کاشت، داشت و برداشت زعفران

زعفران (Crocus sativus L) گیاهی چندساله است که بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران رشدمی‌کند. زعفران ارزان به‌دست نمی‌آید. در حال حاضر زعفران که از کلالۀ گل به‌دست می‌آید یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان بوده، طلای سرخ نامیده‌می‌شود. هر پیاز زعفران یک گل مجزا تولیدمی‌کند که تنها سه کلاله دارد. یکی از دلایل قیمت بالای زعفران روش برداشت محصول است. کلاله‌ها باید با ظرافت از گل جداشوند به‌همین‌دلیل به‌دست‌آوردن زعفران بیشتر از هر ادویۀ دیگری به‌زمان و تلاش نیاز دارد. زعفران مناطقی با زمستان‌های سرد، بارندگی کم و تابستان‌های گرم را ترجیح‌می‌دهد. باور عموم بر این است که زعفران از ایران سرچشمه گرفته‌است. بااین‌حال یونان و بین‌النهرین نیز به‌عنوان منشأ زعفران شناخته‌می‌شوند. امروزه، این ادویه در درجۀ اول در ایران و سپس در یونان، مراکش و هند کشت می‌شود. در قرن حاضر، ایران حدود ۹۰٪ از کل زعفران جهان را تولیدمی‌کند.

زعفران در ایران

زعفران یک محصول مهم کشاورزی برای ایران است. طبق آمار موجود، زعفران در حدود ۸۴۰۰۰ هکتار از اراضی زراعی کشت‌ می‌شود. بااین‌وجود، عملکرد زعفران در واحد سطح از ۵.۱ کیلوگرم در هکتار در سال ۱۹۸۲ به ۳.۲ کیلوگرم در هکتار در سال ۲۰۱۵ کاهش‌ یافته‌است. سال ۲۰۰۸ بدترین سال تولید زعفران در ایران بود. در آن سال، تولید زعفران کاهش یافت و به کمتر از ۵۰۰۰۰ کیلوگرم در کل کشور رسید و متوسط عملکرد آن فقط ۰.۶ کیلوگرم در هکتار بود (کمترین مقدار در طول ۱۰ سال).

 بیشترین عملکرد زعفران در سال ۲۰۰۵ و در حدود ۴.۱ کیلوگرم در هکتار بود. بازده زعفران از سال ۲۰۰۵ به‌طور متوسط در حدود ۳.۷ کیلوگرم در هکتار بوده‌است. سطح زیر کشت زعفران از سال ۲۰۰۸ حدود ۶ درصد در سال در حال افزایش است (کوچکی و خواجه حسینی؛ ۲۰۱۹). کاهش عملکرد زعفران می‌تواند به‌دلیل عوامل مختلفی از قبیل سوءمدیریت در بخش کشاورزی، اقتصاد و فرآوری پس از برداشت و خشک‌سالی‌های اخیر باشد. توجه‌نداشتن به این عوامل می‌تواند منجر به كاهش بیشتر عملكرد زعفران در آینده شود. مهم‌ترین منطقۀ کشت زعفران در ایران استان خراسان جنوبی است (مظاهری، ۲۰۰۰).

توصیف

جنس Crocus عضو خانوادۀ بزرگ زنبقیان (Iridaceae) شامل ۸۵ گونه است که توزیع آن در جهان قدیم، در درجۀ اول در اروپا، مدیترانه و آسیای غربی است. زعفران گیاهی چندساله، پیاز دار، به طول حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است. پیاز زعفران توپر یا کورم‌کروی، جمع‌وجور، مسطح در پایه، به قطر ۵ سانتی‌متر و وزن ۵۰ گرم است و از شبکۀ غشایی نازکی (فلس) در حدود ۵ سانتی‌متر که به سمت بالای گردن گیاه کشیده شده‌، پوشیده‌شده‌است. پیاز زعفران حدود ۵ تا ۱۱ برگ باریک علفی (مانند برگ چمن) تولیدمی‌کند. در زعفران برگ‌ها پس از گل‌ها ظاهرمی‌شوند. گل‌های زعفران بنفش‌رنگ بوده، مانند گل‌های زنبق است. کلالۀ گل قسمت مورداستفادۀ زعفران است. این رشته‌ها به طول ۷ تا ۱۱ میلی‌متر و به رنگ نارنجی‌روشن است (گرونوالد و برندلر، ۲۰۰۷). زعفران یک گیاه تریپلوئید است که توسط corm تکثیرمی‌شود.

چرخۀ زندگی گیاه زعفران

کورم زعفران مراحل فعالیت، ناپایداری (ترانزیتوری) و خواب را پشت‌سرمی‌گذارد. دورۀ فعالیت از زمان کاشت آن‌ها شروع‌می‌شود و ریشه، شاخه، برگ و گل رشدمی‌کنند. دورۀ ترانزیتوری زمانی اتفاق‌می‌افتد که کورم‌ها به کورم‌های مادر تبدیل‌می‌شوند و پیازها یا کورم‌های جدیدی تولیدمی‌کنند. دورۀ خواب زمانی است که کورم‌ها به مرحلۀ بلوغ رسیده و دیگر کورم­‌های جدیدی تولیدنمی‌کنند. دورۀ خواب با برگ‌های پژمرده و مرگ قسمت بالایی ریشه‌ها مشخص می‌شود. کورم‌ها قبل از رشد و تولید دوباره باید حفرشوند تا مدتی استراحت‌ کنند.

بسیار ایده­‌آل است که مزرعۀ زعفران، به‌منظور بازیابی یا تجدید، حداقل ده تا دوازده سال بعد از به‌حداکثر رساندن چرخۀ محصول استراحت کند. شروع یک چرخۀ جدید بهتر است در یک قسمت بکر و کشت‌نشده یا یک زمین جدید انجام‌شود تا یک مزرعۀ قوی با بازده مناسب برای یک دورۀ دیگر تضمین‌شود.

اندازۀ کورم‌ها

کورم‌ها با توجه به اندازه‌های مختلف، طبقه‌بندی و درجه‌بندی می‌شوند. اندازۀ یک کورم عملکرد آن را تعیین‌می‌کند. سال‌ها تجربه نشان‌داده‌است که هرچه کورم مادر بزرگ‌تر باشد، فرزندان بیشتری تولید می‌کند و عملکرد گل و کلاله در سال اول کاشت بیشتر می‌شود.

