اصول و مراحل بعد از کاشت نشاء در زمین اصلی (زمین زراعی و گلخانه)

مقدمه

در مقالۀ پیشین به اصول و مراحل قبل از کاشت نشاء اشاره‌شد. تکنیک‌های ساده و در عین حال بسیار کاربردی که رعایت آن‌ها می تواند تلفات نشاکاری و تنش و استرس‌های ایجادشده بر روی نشاء را به شدت کاهش‌دهد. در این مقاله به اصول و تکنیک‌های بعد از کاشت که جزء مرحلۀ داشت و نگهداری گیاه محسوب می‌شود، می‌پردازیم.

مراحل اولیۀ کاشت به دلیل توسعه‌‌نیافتگی و استقرار نداشتن کامل ریشۀ گیاه در خاک جزء مراحل به‌شدت آسیب‌پذیر در طول عمر گیاه تلقی‌می‌شود. همچنین، گیاه به دلیل رشد ناکافی و کامل نبودن سیستم دفاعی به شدت درمعرض آسیب‌های فیزیکی و بیولوژیکی قرار می‌گیرد. همان‌طور که در مقالۀ قبل گفته شد، زندگی نشاء به دو مرحلۀ قبل و بعد از انتقال به زمین اصلی (زمین زراعی و گلخانه) تقسیم‌بندی می‌شود. در این مقاله به نکات و اصول کاربردی و مهم بعد از کاشت نشاء خواهیم پرداخت.

اصول و عملیات بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی

بعد از انتقال و کاشت نشاء در زمین اصلی، مرحلۀ نگهداری یا همان داشت گیاهان زراعی آغاز می‌شود. بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی، در صورت تیمار با سم و کودهای بیولوژیکی مانند تریکوران پی و پروبیو ۹۶ و یا هر محصول بیولوژیکی دیگر، حتما در اولین آبیاری نیز باید از مواد بیولوژیکی استفاده کرد. در صورت تیمار با قارچ‌کش‌های مصنوعی و شیمیایی در اولین آبیاری باید از این قارچ‌کش‌های مصنوعی و شیمیایی استفاده‌کرد.

مصرف سموم (قارچکش)

معمولاً بهترین سم مصنوعی و سنتتیک بعد از انتقال نشاء به زمین، که ریشه‌دهی را نیز تحریک می‌کند، تیوفانات‌متیل (توپسین) است. بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی استفاده از قارچ‌کش و محرک ریشه مانند رادیفارم، هیومیک‌اسید و یا فولویک‌اسید بسیار مهم است و نتیجۀ مطلوبی درپی‌دارد.

کودهای محرک رشد

رادیفارم محرک ریشه‌زایی و کاهندۀ استرس بعد از انتقال نشاست. این محصول حاوی پلی‌ساکاریدها، ویتامین‌ها، بتائین، گلوکوزید، عنصر روی و پیش‌سازهای فرآیند ریشه‌زایی نظیر آرژنین، آسپاراژین، تریپتوفان و ساپونین است. مجموع اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها، گلوکوزید و عنصر روی موجب تحریک ریشه برای توسعه شده، ترکیبات بتائین و پلی‌ساکاریدها نیز سریعاً بر استرس جابجایی نشاء غلبه می‌کنند. این ترکیب برای محصولات مختلف در مرحلۀ انتقال نشاء و در مراحل اولیۀ رشد گیاه استفاده‌ می‌شود و علاوه‌بر خواص تغذیه‌ای بالا باعث بهبود رشد طولی ریشه‌های جانبی و سیستم ریشه‌دوانی سریع و مؤثر گیاه می‌شود. استفاده از رادیفارم همچنین احیای سریع گیاهچه‌ها پس از انتقال نشاء حتی در شرایط سخت حرارتی و رطوبتی را تضمین می‌کند.

هیومیک اسید و فولویک اسید

هیومیک‌اسید خواص بی‌نظیر بسیاری برای گیاه دارد. از خواص خوب هیومیک‌اسید می‌توان به بهبود ساختار خاک، خاصیت کلات‌کنندگی عناصر فلزی و افزایش جذب آن‌ها توسط گیاه، کاهش pH محیط اطراف ریشه و در نتیجه جذب بهتر عناصر غذایی، افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک و افزایش جمعیت آن‌ها، افزایش مقاومت گیاه به خشکی و شوری، افزایش سرعت ریشه‌دهی و رشد رویشی گیاهان اشاره کرد.

فولویک‌اسید به عنوان یک مادۀ معجزه‌گر در تمامی مراحل رشد گیاه شناخته‌می‌شود. این کود علاوه بر تأثیرات فوق‌العاده‌ای که بر ریشه‌دهی و رشد رویشی گیاه دارد، به عنوان یک کود ارگانیک فوایدی نظیر کاهش استرس گیاه، افزایش جوانه‌های جانبی، کمک به رسیدگی میوه و افزایش وزن میوه دارد. از دیگر خواص فولویک‌اسید می‌توان به افزایش فعالیت میکروبی و قدرت کلات‌کنندگی عناصر ریزمغذی، تحریک متابولیسم گیاه، افزایش فعالیت آنزیمی گیاه، افزایش نفوذپذیری غشای سلولی، تسهیل انتقال موادغذایی در بافت گیاهی، جلوگیری از بیماری‌های گیاهی، مقاومت در برابر تنش گیاهی، افزایش ظرفیت تبادل کاتیون، حفظ رطوبت، جذب بهتر مواد غذایی و در نهایت افزایش عملکرد کیفی و کمی گیاهان اشاره‌کرد.

