کود ازته چیست؟ اهمیت و انواع کود نیتروژن
در این مقاله به معرفی کود نیتروژن که یکی از عناصر پرمصرف و مهم برای گیاهان است می‌پردازیم و با انواع کود ازته یا نیتروژن و علائم کمبود این عنصر در گیاهان آشنا می‌شوید.
فهرست محتوا این مقاله
مقدمه
نیتروژن یکی از مهم‌ترین عناصر پرمصرف و ضروری برای گیاهان است که امروزه در انواع و شکل‌های مختلف مورداستفاده کشاورزان قرار می‌گیرد و به افزایش رشد و عملکرد محصولات کمک می‌کند.
درصورتی‌که نیتروژن به میزان کافی در اختیار گیاهان قرار نگیرد، رشد و عملکرد محصولات به‌سرعت کاهش می‌یابد و گیاهان روبه زردی می‌روند، در این شرایط باید با استفاده از کودهای مناسب به‌سرعت نیاز گیاهان به نیتروژن برطرف شود تا عملکرد نهایی محصولات حفظ شود.
با توجه به اینکه کودهای ازته به‌راحتی شسته شده و ممکن است وارد آب‌های سطحی یا زیرزمینی شده و از طریق آشامیدن آب وارد بدن انسان‌ها شوند، باید توجه داشت که مصرف بی‌رویه این کودها می‌تواند صدمات زیادی به محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها وارد نماید، همچنین استفاده بیش از حد از نیتروژن می‌تواند در بسیاری از محصولات، باعث تجمع نیترات در بافت‌های گیاهی شود و مصرف این محصولات نیز همچون مصرف آب دارای نیترات می‌تواند برای انسان بسیار خطرناک و حتی سرطان‌زا باشد.
با توجه به مطالب فوق، توجه به مصرف صحیح و به‌موقع از کودهای ازته می‌تواند علاوه بر افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی، در حفظ سلامتی محیط‌زیست و انسان‌ها هم مؤثر باشد.
در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا با معرفی انواع کودهای ازته و طریقه درست استفاده از این کودها، به شما کشاورزان عزیز در بهبود عملکرد محصولات و افزایش بهره‌وری کودها کمک کنیم. امیدواریم با استفاده صحیح از کودها، علاوه بر افزایش سود اقتصادی، بتوانید به حفظ سلامتی محیط‌زیست هم کمک کنید و مطالب این مقاله موردتوجه و استفاده شما عزیزان قرار بگیرد.
اهمیت نیتروژن در تغذیه گیاهان
کودهای حاوی نیتروژن یکی از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین انواع کودهای شیمیایی هستند و با توجه به نیاز فراوان گیاهان به نیتروژن برای رشد و توسعه، استفاده از انواع کودهای ازته در حال حاضر به یک ضرورت تبدیل شده است.
نیتروژن در ساخت پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک حیاتی، در بافت‌های گیاهی نقش دارد و به‌خاطر تغذیه موجودات زنده از گیاهان، می‌توان گفت که نیتروژن نقش بسیار زیادی در بدن همه موجودات زنده دارد، از طرفی دیگر نیتروژن در سنتز ویتامین‌ها هم بسیار مؤثر است.
نیتروژن حدود ۷۸ درصد از هوایی که ما تنفس می‌کنیم را تشکیل می‌دهد اما بیشتر گیاهان قادر نیستند که نیتروژن موردنیاز خود را از جو تأمین کنند و باید به روش‌های دیگر نیاز خود به نیتروژن را برطرف نمایند، از طرفی حتی پس از جذب نیتروژن توسط گیاهان، تبدیل نیتروژن آلی به شکل قابل‌استفاده برای گیاهان، یک فرایند پیچیده و طولانی است.
معرفی انواع مختلف کودهای ازته
امروزه انواع مختلفی از کودهای حاوی نیتروژن در اختیار کشاورزان قرار دارد که برخی از پرمصرف‌ترین این کودها شامل: نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، کودهای NPK و اوره است؛ و از بین این کودها معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین آن‌ها کود اوره است که با نام‌های کود شکری یا کود سفید نیز شناخته می‌شود.
انواع کودهای ازته:
کود اوره
از بین کودهای ازته معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین آن‌ها در کشورمان، کود اوره است که با نام‌های کود شکری یا کود سفید نیز شناخته می‌شود.
کود اوره به‌صورت بلورهای سفیدرنگ عرضه می‌شود و حاوی مقدار زیادی نیتروژن (۴۶ درصد) است و جزء ارزان‌ترین انواع کود بوده و بخشی از هزینه آن نیز به‌صورت یارانه توسط دولت تأمین می‌شود و در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
کود اوره جزء ترکیبات آلی محسوب می‌شود، به همین خاطر قابلیت بالایی برای جذب توسط گیاهان دارد. اوره در ایران بیشتر به روش محلول‌پاشی بر روی گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین کود اوره را می‌توانید قبل از کاشت محصول و یا پس از کاشت و اندکی رشد به‌صورت سرک، به خاک اضافه کنید.
