آموزش کاشت و پرورش بادمجان

کاشت و پرورش بادمجان

پرورش بادمجان به خاطر نیاز به نور فراوان و دوره گرمای طولانی به‌ خوبی با آب‌ وهوای ایران سازگار است و پرورش بادمجان می‌تواند عملکرد بهتر و با هزینه کمتر در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان داشته باشد و به همین دلیل ایران همیشه از تولیدکنندگان اصلی بادمجان در جهان است. با وجود تنوع بسیار زیاد گیاهان زراعی تنها تعداد محدودی از آن‌ها در هر منطقه مورد کشت ­و کار قرار می‌گیرند. این گیاهان بر اساس مزیت نسبی که درمقایسه با سایر محصولات دارند انتخاب می­‌شوند.

معرفی بادمجان

بادمجان با نام علمی (Solanum melongena) گیاهی پهن‌برگ از خانواده سیب‌­زمینی (Solanaceae) و دارای دوره رشد یک‌ساله است. قدمت آن به قرن پنجم میلادی بازمی‌گردد و خواستگاه آن هند است، در قرون وسطی توسط اعراب به اروپا برده شد و از آنجا به آمریکا راه یافت. چین، هند، ایران و مصر، کشورهای پیشرو در زمینه کشت و تولید بادمجان در سراسر جهان هستند.

خصوصیات بادمجان

به خاطر حساسیت بادمجان به سرما کشت آن بیشتر در نواحی گرمسیری صورت می­‌گیرد البته در نواحی معتدل نیز می‌توان به کشت این گیاه اقدام نمود، ولی باید توجه داشت که دمای کمتر از ۱۶ درجه باعث آسیب به گیاه می‌­شود.

• ارتفاع بادمجان بین ۰.۵ تا ۱.۵ متر متغیر است.
• ریشه‌­های سطحی و قوی دارد.
• برگ‌هایی بزرگ و بیضوی به طول ۱۸-۱۰ سانتی‌متر دارد.
• گل­های آن شبیه گل سیب‌­زمینی و بنفش‌ رنگ است، به­ صورت انفرادی و یا مجتمع دیده می­شود که در صورت مجتمع بودن فقط گل تحتانی تولید میوه می­‌کند.
• میوه آن کشیده و باریک و یا گرد و به رنگ‌های بنفش، سیاه، زرد و سفید دیده می‌­شود.

انواع بادمجان

بادمجان دارای انواع مختلف زینتی و بالغ بر هفت رقم خوراکی است که سه نوع آن در ایران متداول است و در سطح وسیع کشت می‌شود.

• بادمجان قلمی (S.M.Var. Serpentinum): این رقم از قدیم در ایران کشت می‌شود و دارای میوه‌های دراز و باریک است که حدود ۲.۵ سانتی‌متر عرض و ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر طول دارند.
•  بادمجان معمولی آمریکایی (S.m.var esculentum): این رقم در مقایسه با بادمجان قلمی دارای قطر بیشتری است و طول آن تقریباً دو برابر عرض میوه است.
• بادمجان درشت آمریکایی (S.m.var.depressum): این واریته پاکوتاه است و عرض میوه آن زیاد و حدود دو برابر طول میوه است.

نکاتی که در زمان کشت و پرورش بادمجان باید به آن‌ها توجه کنیم:

خاک مناسب پرورش بادمجان

خاک یکی از مهم‌ترین عوامل در ایجاد عملکرد مطلوب در بادمجان است زیرا این گیاه به مواد غذایی فراوان و رطوبت دائم نیازمند است که برای رسیدن به چنین شرایطی باید خاک کاملاً حاصلخیز باشد و همچنین باید دارای مواد آلی و شن و رس کافی باشد تا هم آب به‌ راحتی در آن نفوذ کند و هم بتواند رطوبت را در خود حفظ کند و به‌ آسانی در اختیار گیاه قراردهد. بهترین خاک برای پرورش بادمجان خاک شنی لومی (sandy Loam) است که  pH آن نیز از ۵٫۸ تا ۶٫۵ و همچنین عمیق و دارای زهکشی خوب باشد.

آماده‌سازی بستر مناسب و کوددهی

پرورش بادمجان به مواد غذایی زیادی نیاز دارد پیش از هر کاری باید به فکر تقویت زمین بود و علاوه بر اینکه خاک باید کاملاً حاصلخیز باشد، با استفاده از کودهای دامی (کاملاً پوسیده) به میزان ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار می‌توان مقداری از نیاز گیاه را برآورده کرد و درصورتی‌ که خاک از نظر مواد غذایی ضعیف باشد لازم است از مقدار بیشتری کود دامی(۴۰ تا۵۰ تن در هکتار) و به همراه آن ۳۲۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم سوپر فسفات ۱۶ درصد استفاده نمود، البته درصورتی‌ که کود دامی کاملاً پوسیده نباشد نباید به مقدار زیاد از آن استفاده کرد زیرا باعث سوزاندن گیاه می‌شود.

در صورت عدم دسترسی به کود دامی مناسب می‌­توان از کودهای شیمیایی به میزان ۵۰ تا ۷۵ کیلوگرم کود ازته و ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود فسفره و همچنین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود پتاس در هر هکتار از زمین استفاده نمود. همچنین در دوران رشد ۲ تا ۳ بار کود ازته به ­صورت سرک توصیه می‌شود که می‌­توان آن را ۳ تا ۴ هفته بعد از کاشت شروع نمود.

