کاشت، داشت و برداشت یونجه

یونجه یکی از مهم ترین گیاهان علوفه ای برای دامداری در سطح جهان می‌باشد. زراعت یونجه برای کشورهایی که دارای دامداری های بزرگ و مدرن هستند به عنوان زراعت استراتژیک محسوب می‌گردد.

این گیاه با نام علمی Medicago Sativa L می‌باشد، که به نام Alfalfa و علف مادها نیز یاد می‌شود (برای نخستین بار مادها از این گیاه برای تغذیه اسب های خود استفاده کردند). این گیاه بومی فلات ایران می‌باشد که به دیگر نقاط دنیا انتشار یافته است.

بخاطر وجود مواد معدنی، پروتئین، کلسیم، اسیدفولیک، منیزیم، پتاسیم و ویتامین های K ،E ،D ،B ،A در این گیاه، در بسیاری از نقاط به عنوان سبزی نیز استفاده می‌شود. یونجه ( به صورت جوانه و تازه ) در برخی از کشورها به عنوان گیاه دارویی نیز شناخته می‌شود.

 یونجه برای تامین غذای دام، اصلاح بافت خاک و کود سبز به صورت یک ساله و چند ساله کاشت می‌شود.

گیاه شناسی

یونجه گیاهی است چند ساله از خانواده Fabaceae (بقولات) دارای برگ های سه برگچه ای بیضی شکل، دارای شاخه های بلند، برگ های کوچک، دارای گل هایی به رنگ بنفش و سفید می‌باشد که ارتفاع شاخه ها تا یک متر می‌رسد. دارای ریشه بسیار قوی که تا عمق ۷ متری خاک نفوذ می‌کند و از این رو گیاهی بسیار مقاوم در برابر تنش های محیطی می‌باشد.

به دلیل همزیستی نوعی باکتری بر روی ریشه های یونجه به نام ریزوبیوم موجب حاصل‌خیزی خاک و نیز تامین نیتروژن برای گیاه می‌گردد.

مکانیسم ریزوبیوم: کربوهیدرات‌ها و سایر مواد غذایی را از آوند آبکش گرفته، انرژی و مواد غذایی دریافتی از یونجه را صرف تبدیل نیتروژن هوا به یون آمونیوم و در نهایت اسیدهای آمینه می‌کند. مقداری از نیتروژن جذب و فرآوری شده توسط این باکتری، به مصرف خود باکتری می‌رسد و مازاد آن را در اختیار یونجه قرار می‌دهد.

در pH های پایین و اسیدی فعالیت این باکتری به شدت کاهش می‌یابد و در شرایط اسیدی بالا این باکتری ها فعالیت خود را متوقف می‌کنند و یا از بین می‌روند.

ارقام یونجه

یونجه همدانی

یونجه همدانی مناسب کاشت در مناطق سردسیر می‌باشد که رشد و سازگاری خوبی را با مناطق سردسیر دارد. ارتفاع آن به ۹۰ الی ۱۰۰ سانتی متر می‌رسد. در صورت مناسب بودن آبیاری و تغذیه گیاه ۳ الی ۵ چین در سال برداشت انجام می‌شود.

یونجه بمی

این رقم از یونجه برای کاشت در مناطق گرمسیری مساعد می‌باشد و در برابر گرما و خشکی مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد. ارتفاع این یونجه درحدود ۶۵-۶۰ سانتی متر می‌باشد و برگ هایی به نسبت بزرگی دارد. این رقم نیز سالیانه بسته به نوع رسیدگی و آبیاری می‌تواند تا بیش از ۱۰ چین برداشت شود.

یونجه رنجر

یونجه رنجر یکی از بهترین رقم های یونجه در دنیا شناخته می‌شود و کشور اصلاح کننده این یونجه آمریکا می‌باشد. از ویژگی های این یونجه می‌توان به رشد سریع، ارتفاع زیاد بوته ها و ۷ چین بودن آن اشاره کرد. یونجه رنجر حدود ۱۰ سال در زمین زراعی عمر می‌کند. این رقم در مقابل سرما مقاومت زیادی از خود نشان می‌دهد و بسیار شبیه به یونجه همدانی است ولی از یونجه همدانی کوتاه تر می‌باشد.