مصرف کودهای NPK

از آبیاری سوم به بعد استفاده از کود اوره‌فسفات شدیداً توصیه می‌گردد. همچنین اسپری کود NPK 10-52-10 نقش بسیار مؤثری در ریشه‌دهی و توسعۀ ریشه دارد. کودهای دیگری مانند سولفات‌آهن و کلات‌آهن باید حتما در مدت کوتاه استفاده گردد تا فتوسنتز گیاه به حداکثر رسیده، رشد گیاه افزایش‌یابد. در این مرحله، پس از اطمینان از رشد کامل ریشه و توسعۀ آن، نوبت به رشد رویشی است که توسط کودهایی مانند NPK 20-20-20 و کود N36 انجام‌می‌گیرد.

مبارزه با علف‌های هرز بعد از کاشت

یکی از کارهای مهم و هزینه‌بر در کشاورزی مبارزه با علف هرز است. با استفاده از سم ترفلان قبل از کاشت بسیاری از علف‌های هرز کنترل می‌شود اما به‌دلیل وجود بانک بذری علف‌های هرز در خاک، آن‌ها مجدداً رشد خواهند‌کرد. زمانی که علف‌های هرز در مرحله ۴ تا ۶ برگی هستند، باید وجین شوند. وجین دستی تنها ۱ الی ۲ بار انجام‌می‌گیرد زیرا پس از آن گیاهان به دلیل رشد زیاد و سایه‌اندازی بر روی علف‌های هرز، مجال رشد به آن‌ها نداده، به رشد خود ادامه می‌دهند. بعد از کاشت استفاده از سم‌های علف‌کش موجب تحت تأثیر قرارگرفتن و یا خشک‌شدن گیاهان می‌شود.

حفظ نرمی بستر، سله‌شکنی و پایین نگاه‌داشتن اسیدیتۀ خاک

به ترک‌خوردن سطح خاک بعد از خشک‌شدن و ازدست‌دادن رطوبت سله می گویند. عموماً سله در خاک‌های رسی و سنگین بعد از آبیاری دیده‌می‌شود.

سله‌شکنی معمولاً به‌همراه وجین علف‌های هرز انجام می‌گیرد اما گاهی خاک به قدری سفت می شود که گیاه توانایی رشد و جذب مواد غذایی را به‌کلی ازدست‌ می‌دهد. در این موقعیت حتماً سله‌شکنی باید انجام‌گیرد.

جلوگیری از سله‌بستن و سفت شدن خاک

برای جلوگیری از سله‌بستن و سفت شدن خاک به‌غیر از عملیات فیزیکی، عملیات شیمیایی نیز وجود دارد. اما باید توجه داشت که روش‌های شیمیایی جایگزینی کامل و همه‌جانبه برای سله‌شکنی فیزیکی نمی‌باشد. برای رسیدن به این هدف استفادۀ مستمر از گوگرد مایع یا پودری بسیار مهم است.

گوگرد به عنوان کودی مهم برای نشاء علاوه بر نرم نگاه‌داشتن بافت خاک موجب پایین آمدن اسیدیتۀ خاک، دور شدن حشرات و کنترل قارچ می‌شود.

فرم قابل‌جذب گوگرد برای گیاه فرم سولفاته می‌باشد. برگ‌‍‌ها نیز گوگردی که به‌صورت گاز در اطراف وجود دارد را جذب می‌کنند. بسیاری از پروتئین‌های گیاهی حاوی گوگردند به عنوان مثال سیستین اسیدآمینۀ اصلی حاوی گوگرد است. ترکیبات گوگردی به نام تیول‌ها تعیین‌کننده مزۀ تره‌فرنگی، کلم و… هستند.

اگر خاک نرم باشد و هدف تنها کنترل اسیدیته باشد، استفاده از انفوریک‌اسید پیشنهاد می‌گردد. انفوریک‌اسید با کاهش اسیدیتۀ آب و خاک و در نتیجه بهبود جذب عناصر غذایی موجب اصلاح خاک‌های شور، کاهش EC خاک، خنثی‌سازی آهک و ازبین‌بردن لایۀ سخت موجود در خاک می‌شود.

جمع‌بندی

بعد از مرحلۀ کاشت طولانی‌ترین مرحلۀ کشاورزی، داشت، آغاز می‌شود که مهم‌ترین دوره در بازدهی و باردهی گیاه است. این دوره حساسیت‌ترین دورۀ رشد گیاه محسوب‌می‌شود. برآیند تغذیه و نگهداری از گیاهان در نهایت موجب بازدهی بیشتر خواهدبود. اوایل کاشت گیاه در زمین اصلی از حساسیت بیشتری برخوردار است. مدیریت صحیح و مواد غذایی مناسب موجب قوی‌تر شدن گیاه در مقابل تنش‌های محیطی می‌گردد. در طی این دوره، عملیات سم‌پاشی، محلول‌پاشی و کوددهی جهت رشد رویشی بیشتر گیاه و کاربرد ریزمغذی‌ها جهت گل‌دهی و میوه‌دهی بهتر انجام‌می‌گیرد.