علت ریزش گل و میوه چه و میوه در درختان

مقدمه

با شروع فصل بهار و شکوفه دهی یکی از دغدغه‌های اصلی باغداران و کشاورزان، ریزش گل و میوه‌های کوچک درختان میوه است. عوامل زیادی باعث ریزش گل و میوه چه در درختان می‌شود که این ریزش می‌تواند طبیعی باشد (که جای نگرانی نیست) و یا در اثر عواملی مانند آفات و بیماری‌ها، تغذیه‌ی نامناسب، شرایط نامساعد محیطی و… باشند که با تشخیص به‌موقع و دقیق علل و عوامل ریزش گل و میوه در درختان میوه می‌توان از ریزش‌های غیرطبیعی و کاهش عملکرد و کیفیت محصول جلوگیری کرد. در این مقاله به برخی از عوامل اصلی ریزش می‌پردازیم.

عوامل ریزش گل و میوه چه در درختان

علل طبیعی ریزش گل و میوه چه

همیشه تعداد شکوفه‌های تشکیل‌شده روی درختان میوه به‌مراتب زیادتر از تعداد میوه‌های رسیده و بالغ در پایان فصل رشد می‌باشد. طبق تحقیقات انجام‌شده درصدی از شکوفه‌های درختان دانه‌دار مانند سیب و شکوفه‌های درختان هسته‌دار مانند گیلاس و هلو و شکوفه‌ها در مرکبات به میوه تبدیل می‌شوند و درصدی هم ریزش میکنند.

درختان جهت حفظ تعادل بین جذب و مصرف مواد غذایی (sink & source) و عدم توانایی در برآورده کردن نیاز غذایی این تعداد گل، اقدام به ریزش گل‌های اضافی می‌کنند (ریزش طبیعی یا تنک کردن در اثر رقابت شدید بین گل‌ها یا تنظیم مقدار بار درخت متناسب باقدرت آن).

این ریزش می‌تواند به نفع درخت و باغدار باشد، زیرا درصورتی‌که تعداد میوه‌های روی درخت بیشتر از توان درخت جهت تأمین مواد غذایی این میوه‌ها باشد، میوه‌های تشکیل‌شده در آخر فصل کوچک و بی‌کیفیت خواهند شد و همچنین باعث ضعیف شدن و درنتیجه کاهش مقاومت درخت میوه در برابر شرایط نامساعد و آفات و بیماری‌ها خواهد شد. پس اگر این مورد تنها دلیل ریزش شکوفه‌ها باشد جای هیچ‌گونه نگرانی برای باغدار نیست.

گرده افشانی در درختان

نکته: اکثر درختان میوه در ایران، جهت تولید میوه به گرده‌افشانی نیاز دارند (به‌جز خرمالو و ارقام بدون هسته‌ی انجیر، گلابی و مرکبات).

گرده‌افشانی در درختان مختلف به‌وسیله‌ی عوامل متفاوتی انجام می‌شود مثلاً در گردو و پسته و فندق توسط باد، در انواع درختان دانه‌دار و هسته‌دار توسط حشرات گرده‌افشان مانند زنبورعسل و در خرما و انجیرهای هسته‌دار توسط انسان انجام می‌گیرد.

ریزش گل‌ها بلافاصله بعد از گلدهی به علت عدم گرده‌افشانی مناسب

در بعضی از مواقع به‌جز ریزش طبیعی گل شاهد ریزش گل‌ها براثر عدم تلقیح و گرده‌افشانی هستیم (که جنین یا تشکیل نمی‌شود و یا ناقص تشکیل می‌شود). کشاورزان جهت جلوگیری از این ریزش در درختان دانه‌دار و هسته‌دار باید اقدام به فراهم کردن تعداد کافی حشرات گرده‌افشان در باغ کنند (افزایش تعداد کندوهای زنبورعسل که معمولاً تعداد کندو در هر هکتار بر اساس سن درختان و میزان شکوفه دهی آن‌ها 1 تا 5 عدد است).