شرایط کشت زعفران

گونه‌های Crocus علفی هستند و در اکثر نقاط دنیا از مراکش و یونان و پرتغال گرفته تا روسیه، ایران، سین‌کیانگ در غرب چین، هند، افغانستان، ایتالیا، فرانسه، نیوزلند، پنسیلوانیا و اسپانیا کشت می‌شوند. زعفران مناطقی با زمستان‌های سرد، بارندگی کم و تابستان‌های گرم را ترجیح‌می‌دهد. زعفران توسط پیاز­هایی به نام corm تکثیرمی‌شود. هر کورم پیازهای جدیدی تشکیل‌می‌دهد و به این ترتیب گیاه چند برابر می‌شود.

گل‌های زعفران در پاییز بیرون‌می‌آیند و برای کلاله‌های قرمزرنگی که همه به عنوان رشته­‌های زعفران می‌شناسند، برداشت می‌شوند که ادویه از آن‌ها گرفته‌می‌شود. از هر گل سه عدد کلاله به‌دست‌‌ می‌آید که به‌دقت با دست برداشت می‌شوند. گل‌ها باید قبل‌ازظهر برداشت شوند زیرا به‌راحتی پژمرده‌می‌شوند. برداشت گل‌ها روندی خسته‌کننده و دقیق است. روش برداشت گل‌ها می‌تواند دلیل گران‌بها‌بودن زعفران و طلای سرخ نامیدن آن را توضیح‌دهد.

ازآنجاکه این گیاه به نقاط مختلف جهان منتشرشده‌است، تکنیک‌های کاشت آن ممکن است بسته به آب‌وهوا، نوع خاک، عمق کاشت و فاصلۀ کشت پیازها متفاوت باشد.

خاک

Crocus sativus در طیف وسیعی از خاک‌ها رشدمی‌کند اما در خاک آهکی، غنی از هوموس و خوب زهکشی‌شده با pH بین ۶ تا ۸ رشد بهتری دارد. زعفران همچنین در انواع خاک خشک یا نیمه‌خشک قابل رشد است اما باید توجه‌داشت که در دوره‌های خشک‌سالی در پاییز و بهار زمین آبیاری شود. درصورت کاشت زعفران در انواع خاک مرطوب یا نیمه‌مرطوب، باید از کیفیت زهکشی زمین اطمینان حاصل‌کرد تا از پوسیدگی یا آلوده‌شدن پیازها در طی دوره‌های مرطوب جلوگیری‌شود.

در اسپانیا، بهترین عملکرد زعفران در خاک رسی_آهکی با زهکشی مناسب به‌دست آمده‌است، درحالی‌که در ایتالیا بالاترین بازده در خاک رس به‌خوبی زهکشی‌شده و یا در رسوبات آبرفتی با خاک رس شنی یکنواخت و یا بافت سیلتی حاصل‌می‌شود. در جامو و کشمیر هند، بافت غالب خاک برای تولید زعفران بافت لومی_رسی سنگین در افق بالایی و رسی_سیلتی در افق پایین‌تر است. در این کشورها دلیل اصلی کشاورزان برای انتخاب این خاک‌ها، زهکشی مناسب خاک و ظرفیت نگهداری آب است اما تعدادی از گزارش‌های تحقیقاتی دیگر نشان می‌دهد که خاک عمدتاً شنی برای کشت زعفران استفاده‌می‌شود. به‌عنوان‌مثال، آزمایش‌های گلخانه‌ای در ایران نشان داد که عملکرد کلالۀ زعفران در خاک لومی_شنی نسبت به خاک لومی و لومی_رسی به ترتیب ۳۹٪ و ۴۹٪ بالاتر است (خرمدل و همکاران، ۲۰۱۴). خاک با بافت ماسه‌ای (شن و ماسه ۷۰٪ به خاک بافت رس اضافه‌شده تا آن را به یک بافت شنی‌تر تبدیل‌کند) نیز نسبت به خاک گلی_رسی باعث ایجاد کورم‌های بیشتر و بزرگ‌تر و عملکرد بالاتر گل و کلاله شد (رضوانی – مقدم و همکاران، ۲۰۱۵).

همچنین مشخص ‌شده‌است که خاک شنی بر فنولوژی گل زعفران تأثیرمی‌گذارد. در آزمایشی که انجام‌شده‌است گل‌دهی در یک روز واحد در کلیۀ تیمارهای بافت خاک آغازشد اما در خاک شنی گل‌دهی ۳ تا ۵ روز بعد به‌پایان‌رسید و بیشترین تعداد گل و بیشترین عملکرد کلاله را داشت (Gresta et al 2010). بااین‌حال، این یافته‌ها به کلاس بافت خاک قابل‌تعمیم نیست.

محتوای مواد مغذی خاک

در بیشتر کشورهای تولیدکنندۀ زعفران به‌دلیل اختلاف مادۀ آلی خاک، تغییرات آب‌وهوایی و ویژگی‌های خاص محصول قبلی و زراعی، هیچ توصیۀ خاصی برای این محصول وجود ندارد (کتاب سفید زعفران در اروپا ۲۰۰۶). برخی محققان حتی استدلال‌می‌کنند كه در خاک‌های حاصل‌خیز، کوددهی برای تولید موفق زعفران ضروری نیست زیرا زعفران دارای مواد مغذی كافی است كه در کورم­‌های آن ذخیره‌می‌شود. با توجه به اینکه مقادیر کمی از مواد مغذی از خاک حذف می‌شود بر اساس مطالعات انجام‌شده، تخمین زده‌شد که برای ۱ کیلوگرم کلالۀ زعفران، گل و یا برگ حدود ۱۲ گرم نیتروژن، ۳ گرم فسفر و ۲۲ گرم پتاسیم (FAO,2005) از خاک برداشت شد و مقادیر مشابهی از این عناصر در ۱ کیلوگرم کورم زعفران ذخیره‌شد. (کوچکی و سیدی ۲۰۱۵، Chaji et al. 2013).

گزارش ‌شده‌است که در پایان فصل رشد، مقدار قابل‌توجهی برگ خشک‌شده، حدود ۱۳۰۰ کیلوگرم در هکتار (دو برابر میزان گل‌های تازه برداشت‌ شده) در مزرعه باقی مانده و از مزارع زعفران در ایران خارج نشده‌است (بهنیا و همکاران، ۱۹۹۹). بنابراین، تنها مواد مغذی که از خاک توسط تولید زعفران حذف‌می‌شود مواد مغذی است که توسط گل و کلاله مورداستفاده قرارگرفته‌است، درحالی‌که مواد مغذی حذف‌شده توسط برگ زعفران عمدتاً به خاک بازگردانده‌می‌شود. مواد مغذی ذخیره‌شده در کورم برای توسعۀ گیاهان جدید مورداستفاده قرارمی‌گیرد.

