروکلی در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد قادر به جوانه‌زنی می‌باشند؛ اما خاک‌های گرم‌تر برای جوانه‌زنی آن ترجیح داده می‌شود. این گیاه در دماهای بین ۱۵.۵ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد (۶۵-۶۰ درجه فارنهایت) رشد می‌کند. برای اطمینان از اندازه‌ی مطلوب سر و ضخامت مناسب ساقه‌ها کلم بروکلی را در مکانی کشت کنید که در معرض آفتاب کامل باشد (۶ تا ۸ ساعت در روز نور خورشید دریافت کند).

جهت کشت بهاره کلم بروکلی معمولاً ۲ تا ۳ هفته قبل از تاریخ آخرین یخبندان و برای کشت در پاییز تقریباً ۱۰۰ روز قبل از شروع یخبندان اقدام به کشت در منطقه کنید. تولید نشاء در گلخانه برای کشت بهاره ۶ تا ۸ هفته قبل از آخرین تاریخ یخبندان انجام می‌شود. عمق کاشت بذر ۱.۳ سانتی‌متر و ۲ تا ۳ بذر در هر حفره کشت می‌شود. یک هفته پس از ظهور جوانه‌ها اقدام به تنک کردن نشاها کنید. پس‌ازاینکه گیاهان ۴ تا ۵ برگی شدند (۴ تا ۶ هفته پس از کشت بذر) آن‌ها را به مزرعه انتقال دهید. فاصله کاشت روی ردیف‌ها ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر و بین ردیف‌ها ۹۰ سانتیمتر در نظر گرفته می‌شود.

اگر کلم بروکلی را به‌صورت بذری در مزرعه کشت می‌کنید، همیشه خاک را مرطوب و حاصلخیز نگه‌دارید تا از جوانه‌زنی بذور اطمینان حاصل کنید. همچنین جهت کشت مستقیم در مزرعه بذرها را کمی عمیق‌تر از کشت در سینی نشاء بکارید.

مراقبت و نگهداری

رطوبت

به‌طورکلی مراقبت و نگهداری عمومی از کلم بروکلی به علت دارا بودن یک سیستم ریشه‌ای سطحی بسیار حساس است. گیاهان باید رطوبت کافی را دریافت کنند زیرا اگر رطوبت کافی در دسترس گیاه نباشد موجب به گل رفتن گیاه می‌شود. همچنین هنگام آبیاری باید از خیس شدن سر کلم جلوگیری شود زیرا باعث پوسیدگی آن می‌شود. مالچ اطراف گیاهان به حفظ رطوبت خاک و کاهش دمای خاک کمک می‌کند. کلم بروکلی به یک خاک حاصلخیز و مرطوب با زهکشی مناسب و PH کمی اسیدی (۶-۷) نیاز دارد.

کوددهی

کلم بروکلی به نیتروژن بالایی نیاز دارد بنابراین کشت آن در زمینی که سال قبل گیاهان خانواده‌ی لگومینوز (لوبیا، سویا، یونجه و…) کشت‌شده‌اند به نفع گیاه است. به دلیل کاهش فعالیت میکروبی در اواخر پاییز و زمستان، باید مواد آلی در طول سال به خاک اضافه شوند تا از تأمین کافی مواد مغذی هنگام کاشت کلم بروکلی اطمینان حاصل شود.

وجین

وجین علف‌های هرز در کلم بروکلی باید با دقت انجام شود تا از آسیب رساندن به ریشه‌های سطحی کلم بروکلی جلوگیری شود. برای از بین بردن علف‌های هرز استفاده از مالچ یک گزینه‌ی مناسب است. برای ترویج رشد سر در کلم بروکلی پس از برداشت اولیه، برنامه‌ی تغذیه‌ای و آبیاری را حفظ کنید.

برداشت

هنگامی‌که جوانه‌ها در سر گل ترد و محکم هستند کلم بروکلی آماده‌ی برداشت می‌شود. برداشت جوانه‌ها با بریدن ساقه‌ها با زاویه‌ی ۴۵ درجه در حدود ۱۳ تا ۲۰ سانتیمتر در زیر سر انجام می‌شود. شاخه‌های جانبی بعد از اولین برداشت محصول، تولید خود را ادامه می‌دهند. این محصول ۸۰ تا ۱۲۰ روز پس از کاشت برداشت می‌شود.

