گرده‌ افشانی کدوییان و عوامل و تاثیر گرده افشان در گلخانه و فضای باز

مقدمه

در این مقاله مروری بر گرده‌افشانی کدوییان ارائه خواهد شد، اهمیت زنبورها در کدوئیان را توصیف می‌کنیم، جنبه‌های زیست‌شناسی گل کدوئیان و اجزای گرده‌ افشانی را هدف قرار می‌دهیم علاوه بر این قصد داریم که بهترین توصیه‌ها در مورد چگونگی انتخاب بهترین گرده‌ افشان‌ها را و نحوه استفاده از آن‌ها برای بهینه‌سازی تولید کدوییان در شرایط گلخانه و فضای باز ارائه دهیم.

همچنین قصد داریم که خوانندگان را از اهمیت به حداقل رساندن استفاده از سموم دفع آفات آگاه کنیم و در مورد پدیده ناپدید شدن زنبورها و تأثیر آن‌ها بر تولید کدوییان و سیستم کشاورزی اطلاعاتی فراهم کنیم. این بررسی به ارائه درک درستی از بیولوژی گل کدوئیان و نیاز به گرده‌ افشان‌ها می‌پردازد.

اهمیت گرده‌ افشان‌ها در کدوئیان

در یک تعریف ساده گرده‌ افشانی عبارت است از انتقال گرده از پرچم به کلاله گل اولین مرحله در تولیدمثل جنسی گیاهان، بسیاری از محصولات کشاورزی ازجمله کدوییان، به‌منظور افزایش تولید به خدمات گرده‌ افشان‌ها نیاز دارند.
به‌طورکلی گرده‌ افشانی یک رابطه متقابل سودمند بین گرده‌ افشان‌ها و گیاه است ازآنجایی‌که حشرات گرده‌افشان شهد و مواد تغذیه‌ای را هنگام ملاقات با گل دریافت می‌کنند در پاداش این سخاوتمندی گیاهان، گرده‌ها را جهت گرده‌ افشانی به گل‌ها تحویل می‌دهند.

بیشتر کدوییان گل‌های ناقص دارند به این معنی که اندام‌های جنسی نر و ماده در گل‌های مختلف واقع‌شده‌اند بنابراین انتقال دانه گرده از پرچم‌ها در گل‌های نر به سطح کلاله در گل‌های ماده ضروری است که اغلب توسط حشرات گرده‌ افشان مختلف انجام می‌شود؛ بنابراین کدوییان برای تولید میوه خود به حشرات گرده‌ افشان وابسته هستند. عدم وجود این گرده‌ افشان‌ها منجر به کاهش بیش از ۹۵ درصد تولید میوه در این محصولات زراعی می‌شود.

اگرچه اهمیت گرده‌ افشانی در تولید اغلب اوقات توسط تولیدکنندگان کدوئیان نادیده گرفته‌شده و باعث شده که بسیاری از آن‌ها به جمعیت حشرات گرده‌ افشان طبیعی در نزدیکی مناطق تولیدی برای تأمین گرده اعتماد کند و فقط وابسته به گرده‌ افشان‌های وحشی باشند و سرویس‌های گرده‌افشانی را برای محصولات دیگر (مانند محصولات باغی) تهیه کنند و این اغلب اوقات برای تأمین نیاز به گرده‌افشانی این محصولات کافی نیست.

در تولید محصولات تجاری کدوییان، معرفی حشرات گرده‌ افشان برای به دست آوردن عملکرد بالا ضروری است. حشرات گرده‌افشان در تراکم کافی برای ارائه خدمات بهینه گرده‌افشانی لازم است.

کاربرد شیوه‌های مناسب مانند حفاظت و مرمت مناطق اطراف به‌عنوان زیستگاه برای این حشرات و به حداقل رساندن یا کاهش کاربرد آفت‌کش‌های مضر برای زنبورها و گرده‌افشان‌ها و سایر شیوه‌های مدیریتی که هدف آن‌ها به حداقل رساندن تأثیرات منفی بر گرده‌افشان‌ها است در حفظ تراکم بالای جمعیت این حشرات بسیار مهم است. ذکر این نکته ضروری است که سرویس‌های گرده‌افشانی منجر به تجمع تنوع طبیعی گونه‌های گرده‌افشان‌ها می‌شود.