کود اوره قابلیت استفاده در انواع محصولات (مثل انواع گیاهان زینتی و گل‌های آپارتمانی، باغ و باغچه، سبزیجات و صیفی‌جات، مزارع و …)، قابل‌استفاده است.
نکته: مصرف زیاد اوره با افزایش بافت‌های ظریف و حساس در گیاه می‌تواند مقاومت گیاه را در برابر آفات و بیماری‌ها کاهش دهد.
کود نیترات آمونیوم
کود نیترات آمونیوم حاوی ۳۳ درصد نیتروژن است و هر دو فرم نیتروژن آن (نیترات و آمونیوم) برای گیاهان قابل جذب است. نیترات آمونیوم به‌راحتی قابل شستشو است و در صورت بارندگی یا آبیاری خاک، خیلی سریع شسته شده و از دسترس گیاهان خارج می‌شود و به همین خاطر نمی‌تواند نیاز گیاه به نیتروژن را به طور پایدار برطرف نماید و پس از شسته شدن از خاک، وارد آب‌های زیرزمینی شده و باعث آلودگی این آب‌ها می‌شود که در پی آن آسیب‌های فراوانی به محیط‌زیست و سلامت تمامی جانداران (ازجمله ماهی‌ها و انسان‌ها) وارد خواهد شد.
اگرچه نیترات آمونیوم خیلی سریع شسته می‌شود و مدت زیادی در خاک باقی نمی‌ماند ولی در عوض نحوه عمل آن بسیار سریع است و به‌سرعت می‌تواند دو فرم مختلف از نیتروژن را در اختیار گیاه قرار دهد.
یکی از معایب اصلی کود نیترات آمونیوم این است که اگر در معرض رطوبت قرار بگیرد، رطوبت را جذب کرده و دانه‌های آن به هم می‌چسبند و کود به شکل کلوخه‌های بزرگ و سفت در می‌آیند، همچنین نگهداری از نیترات آمونیوم بسیار خطرناک است و به‌سادگی ممکن است در اثر ضربه یا فشار، باعث آتش‌سوزی شود، قیمت این کود نسبتاً بالا است ولی به‌خوبی در تولید چغندرقند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سولفات آمونیوم
سولفات آمونیوم به‌صورت بلورهای ریز عرضه می‌شود و دارای ۲۰ درصد نیتروژن و ۲۴ درصد گوگرد است و با استفاده از این کود می‌توان به‌صورت هم‌زمان دو عنصر اصلی و ضروری برای گیاهان، یعنی نیتروژن و گوگرد را در اختیار گیاهان قرار داد، البته سولفات آمونیوم نسبتاً گران است.
سولفات آمونیوم در برابر شستشو مقاومت بالایی دارد به‌خوبی می‌توان از این کود، خصوصاً در مناطق مرکزی ایران که اکثراً دارای خاک‌های آهکی هستند استفاده نمود، این کود می‌تواند pH خاک را در مناطقی که pH بالایی دارند، کاهش داده و به جذب بهتر دیگر عناصر و بهبود رشد و توسعه گیاهان کمک نماید.
هیدرات آمونیوم
کود هیدرات آمونیوم که از ترکیب آمونیاک با آب به دست می‌آید، بسیار کم مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای استفاده از آن باید قبل از کاشت در خاک تزریق شود تا به‌مرور مواد غذایی آن آزاد شده و در اختیار گیاهان قرار بگیرد.
فسفات آمونیوم
کود فسفات آمونیوم علاوه بر نیتروژن، فسفر را هم در اختیار گیاه قرار می‌دهد، همچنین کود فسفات آمونیوم قیمت نسبتاً پایینی دارد و به‌خاطر مقاومت نسبی در برابر شستشو در خاک، به‌سرعت از دسترس گیاه خارج نخواهد شد.
نیترات کلسیم
کود نیترات کلسیم، دارای درصد پایینی از نیتروژن است و بیشتر به‌عنوان منبع تأمین کلسیم خصوصاً در گلخانه‌ها (برای کشت هیدروپونیک) و برای تهیه محلول‌های غذایی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
نیترات پتاسیم
کود نیترات پتاسیم هم مثل نیترات کلسیم دارای درصد پایینی از نیتروژن است و کمتر از دیگر کودهای ازته برای تأمین نیتروژن خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر به‌عنوان منبع تأمین پتاسیم خصوصاً در گلخانه‌ها و برای تهیه محلول‌های غذایی (برای کشت هیدروپونیک)، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کودهای کامل (NPK)
این کودها در انواع مختلفی (مثل ۱۰-۱۰-۳۰، ۲۰-۲۰-۲۰، ۱۰-۵۲-۱۰ و …) تولید می‌شوند و معمولاً به‌جز نیتروژن می‌توانند عناصر دیگری را نیز در اختیار گیاهان قرار دهند.