مطالعات نشان می‌دهد که برای عملکرد متوسط ۵ کیلوگرم کلاله در هکتار، مقدار نیتروژن N برداشته‌شده از خاک فقط ۶۶/۰ کیلوگرم (گل + کلاله) و مقدار N برگردانده‌شده به خاک (از طریق برگ‌ها) یا ذخیره‌شده در کورم‌ها ۷۲ کیلوگرم در هکتار (برگ +کورم) است (کوچکی و خواجه حسینی؛ ۲۰۱۹).

آب‌وهوا

برای کشت زعفران به آب‌وهوایی نیاز است که در تابستان دامنۀ دمایی بالاتر از ۳۵ تا ۴۰ درجۀ سانتی‌گراد و در زمستان دامنۀ دمایی پایین‌تر از ۱۵-تا ۲۰- درجۀ سانتی‌گراد نداشته‌باشد. به‌همین‌دلیل، زعفران را می‌توان در انواع آب‌وهوای خشک، معتدل و قاره‌ای کشت کرد اما در انواع آب‌وهوای استوایی یا قطبی قابل‌کشت نیست. ازآنجاکه Crocus sativus یک گیاه پیازی تحمل‌کنندۀ گرما است، در تابستان‌های خشک و گرم به‌هیچ‌وجه مشکلی نخواهد داشت اما در سرمای شدید زمستان ممکن است برگ‌ها خشک‌‌ شوند و کورم­‌ها کمتر رشدکنند. به‌همین‌دلیل، در زمستان گل‌ها کمتر شکوفا می‌شوند و زعفران کمتری می‌دهند.

هنگامی‌که یخ‌زدگی شدید به زعفران حمله می‌کند، عاقلانه است که گیاهان برای محافظت تا زمانی که یخبندان کمتر شود با کاه و کلش یا فیبر پوشانده‌شوند. در شرایط خشک آب‌وهوایی در بهار آبیاری ضروری است. در این مدت، بارندگی منظم برای رشد و نمو کورم‌­ها مناسب است و به‌معنای عملکرد بیشتر گل و کورم است.

کاشت زعفران در زمین

هنگام کاشت کورم­‌های زعفران برای اولین بار، یک قطعه زمین بکر انتخاب می‌شود، یعنی زمینی که قبلاً هیچ غده یا پیاز زعفرانی در آنجا کشت نشده‌باشد (درغیراین صورت، حداقل در ده سال گذشته در آنجا زعفران کشت نشده‌باشد). توصیه‌می‌شود قبل از کاشت، خاک ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر عمیقاً شخم زده‌شود تا بستر کاشت سست و به‌خوبی هوادهی شود. کود آلی نیز در طی فرآیند شخم به خاک اضافه می‌گردد. در کشت زعفران کاشت corm در بسترهای مرتفع برای اطمینان از آبیاری و زهکشی، ایده‌آل است. هنگامی‌که کورم‌ها شروع به تولید و رشد برگ کردند، آبیاری باید حداقل باشد.

فصل کاشت زعفران

پیاز زعفران معمولاً از اواخر خرداد تا اواسط تیرماه کشت می‌شود. در مناطق زعفران‌خیز کشت معمولاً در خرداد و شهریورماه انجام‌می‌شود. زعفران گیاهی است که از آفتاب استفاده‌می‌کند بنابراین مزارع باز و خشک را نسبت به مناطق سایه ترجیح‌می‌دهد. به‌طورکلی کورم‌ها باید در عمق ۷ تا ۱۵ سانتی‌متری کاشته‌شوند. هرچه کاشت کورم‌ها عمیق‌تر باشد، تکثیر آن‌ها کمتر شده، برداشت کمتر می‌شود اما کیفیت گل‌­های تولیدشده بیشتر است.

فاصله کاشت زعفران

فاصلۀ بین ردیف‌ها در کاشت پیاز زعفران یا corm باید رعایت شوند. فاصلۀ بین ردیف در حالت ایده‌آل ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر و فاصلۀ گیاهان روی ردیف‌ها ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر درنظرگرفته‌می‌شود. سوراخ‌های ردیف اول که حفرشد هر سوراخ با یک کورم پرمی‌شود. خاک حاصل از حفرکردن ردیف دوم برای پوشاندن کورم­‌های کاشته‌شده در ردیف اول استفاده‌می‌شود و به‌همین ترتیب تا انتها ادامه‌می‌یابد.

بهتر است از ردیف‌های کاشت یک بلوک (عرض هر بلوک حدود ۷۵ سانتی‌متر) و فضای کافی برای مسیری که بتوان بین هر بلوک عبورکرد (حدود ۲۵ سانتی‌متر) تشکیل‌شود به‌گونه‌ای که حرکت کردن در امتداد مزرعۀ زعفران آسان‌تر شود. به‌این صورت وجین علف‌های هرز، آبیاری و درنهایت برداشت آسان‌تر صورت‌می‌گیرد. بهتر است بلوک‌های موردنظر برای کاشت، جهت تخلیه و تهویۀ مناسب، بالاتر از سطح زمین (حدود ۱۵ تا ۳۵ سانتی‌متر) باشند. با رعایت این فواصل می‌توان در هر مترمربع حدود ۴۰ تا ۸۰ کورم زعفران کشت کرد.

فاصلۀ بین کورم‌ها تا حد زیادی به اندازۀ آن‌ها بستگی‌دارد. در کشت زعفران در ایتالیا، کشاورزان با کشت کورم‌ها به فاصلۀ بیشتر از ۲ تا ۳ سانتی‌متر از هم و عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر، حداکثر برداشت گل و کورم­‌های زاینده را دارند. کشاورزان یونانی فاصلۀ ۲۵ سانتی‌متری بین هر ردیف و فواصل ۱۲ سانتی‌متری روی ردیف‌ها و عمق کاشت ۱۵ سانتی‌متر را اعمال‌می‌کنند. در اسپانیا، ردیف‌ها ۳ سانتی‌متر و کورم‌ها حدود ۶ سانتی‌متر از هم فاصله دارند. در هند، بین هر ردیف ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر و بین هر کورم ۷.۵ تا ۱۰ سانتی‌متر فاصله در نظر گرفته‌می‌شود.

فاصلۀ بین کورم‌ها به زمان برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری نیز بستگی‌دارد. گروبینگ یا ازریشه‌درآوردن به برداشتن کامل کورم‌های زعفران از سطح زمین برای جداکردن کورم­‌های مادر و کورم‌های شکل‌گرفته و ذخیرۀ آن‌ها برای فصل کشت بعدی اشاره‌دارد. برای گروبینگ دوساله به فاصلۀ ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری بین کورم‌ها نیاز است. برای یک دورۀ طولانی‌تر فاصلۀ بین آن‌ها ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر در نظر گرفته‌می‌شوند.