یونجه اصفهانی

یونجه اصفهانی مخصوص مناطق معتدل و نیمه معتدل می‌باشد که استان اصفهان بیشترین مساحت کشت را به خود اختصاص داده است. ارتفاع ساقه های آن به ۷۰ سانتی متر می‌رسد. یونجه اصفهانی محصولی ۷ چین است که دارای برگ های نسبتا بزرگی می‌باشد.

ارقام دیگری که در مناطق مختلف ایران کشت می‌شود شامل یونجه بغدادی، نیک شهری، قره یونجه و… می‌باشد.

کاشت یونجه

حتما قبل از کاشت آزمایش خاک انجام گیرد تا در صورت کم بود مواد غذایی و یا مناسب نبودن بافت خاک، اقدام به اصلاح گردد.

حتما باید بستر کاشت را ۳ الی ۴ هفته قبل از کاشت ضد عفونی کرد. این ضد عفونی شامل مبارزه با علف های هرز، بذرهای علف هرز، حشرات، باکتری ها و قارچ های بیماری زا در خاک می‌باشد.

قبل از کاشت حتما از کودهای دامی و بیو برای حاصل خیزی و نیز اصلاح بافت خاک برای بازدهی و عملکرد بهتر استفاده شود.

مناطقی که دارای زمستان ملایمی می‌باشند یونجه را در پاییز می‌کارند تا قبل از اینکه سرما رشد را متوقف کند گیاه بتواند ریشه دوانی و رشد را در حد قابل قبول انجام دهد. در مناطقی که دارای زمستان سخت و دارای یخبندان می‌باشند، بهتر است در فصل بهار کشت شود تا قبل از شروع تابستان گیاه ریشه دوانی و رشد قابل قبولی کرده باشد تا در شرایط تنش گیاه از خود مقاومت نشان دهد. فاصله کاشت بین ردیف‌ها حدود ۳۰ سانتی‌متر و عمق کاشت را در حدود کمتر از یک سانتی‌متر در نظر می‌گیرند.

داشت

تغذیه

بعد از آخرین برداشت (آخرین چین) یونجه و در زمستان حتما باید کود دهی با کود دامی انجام گردد. باید توجه داشت از کود های دامی کاملا پوسیده استفاده شود. اگر از کودهای تازه استفاده گردد بستر بسیار مناسبی برای رشد قارچ ها و بیماری ها می‌شود. استفاده از کود تازه دامی موجب بالا رفتن نیتروژن آمونیاکی داخل خاک و موجب مسمومیت گیاه می‌شود.

کوددهی با کود دامی در زمستان و در زمان خواب گیاه انجام می‌گیرد. باید مقدار کود تهیه شده را به صورت یک نواخت در کل مزرعه پخش شود.

برای داشتن یونجه با کیفیت با بازده مناسب، این گیاه همواره باید مورد تغذیه قرار گیرد. باید توجه داشت با هر دفعه برداشت مقدار قابل توجهی از عناصر و مواد غذایی از خاک خارج می‌گردد که باید تامین شود.

نکته قابل توجه در یونجه این می‌باشد که باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن سالیانه حدودا ۵۰۰ کیلوگرم نیتروژن در خاک تثبیت می‌کنند و به ندرت شاهد کمبود نیتروژن در یونجه خواهیم بود.

معمول ترین کمبود مواد غذایی در یونجه، کمبود فسفر می‌باشد. کمبود فسفر موجب کاهش چشم گیر گسترش ریشه و تولید محصول با کیفیت پایین می‌شود.

آبیاری

با اینکه یونجه بخاطر داشتن ریشه ای بسیار عمیق و قوی مقاوم به استرس های محیطی می‌باشد ولی در استرس خشکی بین ۴۵ تا ۶۰ روز خشک خواهد شد. برای برداشت محصولی با کیفیت و کمیت بالا نباید رطوبت خاک به کمتر ۶۰% برسد. برای آبیاری این گیاه حتما باید توجه داشت از آب با کیفیت خوب (EC و pH مناسب) استفاده شود. در غیر این صورت شاهد افت شدید عملکرد و کیفیت محصول خواهیم بود.