عادت گل‌دهی و بیولوژی گل در کدوییان

گیاهان متعلق به این خانواده ازنظر گیاه‌شناسی و آناتومی گل بسیار مشابه هستند. با این‌حال اعضاء این خانواده با توجه به عادات رشد، خصوصیات فیزیولوژیکی، اندازه‌ی برگ‌ها، ساقه و میوه‌ی آن‌ها به‌راحتی قابل‌تشخیص‌اند. عملکرد بالقوه‌ی نهاندانگان بستگی به فرم گل، توسعه‌ی گل، نسبت گل‌های نر به گل‌های ماده، موفقیت گرده‌افشانی و مجموعه‌ی میوه دارد.

گل‌های جنسی در کدوییان قبل از اینکه به گل کامل تبدیل شوند و یا قبل از باز شدن گل‌ها به‌راحتی قابل‌تشخیص هستند. در گل‌های ماده گلبرگ‌ها قسمت‌های جنسی گل (کلاله، خامه و مادگی) را در برمی‌گیرد، گل ماده به پایه‌ی متورمی (که به آن جنین میوه گفته می‌شود) متصل می‌شود. این اندام‌ها میوه‌های کوچک و توسعه‌ نیافته هستند. گل‌های نر به یک دمگل معمولی بدون قسمت متورم (جنین میوه) وصل شده‌اند. این در بین همه‌ی اعضا خانواده‌ی کدوییان مشترک است.

انواع کدوئیان از بیان جنسیتی

کدوئیان انواع مختلفی از بیان جنسیتی را دارند و اکثر ارقام تجاری از این محصولات مونوشس، آندرومونوشس یا ژاینوشس و… هستند.

مونوشس

در این نوع گیاهان اندام‌های جنسی نر و ماده به‌صورت جداگانه روی ساقه‌ی گیاه یافت می‌شوند، این روش از قرارگیری گل‌ها به مونوشس اشاره دارد. این نوع گل به‌طورمعمول در خیار، کدو، کدوتنبل و بامیه‌ی چینی دیده می‌شود.

آندرومونوشس

در گیاهان آندرومونوشس گل‌های روی یک شاخه هر دو اندام جنسی نر و ماده را باهم دارند و به‌عنوان گل کامل شناخته می‌شوند. علاوه بر این گل‌های کامل، گل‌های نر نیز به‌صورت جداگانه روی شاخه وجود دارد. بعضی از واریته های خربزه و هندوانه آندرومونوشس هستند؛ که بیان این نوع جنسیت گل تحت تأثیر تغیرات ژنتیکی و فاکتورهای محیطی است.

ژاینوشس

برخی از گونه‌ها نیز ممکن است فقط گل‌های ماده تولید کنند که به آن‌ها ژاینوشس گفته می‌شود. مشخص‌شده است که شرایط محیطی ویژه بر بیان جنسیتی تأثیر می‌گذارد و گیاهان ژاینوشس اغلب تعداد کمی گل نر تولید می‌کنند اما بااین‌حال این ارقام به‌طورکلی برای تولید میوه به منابع مکمل گرده نیاز دارند که معمولاً برای تولید میوه با ارقام مونوشس مخلوط می‌شوند

آندروشس

گاهی اوقات در خیار و خربزه گیاهانی فقط با گل نر وجود دارند که به‌عنوان آندروشس شناخته می‌شوند.

هرمافرودیت

گل‌های روی این گیاهان هر دو اندام جنسی نر و ماده را باهم دارند (گل دوجنسی) که معمولاً این گل‌ها عقیم هستند.

دیوشس

در این نوع گیاهان گل‌های نر و ماده روی پایه‌های جداگانه‌ای قرار دارند. این نوع بیان جنسیتی در کدوییان بسیار نادر است و فقط در بعضی واریته های لوفا (کدوی لیفی) مشاهده شده است.