فیلم آموزشی: نکات مهم کشت کلم بروکلی

بیماری‌های کلم بروکلی

بیماری قارچی آلترناریا (Alternaria brassicae)

لکه‌های تیره‌ی کوچک روی برگ‌ها که به قهوه‌ای خاکستری تبدیل می‌شوند. ضایعات ممکن است گرد یا زاویه‌ای و حاشیه بنفش-سیاه داشته باشند و حلقه‌های متمرکز را تشکیل دهند و در مرکز شکننده و شکاف دار می‌شوند. ضایعات دراز قهوه‌ای تیره ممکن است در ساقه‌ها و گلبرگ‌ها ایجاد شود. هوای گرم و بارانی برای ظهور بیماری مطلوب است.

پوسیدگی سیاه (Black rot (Xanthomonas campestris

یک بیماری باکتریایی است که مناطقی با اشکال نامنظم و زرد کم‌رنگ در امتداد حاشیه‌های برگ که تا میانه برگ گسترش می‌یابد و یک ضایعه برجسته V شکل ایجاد می‌کند. ضایعات ممکن است در امتداد حاشیه برگ به‌هم‌پیوسته شوند و ظاهری سوخته به گیاه بدهند. پاتوژن از طریق بذر آلوده یا با پاشیدن آب و حرکت حشرات پخش می‌شود.

بیماری در شرایط گرم و مرطوب ظهور می‌یابد. روش اصلی کنترل پوسیدگی سیاه رعایت اصول بهداشتی است، همچنین رعایت تناوب زراعی با محصولاتی غیر از تیره‌ی صلیبیان هر ۲ سال یک‌بار، استفاده از گیاهان مقاوم، کنترل علف‌های هرز خانواده‌ی صلیبیان که ممکن است به‌عنوان مخزن باکتری‌ها عمل کنند، کشت بذور فاقد پاتوژن از روش‌های مبارزه با این بیماری است.

کلروت ریشه Clubroot (plasmodiophora brassicae)

علائم بیماری شامل رشد کند، گیاهان قدکوتاه، برگ‌های مایل به زرد که در طول روز پژمرده می‌شوند و در بخشی از شب باز جوان می‌شوند، ریشه‌های متورم و تحریف‌شده و تشکیل گال گسترده روی ریشه می‌باشد. تشخیص این بیماری از نماتد دشوار است.

قارچ‌های عامل این بیماری می‌توانند بیشتر از ۱۰ سال در خاک زنده بمانند. این بیماری از طریق حرکت خاک و آب آلوده به مناطق آلوده نشده انتقال می‌یابد. از بین بردن پاتوژن از نظر اقتصادی غیرممکن است. تناوب محصولات زراعی به‌طورکلی کنترل مؤثری را ارائه نمی‌دهد. فقط بذور گواهی‌شده را بکارید و از کشت نشاهایی که در بسترهای ضدعفونی نشده پرورش داده‌شده‌اند خودداری کنید. استفاده از آهک در خاک باعث کاهش اسپور قارچ می‌شود.

سفیدک پودری Powdery mildew (Erysiphe cruciferarum)

علائم این بیماری شامل تکه‌های سفید پودری در سطح بالایی و زیرین برگ‌ها که ممکن است بنفش‌رنگ نشان داده شوند، در مراحل پیشرفت بیماری یک لایه‌ی پودری متراکم سطح برگ‌ها را می‌پوشاند، برگ‌ها کلروتیک می‌شوند و از گیاه جدا می‌شوند.

بیماری تحت شرایطی که رطوبت و بارندگی پایین و درجه حرارت متوسط باشد ایجاد می‌شود. رعایت تناوب زراعی، استفاده از ارقام مقاوم، از بین بردن تمام بقایای محصول پس از برداشت، از بین بردن علف‌های هرز، خودداری از مصرف بیش‌ازحد کودهای نیتروژنه که باعث تقویت رشد قارچ سفیدک پودری می‌شود از عمده راه‌های مدیریت این بیماری است. همچنین سفیدک پودری را می‌توان با استفاده از اسپری و یا بخار گوگرد کنترل کرد.

پوسیدگی اسکلروتینیای ساقه Sclerotinia sclerotiorum

ضایعات خاکستری نامنظم و نکروزه بر روی برگ‌ها، شیره‌های سفید خاکستری روی ساقه. کاهش غلاف بذر، شکستن غلاف بذرها از علائم بیماری است. بیماری تحت شرایط دمای متوسط تا خنک و رطوبت بالا ایجاد می‌شود. رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان مانند خانواده‌ی غلات (حداقل ۳ سال)، کنترل علف‌های هرز، جلوگیری از کشت متراکم، استفاده از قار چکش‌های مناسب برگ از راه‌های مدیریت این بیماری است.