جلوگیری از ریزش شکوفه

کشت درختان گرده دهنده در بین ردیف‌های کشت نیز یکی از راهکارها جهت جلوگیری از ریزش شکوفه در اثر عدم گرده‌افشانی مناسب می‌باشد مثلاً در باغ سیب به ازای هر 8 درخت اصلی یک درخت گرده زا، یا در گیلاس به دلیل اینکه هم خود ناسازگاری و هم دگر ناسازگاری دارد بین هر ردیف، یک ردیف گرده دهنده که هم بتواند گرده‌ی مناسب در اختیار گل‌ها قرار دهد و هم میوه‌ی خوبی تولید کند، کشت کنند و ریزش شکوفه‌ها را کاهش دهند.

ریزش در اثر کمبود مواد غذایی

تغذیه‌ی نامناسب درختان میوه و عدم تعادل در مصرف کودها (هم شیمیایی و هم حیوانی) باعث کاهش جذب بعضی از عناصر و ریزش شکوفه‌ها و میوه چه‌ها و میوه می‌شود. با مشاهده‌ی علائمی که برگ درختان نشان می‌دهند، تجزیه‌ی برگ‌ها و یا تجزیه‌ی خاک، می‌توان کمبودها را شناسایی و درختان میوه را به‌طور مناسب تغذیه کرد.

تاثیر کود فروت ست در کاهش ریزش گل و میوه ها

معمولاً محلول‌پاشی درختان با عناصر ماکرو و میکرو در اواخر زمستان انجام می‌شود که هم باعث افزایش مقاومت به سرما و آفات و بیماری‌ها می‌گردد و هم باعث کاهش ریزش گل‌ها و میوه‌ها می‌شود. همچنین تأمین یک سری از عناصر در زمان تلقیح خیلی مؤثر هستند و وجود آن‌ها تشکیل میوه را تضمین می‌کند، این عناصر عبارت‌اند از نیتروژن، روی و بور که به آن‌ها عناصر Fruit set می‌گویند و باید در زمان مناسب در اختیار گیاه قرار گیرد زیرا نقش مؤثری در عمل گرده‌افشانی و تشکیل میوه دارند.

اکثر عناصری که گیاه در شروع فصل رشد مصرف می‌کند از اندوخته‌ی داخلی گیاه در سال قبل است نه از خاک، حتی اگر خاک حاوی این کودها باشد در اوایل فصل رشد به خاطر سردی هوا هنوز فعالیت ریشه به‌خوبی شروع نشده و قادر نیست عناصر را به‌خوبی از خاک جذب کند و اگر سال قبل درخت را به‌خوبی تغذیه نکرده باشیم عمل گرده‌افشانی و تلقیح با مشکل مواجه می‌شود؛ بنابراین یکی از بهترین زمان‌هایی که می‌توان محلول فروت ست را در اختیار درخت قرارداد پس از برداشت میوه و زمانی که برگ درختان هنوز سبز است محلول‌پاشی با محلول آماده‌ی فروت ست به نسبت 3-5 در هزار انجام شود یا سه کود سولفات روی، اسید بوریک و اوره را به‌صورت جداگانه و با غلظت 3-5 در هزار به درختان محلول‌ پاشی کنیم که این عناصر در درخت ذخیره می‌شوند.

نوبت دوم استفاده از این محلول‌پاشی با همین غلظت در زمان تورم جوانه‌هاست که در این زمان باعث بهبود تلقیح می‌شود. نیتروژن باعث افزایش طول عمر مادگی می‌شود و درنتیجه فرصت بیشتری برای گرده‌افشانی فراهم می‌کند. عنصر بور سرعت تشکیل لوله‌ی گرده را بیشتر می‌کند و درنتیجه گرده‌ها زودتر به مادگی می‌رسند و عنصر روی به‌عنوان پیش ماده‌ی اکسین عمل می‌کند که اکسین نقش مؤثری در عمل تلقیح دارد.