پارتنوکارپی

پارتنوکارپی به‌عنوان تشکیل میوه بدون گرده‌افشانی تعریف‌شده است اگرچه اکثر کدوییان که به‌صورت تجاری برای تشکیل میوه پرورش می‌یابند به گرده‌افشانی نیاز دارند، اصلاح‌کنندگان ارقامی از خیار (مخصوصاً انواع گلخانه‌ای) را تولید کرده‌اند که میوه‌ها بدون گرده‌افشانی توسعه می‌یابند. این به این معناست که میوه‌ها بدون باروری تخمک‌ها توسعه می‌یابند و درنتیجه میوه‌ها بدون بذر هستند.

برای گیاهان پارتنوکارپ گرده‌افشانی غیرضروری است و اگر گرده‌افشانی صورت گیرد منجر به بدشکلی و عدم بازارپسندی میوه‌ها می‌شود. این خیارها در شرایط محافظت‌شده کشت می‌شوند تا از گرده‌افشانی آن‌ها جلوگیری شود. ارقام سالادی و گلخانه‌ای خیار که عملکرد بالایی دارند، پارتنوکارپ هستند با بیان جنسیتی ژاینوشس و نیاز ندارند که جهت تولید میوه با ارقام مونوشس مخلوط شوند.

فاکتورهای تغییردهنده‌ی نسبت جنسی گل

۱. تنظیم‌کننده‌های رشد

گروهی از مواد شیمیایی که در غلظت‌های کم موردنیاز هستند تا عادت گلدهی گیاه را تغییر دهند که ممکن است شامل تغییر در جوانه‌زنی بذر، فرم و ارتفاع گیاه، عادت گلدهی، نسبت جنسیتی، سایز میوه، رسیدگی میوه و پیری باشد.

در خانواده‌ی کدوییان ترتیب تشکیل گل و نسبت جنسی می‌تواند به‌وسیله‌ی هورمون‌های درونی و بیرونی تغییر کند. برای مثال هورمون‌های درون ژنی اکسین، جیبرلین، سایتوکنین، اتیلن و آبسزیک اسید در زمان شروع آنتوژنی (از بدو لقاح تا مراحل بعدی تکامل گیاه) روی نسبت جنسیتی تجلی می‌یابد، درصورتی‌که هورمون‌های بیرونی در مرحله‌ی ۲ تا ۴ برگی (مرحله‌ی حیاتی برای تعیین جنسیت اما نه در همه‌ی کدوییان) عمل می‌کنند.

این هورمون‌ها با ژن‌های مربوطه تعامل دارند و بیان ژنوتیپی در مراحل بحرانی رشد و توسعه را اصلاح می‌کنند. به‌طور مثال گزارش‌شده است که جیبرلیک اسید باعث نرزایی در خیار و خربزه می‌شود و در مقابل اکسین ها و اتیلن‌ها رشد گل‌های نر را سرکوب می‌کند و باعث رشد گل‌های ماده می‌شود. برای مثال گل‌های ماده در طالبی می‌تواند به‌وسیله‌ی کاربرد اتفون افزایش یابد. پاسخ گیاهان به استفاده از هورمون‌های گیاهی بستگی به شرایط آب و هوایی، مرحله‌ی رشد گیاه، غلظت و زمان استفاده از آن دارد.

۲. دما

دمای بالای ۲۱ درجه سانتی گراد در روز و ۱۶ درجه‌ی سانتی گراد در شب، توسعه‌ی گل‌های ماده در کدوییان را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که وقتی گیاهان در دمای روزانه‌ی بالای ۳۰ درجه و دمای شبانه‌ی بالای ۱۸ درجه قرار گیرند، توسعه‌ی گل‌های ماده کاهش می‌یابد.

به‌طورکلی وقتی گیاهان در معرض دماهای بالا قرار گیرند از دست رفتن گل‌های ماده و میوه‌های جوان زیاد است، به عبارتی تولید میوه و عملکرد به دلیل ریزش گل‌های ماده کاهش می‌یابد.