زنگ سفید (White rust (Albugo candida

علائم بیماری شامل تاول‌های سفید روی لپه‌ها، برگ‌ها، ساقه‌ها و یا گل‌ها که به هم می‌پیوندند و مناطق بزرگی از آلودگی را ایجاد می‌کنند، برگ‌ها ممکن است لوله‌ای و ضخیم شوند. قارچ عامل بیماری می‌تواند برای مدت طولانی در شرایط خشک زنده بماند. بیماری توسط باد پخش می‌شود. کشت بذرهای عاری از پاتوژن، رعایت تناوب زراعی و در صورت بروز مشکل قارچ‌کش مناسب استفاده کنید.

ساق سیاه کلم بروکلی (Black leg (Phoma lingam

بوته میری نشاها، لکه‌های نکروزه، خاکستری گرد یا نامنظم روی برگ‌ها با حاشیه‌ی تیره که مکن است در شرایط جوی مطلوب با توده‌های صورتی‌رنگ پوشانده شوند از علائم بیماری می‌باشد. این بیماری هوای گرم و مرطوب را دوست دارد.

درجه حرارت بالاتر منجر به ایجاد علائم قابل‌مشاهده‌تر بیماری می‌شود. جهت مدیریت این بیماری از بذرهای عاری از بیماری استفاده کنید و یا قبل از کاشت از آب داغ برای از بین بردن قارچ استفاده کنید. این بیماری عمدتاً روی بقایای محصول حمل می‌شود بنابراین باقیمانده‌ی محصولات را پس از برداشت کاملاً از بین ببرید یا توسط شخم عمیق آن‌ها را دفن کنید.

سفیدک دروغین Downy mildew (Hyaloperonospora parasitica)

لکه‌های زاویه‌دار کوچک در سطح بالایی برگ و رشد کرک‌های سفید در قسمت زیرین برگ‌ها، با توسعه‌ی بیماری لکه‌ها نکروز و زرد می‌شوند. ظهور بیماری تحت شرایط خنک و مرطوب می‌باشد. جهت مدیریت این بیماری پس از برداشت محصول، تمام زباله‌های زراعی را حذف کنید، تناوب زراعی با گیاهان غیر از خانواده‌ی براسیکاسه را رعایت کنید و در صورت لزوم از یک قارچ‌کش مناسب برای کنترل سفیدک داخلی استفاده کنید.

مرگ گیاه چه Wirestem (Damping-off) Rhizoctonia solani

علائم بیماری شامل مرگ گیاه چه پس از جوانه‌زنی، کمربند قهوه‌ای مایل به قرمز یا سیاه روی ساقه، نهال ممکن است به‌صورت راست بماند اما ساقه جمع و پیچ‌خورده باشد (wirestem).

بیماری روی دانهال‌ها و در درجه حرارت پایین ایجاد می‌شود. جهت مدیریت این بیماری از بذور بدون پاتوژن یا نشاهایی که در خاک استریل تولید شده‌اند استفاده کنید، برای از بین بردن هرگونه قارچ، بذرها را با قارچ‌کش مناسب تیمار کنید. بذرها را در عمق کم بکارید و کشت را تا زمانی که هوا کمی گرم می‌شود به تأخیر بیندازید.

لکه حلقوی (Ring spot (Mycosphaerella brassicicola

لکه‌های کوچک و بنفش‌رنگی که توسط یک حلقه از آب روی برگ‌ها احاطه شده‌اند. لکه‌ها در هنگام بلوغ قهوه‌ای‌رنگ می‌شوند با مرزهای زیتونی ۱ تا ۲ سانتی‌متری.

برگ‌هایی که دارای شدت بالای آلودگی هستند به سمت داخل می‌پیچند. لکه‌ها ممکن است حاوی تعداد زیادی هاگدان باشند که باعث می‌شود آن‌ها سیاه به نظر برسند و یک الگوی متحدالمرکز به خود بگیرند. لکه حلقه‌ای برای زنده ماندن به شرایط خنک و مرطوب نیاز دارد. علائم بیماری به‌طورمعمول در پاییز و اوج بیماری در زمستان رخ می‌دهد. از کشت در مناطقی که می‌دانید قبلاً این بیماری را داشته‌اند خودداری کنید. تناوب با محصولات غیر از براسیکاسه، ضدعفونی کردن مداوم ابزار و تجهیزات و به کار بردن قار چکش‌های مناسب از راه‌های مدیریت این بیماری است.

