کشاورزی در استان قزوین
در این مقاله توانایی و پتانسیل‌های استان قزوین در کشت محصولات کشاورزی را بررسی می‌کنیم.
مقدمه
استان قزوین یکی از استان‌های واقع در نیمه شمالی ایران است. این استان تنها یک درصد از خاک ایران را به خود اختصاص داده اما سهم بزرگی در تولیدات کشاورزی ایران دارد.
این استان از شمال با استان‌های گیلان و مازندران، از جنوب با استان‌های مرکزی و همدان، از غرب با استان زنجان و از شرق با استان البرز همسایه است.
این استان از نظر جغرافیایی دارای گستره‌ای از اقلیم‌ها برای کشت محصولات مختلف است. واقع‌شدن این استان در میانه شاهراه بین‌المللی شماره دو سبب شده که امکان ترابری مناسبی نیز برای این استان وجود داشته باشد.
در این مقاله با پتانسیل‌ها و موانع کشاورزی در استان قزوین آشنا خواهیم شد.
فهرست محتوا این مقاله
اقلیم استان قزوین
استان قزوین از شمال و جنوب خود توسط رشته‌کوه‌های مختلف احاطه شده و در مرکز این استان دشت بزرگی ایجاد شده است.
رشته‌کوه‌های البرز در شمال و ارتفاعات آوج در جنوب این امکان را برای دشت قزوین فراهم کرده تا از منابع آبی مناسبی برخوردار باشد. همچنین منابع آبی زیرزمینی مناسبی نیز در این دشت فراهم گردیده است.
دشت قزوین دارای آب و هوایی متعادل و مناسب برای کشت انواع گیاهان است. این دشت در برخی مناطق به‌ویژه مناطق مرکزی خود دارای میانگین دمای بالاتر و درجه رطوبت پایین‌تری است و هر چه به سمت شمال و جنوب این استان پیش می‌رویم دما دچار کاهش می‌شود.
در شمال غرب این استان نیز دریاچه سد منجیل واقع شده که اقلیم تقریباً مرطوبی را در آن ناحیه ایجاد نموده است. میزان بارش متوسط سالیانه در این استان بین ۲۱۰ تا ۵۵۰ میلی‌لیتر در سال متغیر است.
پتانسیل‌های کشاورزی منطقه
این استان دارای ۸۵۰۰۰۰ هکتار اراضی مرتعی، ۲۸۰۰۰ هکتار جنگل و ۲۹۰۰۰ هکتار بیابان است و ازاین‌جهت یک ناحیه اقلیمی بسیار غنی در کشور محسوب می‌گردد.
از بین کلیه اراضی موجود در استان قزوین ۴۵۳۰۰۰ هکتار تحت عنوان اراضی کشاورزی و باغات به ثبت رسیده است که زیر کشت محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای است. حدود ۱۳۰ هکتار از این رقم به گلخانه‌ها اختصاص‌یافته است.
صنایع مختلف و دسترسی بالا
استان قزوین دارای صنایع دامپروری و پرورش طیور متعدد است. این عامل سبب شده است تا این استان به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان علوفه صنعتی به‌خصوص ذرت علوفه‌ای شناخته شود.
دسترسی آسان به استان‌های البرز، زنجان و همدان به‌عنوان مراکز دیگر دامپروری سبب شده تا با تمرکز بیشتری روی محصولات علوفه‌ای کار شود.
دما و بارندگی
دمای معتدل در این استان نیز اجازه کاشت انواع درختان میوه سردسیری و نیمه‌گرمسیری را به کشاورزان داده است و با توجه به میزان بارش‌ها برخی از این محصولات نظیر انگور و بادام به‌صورت دیم کاشته می‌شوند.
میزان بارندگی در استان قزوین به‌خصوص در دشت قزوین به نحوی است که امکان دیم‌کاری محصولات گندم و جو به‌راحتی محیا است.
در بخش‌های شمالی این استان و به‌خصوص در مرز استان‌های گیلان و مازندران اندکی برنج‌کاری نیز مشاهده می‌گردد.
محصولات قابل کشت در استان قزوین
در ادامه مقاله به بررسی عمده محصولات قابل‌کشت در این استان می‌پردازیم:
محصولات زراعی
گندم و جو
گندم و جو اولین محصول تولیدی این استان است و تقریباً در تمامی مناطق استان و به‌خصوص در ناحیه دشت قزوین این دو محصول به طور عمده کشت‌وزرع می‌شود. ۱۵۳۰۰۰ هکتار از اراضی این استان سالیانه تحت کشت این غلات است که کشت دیم سهمی حدود ۷۵ درصدی را ازاین‌بین دارد.