یکی از جنبه های مهم درآبیاری، آبیاری یک نواخت و به اندازه در سطح مزرعه می‌باشد. میزان و دوره های آبیاری به بافت خاک، میزان وزش باد، درجه حرارت هوا و… بستگی دارد.

آبیاری بیش از حد می‌تواند موجب شیوع قارچ های طوقه و ریشه شود.

بعد از کاشت بذرحتما باید رطوبت کافی برای جوانه زنی، ریشه دوانی و رشد تامین گردد.

آبیاری یونجه به روش های مختلف انجام می‌شود. روش های آبیاری معمول یونجه با اسپرینکلر(Sprinkler) و سیستم آبیاری بارانی می‌باشد که مناسب برای زراعت این محصول می‌باشد.

مبارزه با علف های هرز

از علف های هرز رایج در زمین های کشاورزی ایران می‌توان به تاج خروس، پیچک صحرایی، اویار سلام، سوروف، خورفه، سس و… اشاره کرد که همه آنها علف های هرز رایج در زمین های زراعی یونجه نیز می‌باشد.

یونجه در ابتدای کاشت در مقابله و مبارزه با علف های هرز بسیار حساس و ضعیف می‌باشد و در صورت عدم کنترل و مبارزه با علف های هرز خسارات بسیار سنگینی به یونجه های تازه جوانه زده وارد می‌کند.

اولین قدم مبارزه با علف های هرز، پیشگیری از ورود بذر علف های هرز به زمین زراعی می‌باشد. که شامل استفاده از کود دامی پوسیده، بذر ضد عفونی شده، کنترل علف های هرز داخل کانال های آبیاری، عدم چرای دام در مزرعه ، کشت متراکم و… می‌باشد.

آبیاری قبل از کاشت محصول اصلی می‌تواند بسیار مثمر ثمر واقع شود. بدین صورت که در سال قبل با آبیاری زمین موجب جوانه زنی و رشد علف های هرز شده و سپس با استفاده از علف کش ها به مبارزه با علف های هرز می‌پردازیم.

یکی از مهم ترین و مخرب ترین علف هرز یونجه، گیاه انگلی سس (Cuscuta) می‌باشد. این گیاه انگلی فاقد کلروفیل، برگ و شاخه می‌باشد.

راه های مبارزه با سس

باید توجه داشت که مزرعه یونجه همواره باید مورد بازدید برای مبارزه با علف های هرز، آفات و بیماری ها قرار گیرد.

به محض مشاهده سس، باید گیاه درگیر همراه با سس کاملا حذف و داخل پلاستیک گذاشته و از مزرعه خارج شود. در اولین فرصت سوزانده و یا در عمق بسیار پایین دفن گردد.

در صورت زیاد بودن این گیاه انگلی در مزرعه، حتما باید با استفاده از شعله افکن نقاط آلوده را تا منطقه امن سوزاند.

حتما شناسایی و مبارزه با گیاه سس قبل از به گل رفتن باید انجام گیرد. در صورت گل دهی و بذر ریزی حتما باید خاک زیر آن تا ارتفاع ۵ سانتی متری باید جمع آوری و داخل کیسه پلاستیکی خارج گردد.

شخم عمیق نیز یکی از راه های کنترل بذر سس می‌باشد.

آفات یونجه

آفات یونجه به دو قسمت این گیاه آسیب می‌رساند

۱- آفاتی که برگ ها و ساقه‌ها حمله می‌کنند و آسیب می‌رساند:

• سرخوطومی برگ یونجه
• کرم برگ خوار
• شته ها
• زنجره ها
• تریپس
• کنه ها

۲- آفاتی که ریشه های یونجه آسیب می‌رسانند:

• سرخرطومی های یونجه
• سوسک شاخک بلند ریشه خوار یونجه
• موش ها و رت ها

مهم ترین آفت یونجه که بسیار خسارت زا است، سرخرطومی‌ها می‌باشند.