شرایط نامساعد محیطی در زمان گلدهی و تشکیل میوه چه

همچنین شرایط نامساعد محیطی مانند رطوبت خیلی بالا یا خشکی بیش‌ازحد باعث کاهش فعالیت گرده‌افشان‌ها و درنتیجه عدم گرده‌افشانی مناسب و ریزش گل‌ها می‌شود. به کاربردن سموم دفع آفات و بیماری‌ها مخصوصاً سموم حشره‌کش در زمان فعالیت گرده‌افشان‌ها باعث از بین بردن آن‌ها و درنتیجه عدم گرده‌افشانی و ریزش گل‌ها می‌شود.

عدم رطوبت

عدم رطوبت کافی در زمان تشکیل گل و میوه مخصوصاً زمانی که آب‌وهوا گرم و خشک است و وزش باد باعث کاهش و تخلیه‌ی رطوبت خاک می‌شود. کمبود آب درختان را دچار تنش کرده و باعث ریزش گل‌ها و میوه‌های در حال تشکیل می‌شود. جهت جلوگیری از ریزش میوه باید رطوبت کافی در اختیار درختان قرار داده شود و آبیاری به‌طور منظم انجام گیرد، همچنین می‌توان با استفاده از مالچ کشی در باغ از هدر رفتن رطوبت جلوگیری کرد.

خسارت ریشه

هنگامی‌که ریشه‌ی درختان توسط ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی خسارت ببیند و یا توسط بیماری‌های قارچی مانند فوزاریوم دچار پوسیدگی شود در جذب آب و مواد غذایی اختلال ایجادشده که این مورد یکی از دلایل ریزش گل‌ها و میوه‌ها می‌باشد زیرا باعث اختلال در جذب آب و مواد غذایی می‌شود. جهت رفع این مشکل باید تا حد امکان از خسارت به ریشه‌ی درختان جلوگیری کرد و در صورت مشاهده‌ی بیماری‌های قارچی ریشه به‌موقع و قبل از گلدهی با استفاده از قارچ‌کش‌هایی با آن مبارزه کرد.

نبود زهکش مناسب و آب ایستادگی پای درختان که تنفس ریشه را مختل می‌کند و سبب ریزش گل و میوه می‌شود که در شمال کشور بیشتر دیده می‌شود. جهت جلوگیری از این مشکل باید نسبت به اصلاح ساختمان خاک اقدام کرد (در خاک‌های سنگین و رسی با استفاده از خاک‌های شنی و ماسه‌ای خاک را سبک می‌کنند)

شرایط آب و هوایی نامساعد

عوامل نامساعد محیطی مانند گرما و خشکی بیش‌ازحد، سرمای دیررس بهاره، بارش ناگهانی برف و باران و تگرگ، وزش شدید باد باعث ریزش گل و میوه چه می‌گردد؛ که این مورد از کنترل کشاورزان خارج است اما جهت به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از این شرایط توصیه می‌شود باغداران همیشه پیش‌بینی‌های هواشناسی را پیگیری کرده و در صورت پیش‌بینی سرمای دیررس بهاره، اقدام به ایجاد راهکارهایی جهت کاهش خسارت به درختان میوه کنند (مانند آتش زدن کاه و کلش و تشکیل دود در باغ در شب‌های سرد) و یا در مناطقی که خطر سرمای دیررس بهاره همیشه وجود دارد می‌توان از ارقام دیر گل جهت کاشت و یا از هورمون‌هایی مانند اتفون که باعث تأخیر در زمان گلدهی می‌شوند استفاده کرد.