گروبینگ یا از ریشه‌درآوردن کورم‌­ها

کورم زعفران به‌مدت چهار سال برای برداشت و تولید محصول خوب در زمین باقی‌می‌ماند. در سال پنجم، کورم‌ها نیاز به grubbed یا استخراج از زمین دارند. هنگامی‌که برگ‌های زعفران قهوه‌ای و پژمرده می‌شوند، کورم‌ها خفته هستند و برای بیرون‌آوردن آماده‌اند. معمولاً کورم‌ها در اردیبهشت و خرداد یا تیر از زمین بیرون‌آورده‌می‌شوند. مزارع با استفاده از کج‌بیل و یا ماشین مخصوص شخم‌زده‌می‌شوند و کورم‌ها به‌صورت دستی جمع‌می‌شوند. سپس کورم‌ها از علف‌های هرز و پیازهای ناخواسته تمیزمی‌شوند و مواد کشت جدید با توجه به ‌اندازه طبقه‌بندی می‌شوند.

کورم‌ها نباید بیش از چند ساعت در آفتاب بمانند. کورم‌­های مرتب‌شده در یک مکان تاریک و خشک با تهویۀ مناسب تا فصل کشت بعدی ذخیره‌می‌شوند.

مدیریت آبیاری

در بسیاری از مناطق توزیع زعفران در جهان بین عملکرد بالقوه و واقعی زعفران اختلاف زیادی وجود دارد. یکی از دلایل این اختلاف مدیریت نامناسب آبیاری است. کاهش بارندگی، کاهش منابع آب، کاهش میزان برداشت آب از قنات (مجرای زیرزمینی) و اتکای بیشتر به آب‌های زیرزمینی و بدترشدن کیفیت آب (به‌ویژه افزایش سطح شوری آب) از دلایل اصلی کاهش عملکرد زعفران مرتبط با آبیاری است (بهدانی و فلاحی ۲۰۱۵، جباری و همکاران ۲۰۱۷). بااین‌وجود، زعفران هنوز یک محصول مناسب برای سیستم‌های کم‌ورودی مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌شود، زیرا تولید گیاهان در این مناطق به‌طورکلی از نظر آب محدود است (عزیزی­-زوهان و همکاران ۲۰۰۸).

زعفران به‌عنوان یک گیاه با خواب تابستانی و فعالیت در زمستان یکی از کارآمدترین محصولات زراعی از نظر مصرف آب است (فلاحی و همکاران ۲۰۱۴). این گیاه کوچک و پیازدار یک فصل رشد از اواسط پاییز تا میانۀ بهار دارد که هم‌زمان با فصل باران است.

چرخۀ عمر زعفران که با گل‌دهی و متعاقباً رشد رویشی زیرزمینی شروع‌می‌شود، به‌همراه کاهش دما وابسته به باران‌های پاییزی یا آبیاری است. دورۀ رشد زعفران در بهار، پس از تولید کورم‌­های جایگزین (تازه شکل‌گرفته)، در حدود ۲۲۰ روز از اولین آبیاری به‌پایان‌می‌رسد. این زمان‌بندی در کلیۀ مناطق تولید زعفران در سراسر جهان مشابه است (بهدانی و همکاران ۲۰۱۶، کوچکی و همکاران ۲۰۱۹). در این دوره، بیشتر آب مورد نیاز گیاه با بارندگی تأمین‌می‌شود (فلاحی و همکاران ۲۰۱۷). درحقیقت زعفران نیاز آبی کمی دارد زیرا در سال تنها ۳۰۰۰ تا ۳۶۰۰ مترمکعب در هکتار از آب برای تولید زعفران در ایران استفاده‌می‌شود (فلاحی و محمدی ۲۰۱۸، گرستا و همکاران ۲۰۰۸). با وجود نیاز آبی کم، زعفران به میزان آب بیشتر برای رشد بنه و تولید گل پاسخ مثبت می‌دهد (فلاحی و همکاران ۲۰۱۷).

برداشت زعفران

اواسط تا اواخر مهرماه، گل‌های زعفران شروع به شکوفایی می‌کنند و این شکوفه‌دهی حدود سه هفته ادامه‌می‌یابد. اوج دورۀ شکوفایی دو تا شش روز طول‌می‌کشد که blanket days نام‌دارد. شکوفه‌هایی که در طول شب شکوفا می‌شوند، باید در سحر همان روز قبل‌ازظهر برداشت شوند تا از پژمردگی گل‌برگ‌ها جلوگیری‌ شود. برای اطمینان از کیفیت رشته‌های زعفران بهتر است شکوفه‌هایی که هنوز خواب یا بسته هستند، برداشت شوند.

پاک‌سازی

هنگامی‌که گل‌ها برداشت می‌شوند، آن‌ها را به منطقۀ پاک‌سازی منتقل‌می‌کنند تا کلاله‌ها یا رشته‌ها با دقت و زحمت زیاد به‌صورت دستی از گل جداشوند. قسمت‌های سفید و زرد کلاله در برش قرارنمی‌گیرند و فقط قسمت‌های قرمز جدامی‌شوند.

خشک‌کردن

بعد از برداشتن و جداکردن، کلاله‌ها باید بلافاصله در همان روز خشک شوند. ازآنجاکه کلاله‌های برداشت‌شده بسیار مرطوب هستند، در دمای پایین‌تر از ۶۰ درجۀ سانتی‌گراد بی‌آب و خشک می‌شوند.این کار باید با نهایت دقت انجام‌شود تا کلاله‌ها نسوزند. ازاین‌رو، شخصی که وظیفۀ انجام این کار را برعهده‌دارد نقش بسیار ظریفی در تولید زعفران باکیفیت دارد.

بعد از خشک‌کردن کلاله­‌ها، اندازه و وزن آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد (تا حدود ۸۰٪). پنج کیلو کلالۀ تازه تنها یک کیلو کلالۀ خشک و روشن تولیدمی‌کند. کلاله‌ها را می‌توان در فر نیز خشک کرد. آن‌ها را روی کاغذ پخت روی توری‌های سیمی فر پاشیده، در طبقۀ وسط قرارمی‌دهند. کلاله­‌ها به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در دمای ۵۰ درجۀ سانتی‌گراد درون فر خشک می‌شوند. باید دقت شود تا کلاله‌ها به‌اندازۀ کافی خشک شوند و خرد نشوند. برای خشک‌کردن حجم زیاد، کلاله‌های زعفران در یک اتاق مخصوص با دمای ۳۰ تا ۳۵ درجۀ سانتی‌گراد به مدت ۱۰ تا ۱۲ ساعت نگهداری‌می‌شوند.