۳. نور

نهاندانگان کلاً به گیاهان روزبلند، روزکوتاه و روزخنثی طبقه‌بندی می‌شوند که این طبقه‌بندی بر اساس نیاز گیاهان به نور جهت القاء و توسعه‌ی گل است. در اکثر کدوییان طول روز حداقل ۱۶ ساعت (روزبلند) باعث رشد گل‌های نر، درحالی‌ که یک روزکوتاه که طول آن حداکثر ۹ ساعت است باعث رشد گل‌های ماده می‌شود. به‌عنوان‌مثال خیارهای شرقی به دو گروه روزخنثی (در شمال چین) و روزکوتاه (در جنوب چین) تقسیم می‌شوند.

قرار گرفتن در معرض روزهای کوتاه چین جنوبی منجر به افزایش تولید گل‌های ماده می‌شود درحالی‌که در روزهای بلند گل‌های نر افزایش می‌یابند، این شرایط همچنین در خیارهای ترشی نیز مشهود بوده است.

به نظر می‌رسد اثر فتوپریود در گیاهان مونوشس برجسته‌تر از اثر آن در گیاهان آندرومونوشس است. گزارش‌شده است که تحت شرایط روزکوتاه، در گیاهان مونوشس خیار تکامل اتیلن درون ژنی در شاخه‌ها افزایش‌یافته است. افزایش اتیلن درون ژنی با افزایش رشد گل‌های ماده در گیاهان خیار مونوشس در ارتباط است اما نه در گیاهان آندرومونوشس.

۴. تغذیه

کودهای نیتروژن برای رشد رویشی گیاهان مهم هستند و نیاز است که جهت رسیدن به تعادل بین رشد رویشی و زایشی به‌درستی مدیریت شوند. کود نیتروژن بالا منجر به افزایش رشد رویشی و کاهش رشد زایشی می شود. همچنین باعث تأخیر و یا کاهش توسعه‌ی گل‌های ماده در گیاهان خانواده‌ی کدوییان می‌شود.

استفاده از کودهای پتاسیم و کودهای بیولوژیکی می‌تواند باعث افزایش تولید گل ماده در کدوییان شود. در جنوب صحرای آفریقا با استفاده از کود ترکیبی NPK در اوایل فصل رشد کدوتنبل تشکیل گل‌های ماده افزایش‌یافته است.

مورفولوژی گل

گل در اکثر کدوییان، پنج گلبرگ زرد رنگ دارد که در این گیاهان گلبرگ‌ها زیاد توسعه ‌نیافته‌اند. گلبرگ‌ها در کدوتنبل و کدوی قلیانی بسته به گونه یا رقم مورد کشت می‌تواند سفید کرمی تا زرد تیره و زرد مایل به نارنجی تیره باشد.

به‌طورکلی گلدهی در کدوییان با تولید گل‌های نر آغاز می‌شود و بسته به نوع گیاه گل‌های ماده یا هرمافرودیت بعداً ظاهر می‌شوند. زمان لازم از ظهور گیاه چه تا شروع و خاتمه گلدهی و همچنین زمانی که بین ظهور پرچم و سپس گل‌های ماده یا هرمافرودیت می‌گذرد بستگی به گونه و ارقام کدوییان و شرایط محیطی در دوره‌ی رشد متفاوت است. به‌ عنوان ‌مثال در کدوییان مونوشس گل‌های نر ابتدا در محور برگ‌های سوم تا ششم تولید می‌شوند و اولین گل‌های ماده چند روز پس از شروع گلدهی در محور برگ‌های چهارم، پنجم و ششم و یا محور برگ‌های بعدی تولید می‌شوند. پس از ظاهر شدن اولین گل‌های ماده، گل‌های جدید به فاصله‌ی ۴ تا ۵ روز در طول فصل رشد ظاهر می‌شوند.

گل‌های نر معمولاً هرروز یا یک روز در میان به‌طور انفرادی یا خوشه‌ای در محور برگ‌ها تولید می‌شوند، درحالی‌که گل‌های ماده به‌صورت انفرادی و به تعداد خیلی کمتر ازگل‌های نر تولید می‌شوند.