یونجه
۲۵۰۰۰ هکتار از اراضی استان نیز دارای کشت یونجه است که به نسبت سایر محصولات فرصت بیشتری برای عرض‌اندام نشان می‌دهد.
ذرت
ذرت دومین تولید زراعی این استان به شمار می‌رود. سالیانه بیش از ۳۴۰۰۰ هکتار از اراضی دشت قزوین تحت کشت ذرت است که بالای ۸۰ درصد این میزان مربوط به ذرت علوفه‌ای است.
شهرستان آبیک و بوئین‌زهرا سرآمد شهرستان‌های این استان در کشت این محصول هستند.
این محصول در غالب مناطق به‌صورت کاملاً مکانیزه کاشت و برداشت شده و به مصرف داخلی استان رسیده و یا به سایر استان‌ها ارسال می‌گردد.
دانه‌های روغنی
دانه‌های روغنی نظیر کلزا و سویا سهم بسیار اندکی در زراعت استان دارند و تنها حدود ۴۰۰۰ هکتار از اراضی تحت کشت این محصول است. با توجه به اینکه از نظر اقلیمی این استان محدودیتی در کشت این گیاهان مهم ندارد به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری‌های کلان به نحوی اجرا نشده تا کشاورزان تشویق به کشت این محصولات شوند.
صیفی‌جات و سبزی‌ها
سرآمد محصولات این دسته گوجه‌فرنگی است. از بین شهرستان‌های استان، تاکستان به‌قدری در این موضوع پیشرو است که عمده تعیین قیمت گوجه‌فرنگی در بازارهای سراسر کشور به روستاهای این شهرستان ختم می‌شود.
کشت گوجه‌فرنگی در این استان به فراخور فصل به‌صورت زیر نایلونی و یا در فضای باز انجام می‌شود و محصول به دست آمده به مصرف صنایع رب و سس سازی و یا تازه‌خوری می‌رسد. ۶۵۰۰ هکتار از اراضی استان سالیانه تحت کشت این محصول است.
حدود ۵۰۰۰ هکتار از زمین‌های استان نیز تحت کشت انواع دیگر صیفی‌جات از قبیل خیار، بادمجان، کدو، هندوانه و انواع کدوئیان دیگر است.
سبزی‌ها به میزان کمتر در استان مورد اقبال بودند که البته این موضوع در سایر استان‌های ایران نیز جاری است. گرچه سبزی‌ها معمولاً عایدی خوبی برای کشاورزان دارند ولی چون کشاورزان غالباً این محصول را در زمین‌های کوچک‌تر کشت می‌کنند، آمار دقیقی از این سطح زیر کشت این محصول در استان در دسترس نیست. اغلب سبزی‌کاری‌های استان در مجاورت شهرهای بزرگ از جمله قزوین، آبیک و بوئین‌زهرا واقع شده است.
محصولات باغی
اقلیم استان همان‌طور که اشاره شد طیفی از مناطق کوهستانی تا بیابانی را شامل می‌شود بنابراین دور از انتظار نیست تا توقع کاشت انواع محصولات باغی در استان وجود داشته باشد.
انگور
دراین‌بین شاید انگور معروف‌ترین محصول باغی استان قزوین باشد. در کنار اقلیم مناسب وجود کارخانه‌های متعدد شراب‌سازی قبل از انقلاب در این استان سبب شده بود که قزوین قطب تولید انگور در منطقه خاورمیانه باشد. پس از انقلاب نیز این روند ادامه یافت و اکنون قزوین سرآمد تولیدکنندگان انواع انگور و کشمش برای صنایع تبدیلی و غذایی کشور به شمار می‌رود.
شهرستان تاکستان بزرگ‌ترین تولیدکننده انگور استان است گرچه کشت انگور در سایر مناطق نیز دیده می‌شود. حدود ۳۳۰۰۰ هکتار باغ انگور در استان قزوین به ثبت رسیده است.