سرخرطومی برگ یونجه زمستان گذرانی خود را به صورت حشره کامل انجام در بقایای باقی مانده در مزرعه انجام می‌دهد و در صورت مساعد شدن هوا شروع به تخم گذاری می‌کند. لاروهای سن یک با تغذیه از برگ ها و بافت های نرم گیاه شروع به تغذیه می‌کند. در صورت طغیان این آفت موجب از بین رفتن یک چین می‌شود.

سرخرطومی ریشه یونجه نیز بسیار خسارت زا می‌باشد. لارو این آفت با تغذیه از باکتری های هم زیست ریشه موجب کاهش تثبیت نیتروژن در خاک می‌شود. زمستان گذرانی به صورت حشره کامل انجام می‌گیرد و با تخم گذاری در طوقه فعالیت این آفت آغاز می‌گردد. معمولا در مزارع چند ساله این آفت فعالیت می‌کند.

بیماری های یونجه

بیماری های مهم یونجه عبارتند از:

• موزاییک یونجه: بهترین روش برای جلوگیری از این ویروس تهیه بذر های عاری از ویروس می‌باشد.
• آنتراکنوز: در آب و هوای گرم و مرطوب رایج می‌باشد. بهترین روش پیشگیری از این قارچ کنترل رطوبت محیطی و تنش ها می‌باشد.
• لکه برگی: این بیماری در صورت وجود رطوبت بالا و بارندگی های زیاد در مزرعه دیده می‌شود.
• پوسیدگی ساقه و ریشه: در اثر آبیاری زیاد وبیش از حد مزرعه دچار این بیماری می‌گردد. مدیریت آبیاری بسیار مهم می‌باشد.

حتما باید توجه داشت مدیریت آبیاری و رطوبت در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها موثر می‌باشد.

برداشت یونجه

زمانی که که یونجه به ارتفاع مناسب و از لحاظ کیفی آماده برداش شود، یک هفته تا ده روز آبیاری را قطع می‌کنند و سپس دنبالبند تراکتور به نام موور شروع به برش یونجه ها از بالای طوقه می‌دهد.

سپس با دنبالبند رِیک (شانه) شروع به خطی کردن یونجه های برش خورده از سطح زمین می‌کند و همه آنها را در یک خط آماده بسته بندی قرار می‌دهد.

پس از آن دنبالبند بِیلر خط های ایجاد شده توسط رِیک را جمع آوری و بسته بندی می‌کند.

یونجه های تازه درو شده تا ۸۵% دارای رطوبت هستند این درحالی می‌باشد که رطوبت مناسب برای مصرف ۲۵% می‌باشد. در صورت بالا بودن رطوبت موجب ایجاد نفخ و تلفات در دام می‌شود. برای پایین آوردن رطوبت به چند روش می‌توان عمل کرد:

• خشک کردن یونجه های بریده شده به وسیله آفتاب که به شدت میزان کیفیت و پروتئین گیاه را کاهش می‌دهد.
• خشک کردن در انبار و سیلو، دور از نور خورشید به مراتب خیلی بهتر از خشک کردن در زیر نور مستقیم آفتاب می‌باشد زیرا کمترین درصد تخریب پروتئین و مواد معدنی رخ می‌دهد.

برداشت یونجه در کشورهایی که در آنها به عنوان زراعت استراتژیک می‌باشد، برداشت با ماشین های اختصاصی انجام می‌گیرد که بیشترین راندمان و کیفیت را دارد، انجام می‌گیرد.

جمع بندی

با توجه به استراتژیک بودن این محصول در ایران، باید گامی مثبت در جهت افزایش بازدهی این محصول از سطح برداشته شود.

افزایش برداشت از سطح خود وابسته به مطالعه در مورد رقم ها مناسب هر منطقه، مدیریت نوین و پیشرفته، طراحی و ساخت تجهیزات جدید کشاورزی می‌باشد.

مقالات مرتبط

• مبارزه و کنترل بیماری‌ها و آفات مهم یونجه
• مشاهده فیلم بازدید و مشاوره یونجه