روش مدرن‌تر استفاده از دستگاه دهیدراتور است که دمای آن در ۴۸ درجۀ سانتی‌گراد به مدت ۳ ساعت تنظیم‌شده‌است. به‌نظرمی‌رسد مدت‌زمان آن به مقدار کلاله‌ها بستگی‌دارد. نکتۀ مهم این است که کلاله‌ها نباید بیش‌ازحد خشک شوند زیرا کیفیت و قیمت زعفران کاهش می‌یابد.

یک مطالعه رابطۀ مستقیم بین دمای خشک‌کردن کلاله و زمان موردنیاز برای نتایج بهتر را مشخص‌ می‌کند. خشک شدن در دماهای مختلف از ۲۰ تا ۹۲ درجۀ سانتی‌گراد به ترتیب به‌مدت ۹۶ تا ۱.۲ ساعت، باعث ایجاد مقادیر مشابهی کروسین، پیکروکروسین (عامل تلخی)، سافرانال (عامل عطر) و کیفیت یکسان می‌شود.

ذخیره‌سازی

هنگامی‌که کلاله‌ها خشک می‌شوند، به قرمزتیرۀ شاداب با سرهای نارنجی‌تیره تغییر رنگ می‌دهند. سپس آن‌ها را خنک کرده، با فویل یا پارچه می‌پوشانند و به‌وسیلۀ هوا درون شیشه‌های غیرقابل نفوذ قرار می‌دهند. کلاله‌ها حداقل سی روز قبل از استفاده در محلی تاریک و خنک نگهداری می‌شوند. کلاله‌ها را می‌توان به‌مدت یک سال در آن مکان نگه‌داشت بدون اینکه تغییری در طعم آن‌ها ایجادشود.

علف‌های هرز

مانند سایر محصولات زراعی، علف‌های هرز در رشد و تولید زعفران نیز دخالت دارند. مداخلۀ علف‌های هرز عمدتاً از طریق رقابت برای منابع رشد مانند آب، مواد غذایی، فضا و گازهای جوی رخ‌می‌دهد. علاوه‌براین، نباید از اثرات آللوپاتیک علف‌های هرز غافل‌‌شد. علف‌های هرز همچنین محیط مناسبی را برای آفات و بیماری‌های مختلف در مزارع زعفران فراهم‌می‌آورند. در بین آفات مختلف که تولید زعفران را محدودمی‌کند، علف‌های هرز رتبۀ اول را دارند. بسته به تراکم، گونه‌ها و مدیریت علف‌های هرز کاهش عملکرد و کیفیت زعفران می‌تواند در مکان‌های مختلف متفاوت باشد (بازوبندی و وجودی ۲۰۱۶)

عوامل محدودکننده مدیریت علف هرز

وجود چندین مسئله، برنامه‌ریزی برای کنترل علف‌های هرز در مزارع زعفران را دشوار می‌کند. عوامل محدودکنندۀ مدیریت علف‌های هرز در زعفران به شرح زیر است:

1. زمین برای چندین سال در تصرف زعفران باقی‌ مانده‌است و امکان توسعۀ گونه‌های علف‌های هرز چندساله را فراهم‌می‌کند.
2. زعفران به‌دلیل برگ‌های کوتاه و باریکش نمی‌تواند به‌طور مؤثر با علف‌های هرز رقابت کند (اسلامی ۱۹۹۶)
3. کورم‌­ها در عمق ۲۰ سانتی‌متری خاک قرارمی‌گیرند که انجام روش‌های زراعی برای کنترل علف‌های هرز را دشوار می‌کند.
4. کاربرد علف‌کش معمول نیست زیرا باقی‌ماندۀ آن‌ها در محصول مهم‌ترین نگرانی را ایجادمی‌کند. علاوه‌براین، کارآیی هیچ علف‌کشی به‌طور رسمی برای زعفران تأیید ‌نشده‌است.
5. وجین دستی بسیار پرهزینه است. هشتاد کارگر برای وجین دستی یک هکتار مورد نیاز است. بنابراین، علف‌های هرز اغلب در طول سال بجز هنگام گل‌دهی، همراه گیاه باقی می‌مانند (بازوبندی و وجودی،۲۰۱۶) ازبین‌بردن علف‌های هرز به روش کسل‌کننده و خسته‌کنندۀ دستی نیاز دارد به‌خصوص اگر علف‌های هرز ریشه‌ای باشند. ممكن است در كشت زعفران از حذف ماشینی علف‌های هرز نیز استفاده‌شود اما خطر آسیب‌رساندن به کورم‌ها وجود دارد به‌همین‌دلیل، بیشتر کشاورزان ترجیح‌می‌دهند این کار را به‌روش سنتی انجام‌دهند. هرچه علف‌های هرز بیشتر در بستر زعفران بمانند، حذف آن‌ها دشوارتر خواهد بود بنابراین بهتر است هر چه سریع‌تر با آن‌ها مبارزه‌شود. وقتی برگ‌های زعفران پژمرده‌شد اما هنوز زمان درآوردن کورم‌ها نرسیده‌است، برگ‌های قهوه‌ای برداشته‌می‌شوند تا مکان علف‌های هرز به‌راحتی تشخیص داده‌شود.

با توجه به مشكلاتی كه در ابتدا مورد بحث قرارگرفت، از اواخر زمستان تا اوایل بهار، هم‌زمان با اوج رشد رویشی زعفران رقابت شدیدی بین علف‌های هرز و زعفران وجود دارد. چنین رقابتی منجر به کاهش اندازه و ذخیرۀ مواد مغذی کورم‌­ها می‌شود که این امر به‌نوبۀ خود در گل سال آینده نیز تأثیردارد.

همان‌طور که تعریف‌شده‌است، دورۀ حساس برای کنترل علف‌های هرز (CPWC) دوره‌ای در چرخۀ رشد محصول است که طی آن علف‌های هرز برای جلوگیری از تلف‌شدن محصول باید کنترل‌شوند (کوچکی و همکاران ۲۰۰۲). هیچ تحقیقی برای یافتن این دوره در زعفران انجام‌نشده‌است اما با توجه به فنولوژی زعفران می‌توان نتیجه‌گرفت که ۲ ماه آخر مرحلۀ رشد رویشی، هنگامی‌که کورم‌­های دختری بر روی کورم مادر شکل‌می‌گیرد، می‌تواند دورۀ حساس برای کنترل علف‌های هرز درنظر گرفته‌شود. توسعۀ مناسب از کورم­‌های جدید عملکرد قابل‌قبولی را در سال آینده تضمین‌می‌کند. افزایش دما و رطوبت نسبی شرایط رشد بهینۀ علف‌های هرز را در طی این ۲ ماه فراهم‌می‌کند.