مراحل کاشت، داشت و برداشت انگور
درختان هسته‌دار و دانه‌دار
درختان هسته‌دار و دانه‌دار نظیر هلو، شلیل، بادام، گلابی، سیب، گوجه سبز، انواع آلو، آلبالو و گیلاس در منطق مختلف استان کشت می‌شود که منطقه بوئین‌زهرا دراین‌بین بزرگ‌ترین باغات استان را به خود اختصاص داده و بخشی از میوه‌جات استان‌های هم‌جوار را تأمین می‌کند.
مناطق کوهستانی استان مساعد کاشت محصولاتی مانند گردو، فندق، زغال اخته و گیلاس هستند به نحوی که اکثر زغال اخته تولیدی کشور از این استان تأمین می‌گردد. حدود ۷۰۰ هکتار از زمین‌های استان تحت کشت زغال اخته است.
پسته
از طرفی در مناطق نیمه بیابانی و بیابانی استان به‌خصوص در نواحی مرکزی شهرستان بوئین‌زهرا که دارای زمین‌های لب‌شور است، کشت پسته رواج دارد.
پسته به‌عنوان یک محصول خاص تنها در مناطق خاصی از ایران امکان بهره‌برداری دارد که استان قزوین یکی از این مناطق است. تاکنون حدود ۱۰۰۰ هکتار از اراضی استان تحت کشت پسته است که هرسال نیز این میزان افزایش می‌یابد.
زیتون
زیتون دیگر محصول این استان است که در نواحی شمالی و شمال غرب این استان به‌صورت محدود کشت می‌شود. حدود ۱۰۰۰۰ هکتار باغات زیتون در منطقه طارم سفلی واقع شده که بخشی از نیاز زیتون کشور را تأمین می‌نماید.
محصولات گلخانه‌ای
همان‌طور که اشاره شد ۱۳۰ هکتار گلخانه در استان وجود دارد که غالب آنها به تولید نشا در اوایل فصل و تولید محصولات صیفی در میانه فصل مشغول هستند در واقع نشا موردنیاز کشاورزان صیفی‌کار به‌خصوص در کشت‌های گوجه‌فرنگی عموماً از این گلخانه‌ها تأمین می‌شود.
بحران آب
با توجه به اینکه برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر از دشت قزوین افزایش یافته و کاشت گوجه‌فرنگی به‌عنوان یک محصول با نیاز آبی بالا سبب حفر چاه‌های متعدد غیرمجاز شده است، دشت قزوین به‌عنوان مناطق پرتنش آبی معرفی شده است بنابراین تغییر کاربری اراضی به گلخانه شدت بیشتری یافته و رقم گلخانه‌های تأسیس شده رو به افزایش است.
در واقع گلخانه این امکان را به بهره‌برداران داده است تا در خارج از فصل زراعی هم اقدام به کشت‌وزرع کنند.
گیاهان داروئی
گیاهان داروئی به‌خصوص زعفران و گل محمدی در استان قزوین به‌صورت محدود (زیر ۲۰۰ هکتار) در حال کشت‌وزرع است.
گرچه اقلیم مناطق استان قزوین به‌خصوص در الموت و بوئین‌زهرا کاملاً مساعد کشت گیاهان داروئی است اما توجه چندانی به این کشت‌ها نشده و گیاهان داروئی می‌توانند به‌عنوان یک پتانسیل خوب برای توسعه کشاورزی در این منطقه پرتنش آبی نقش ایفا کنند.
نتیجه‌گیری
استان قزوین منطقه‌ای استثنائی با اقلیمی غنی برای کاشت و پرورش انواع گیاهان زراعی و باغی است. گرچه در سالیان اخیر این منطقه با تنش آبی مواجه بوده اما با انجام مدیریت‌های مناسب بر منابع آبی می‌توان به‌راحتی برنامه منسجمی برای تولید محصولات مختلف در این استان داشت.
استان قزوین دارای جمعیت پایین‌تری نسبت به پتانسیل‌های تولیدی کشاورزی خود است و همین امر قزوین را به‌عنوان صادرکننده محصولات کشاورزی به سایر استان‌ها و نیز سایر کشورها معرفی نموده است.
امید است که سرمایه گذران بخش کشاورزی توجه ویژه‌تری به این استان غنی از منظر کشاورزی داشته باشند و با توسعه طرح‌های کشاورزی به بهبود رتبه‌بندی این استان در رده‌بندی استان‌های ایران کمک نمایند.
عالی بود متشکرم
ممنون از نگاه شما