آفات و حشرات

پروانه کلم (Diamondback moth (Plutella xylostella

لاروهای جوان از پارانشیم میانی برگ تغذیه می‌کنند و ممکن است هنگامی‌که از سوراخ‌های کوچک زیر برگ بیرون می‌آیند دیده شوند. لاروهای مسن‌تر روی برگ‌های بزرگ‌تر هستند و شکل‌های نامنظمی را در قسمت‌های زیرین برگ باقی می‌گذارند و ممکن است سطح فوقانی را دست‌نخورده بگذارند. لاروها کوچک هستند (حدود ۱ سانتیمتر) و در هر دو انتها حالت خمیده دارند و انتهای عقبی آن‌ها v شکل است که از این طریق از سایر لاروها قابل‌تشخیص هستند. لاروها بین ۱۰ تا ۱۴ روز طول می‌کشد تا بالغ شوند و یک پیله گاز مانند را روی برگ‌ها یا ساقه‌ها جهت تبدیل به شفیره باقی می‌گذارند. می‌توان از Bacillus thurengiensis برای مبارزه بیولوژیک با آن استفاده کرد. استفاده از حشره‌کش‌های شیمیایی مناسب تنها در صورتی توصیه می‌شود که لارو به نقاط در حال رشد گیاهان آسیب برساند.

سوسک کک (Flea beetle (Crucifer flea beetle

این حشره یک سوسک بسیار کوچک (۱.۵ تا ۳ میلی‌متر) به رنگ تیره و براق می‌باشد. وقتی برای آن‌ها مزاحمت ایجاد کنید می‌پرند. این آفت با تغذیه از برگ، سوراخ‌هایی روی برگ‌ها ایجاد می‌کند که به برگ ظاهری برجسته می‌دهد.

گیاهان جوان بسیار حساس هستند و در اثر خسارت این آفت رشد گیاه ممکن است کاهش یابد. اگر خسارت شدید باشد ممکن است باعث از بین رفتن گیاه شود. گیاهان مسن می‌توانند آلودگی را تحمل کنند. سوسک‌های کک ممکن است روی گونه‌های علف هرز نزدیک، در بقایای گیاه یا خاک زمستان گذرانی کنند. حشرات ممکن ۲ تا ۳ نسل در سال داشته باشند.

در مناطقی که این آفت ایجاد مشکل می‌کند می‌توان با استفاده از سدهای فیزیکی (مانند تور) از گیاهان جوان محافظت کرد. کشت زودهنگام به گیاهان اجازه می‌دهد تا قبل از اینکه سوسک‌ها ایجاد مشکل کنند گیاهان استقرار یابند زیرا گیاهان بالغ کمتر مستعد آسیب هستند. استفاده از گیاهان تله (کاشت جانبی گیاهان تیره‌ی کروسیفره) ممکن است مقداری کنترل را فراهم کند. استفاده از یک لایه ضخیم مالچ ممکن است از رسیدن سوسک به سطح زمین جلوگیری کند.

کاربرد دیاموتسئوس روی زمین یا روغن‌هایی مانند روغن neem از روش‌های کنترل مؤثر برای تولیدکنندگان ارگانیک است. استفاده از حشره‌کش‌های حاوی کارباریل، اسپینوزاد، بیفنترین و پرمترین می‌تواند کنترل کافی سوسک‌ها را تا یک هفته فراهم کند اما نیاز به استفاده مجدد دارد.

کرم کلم Large cabbage white (Cabbageworm) Pieres rapae

لارو پروانه بزرگ و به رنگ سبز و مو دار است و ظاهری شبیه مخمل دارد، ممکن است نوارهای زرد تا نارنجی کمرنگ داشته باشد. لارو این آفت مشابه کرم ابریشم است اما در مقایسه با کرم ابریشم حرکت کندی دارد که از این طریق قابل‌تشخیص می‌باشد. لاروها با تغذیه از گیاهان باعث خسارت می‌شوند و سوراخ‌های بزرگ خاردار روی برگ‌ها ایجاد می‌کنند. همچنین مدفوع این آفت بر روی برگ‌ها باقی می‌ماند. در جمعیت‌های بالا لاروها می‌توانند خسارت زیادی را وارد کنند. در آلودگی‌های کم می‌توان کاترپیلارها را با دست از گیاه جدا کرده و نابود کنید. پروانه‌ها را باید قبل از تخم‌ریزی از بین برد. اگر آلودگی بسیار سنگین باشد می‌توانید حشره‌کش مناسب را اعمال کنید.