چگونه بادمجان کشت کنیم؟

بادمجان دارای بذرهای کوچک و به رنگ‌­های سفید یا زرد است که دارای یک دوره خواب هستند و پس از کشت ممکن است تعداد زیادی از بذرها جوانه نزنند و جوانه‌های ایجاد شده نیز در ابتدا دارای رشد بسیار کندی باشند و ممکن است بین ۶ تا ۱۲ هفته طول بکشد تا بذور به‌ اندازه نشاء مناسب برسند از همین رو بهتر است که در گلخانه بذرها را در خزانه کشت کنیم. پیشنهاد می‌کنیم مقاله روش های شکشتن خواب بذر و سریع کردن جوانه زنی بذر را مطالعه کنید.

پس از برطرف شدن سرما نشاءها را پس از مرحله چهاربرگی به زمین اصلی انتقال دهیم تا هم زودتر به محصول برسیم و هم از هزینه‌های واکاری یا تنک کردن بکاهیم. البته در زمان انتقال نشاء به زمین اصلی باید مراقب شوک وارده به آن‌ها بود زیرا این گیاه بسیار حساس است.

در مناطق معتدله در فروردین و در مناطق گرمسیری در بهمن‌ماه می‌توان نسبت به کشت بذر در خزانه گرم یا شاسی اقدام نمود. درصورتی‌که بخواهیم به‌ طور مستقیم اقدام به کشت بذر در زمین اصلی کنیم باید تا مساعد شدن هوا منتظر بمانیم. اگرچه بذرها قوه نامیه خود را ۶ تا ۷ سال حفظ می­‌کنند ولی بیشترین درصد جوانه ­زنی را بذرهای دوساله دارند. بادمجان را به ­صورت خطی می­‌کارند و فاصله بوته‌ها بر اساس رقم و اندازه نهایی بوته­ ها متغیر است ولی به‌طور معمول فاصله ردیف‌های کشت را ۷۵ تا ۱۲۰ سانتیمتر و فاصله بین بوته‌ها را بر روی ردیف ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر در نظر می‌­گیرند.

دمای مناسب برای پرورش بادمجان در مراحل مختلف رشد

نگهداری از بادمجان

علاوه بر سله شکنی خاک و حفظ رطوبت خاک در تمام مراحل رشد، از بین بردن علف­های هرز خصوصاً در مراحل ابتدایی رشد به علت قدرت استقرار اولیه کم بادمجان ضروری است و در مراحل بعدی رشد خود گیاه می‌تواند با ایجاد پوشش مناسب با علف­های هرز مبارزه کند.  برای اینکه گیاه بتواند میوه­‌های درشت و با کیفیت تولید کند باید پس از تشکیل میوه­ ها تعدادی از گل‌ها را هرس کنیم ( هرچقدر گل روی بوته کمتر باشد میوه درشت‌تر می‌شود) در غیر این صورت میوه‌­ها کوچک باقی خواهند ماند. همچنین می‌توان با دادن کود سرک به گیاه تعداد میوه‌های درشت بیشتری برداشت کرد.

آفات و بیماری­‌ها

به خاطر داشتن بیماری‌ها و آفات مشترک با دیگر گونه‌های این خانواده (Solanaceae)، مثل سیب‌­زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل باید از ارقام مقاوم استفاده کرد و این گیاه را در تناوب با گیاهانی از خانواده­‌های دیگر قرار داد. بذوری که کشت می‌شوند باید ضدعفونی شده و در زمانی که بوته­‌ها هنوز کوچک هستند با قارچ‌کش احتمال ورود بیماری‌­های قارچی را از بین برد.

آفات بادمجان

یکی از مهم‌ترین آفات بادمجان، کنه تارتن دو نقطه ای است که با ایجاد تارهای نازک رشد گیاه را کاهش می­دهد و با تغذیه از شیره گیاهی باعث تغییر رنگ (زرد و قهوه ­ای) و خشکیدن برگ­های گیاه می‌­شود.

افزایش دما باعث افزایش جمعیت ولی افزایش رطوبت از جمعیت آن می­‌کاهد. برای مبارزه با این آفت می­توان از سموم کنه­‌کش مثل گوگرد پودری (یا گوگرد مایع) و آبامکتین و… استفاده کرد و درصورتی‌ که وجود کنه با حشراتی مثل شته و تریپس هم‌زمان باشد می­توان از سم دانیتول استفاده نمود.

آفات دیگری همچون انواع سوسک­‌ها و عنکبوت قرمز نیز به بادمجان حمله می­‌کنند که خسارت آن‌ها ناچیز است.

بیماری‌های مهم بادمجان و علائم و راهکار مبارزه با آنها

برداشت بادمجان

از زمانی که میوه بادمجان حدوداً به یک‌سوم اندازه نهایی خود رسیده باشد می‌توان آن را برداشت کرد اما بهترین کیفیت میوه زمانی است که سفت، براق، با سطح صاف و در اندازه­ ای که بازار می‌­پسندد باشد. ازآنجا که میوه می‌تواند تا مدتی  بدون افت کیفیت روی بوته باقی بماند زمان برداشت را باید با توجه به شرایط بازار تنظیم نمود، تأخیر بیش‌ ازحد در برداشت باعث بذری شدن میوه و سفت شدن آن و درنتیجه کاهش کیفیت میوه می­‌گردد و از طرفی وجود میوه روی بوته باعث کاهش تولید میوه­‌های جدید می­‌شود. به ­­خاطر وجود تیغ­ در ساقه و محل اتصال میوه برداشت دستی بادمجان با مشکلاتی همراه است و ممکن است به قیچی باغبانی یا چاقو نیاز باشد.

• گردآورنده: مهندس حسین پورتراب
• ویرایش : مهندس هوشنگ قهاری