شناسایی و نظارت علف‌های هرز برای تنظیم برنامۀ مدیریت پایدار علف‌های هرز ضروری است. ‌بجز زعفران وحشی که علف هرز اختصاصی زعفران است، سایر علف‌های هرز به‌صورت فصلی بوده، ممکن است در هر محصول دیگری یافت شوند. در طول سال انواع مختلفی از گونه‌های علف‌های هرز در مزارع زعفران یافت می‌شود. از ۱۸۴ گونه علف‌های هرز از ۳۳ خانواده و ۱۲۸ جنس در خراسان جنوبی (یکی از مناطق مهم تولید زعفران) ۱۱۳ گونه یک‌ساله و ۷۱ مورد دیگر چندساله هستند و Asteraceae، Fabaceae، Poaceae و Brassicaceae به‌ترتیب در رده‌های اول تا چهارم قراردارند (کافی و همکاران ۲۰۰۶). تنوع کمتر علف‌های هرز در عرض‌های جغرافیایی بالاتر ازجمله مشهد گزارش‌ شده‌است.

علف‌های هرزی که در پاییز جوانه‌زنی می‌کنند مانند Descurainia sophia، Papaver rhoeas و Lolium rigidum وحشتناک‌ترین گونه‌های علف‌های هرز زعفران در اسپانیا هستند.

بیماری‌های گیاهی

پاتوژن‌­های گیاهی باعث ازبین‌رفتن عملکرد گیاه می‌شوند و به محصولات کشاورزی آسیب می‌رسانند. زعفران با توجه‌ به رشد در مناطقی با آب‌وهوای خاص حساسیت کمی نسبت به تنش‌های محیطی زنده (به‌عنوان‌مثال پاتوژن گیاهی) دارد بنابراین پاتوژن­‌های زندۀ گیاهی کمتر به زعفران حمله‌می‌کنند و حملۀ آن‌ها را می‌توان از طریق پیروی از اصول کشاورزی و بهداشت مزرعه اداره‌کرد. عوامل قارچی دستۀ دیگری از پاتوژن‌­های زعفران هستند. از پوسیدگی کورم، زنگ‌زدگی برگ، نماتد و سایر عوامل بیماری‌زا نیز باید به‌دلیل تأثیرگذاری روی کورم‌های گیاه زعفران جلوگیری‌شود.

پوسیدگی فوزاریومی کورم زعفران Fusarium solani and Fusarium oxysporum 

کورم‌­های آلوده لکه‌هایی به رنگ قهوه‌ای‌تیره دارند که به زخم‌های آفتاب‌سوختۀ قهوه‌ای تبدیل‌می‌شوند. این لکه‌ها مرزهای نامنظمی دارند و باعث پوسیدگی، عمدتاً در نزدیکی ریشه‌ها و جوانه‌ها، می‌شوند. درنهایت کورم‌­های آلوده به توده‌های پودری سیاه تبدیل‌می‌شوند. خشک‌شدن و زردشدن لبۀ برگ‌ها نشانه‌های بیماری در اندام‌های بالای سطح زمین است (Ghani, 2002). سایر عوامل قارچی مانند ماکروفونیا فازولینا (Thakur و همکاران، ۱۹۹۲)، Rhizoctonia crocorum، Phoma crocophila (مادان و همکاران، ۱۹۶۷) و همچنین برخی از قارچ‌های ساپروفیتیک مانند Penicillium hirsurum (کپک سبز)(Fiori، ۲۰۰۲) و Aspergillus spp (کپک سیاه) نیز ممکن است باعث پوسیدگی کورم زعفران شوند. برای جلوگیری و کنترل صدمات عوامل فوق بر روی کورم زعفران می‌توان از محلول‌های ۰.۲٪ قارچ‌کش‌های تکتو (tiabendazole) یا قارچ‌کش‌های باویستین (carbendazim) برای ضدعفونی و غوطه‌ورسازی کورم‌­ها به مدت ۳۰ دقیقه و سپس خشک‌کردن آن‌ها استفاده‌کرد (سود و همکاران، ۱۹۹۹).

نماتد

این موجودات کوچک کرمی‌شکل هستند و عمدتاً در خاک زندگی‌می‌کنند و به گیاهان آسیب می‌رسانند. برخی از نماتدهای انگلی که باعث ایجاد خسارت به کورم زعفران می‌شوند شامل Helicotylenchus sp Tylenchorychus، Prathylenchus sp و Xiphinema sp هستند.

باکتری‌ها

باکتری‌های بیماری‌زا مانند باسیلوس زعفران (Mizusawa, 1923) و پسودوموناس (Xu and Ge, 1990) از مهم‌ترین عوامل باکتریایی هستند که به زعفران آسیب می‌رسانند. Burkholderia glioli (Pseudomonas glioli) عامل باکتریایی پوسیدگی نرم در جوانه‌ها و برگ‌های جدید زعفران است که لکه‌هایی را در گل‌ها و برگ زعفران ایجادمی‌کند و سرعت گل‌دهی را به‌شدت کاهش می‌دهد. این بیماری که از ایتالیا (ساردینیا) گزارش شده‌است، در طول پاییز قبل از گل‌دهی ایجادمی‌شود و باعث پوسیدگی غشای نازک سفید (لایۀ محافظ برگ و گل) جوانه‌های اولیۀ زعفران می‌شود (فیوری و همکاران، ۲۰۱۱).

آفات

زعفران، مانند سایر محصولات کشاورزی، از برخی آفات آسیب می‌بیند. اثرات این عوامل زنده به گونۀ خسارت‌زا، عوامل آب‌وهوایی، مدیریت مزرعه و غیره بستگی‌دارد که همگی به‌طور بالقوه خسارت قابل‌توجهی به محصول واردمی‌کنند. از طرف دیگر ارگانیسم‌های بیوتیک مفیدی وجود دارند که از عوامل بیوتیک مضر تغذیه‌می‌کنند و نقش مهمی در کنترل طبیعی آفات زعفران دارند. اقدامات حفاظتی باید در برابر پرندگان، جوندگان و خرگوش‌ها که به مزارع زعفران حمله‌می‌کنند، انجام‌شود.

کنه، موش صحرایی دم‌کوتاه و موش کور آفات رایج زعفران هستند که از طریق تغذیه از کورم­‌های زعفران باعث ایجاد خسارت قابل‌توجهی به زعفران می‌شوند و منجر به پوسیدگی، تخریب و در نهایت تنک‌شدن مزارع زعفران می‌شوند. تأثیر مخرب کنه‌ها از سایرین بیشتر است.