جلوگیری از سرمازدگی

جهت جلوگیری از سرمازدگی و ریزش گل و میوه چه پیشنهاد می‌شود درختان قبل از گلدهی به‌خوبی آبیاری شوند که به آبیاری در دوران گلدهی نیاز نباشد. همچنین از شخم زدن باغ در زمان‌های نزدیک به گلدهی و تشکیل میوه چه خودداری کرد، زیرا شخم زدن در این زمان باعث افزایش خطر سرمازدگی می‌شود. در مکان‌هایی که وزش شدید باد یکی از عوامل ریزش گل و میوه چه هست می‌توان در اطراف باغ از درختان بادشکن استفاده کرد.

آفات و بیماری

آفات و بیماری‌های درختان باعث ریزش گل و میوه‌ها می‌شود که با تشخیص درست و به‌موقع آفات و بیماری‌ها و مبارزه با آن‌ها می‌توان از ریزش گل و میوه در اثر این عامل جلوگیری کرد؛ آفاتی مانند زنبور مغز خوار بادام، کرم سیب، سرشاخه خوار هلو، شپشک استرالیایی و بیماری‌هایی مانند شانکر باکتریایی، پوسیدگی قهوه‌ای ریشه خسارت زیادی به میوه وارد کرده و باعث ریزش میوه می‌شوند.

استفاده از علف‌کش‌ها در زمان نامناسب مانند سم‌ پاشی در زمان گلدهی و وزش باد، در باغات باعث باد بردگی و تماس علف‌کش‌ها با شکوفه‌ها و برگ‌های درختان شده که ریزش شکوفه‌ها و میوه چه‌ها را به دنبال دارد؛ بنابراین کاربرد علف‌کش‌ها در این زمان‌های حساس به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود.

هرس نکردن یا هرس‌های غیراصولی درختان

عدم تعادل بین شاخ ساره و ریشه یکی از دلایل ریزش گل و میوه است. یک هرس خوب که باعث تعادل بین شاخ ساره و ریشه‌ی گیاه شود، مواد غذایی را به میزان لازم در اختیار شاخه‌ها و گل‌ها و میوه‌ها قرار می‌دهد و همچنین باعث دریافت بهتر نور می‌شود و از ریزش گل و میوه جلوگیری می‌کند و کیفیت میوه‌ها مانند رنگ گیری و طعم میوه را بهبود می‌بخشد.

عوامل ژنتیکی مانند ارقام حساس به ریزش

یک رقم نسبت به سایر ارقام ذاتاً حساسیت بیشتری به ریزش دارد مانند ریزش گل در درختان سیب قرمز لبنانی در مقایسه با درختان سیب زرد لبنانی. باید قبل از کاشت ارقام مناسبی را انتخاب کرد که مقاوم به ریزش باشند.

جمع بندی

تمام درختان میوه به‌طور طبیعی اقدام به ریزش گل و میوه چه می‌کنند؛ اما در مواردی که این ریزش‌ها ادامه‌دار، غیرطبیعی و بیش‌ازاندازه باشد باید دلیل اصلی ریزش را شناسایی کرد و از این ریزش‌ها جلوگیری کرد.

عدم گرده‌افشانی و تلقیح، شرایط محیطی نامناسب، آبیاری کم یا زیاد از حد، تغذیه‌ی نامناسب ازجمله دلایل ریزش گل و میوه چه هستند.

به‌عنوان‌مثال اسید بوریک یکی از عناصر مهمی است که کمبود آن در درختان منجر به ریزش گل، میوه چه و میوه می‌شود؛ بنابراین در بهار زمانی که میوه‌ها اندازه‌ی فندق هستند بافاصله زمانی 3 هفته یک‌بار اسید بوریک را به غلظت 2-3 در هزار محلول‌پاشی کنید. یک نوبت هم پس از برداشت میوه و یک نوبت هم در زمان تورم جوانه‌ها؛ که این محلول‌پاشی علاوه بر کاهش ریزش موجب افزایش شیرینی میوه و همچنین استحکام ساختار میوه و بالا رفتن انبارداری و ماندگاری میوه می‌شود.