نسبت گل‌های ماده به گل‌های نر متغیر است از ۱:۴ تا ۱:۲۰ ویا بیشتر (جدول ۱). اگرچه این نسبت جنسی بستگی به رشد گیاه، قدرت گیاه، تعداد میوه‌هایی که روی گیاه وجود دارد و شرایط محیطی دارد.

جدول ۱: کاراکترهای گلدهی در کدوییان

هنگامی‌که میوه‌ها روی گیاه ظاهر می‌شوند تولید گل‌های ماده یا هرمافرودیت متوقف می‌شود اما تولید گل‌های نر برای روزها یا هفته‌ها ادامه دارد. در کدوییان گل‌های تولیدکننده‌ی میوه (گل‌های ماده یا هرمافرودیت) از گل‌های نر به‌راحتی قابل تشخیص‌اند به‌وسیله‌ی تخمدان بزرگ در پایه‌ی گل که بعد از گرده‌افشانی تبدیل به میوه می‌شود.

به‌طور طبیعی گل‌هایی که تبدیل به میوه می‌شوند شامل یک کلاله‌ی دو یا سه لوبی است که به یک خامه‌ی کوتاه و پهن که ممکن است شامل پرچم باشد (هرمافرودیت) یا نباشد (مادگی) وصل شده است.

گل‌های نر سه تا پنج پرچم با میله‌های واحد یا جدا دارند که شامل گرده‌های بزرگ و چسبنده هستند به این مفهوم که باد هیچ نقشی درروند گرده‌افشانی این محصولات زراعی ندارد. در اکثر کدوییان معمولاً کلاله در طول زمان شکوفایی گل آمادگی پذیرش گرده‌ها را دارد (از حدود ۶۰۰ تا ۱۴۰۰ گرده در هر روز) اما معمولاً در اوایل باز شدن گل این آمادگی بیشتر است.

گرده‌ها همچنین در طی ساعات کمی بعد از باز شدن گل دوام می‌آورند. اگرچه در کدو قلیانی گل‌ها از غروب باز می‌شوند و تا بعدازظهر روز بعد باز باقی می‌مانند و زنده ماندن گرده‌ها حتی در بعدازظهر روز دوم بالا است. شرایط محیطی مانند درجه حرارت بالا و شرایط خشک هنگام گلدهی می‌تواند مدت‌زمان پذیرش گرده‌ها توسط کلاله و قابلیت زنده ماندن گرده‌ها را کاهش دهد. گل‌های کدوییان فقط برای مدت یک روز بازمی‌مانند.

زمان و مدت شکوفایی گل در کدوییان بین گونه‌ها و حتی ارقام درون یک گونه متغیر است (جدول ۲). همچنین دما، نور خورشید و رطوبت تأثیر زیادی در باز و بسته شدن گل‌ها دارد. زمانی که گل‌ها بسته می‌شوند، هرگز پس از آن مجدداً شکوفا نمی‌شوند و گل‌های ماده پس از آن توانایی پذیرش گرده را نخواهند داشت. گل‌های ماده‌ای که گرده‌ی کافی دریافت نکرده‌اند و همه‌ی گل‌های نر به‌طورکلی در طی چند روز پس از باز شدن می‌میرند و به ریزش پیدا می‌کنند.

جدول ۲: زمان و مدت شکوفایی گل‌ها در کدوییان

 جذب گرده‌افشان‌ها توسط گل

در طول مدتی که گل‌های کدوییان باز هستند حشرات گرده‌افشان به‌عنوان منابع گرده یا شهد جذب آن‌ها می‌شوند.

هر دو گل‌های نر و ماده تولید نکتار می‌کنند که منبع غنی قند برای گرده‌افشان هاست. همچنین گل‌های کدوییان می‌توانند به‌جز گل‌های نر از طریق گل‌های ماده یا هرمافرودیت هم گرده را به گرده‌افشان‌ها ارائه دهند. اگرچه گرده در تولیدمثل و گرده‌افشانی مورد نیاز است برخی از گرده‌افشان‌ها از گرده به‌عنوان منبع مواد غذایی، چربی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی استفاده می‌کنند.