کنه Rhizoglyphus robini

زعفران نیز توسط کنه‌ها مورد حمله قرارمی‌گیرد. گیاهانی که مورد حملۀ کنه‌ها قرارگرفته‌اند برگ‌های باریک و کوتاه‌تری نسبت به گیاهان سالم دارند. برگ‌های گیاهان آلوده سریع‌تر از حد معمول زردمی‌شوند. در گیاهان به‌شدت آلوده نقص‌هایی مانند محوشدن گل‌برگ‌ها و کلاله‌های کوتاه مشاهده‌می‌شود. آسیب‌ها پس از چند سال به تنک‌شدن مزارع زعفران منجرمی‌شود. آلودگی کنه در تمام شهرهای استان خراسان رضوی که در آن زعفران کشت می‌شود مانند گناباد، تربت حیدریه، نصرآباد، کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد، روشنک، مشهد و تربت‌جام گزارش شده‌است. آلودگی کنه در سال‌های اخیر به‌دلیل آبیاری‌های تابستانی در مناطقی که منابع آب کافی دارند مانند تربت‌حیدریه، زاویه، نصرآباد، تربت‌جام و چناران افزایش‌ یافته‌است.

عوامل تشدیدکننده آلودگی به کنه

وجود عوامل مختلفی ممكن است آلودگی کنه را به‌مشکلی جدی تبدیل‌کند. این عوامل عبارتند از:

1. کشت زعفران بدون اتخاذ اصول کشت پایدار
2. افزایش آبیاری تابستانی و فراهم‌آوردن شرایط مساعد برای کنه
3. کشت زعفران در عرض‌های جغرافیایی بالاتر که آب‌وهوای آن مناسب کشت زعفران نیست
4. عدم نظارت دقیق و جداسازی مناسب هنگام انتقال زعفران
5. برداشت و کاشت کورم‌های قدیمی
6. رعایت نکردن ملاحظات فنی و بهداشتی در انتقال کورم‌ها از مبدأ به مقصد برای کاشت
7. رعایت‌نکردن عمق درست کاشت
8. آگاهی‌نداشتن از کاشت و برداشت
9. استفادۀ بیش‌ازحد از کودهای شیمیایی و کودهای حیوانی

کنترل

ازنظر گیاه‌شناسی، زعفران گیاهی یک‌ساله است و هرساله کورم‌های تازه‌ای ایجادمی‌کند. بااین‌حال، کورم­‌های تجدیدشده چندین سال، اغلب ۷ تا ۸ سال و گاهی حتی طولانی‌تر، در خاک می‌مانند. این دورۀ طولانی فرصت رسیدن عوامل مضر به سطحی بحرانی را افزایش می‌دهد. به‌همین‌دلیل برای کاهش خسارت آفات باید دو گروه اقدامات لازم انجام‌گیرد: پیشگیری و کنترل آفات در مزارع قدیمی و جلوگیری و کنترل آفات در مزارع جدید.

کاشت کورم‌­های آلوده، سنگین‌بودن بافت خاک، کاشت در عمق پایین‌تر ازحد‌معمول و آبیاری و بارش در طول تابستان عواملی هستند که باعث شیوع کنه در مزارع می‌شوند. عوامل مدیریتی مؤثر برای کاهش خسارت در این مزارع عبارتند از:

1. خودداری از آبیاری تابستانی زیرا رطوبت مصنوعی اطراف کورم­‌های زعفران ایجادکرده، شرایط مناسب برای رشد کنه و عوامل عفونی در خاک فراهم‌می‌کند. آبیاری به نوبۀ خود در نهایت منجر به فساد و پوسیدگی کورم­‌های زعفران می‌شود (رحیمی و همکاران، ۲۰۰۸).
2. کشت زعفران در مناطق گرم و بدون بارندگی تابستانی زیرا بارندگی در طول تابستان در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، می‌تواند تأثیری مشابه آبیاری تابستانی ایجادکند و حتی تخریب بیشتر ممکن است در اثر سیل اتفاق بیفتد که می‌تواند به کورم­‌های زعفران آسیب برساند. بنابراین، برای کشت موفق زعفران آب‌وهوا بسیار مهم است. مناطق نیمه گرمسیری با زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های خشک با حداقل دما ۱۵- درجۀ سانتی‌گراد و حداکثر دما ۳۵ تا ۴۵ درجۀ سانتی‌گراد و بدون بارندگی در تابستان برای کشت مناسب است.
3. بهبود بافت خاک چراکه خاک‌های سنگین رطوبت بیشتری را حفظ می‌کنند و شرایط بهتری را برای کنه‌ها فراهم‌می‌کنند بنابراین توصیه‌می‌شود ماسه به خاک‌های سنگین اضافه‌شود تا خاک سبک‌تر گردد. افزودن ماسه به خاک باید در اواخر تابستان قبل از آبیاری مزرعۀ زعفران انجام‌شود.
   مقاله مرتبط: چگونه می‌توان خاک های شور و سنگین را اصلاح کرد؟
4. بهبود عمق کاشت زیرا مزارع با عمق کاشت کمتر ازحدمعمول مستعد ابتلا به عوامل مخرب مانند گرمای شدید و خشک‌سالی در تابستان و یخبندان در زمستان هستند. بهتر است با افزودن خاک سبک در اواخر تابستان (اواخر دورۀ استراحت زعفران) عمق کاشت بیشتر از ۱۵ سانتی‌متر شده، از میزان خسارت کاسته‌شود.
5. تقویت زعفران با پاشیدن کودهای محلول روی برگ‌ها در بهمن و اسفند زیرا علی‌رغم وجود کنه‌ها، زعفران بهتر رشد می‌کند و عملکرد سال آینده کمتر تحت تأثیر آسیب کنه قرارمی‌گیرد.
6. بهبودآبیاری در طول پاییز و زمستان زیرا باوجوداینکه میزان بارش در این فصول نیاز به آبیاری را کاهش می‌دهد اما برای تأمین نیازهای زعفران کافی نیست. ازاین‌رو سه دور آبیاری ضروری است (قبل از گل‌دهی، بعد از گل‌دهی و آخرین آبیاری هنگام سقوط برگ‌ها در بهار). همچنین درصورت نباریدن باران در زمستان آبیاری باید در نظرگرفته‌شود.

جوندگان مضر در مزارع زعفران

چندین جونده مانند موش صحرایی دم‌کوتاه و موش کور و بعضی اوقات خرگوش از کورم­‌ها تغذیه‌می‌کنند که می‌تواند خسارت جبران‌ناپذیری به همراه داشته‌باشد.