علائم کمبود نیتروژن در گیاه
مهم‌ترین علائم کمبود نیتروژن در گیاهان عبارت‌اند از:
کاهش رشد و عملکرد محصول
نیتروژن یکی از عناصر اصلی و پرمصرف برای گیاه است که مهم‌ترین نقش را در رشد گیاه دارد، کمبود نیتروژن در مرحله اول باعث کاهش رشد رویشی در گیاه می‌شود که درنتیجه آن عملکرد محصول نیز کاهش خواهد یافت.
رنگ‌پریدگی و زرد شدن برگ‌ها
به‌خاطر تحرک زیاد نیتروژن در داخل گیاه، در صورت کمبود، نیتروژن از بافت‌های پیر به بافت‌های جوان منتقل شده و معمولاً برگ‌های پیرتر زرد می‌شوند، در این برگ‌ها رگبرگ و دمبرگ نیز کم‌رنگ شده و سپس زرد می‌شوند و این کمبود کم‌کم به برگ‌های جوان‌تر نیز منتقل می‌شود.
کوچک ماندن میوه‌ها و ریزش گل‌ها و میوه‌ها
یکی دیگر از نشانه‌های کمبود نیتروژن ریز و کوچک ماندن میوه‌ها و ریزش بسیاری از گل‌ها و میوه‌ها به‌خاطر کمبود مواد غذایی است.
نکته: با توجه به اهمیت نیتروژن در تمام مراحل رشد گیاهان، در صورت مشاهده کمبود نیتروژن در گیاهان، باید فوراً برای برطرف‌کردن آن اقدام کنید.
توصیه‌های کودی
انواع مختلفی از کودهای ازته وجود دارند که شما باید بر اساس شرایطی مثل وضعیت خاک، اقلیم منطقه، نوع محصول، نحوه مصرف کود و … اقدام به انتخاب و استفاده از این کودها نمایید، به عنوان مثال کود اوره قیمت پایین‌تری دارد و میزان نیتروژن موجود در آن نیز بالاتر است و از نظر اقتصادی می‌تواند در بسیاری از موارد موردتوجه قرار بگیرد.
کودهای ازته ماندگاری کمی در خاک دارند و باید در چند مرحله در طول کشت مورداستفاده قرار گیرند، برای این کار معمولاً یک‌سوم از کود به‌صورت کود پایه و در زمان کاشت استفاده می‌شود و مابقی کود در دو مرحله و به‌صورت کود سرک در اختیار گیاهان قرار می‌گیرد.
برخی از کودهای ازته باکیفیت که می‌توانید با قیمت مناسب از شرکت تجارت سبز آبان تهیه کنید عبارت‌اند از:
محصولات شرکت پرینوا (مثل اوره فسفات، مونو آمونیوم فسفات، سولفات آمونیوم، نیترات منیزیم، نیترات کلسیم، نیترات پتاسیم و …)
- کودهای کامل پرینوا (مثل ۲۰-۲۰-۲۰ و ۱۰-۱۰-۳۰ و …)
- کودهای کامل گرین (مثل ۲۰-۲۰-۲۰ و ۱۲-۳۶-۱۲ و …)
- کودهای مایع نیتروژن بالا مثل N36 سیترونا
جمع‌بندی
با توجه به نقش و اهمیت عنصر نیتروژن در تمام مراحل رشد و تولید گیاهان، تأمین مداوم آن برای گیاه باید به هر شکل ممکن انجام شود، برخی از گیاهان (مثل حبوبات) خود می‌توانند نیتروژن را از طریق باکتری‌های موجود بر روی ریشه‌های خود تأمین کنند و با تثبیت نیتروژن هوا در خاک به اصلاح خاک‌های ضعیف نیز کمک کنند، قراردادن این گیاهان در تناوب با محصولات دیگر می‌تواند در کاهش نیاز به مصرف کود بسیار مؤثر باشد.
اما بیشتر گیاهان قادر به دریافت نیتروژن از هوا نیستند و تأمین نیتروژن موردنیاز آن‌ها از طریق کودها می‌تواند تأثیر زیادی بر افزایش عملکرد محصولات کشاورزی داشته باشد، البته با توجه به خطرات زیست‌محیطی ناشی از مصرف این کودها و ورود مازاد نیتروژن به آب‌های زیرزمینی، لازم است که در مصرف صحیح و دقیق این کودها حداکثر دقت را انجام دهید.
در این مقاله ما تلاش کردیم تا با نشان‌دادن اهمیت نیتروژن و تأثیرات منفی کمبود و یا بیش‌بود آن بر گیاهان و محیط‌زیست و همچنین معرفی انواع کودهای حاوی نیتروژن، برای انتخاب بهتر کودها به شما کمک کنیم و توصیه می‌کنیم که حتماً بر اساس نتایج آزمایش‌های آب‌وخاک و شرایط کشت خود و بنا بر نظر کارشناسان خبره، اقدام به تهیه و مصرف کودهای ازته نمایید. امیدواریم این مطالب موردتوجه و استفاده شما عزیزان قرار گرفته باشد.