دانه‌های گرده به دلیل چسبندگی بالا به بساک‌ها می‌چسبند و معمولاً بعدازظهرها در گل‌ها کمیاب می‌شوند. سرعت کمیاب شدن گرده‌ها در طی روز ارتباط مستقیمی با شدت بازدید حشرات گرده‌افشان و برداشت گرده از گل‌ها دارد. اگرچه حشرات گرده‌افشان به دنبال شهد یا گرده‌ی کدوییان هستند اما آن‌ها به‌راحتی جذب گیاهانی که در مجاورت کدوییان هستند و گل‌های جذاب‌تری دارند (به‌خصوص گل‌های وحشی) می‌شوند. این مشکلی است که اغلب اوقات می‌تواند اثربخشی گرده‌افشانی کدوییان را تحت تأثیر قرار دهد. به این دلیل تولیدکنندگان اغلب علاقه‌مند به استفاده از جذب‌کننده‌های شیمیایی زنبور عسل هستند اگرچه هیچ‌کدام توانایی بهبود گرده‌افشانی در کدوییان را نشان نداده‌اند. ازاین‌رو اکثراً افزایش تعداد کلنی زنبور عسل در مزارع را توصیه می‌کنند.

علاوه بر عواملی که قبلاً مورد بحث قرار گرفت کمبود جذابیت گل‌های کدوییان برای اکثر حشرات گرده‌افشان به دلایل زیر می‌باشد:

1. تعداد کم گل‌هایی که در گیاه در روز باز می‌شوند
2. همچنین به دلیل شاخ و برگ‌های سبز که اغلب اوقات گل‌ها را از گرده‌افشان‌ها پنهان کرده است.

ضرورت گرده‌افشانی در کدوییان

گرده‌افشانی به عنوان فرآیندی تعریف می‌شود که طی آن دانه‌ی گرده از بساک به کلاله انتقال می‌یابد. عدم موفقیت تولید میوه در کدوییان ناشی از گرده‌افشانی ناکافی است که منجر به تعداد کم تخمک‌های بارورشده می‌شود.

ضروری است که گل‌های کدوییان که تولید میوه می‌کنند (گل‌های ماده یا هرمافرودیت) مقدار کافی از گرده را برای فرآیند گرده‌افشانی دریافت کنند که منجر به توسعه‌ی میوه‌های کامل شود؛ بنابراین برای تولید میوه بازارپسند در کدوییان، باید فعالیت‌های گرده‌افشانی مناسب در گل تکمیل شود. اگرچه ارقام پارتنوکارپ بدون گرده‌افشانی قادر به تولید میوه‌های بازارپسند هستند.

کدوییان دگر گرده‌افشان هستند اما آن‌ها همچنین درصدی خود گرده‌ افشانی دارند. این بدین معناست که آن‌ها سیستم گرده‌افشانی مختلط دارند. اکثر کدوییان (به‌جز ارقام پارتنوکاپ) به حشرات گرده‌افشان نیاز دارند تا دانه‌های گرده را از پرچم‌ها گرفته و به گل‌های تولیدکننده میوه برساند به‌طوری‌که میوه تشکیل شود.

یک موقعیت واحد برای گرده‌افشانی در هندوانه‌های تریپلوئید وجود دارد، این هندوانه‌ها بدون بذر هستند اما پارتنوکارپ نیستند و برای تولید میوه نیاز به گرده‌افشانی دارند. از آنجائی که هندوانه‌های تریپلوئید عموماً گرده‌های غیرقابل استفاده تولید می‌کنند، گرده‌های محرک از ارقام دیپلوئیدی که در مزارع مجاور کاشته می‌شوند تهیه می‌گردد؛ بنابراین سیستم دگرگرده‌افشانی از دیگر ژنوتیپ های هندوانه برای تشکیل و توسعه‌ی میوه در هندوانه‌های تریپلوئید به کار می‌رود. مسئولیت گرده‌افشانی، رشد لوله‌های گرده و لقاح نهایی تخمک بر عهده‌ی تنظیم‌کننده‌های طبیعی رشد گیاهان است (اشاره به هورمون‌های گیاهی یا فیتوهورمون ها دارد) که به‌طور مستقیم بر تشکیل میوه و تولید بافت میوه تأثیر می‌گذارد.