موش باندیکوت دم‌کوتاه Nesokia indica Gray

موش صحرایی دم‌کوتاه در بسیاری از مناطق کشت زعفران وجود دارد. آن‌ها با حفر تونل از کورم­‌ها تغذیه‌می‌کنند و آسیب قابل‌توجهی به‌خصوص در طول تابستان ایجادمی‌کنند. قسمت‌های بالایی بدن موش باندیکوت دم‌کوتاه قهوه‌ای‌رنگ و قسمت‌های زیرین روشن‌تر است. موهای آن‌ها در زمستان بلند، متراکم و نرم و در تابستان کوتاه، پراکنده و محکم است. این حیوان پاهای پهن و دم بسیار کم‌مویی دارد. طول بدن آن‌ها بین ۱۴ تا ۲۰ سانتی‌متر است.

جلوگیری و کنترل موش‌ها در مزارع زعفران

1. پرچین و سنگ در مرزهای مزارع زعفران باید تا حد ممکن محدودشود تا پناهگاه‌های موش‌ها کاهش یابد. با این کار تولیدمثل موش‌ها کاهش می‌یابد و سایر شکارچیان آن‌ها را راحت‌تر شکارمی‌کنند.
2. مرزها یا پل‌هایی که در محدودۀ مزارع زعفران قراردارند مکان‌های مناسبی برای لانه‌سازی موش است. ازآنجاکه کف لانۀ آن‌ها بالاتر از سطح استاتیک آب است، پس از آبیاری لانه‌های آن‌ها با آب پرنمی‌شود و همین امر مانع از غرق شدن آن‌ها می‌شود. بنابراین، هنگام کاشت و ایجاد مزرعۀ زعفران، مکان‌های لانه‌سازی در مرزهای مزرعه باید تا حد امکان محدودشود.
3. برای کنترل موش‌ها می‌توان از سموم یا طعمه‌های مسموم استفاده‌کرد.
4. برای شکار بهتر موش‌ها پیشنهادمی‌شود پس از خراب‌کردن لانه‌ها تله‌هایی در ورودی لانه‌های فعال قرارداده‌شود.

برخی از خواص زعفران

زعفران از زمان‌های بسیار دور به‌عنوان داروی گیاهی، ادویه، رنگ‌دهندۀ مواد غذایی و طعم‌دهنده استفاده‌می‌شده‌است. بر اساس طب سنتی زعفران دارای طبع گرم و خشک است. زعفران دارویی مفرح است که باعث ایجاد احساساتی از قبیل سرزندگی، نشاط، هیجان و لذت می‌شود. یکی از شناخته‌شده‌ترین اثرات زعفران خاصیت خارق‌العادۀ ضدافسردگی آن است که منجر به احساس شادی و خنده می‌شود. از زعفران به‌عنوان آرام‌بخش نیز استفاده‌می‌شود.

زعفران برای بهبود اثربخشی و کاهش عوارض جانبی دارو و پوشاندن عطر و بوی نامطبوع مورد استفاده ‌قرارمی‌گیرد. زعفران مدر است و به بدن کمک‌می‌کند تا مواد زائد را دفع‌کند. زعفران موجب تقویت کبد، ریه، گوارش و روح و روان می‌شود. (ملازاده و همکاران، ۲۰۱۵؛ رازی، ۱۹۶۸).

 از دیگر فواید زعفران درمان اختلالات چشمی است. به‌طور سنتی از زعفران برای تهیۀ فرمولاسیون مخصوصی به نام کولوریوم (Kohl) برای درمان طیف وسیعی از اختلالات چشمی مانند چشم دردناک، آب‌مروارید، عفونت چشم و ملتحمه استفاده‌می‌شود.

زعفران در طب سنتی برای بهبود عملکرد تنفس، مشکلات آسم و به‌عنوان تقویت‌کنندۀ ریه تجویز شده‌است.

زعفران نوعی تقویت‌کنندۀ قلب است و برای حمایت از عملکردهای قلبی_عروقی و درمان تپش قلب استفاده‌می‌شود. زعفران می‌تواند جریان خون به قلب را بهبودبخشد (جوادی و همکاران، ۲۰۱۳؛ ملازاده و همکاران، ۲۰۱۵)

علاوه‌براین‌ها، زعفران اسید معده را خنثی کرده، معده را تمیز می‌کند و هضم غذا را افزایش می‌دهد. این گیاه کبد و معده را تقویت می‌کند و اشتها را کاهش می‌دهد (جوادی و همکاران، ۲۰۱۳؛ ملازاده و همکاران، ۲۰۱۵).

بیشترین عوارض جانبی استفاده از زعفران که در منابع موردمطالعه ذکرشده شامل: سردرد، حالت تهوع، سرگیجه، هیپومانیا و سرکوب اشتها است. استفادۀ طولانی‌مدت از زعفران می‌تواند منجر به سرگیجه و آسیب به سیستم عصبی شود. زردشدن پوست یکی دیگر از عوارض جانبی گزارش‌شده برای زعفران است (هروی، ۱۹۶۷).

جمع‌بندی

زعفران به‌طور عمده در ایران کشت می‌شود اما در اسپانیا، فرانسه، ایتالیا و مناطقی از هند نیز پرورش می‌یابد. این گیاه مناطقی با زمستان‌های سرد، بارندگی کم و تابستان‌های گرم را ترجیح‌می‌دهد. زعفران توسط پیازهایی به نام corm تکثیرمی‌شود. هر کورم پیازهای جدیدی تشکیل‌می‌دهد و گیاه به‌این‌ترتیب تکثیرمی‌شود. زعفران یک محصول مناسب برای مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌شود زیرا نیاز آبی کمی دارد. پیاز زعفران معمولاً از اواخر خرداد تا اواسط تیرماه کشت می‌شود. در مناطق زعفران‌خیز کشت زعفران معمولاً در شهریورماه و برداشت آن در اواخر مهرماه و اوایل آبان انجام‌می‌شود.

زعفران در طیف وسیعی از خاک‌ها رشد می‌کند اما در خاک آهکی، غنی از هوموس و خوب زهکشی‌شده با pH 6 تا ۸ رشد بهتری دارد. زعفران جزء گیاهانی است که نیاز کودی فوق‌العاده پایینی دارد. زعفران خواص فراوانی دارد که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها فعالیت خارق‌العادۀ ضدافسردگی است که منجر به احساس شادی و خنده می‌شود. این گیاه به‌طور سنتی برای بهبود عملکرد تنفس، مشکلات آسم و به‌عنوان تقویت‌کنندۀ ریه تجویزمی‌شود.