تریپس Thrips (Western flower thrips, Onion thrips, etc)

حشرات بسیار ریز (حدود ۱.۵ میلی‌متر) که با استفاده از لنز دستی قابل مشاهده هستند. برگ‌هایی که با جمعیت بالای تریپس پوشیده شده است نقره‌ای‌رنگ به نظر می‌رسند. تریپس‌های بالغ به رنگ قهوه‌ای تا قهوه‌ای روشن هستند، پوره‌ها کوچک‌تر و روشن‌تر هستند. اگر جمعیت تریپس‌ها بالا باشد برگ‌ها را تخریب می‌کنند. همچنین این حشرات ویروس‌هایی مانند ویروس پژمردگی را انتقال می‌دهند. تریپس‌ها با یک‌بار آلودگی به ویروس، توانایی انتقال ویروس را در طول دوره‌ی زندگی خود حفظ می‌کنند. از کاشت در کنار پیاز، سیر یا غلات که قادر به پرورش جمعیت بالای تریپس هستند خودداری کنید. در اوایل فصل رشد از مالچ‌های بازتاب‌کننده‌ی نور (مالچ‌های نقره‌ای‌رنگ) استفاده کنید تا جلوی تریپس‌ها گرفته شود. درنهایت اگر تریپس مشکل‌ساز شود می‌توانید حشره‌کش مناسب اعمال کنید.

نماتد

نماتد مولد گره Root knot nematode Meloidogyne spp

گال‌های روی ریشه که می‌توانند تا ۱ اینچ قطر داشته باشند اما معمولاً کوچک‌تر هستند و زرد شدن گیاهان و پژمردگی گیاهان در هوای گرم از علائم نماتد می‌باشد.

گال‌ها می‌توانند به‌سرعت یک ماه بعد از کاشت ظاهر شوند. نماتدها خاک‌های شنی را ترجیح می‌دهند و احتمالاً به مناطقی از مزارع یا باغ با این نوع خاک آسیب می‌رسانند.

اگر نماتد در خاک موردنظر برای کشت تشخیص داده شود باید از ارقام مقاوم به نماتد جهت کشت استفاده کرد. ریشه گیاهان را در اواسط فصل رشد و یا زودتر و قبل از اینکه علائم نماتد را نشان دهد چک کنید.

ضدعفونی خاک با استفاده از نور خورشید باعث کاهش جمعیت نماتد و مایه تلقیح بسیاری از عوامل بیماری‌زای دیگر در خاک می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم روش های از بین بردن و خسارات نماتد را مطالعه کنید.

خواص کلم بروکلی

کلم بروکلی حاوی مواد غذایی فراوانی است. این محصول فصل خنک سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است و منبع خوبی از ویتامین A،C,K پتاسیم، اسیدفولیک، آهن و فیبر است.

سر کلم بروکلی را می‌توان به‌صورت تازه و یا آب پز در سالاد استفاده کرد. مطالعات نشان داده است که آب پز کردن آن فواید بیشتری برای سلامتی دارد. به دلیل دارا بودن پتاسیم، کلم بروکلی یک سبزی مناسب جهت کنترل فشارخون و جلوگیری از بیماری‌های قلبی عروقی است.

همچنین کلم بروکلی نقش مهمی در بهبود سلامت دندان‌ها و استخوان‌ها دارد و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. مصرف کلم بروکلی از آسیب‌های پوستی ناشی از نور خورشید و ایجاد چین‌وچروک جلوگیری می‌کند. به طورکلی کلم بروکلی یک محصول ایمن جهت خوردن است و عاری از هرگونه خطر و عارضه جانبی جدی است. شایع‌ترین عارضه جانبی آن تحریک گاز روده است که در اثر مقادیر زیادی فیبر کلم بروکلی ایجاد می‌شود.

جمع بندی

کلم بروکلی گیاهی است که از طریق بذر و نشاء تکثیر می‌شود و جهت تولید به هوای خنک نیاز دارد. بخش خوراکی آن شامل دسته‌هایی از غنچه‌های کوچک سبز تیره‌ی آماده باز شدن و قسمتی از ساقه‌ی زیر آن (حدود ۱۵ سانتیمتر) است. جهت تولید محصول سالم هنگام کنترل آفات و بیماری‌های آن باید تا حد امکان از مصرف سموم خودداری کرد و از روش‌های تلفیقی استفاده کرد. کلم بروکلی محصولی با خواص فراوان و لقب نگین تاج تغذیه را به خود اختصاص داده است، مواد غذایی بالایی دارد و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است که نقش مهمی در سلامتی بدن دارند.

منابع

1. Wikipedia, the free encyclopedia,Broccoli
2. https://plantvillage.psu.edu/topics/broccoli/infos
3. https://www.almanac.com/users/catherine-boeckmann, GROWING BROCCOLI