اکثر کدوییان به دانه‌های گرده‌ی کمی نیاز دارند تا روی همه‌ی لوب‌های کلاله به‌طور یکنواخت توزیع شود (به‌منظور رشد میوه بدون تغییر شکل).

گل‌های تولیدکننده‌ی میوه باید کلاله‌ی پذیرنده داشته باشند که بتواند صدها دانه‌ی گرده‌ی زنده (که نتیجه‌ی بازدید متعدد گرده افشانهاست) را دریافت کند. تشکیل میوه همچنین تحت تأثیر رطوبت زیاد حاصل از بارندگی یا آبیاری بیش‌ازحد قرار می‌گیرد، این امر نه تنها باعث کاهش فعالیت حشرات گرده‌افشان می‌شود، همچنین می‌تواند منجر به پوشیده شدن کلاله با آب و درنتیجه جوانه‌زنی ضعیف دانه‌ی گرده و توسعه‌ی کم لوله‌ی گرده شود.

گرده‌افشانی کدوییان همچنین تحت تأثیر زمان و روزی که گرده‌افشان‌ها گل‌ها را ملاقات می‌کنند، تعداد بازدیدها، اندازه‌ی تخمدان در زمان گرده‌افشانی، قدرت گیاه و شاخه‌ای که گل در آن گرده‌افشانی می‌شود و تعداد میوه‌هایی که قبلاً روی گیاه تشکیل شده قرار می‌گیرد.

جدول ۳: گرده‌افشانی مورد نیاز برای تشکیل میوه در کدوییان

گرده‌ افشان‌ها و رفتار آن‌ها

گل‌های کدوییان توسط دامنه‌ی وسیعی از حشرات گرده‌افشان ملاقات می‌شوند. گونه‌های مختلف زنبورها، پروانه‌ها، سوسک‌ها، مگس‌ها، مورچه‌ها خدمات گرده‌افشانی برای کدوییان را فراهم می‌سازند. با این‌حال هر حشره‌ای که از گل بازدید می‌کند اما در تماس با قسمت‌های تولید مثلی گل قرار نمی‌گیرد و توانایی انتقال گرده را نداشته باشد، گرده‌افشان محسوب نمی‌شود.

بیشتر، زنبورها به‌عنوان گرده‌افشان مطالعه شده‌اند و در سرتاسر جهان برای گرده‌افشانی کدوییان به کار می‌روند. توانایی‌های برجسته‌ی آن‌ها به‌عنوان گرده‌افشان در کدوییان به علت سازگاری‌های متعددی است که آن‌ها دارند:

۱) آن‌ها دارای یک رژیم منحصربه‌فرد گیاه خواری هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد که در تماس نزدیک با گیاهانی که گرده و شهد تولید می‌کنند باشند.

۲) در سطح بدنشان موهای شاخه‌ای دارند که باعث افزایش چسبندگی دانه‌ی گرده به بدن آن‌ها می‌شود

۳) فعالیت و رفتارهای کاوشگرانه‌ی آن‌ها که شانس قرار دادن دانه‌ی گرده روی کلاله را افزایش می‌دهد. اگرچه در سرتاسر جهان حدود ۲۰۰۰۰ گونه‌ی زنبور در جهان توصیف ‌شده است اما تنها تعداد معدودی از آن‌ها از نظر تجاری به‌عنوان گرده‌افشان‌های گیاهان زراعی استفاده می‌شود. زنبورهای عسل و بامبل بی از حشرات اصلی گرده‌افشان در کدوییان هستند.

گل‌های کدوییان به دلایل مختلف از جمله باز شدن گل‌ها در طول روز جذب زنبورها را افزایش می‌دهند.

کندوهای زنبور عسل باید حدود یک هفته پس از ظهور اولین گل‌های ماده در مزارع کدوییان قرار داده شوند. اگر زنبورهای عسل خیلی زود به مزارع وارد شوند به دلیل مراجعه به سمت سایر منابع غذایی (گونه‌های غیر هدف مانند گل‌های وحشی) می‌توانند در زمان تولید بی‌اثر شوند. همچنین هزینه‌ی اجاره به ازای هر روز که زنبورها در مزرعه هستند برای تولیدکنندگان افزایش می‌یابد.

زمان ملاقات زنبورها از مزارع کدوییان بسیار بحرانی است، اگر وجود آن‌ها چند روز به تأخیر بیفتد، به دلیل عدم وجود گرده‌افشانی کافی برای اولین گل‌ها، عملکرد کاهش می‌یابد.

تراکم زنبورهای عسل

تراکم‌های مختلفی از کندوهای زنبورعسل در هکتار برای کدوییان پیشنهاد شده است. تعداد کندوها برای یک منطقه متغیر است که بستگی به چند عامل از جمله: تعداد زنبورهای فعال داخل کندو، تعداد گل‌های باز، تعداد گرده‌افشان‌های وحشی که از گل بازدید می‌کنند، تعداد بازدیدهایی موردنیاز یک گیاه زراعی دارد. برای مثال تعداد کندوی لازم در هکتار برای خربزه ۴/۴ کندو و به عبارتی ۱ زنبور برای گرده‌افشانی ۱۰ گل کامل خربزه موردنیاز است.

اثرات سموم شیمیایی بر زنبورها

زنبورهای گرده‌افشان در گل‌های آلوده به مواد شیمیایی به سادگی می‌میرند یا تغیراتی در فیزیولوژی و رفتار آن‌ها ایجاد می‌شود که روی کل کلونی تأثیر می‌گذارد و به ‌نوبه‌ی خود خدمات گرده‌افشانی مختل می‌شود.

اثرات ناشی از کاربرد سموم دفع آفات می‌تواند بر تقسیم کار درون کندوها تأثیر بگذارد. سیستم ایمنی زنبورها و فعالیت‌های زنبورهای کارگر را کاهش می‌دهد که منجر به کاهش بقای کلونی و در نتیجه کاهش خدمات گرده‌افشانی می‌شود.

برای به حداقل رساندن خطر آلودگی زنبورها با سموم دفع آفات نباتی، کندوها باید فقط در طول گلدهی در مزرعه قرار داده شوند و بلافاصله پس از تشکیل میوه‌ی مورد انتظار، حذف شوند. علاوه بر این اگر کاربرد آفت‌کش‌ها در زمان گلدهی اجتناب ناپذیر باشد باید از سمومی که خطر کمتری برای گرده‌افشان‌ها دارند استفاده شود، همچنین باید آن‌ها را در بعدازظهر یا عصر که فعالیت این حشرات در مزرعه کم است، به کار برد.

همچنین می‌توان موقع سم‌پاشی در عصر روی کندوها را با پارچه‌های مرطوب به گونه‌ای که سموم وارد کندوها نشوند، پوشاند که این مانع ورود زنبورهایی که آلوده به سموم دفع آفات هستند به داخل کندوها می‌شود.

جمع‌بندی

خانواده‌ی کدوییان حدود ۱۲۰ جنس و ۸۵۰ گونه دارند. این خانواده رایج‌ترین گونه‌ی گیاهی هستند که در سرتاسر جهان برای مصارف تغذیه‌ای و دارویی و ظروف و مصنوعات به کار می‌روند. کدوییان برای تولید میوه و عملکرد بالا نیاز به گرده‌افشانی توسط حشرات دارند. گرده‌های آن‌ها دارای خصوصیاتی هستند که به هیچ عنوان نمی‌توانند توسط باد گرده‌افشانی شوند.

زنبورهای عسل از مهم‌ترین حشرات گرده‌افشان در این گیاهان هستند که به کاربرد سموم دفع آفات نباتی حساسیت بالایی دارند و باید در هنگام سم‌پاشی در مزارع و گلخانه‌ها مراقبت‌های لازم جهت جلوگیری از نابودی آن‌ها صورت گیرد.